PAROEC1A TE

(1)

Xtn·· '<5ε®.*

DiSSERTATIONIS

HISTORTCAE,

DE

TE Μ Ρ LO

PAROEC1A

S-.TI J A C O B I,

FARS PRIOR; QUAM,

INDULGENTE AMPLISS. ORD.

PHILOSOPH.

IN REG. ACAD. UPSAL.

MODERANTE

CAROLO FRED.

GEORGII.

Histou. PROFESS. Reg. et Ordin.

AD D. XIX. FEBRUARU, ANNI

MDCCLXIII.

IN AUDITORIO CAROLINO MAJORI,

FUJJLICO EXAMINI MODESTE OFFERT

STIPENDIARIUS STIiGIEfclANUS

FREDERICUS L, WITTING

STOCKHOLMIENS

Η. A. M. S.

U F S A L I £

(2)

vrm

Summe B^everendo _atque Cdeherrims^v

Domino OLAVO CELSIO,

5. Thcoloeix DOCTORI ac PROFESSOR! Reg 8t

Ordin.Ecclefiarum3_qua?

STOCKHÖLMiyE',

ab TACOBQ

& JOHANNE nomina deportarunt, ANTISTITI,

Ven.Cbnilftorii Urbiei ADSESSQRi &Reg, Academia? Scientiarum MEMBRO.

PATRONO per

peüm & debita

^venera

tione colenda*.

Contra

^luftrandi

^decus

_ergo,

^Sc ^honeflatem _ialutata

_domo,

^cnftnis infalutatura relin- ^κ ^vi ^habitum ^fuit»

quere hoipitcmjüe piaculo ^me dignum ^vere judicärcro, nifij a?dis Sacra?Jacoben,qux jam floret, in noftraprin¬

cipe Svionum urbe, per injurias temporum fa&as viciflfc- tudines, cum hodieeno fuppelle&ilium decore, dum re-

cognofco, Te> Vir Summs Reverende, predentis flatus

& floris Antiftitém, deccnti & honoriflea confalutationc adirem. ProFecto,fi TeiPatrone% minus inoculis ferrem, deg^{ene rem mc} indigénam Tua Tibi concreditar Ecclefiae

ömnes reiiqui cenferent incola? , & erederem tnei potius

immemorem fore, quam'ut Tut &meritorum umquam cbliviicersr. Nam ut paucis dicam, quodres fit& Tuet

flat _paccj. citra verborum ienocinia & apparatum, du- plet

(3)

plcx om

ni

ηo

mihi fuit, quemadmodum genuinem cfe-

eeat, dedicandi muneris cauifa,

partim,

ut

aliquantiiluni

tuminis Tuo de luminc mutuarer, partim etjam utob-

iervantiam mcam, qua in Te coicndum

ardcnfeifOmc

feror,iuculentam &teftatiorern omnibus

redderem. Prius

eerto lucrabor &

pradidita

Tuo

ftrmiilimo Sc fplendore

Nominily quo lucis inftar grandiorisac

primce ferme

ma-

giiitudinis, circumcicca jacentes Tihique addicios collu*

firas,

& pofterioris mei

ominis

atque

augqrii iaitiori fpe

Canto minus excidere poÜum,

quando nonlcviter

no- rim, fediciam,

fiqu« tenui

&

junioris hominis feien

- tia, Tut facilernfieri copiam Tuasque

haud akter

paten¬

tes frcquentari a^des in facris &

lkterariis quadtionibus,

atque Jurisconfultorum vcterum

in civilibus oracula,

quse ideo ut

civitati proficua & celebranda, fuo hatid

praterit ioco Romanäß

eloqvcntke

parens

Cicero. Ve¬

rum uti nulium mihi datum eih eioqventke fiumen,

(ic fruihr^a de Tut? , Vir Summe Reverende, in rein o*

mnemSvecanamain Pindum non minus noilrum, quam Zionem iacrum, promeritis laborarem, ütpote

fupra

omnia ^mea encomia extollcndis ^, nee figiilatim nunc

memoro beneficia mihi in

propioris Tut Favoris ad-

miflione benignius conceffa, fed auguror

tantummodo

ex keta prxteritorum memoria, Te Patrone

Optime,

te¬

nui & falia rae mola iitantem, debita ubi thura Sc Te Tuaque Amplitudine digna non

fuppetierint, haud ad-

ipernaturum. Interea porro Faveas

Sc patiaris, quatfb,

pagellas hafee exiguas licet, ex

antiquitate

tarnen eru-

tas, antiqux fidei, non minus

exftare pignora,

quam

teftes pietatis & ohiequii, quo Te

ardenter profequar,

donec fpirarc potero

Summe Reverendi ζ?

Antpliffimi Nomifiis TUl

^%

eultor äevotifßimit

fRED£RICUS WITTING*

(4)

'Saieltnakaren och Kyrko^■ Vården

Vid

g.JACOBIochS.

JOHANNISForfaml.i STOCKH, yireborne oqh

MIN KÅRESTE FADER.

Jttj/Torre

vålgierningar,

"prof af godhet

theifmer okas

man avi

och püchtcn til

ar, i flere tid efter

årkåntila;

annan

fa

förnyad·

at rättig¬

het och förbindel fe gålika högt påvichtikålen, åfven fom brott ocl*

itraff, förtienh och belåning händigt efter all naturlig billighetmå;te

jfvara emothvarannan. Thetta,fom tillika af ålder beityrkes, häfva iåm-

vtfl hedningar afthe grofre vetat-, och få vida fimpat til utofning i fin'

.allmanna lefnad_, fom the påfittfått tyckt thet palla til befodran af the-

ias yålftånd: mennåruppenbarelien^, i hvllken vij Gtidi åra! med gla¬

dare hopp hvila,hårutinnanåfven iamnar ofsfittlins, blir thenna fanning,

fom af förnuftet no.gtydeligenhåmtaS, ånnuklarare, och bekräftas med

then hyr ka, fomutgören aldelesovillkorligLag. Hvad må valtå galla,

om i flod af få oryggeligiTrånghet,Eder och tn;gemellan,MinKiraflé

Fader,jåmnforelfe anhålles ? Mon jag icke i ilut-rakningen behändigt

hefrar, fåfom Gåldenår på Ederfåkra och förtroliga borgen? Eder ^öm¬

het för migbörjade under min gråt i vaggan, federmera har Eder kår¬

lek med aren vuxitoch Ederliielpfammahand hav tått folgt mig åtintil

thenna hund, atjagicke utanEder hora kenning flera år å radfått fuga

•de fruchter, fomvankas vid Acadeinien. Sannerligen, om jag kunde gö¬

raEder^W moijeliggentjenh,vorethet ickenog, emot Edra vålgierningar,

och huru vill jag fhem någonfin vedergora? Under åtankan afen för

mig få högt higande Balance-rakning, fom ån kan hånda våxer med da¬

garne, blir mig en fågnad, om nårvarande lilla Lårdoms prof, fom

mt framtes, hos MinKdrafte Fader fargalla til borgen för min cuphorll·

ga iknld-, emedlertid fkai jag biuda til, at genom trognaförböner hotf

Gud om vålfignelfe utvårka doch någon ranta påMin Kärafte Faders

hos mig innehående hufvudftoL

1-iimmelens Herre gföre jorden för Eder lått, och förmere Min Fa·

forsdagar med trefaldigfallhet, atthe Wåremå långe hvila i Edert fåkra

Lugnoch jag med glad vördnad ouphorligen lefva MIN

KÅRESTE

FADERS

Jkyldigfle tjenare ^och lydigfte 5b«, FREDJEUC L. WITTING,

(5)

D. Ώ.

CAP. V

De Fatis

Tcmpli S:ri Jacobi

§, L

■Continetfadern a ηtiqui^orisfiruciuneejzisqye dem®°

Utionem.

V«/,'\/ϊΓ —

Cncra inter aP incia, quibus, praeter alias

tå Magnntum 8z opulentiorum _magnifieas

do-mns , miriiice fplendet _princéps.

|

Sveda: Vm "Stockholmia,

ino reiera».

turjure Tempiirm Siti jacobi^ om-nifto diveriüm a

pri fco illo apud Scriptores

no

fira

tittni

eoramemorabili» Quo autem 'temporeprima &

antiquior ejusdem nominis ac loci aedes

eixjtrui

^cce-

perit, non ade-o c.ondat; interim rite penfitatis re·

rum circumilantium attributionibus, {] non fuper*

gred i, faltem de attate contendere videtur cum re-

Iiquis

Deo ibidem confecratis dclubris. Novimu-s

A eniiTi

(6)

$ ) 2i f $

enirn, iund^ta primunr unbe-,,

febiini

deinde fue-

cefTu temporis, culta fuccrevifle ejus fuburbia &

pontibus tandem cum fuo caρite conjun&a friiifc., Quod borea m verfas, & Norr.emahri a) audit, eo<

fortaifis modo occupabatur, ^ut ditiores ipfam ^ur-

bem incjolentes, fuos ibidem habtierinc amcenioxes- hortos ac viridaria b)y & poftmodum ftru&o Ga¬

rend Monader io c) _atque multiplicatis civibus,,

pauperes & tenuioris quique

fortis?.

commigrarent:

eodem, fixas collocando Iares., Pro acceflione igitur hominum, ampliata numero fuipicamur te£Ea facro-

rum; nam omnium no η capax erat- templum Ca-

thedrale &urbicum, olirn.Bykirka djåictum, 8t Sol- nenfe, cui totus-adjacebat borealis traUus ej ^, ni-

misar£tunij longiusdidabat,perimpeditiorernviarm

Adi

a) Mälinar aliis nomen füiim Habere videtitur a

Malamenmercenarüs & pradidiariis, quiin fuburbiis a-

liquandbcoliocati, ne ipfi urbi nimio onerieilent: hinc

Söder-malm & Norre-malm. Cönf. ÄND. STOBAX DiiLde Scaniaantiqua §. 20.. Aliis Malm fignittcat plani--

tiemfterilemj aliisdenique arenam.Cond Räv. ER. BEN-·

ZELII not.ad Diar. Wadften. _p. _241.. & Max. Rev. G..

NORDBERG. St. Clara: minne_{p. 2..}

V) Vid. Cölleit. PALMSCH. c) Quod erat prima

iedes iiifuburbio hocce boreali exdruAä, v..AD. JQH.

GRUNDEL. DHE de Stockb P.. 1. C. 1. 5. ρ. 15; Qua ratibne coli habitarique coeperit.tractusille fuburbii bo-·

realis adMonaderium St.Clara? pertihens,docent^monu-

menta, ap.Max. Rev. NORDBERG. 1.c.p. 11. feq. obvia..

d) V.AD. JOH. GRUNDEL. 1. c. p. 18.

e) V. Monumentum Solnenie. in P. DIKMAN..

Antiqu. Ecclefiad. p. 3 t.

(7)

3 ³ ( ^

Ad ufiim igitur & exercitium cukus public!, pro-

piorhatid dubie

fedes fult coniecrata

^,

&

qvia no a aliud refciyimustnvicinia, fanum vetus Jacobi^con-

ditum dicatumqve Deo conjicimus ad exordia fecu-

li decimi quarti. immo co certius

concludimns,

irr ejusdem progrciTu, fen ^anno MGGCXLIII. illud ^ex- ftitiiTc, ^cum ecclciiam,codcm pertinentem, non re·

ticent annalesX). FeruntJacobeae xdisichnogra·

A ² phiam

/) Quo primiim anno Fundataiit vetusS. jacobl x-

desr, nefcioan certopoitlt definiri. Nobisprofe&opri-

mxsedificätionis veitigia, quantumvisperquifita iludio- fiflime, nulla comparuere ha£lenus: & mirum ^id, in antiquitate non adeo remota. yEgre itaque ^non ferat

B. Lector, Γι hac in re neciliius, ^nec noitro _queamus deiiderio iatisfacere. Rarior noilri templiin annalibus patriis, anteGuttavlanumsevum mentio. Primus,quem offendimus, eil locus apud Gel. SCHEFFÉRUM in Chron. ArchiEp. Upf ρ. ιο8· ubiex vet. membraniscen·

fum, pro redimendo pallio ArchiEpiicopali, actum a CleroArchi-dioeceieos adfert, qui ita habet: Taxusfub-

(idiipaUii, fecunäum quodfiel·at contribufioCleri Anno Do-

mini MCCCXLIII. ante natale Domim Domino Hemingo prius Pr&pofito Aroßenß,..facto ArcbiEpifcopo Upfahenß. -

--- DeEcclefia S. Jacobi Stockholm. 12 oer. F.x minuta illa, _quam conferebat, fymbola Jacobi Ecclefia, ^cum eilént, quas IV. & VI. marcasden. penderent, haud im-

probabilis forte ^capipoltet conjectura, recens tum fere templum nonlongeab iuis abfuiile incunabulis. Alte¬

rumlocum, qui noftri templi meminit, exhibetMax.R.

D. D. GEORG. NORDBERG. 1. c. ρ. 33. flitens literas

condonationis Matrone cujusdam ELISABETH, qua-

rumhxc eil formulas

(8)

3£ 5 4 C #

pTiitm in modlim periftylii dccüfTatim forma ti'fSüev.

korskyrka) exbiberi tabula membranacéa, a BUREO Majore,anno MDXL. piQra, fed quam oetil is ufur*

pare nobis ^noη Bcuit. Undenam vero traxerit ad!- pella-

Omnibus pr£fens fcriptum cernentihus Advocatus, Pro- confnles &omnes Confules Stockholm, falt&eminDomino fempitemam. Conftare volumus evidenter, qnod difcreta

Matrona Elifabetb coram nohis conßituta patenterreco—

gnovitfefororibusclauftri S. Cläres iti Norramalm curiam juam.circa CIMITERIUM ECCLESIM S. JACOBi in eodem]MaJmone fituatam, cum viginti marelds denavio-

rum vfualiv.m contuliffe. Quas gnidem, videlscet curiam

o" viginti marchas denaricnm, translato in easdem [oro-

res.pleno poffejfionis dominio absqne iwpetitionehetreäum- fuoriim quovumcumque inprafentia nofirapr&fcriptisJoro-

yibuspublice reßgnavitac dimifitperpetuepoffidendas. In cujusrecognitionis majorem evidentiamfigillum noflrce ci¬

vitatisprecfentibus eß appenfum. Datum Anno Domifii MiUefimo trecepféfimoquatvageßmo qfiinto, ?/«? vigilia hea-

ti Mathice Apoßoli ghriofi.

Tertham exemplum claufula eit veteris edicti poe- nälis [Gamlaflraffordningen\quod in colleclione Hador- phianaad calc. Leg.Bircenf.p. 45. 47. eii obvium. Ita

autem iubicribitur edidbum: Hcec conditafint apudEccle- fiam S, Jacobi in Norramahn, plena congregationeEpifc-o-

porum, MUiiumff Militarium Regni Svecics Anno Domifii

gg-39' Et ne exiftimes aliud hic indicari quam ipium

templum , antiquam aclponam horum verborum verilonem, _quas ibid. legitur : Thetta forfcrifna ^ar- fiadhgadbtaffmenige Herr^ane, [om årBifcopa^ Riddareoch RyddarsMen, Rikefens Radh i Sverige, vedb Sanolejfacobs··

Kyrka uppa Norremalm &c..

(9)

$ 3 ? c φ

pellationcrn

^>

aegrius omnino dcfinitar,

cum

plures

eiusdem cognominis, in

facris

^ron

minus,

quam

alibi memoraatur,. ut, quemadmodum tum e'rant

tempore, unus sque ac

alter,, in Martyrologio

Koifianorum facer,Jacobus nomen & operam

heic

miniftrare potuerit.

Interim

iuo

illa vutgi opinio

CO ηCiditποίξοιχξΰνισμω de

JACOBO DE LA G ARDIE,

quem dicuntnon tantum

primum hujiis Templi fim-

datorem futile, fed eidem etjam deduie nomen iu-

um: lile vero prima ta η to minus jaeere potuit

fun-

damenta & Patronum _agere hujus Templi, quoni-

am nullus, quod iciamui, de

Prseluftri Comitiva

DeLa Gardiana Gente in. Svecia viguit, ante fe-

culum XVI, cujus iub pri^mordiis

jam

tum

diruta

fuit antiquior

ftruElura,

^{un* cum}

Ccenobio S. Clav

ay

idque anno

MDXXVH. juffu & aucloritate

regnan-

tis GUSTAV! I, ne hoftibus ejusmodi loca efFent

receptus in propinquo ^,

ad

^qux

confugerent &

ubi delitefcentes, data occafione, infeilarent ipiam

urbem gf

$·

Π:

Nova <edificatio csåis fdcri Jacohi

ful· JOHAN

NE HL & CHRISTINA.

Sic everfe diu jaeuere in ruinis parietinar do-

mus Jacobeai, ab anno nernpe

MDXXViL

ad

MDLXXXI1X. Namrcgnante

GUSTAVO,

varia in-

A ₃ cidebant

g) V.J. MF.SSEN. Scond. Illuftr. Tom. V. p. 40.'Ejus-

demSveopentaprotop. Cap. 21. p. m. 104.it. ER. G, TE¬

GEL. Hift. Gud.I. part. Irp. rjB· add, G. NORDBERG»

i. c. p. 113.

(10)

# ) ^° c #

dehant graviffirai ponderis negotia ad purgandam

e quisquiliis religionem ^ac formandam politiam, &

fub ERICO turbulenta pleriimque e-rant tempora.

Sed JOHANNES, _pacatis omnibus in regim ine, id iibi quam maxime commendatum habuit ; ut

ruinofa _quotquot _per Sveciam & Finnoniam tem·

pla erant, reconcinnarentur & nova Deo confecra-

ta exftruerentur b). Et inter resedificanda] locum

obtiηnit noftrum JACOBI ; de quo videre licet Ii-

teras ipiius Regis, die V. Julii anni commemorati, Norkopiai datas ad Satrapam areas Stockholm.

NiCOLAlM 'JAHANNIS Filium /). Tum de-

mora e ruderibus exfurgere ccepic ftruEtura re-

cens

b) Vid. MESS. Scond. Illuftr. T. VII. _{p. 44.} It. L LOCCÉN.Hill. Svec. p. 415.

i) Literas Regis nobiscumbenigne communicavifc Reg. CanceiL ConQliariiis & de Stella Polari Eques Ge¬

nerali C f>. A. A. voa STIERNMAN. En veroallas:

Til Nils Hanffonom St. Jacobs Kyrkiolyggmng. Dal, Norrköpings bus deng Julii Anno\i ^s88>

Jahan vfc. Warbefynnerligaynnefl kfc. Wijbekomme for någon tijdh fedan eder firifvelfe, ΝIsHan]]011, och the ef-

terlichnelferffom ther boos fölgdhe af St. Jacobs Kyrckie. Och eftber thefamme \efterlichnelfer hafve Ofs behagatt, fenäe Wij dem nu eder til hände igen: Såfom Wijoch hafve un-

derjhrifvit grunden til fa?nme Kjrkio, påthe i om Wår vil¬

ja måge varetéefs viffare. Och tvifle ^nu inthet iherom J

varde ju the mefle mbgeligit åhrfordrandes ther opå^, at

firber:de byggningh, fåfom och then ther opå Södermalm Arepåbegynte^ motte hafve någodt lidende medh fig. Dm-

tum ut fupra.

(11)

# ) r ( ^

eens låterculorum, & luculenta, q nantum condb

tio reram tulerat, in dies cepit incrementa. Verum ingruerite a. MDXCII. ipfius Regis morte & defici-

ente fortaffis rerum gerendarum ^nervo, ultra nuv dos parietes produci non potuitmoles. Ita perdc*

cem fere luftra fine te6to> man(it, usque ad paca-

ta & quieks communis pleniora terapora; GHRI- STINiE; quia fub SIGtSMUNDO & CAROLO

turbulenta erant (ingula, & GUSTAVUS ADOL- PHUS, belloGermanico implicitus, abftrahebatur,

quem tarnen ab ^tam ρίο propoiito haud alienum

fuifle _auguramur. Itaque quod ipfe ^{extra oras} Pa¬

triae & praematura morte impeditus non.potuit,Fi-

lias glorioiiffimae. memoriae, quafr hsreditariojure,,

efficiendum reliquit , quae etjam domum facram JACOB! jam diidunx itdincari cceptam ^, &

adlluc:

citra te61;um quaii omnino defertam, conficiendam

non modo curavit, fcd ex muniiicentia ac liberali-

tate Regia maximam. pecuniarum fümmam dona-

vit Α). Hoc pa6b) inceptum de. novo eft opus ad·

gredi anno MDCXU. quod adeo felici fucceifu

continuabatur,ut intra finem fequentis anni laque-

atay qua interiores iut ^partes, undiqne liaberet te*

Qaq quemadmodüm jam annus, totidem numeris

ramento depicfcus,clare adliuc confpicitur in ^majo*

ri lacunari. Nec adeo fuit in mora, antequam ipfa fuperficies feu exteriörpars obtegeretur

laminibus

cupreis, quod fadfcum iufpicamur proxime ineun-

tey & quidem. ita mature tantaque cum

accelera-

tione;

Vid.. A6la Templi Jacobei.-

(12)

$ ) 15 ( Φ

tioη c opcris, tu quoad

meniilia,

qmx

mobiliuni

no¬

mine venire (bleut, fubfeliiis, fuggeftu ^, altari &

reÜqüis necéifanis, anno

M'DCXLJIL iimul inilrui

& die XXVI. Nov. ad tifum cuitumqtic publicum

cöifeerari _poracnr.

§·

Dedicatwnem memorctt &J rcliquArfdificii operM.

Quamvis deiint monumenta pera&as hnjusde- cKcatlonis, uthaföfåw dicamus,quofaero rumannia-

te & qufbus potifliiiium

pfseferitibus a&us hicce

contigerit,

follemnifcer

tarnen

eumdem cele.bratum

fuifTearbitramur in praefenria ipfius Regime /J, Se«

natorum regnij, ^nec ^{non magna}

aHorum homi-

num frequentia, ^non ritu Ι&έΚο&ξησκεΜ?

Pontifkiae,

per

Mifianv

Litaniam & alias quasque αντιφωνώ*

λsiTHoylus, qure

adparatiirh fapiunt

ut

plurimum

fcenicum, fed decenter & more yv^lccs Evangeli»

eis convenienti, hymnis puta & preeibus, addi-ta

eoncione inaiigurali, ad

ufüm tedis fäcrum

decla-

randum & grätiä'm divinam

hominibus ibidem

con-

gregatis conciliandam.

Quorum item in pofterom

per maturata haec facrorum

initiamenta

potior

fuit

ratio, ut haberent Ηηgul i r&ry rS fyS συλλογή pro¬

prium

ifbi

& commune quafi domicilium ad quod

(Vatis temporibus confiuerént, officia fuadebita Deo

cxfoluturi. Ideoque folam ob neceiiitatenr, ecdem

fie

S»«»awwlmra,ro,''L ■■"■'»"""■

/) F.x templi ratiombus mmi MDCXLIli. patet, parata FuiiTe & Regime ipii in Choro&extra Chorimi

Senatoribns, dedicationis adtui interfuturis , fediiia, ut

eonyeniebat crnata. confr. A. J. GRUNDEL, i cbp. ^47.

(13)

# ) 9 ( #.

fic exEtru&o 8c qualitercunque

adplicato ufi frie¬

re , doncc ipfis

copia & -facultas fliccrefcerec

in Γρε meliorimi temporam

amplius i

η

ft

raen

di

ex«

ornandiqae novum

Γα

am

reäificiimi, Sa!

teni qua fpeciem &

formam

externam

defuit haäeniis fa Pri-

giata & in

fublime

tum

poiiffimum

■

evehi foiita

^,

turris, quam

h-etioribus aufpiciis meditabantur 8c

incoabant ^anno MDCXLIV tantasque

annöfequenti

eminentiae ac aititudinis

e-fiicieb-ant,

ut

undique

^non

modo confpiceretur infignis,

Ted

quoque certaret

cum reliquis

turritis

re

di bus

ur

bis primarire; idque

opera &

miniilerio amficis murorum JAHANNIS

FÖRSTER!, qui

fua etiam

manu

haut dubie

ex- ftruxit ipfam

domimi, uti tabula m) laminea bra-

iteorum in ejus nominis

memoriam, minori ad bo-

reani lacunari fufpenfa, indicat.

<$. IV.

Oe Regis· CAROLI

XL donatione.

Confeela hoc modo ipfa

redificatione Sc abfo-

lata? convertebatur

omnis parochialium

cura

ad iupeUe&iliiim, quibus adhuc dum carucrant,

co*

piam

conquirendmi &

novam

fuum templum com

decorandum, juxta

exemplar reliquorum in arbe,

qure jam tam

magnifico fuperbiebant adparatu Sc

fplendore.

Verum in fpe

_B

& votis plerumque

_fidebat

^re·

m) In tabula hac, cui,

varia ad ejusmodi,

^opus

perficiendum

neceflaria inilrumenta adfix'a videntur,ie-

quentia legimus:

Hc.ns Följtev hatt gernamet diefe

Iürcke Ann

o

Cbri-

ßi 1645.

(14)

Φ ) 10 ( 4

iidebüC propofitiim & retarda bacur ut plurinTiim

aere alieno, quod huc usque contra£him, aiit lon- gius debendo ^qua ipfam forteni, ni sdificando de¬

filier^en_t, itiyet.erafce.retaut multiplicandis· erefee.-

ret ufuris. Im_ρrim is .vero follicitos dejebiosque

reddidit omnis ihcrie hujus fedis awxoivwås, fummtvr

rnonetse argenteae quatermille fexcentorum, & ocdo*

ginta tbalerorum per CLAUDIUM FLEMM-INQ·

tum temporis areis regias gubernatorem ♦ mtituo;

data,, quam rigide. &

fin

c mora repofceba? regise:

Garnera Cottegium, cujus expoftulatorbe litera; fe¬

tas d.. XIX Äug^uit i Änni MOCLIX ad fenatorem

urbis JOHANNEM ERIC! Fifium qui flmuL fuit

a ration ibus arcis StockholmenIls, etjamnum com

ipic.iunt.ur in actis templi Jacobei, Profeäo ejus

prasfeäis & fenioribus in hac

rerum anguftia· non aliud fuppetebat conilliom, quam fupplieiter omni- busque precibus implorare gratifieationem regis;

CARGLI XI, vellet, qua; ejus iηhgηis erat iihera-

litas & merita , in tam pios ufus elargiri lianc pecuniarum vim, ne ulteriiis.egere & amario debere;

cogerentur.. His comrnotus Rex,. imgularei arga·

menta. iibi curatius proponenda. voluit, quibus pen-

fetis,, aequamnon modo & piam horum judicavit cauiTam, fe.d elementiifirne gratiheatus efl omnede-

bitum _, addito ad regia; Gamera; Coilegium ^, edn

cl_o, in öclobri AnnoMDCEXlI n) ut nominaob.·

aträtorum expungerentun §. V..

ii) CARL Medh GUDs Νade Cfc.. i'fc:.

War [ymerlige ynneft· och NådigeLenägenheet medh

Gudh AhmåchtighTr.oMån.Herr. Skattmaßare och [amptß

(15)

❖ ) II ( ^

§. v.

Oe Tempil quoaä paftem

confletgratiom A:o

1723.

Per Regiam hanc

donationem,

non

mediocrl·

ter le^{vata res} seraria, revixit quaii & ^eam feniim

indidit templo 11oftro

fadem*

quam prope

admi-

B 2 reris;

CammeΡadb. Ofs bafverfamptlige St. Jacobs Kyrckas

äld-

ße,Ja ochfor denne

tidben tillforordnede fbreßandare dber-

(ammaflädes Underdånigfl föredraga låtitt, buruledes fnr-

[dorn

Öftrer Ståthållaren Sabl HerCLAES FLEMISGH,

fiulle bafwa da bemelteKyrckia

fiodb

i

bygningb, til defs be¬

fordran

åtfkilliga materialier af Chronones och Stadens

ine-

dell låtitlefwereraochforjjkiuta fom figb tilen anfeende

Poß

penningar

belöper,

^om

brpilckens betalningh i och fhr

en

tidb

fedanfkole bafwa

påyrckiadtbwarfore ccb emedan dhe figb

dberhoos Underdånigt beklaga, at dhe ecn

få

fioor Summa

icke mechtaerlåggia, ^utban Kyrkones

fibrfia

ruin, i

betr

^ac

b-

tände, attdhe icke allenafl alt

bår

till trdfwe warit

ßore

^ut-

After underkaflade til

Kyrckones beprydande och zirande,

filjet dhe ochbåreffter, bwadbforefallandes warder

betånch

^·

tewaramåtteatt reparera, nthan dberojwan

på

efter H. K.

M:tz War Saht kiereHerr Fadbers befallningh, på Kyrko¬

nes wagnareen Summapenningar

till S.te Catharina Kyrkios

byggnmgb

tnåft fcrfkiuta, bwilket fbrfiåtf dhe och aff andre

bafwa iiptaga

låtit få

at

Kyrkan t erfor

t

åbr uthiJhildb rå¬

kat, Ödmiukehgen

begiå.randes

\at

Wij mebrbe:te S:te Ja¬

cobs Kyrcka oc

Fbrfamblingb,

for

ehrhålldne jbrflrechiingar

Nådigft befrijaochfhr/kona t

achtes; Ty bafwe Wij i anfe¬

ende af alt fadant, och Kyrckiones

ofbrmogenbeet

^v

fampt

elbenfbrforgb Wij dragéforGudzbims

wijd macht hållande,

cfftabe:te S:te Jacobs Kyrka

och Fbrfamblingb Jbr ofwan-

be:te och af Edber påyrckiade fbrßrecknin

7b Nadijgft weht

remittera,och henne for alt wijdare

anfprååk och athal hade

(16)

) 12 C $

reris; nam

expoliendi operis

ergo

parietes intus Sc

extra cseinento obdncebantur, multiplieandis ibc-

ceiTu temporis

campanis

&

augendis

pro numero»

homimim tabulatisditabatur, necnon exfplendeice·

bar facra hxc seåes privatornm donariis &

quanpfa

varii gensris dvocΕήμαηνΕ ^ay.svy

(Iii in

ornamentum proprio se re folvere po tuerat.

immo, beta

accre¬

vir ejiismodi in ilatu perplurium anη or tim

dectir-

fum & prceterea habuit

aufpicatioris ominis

ac

fa ti,

ut, anno MDCCXIX cum ducentorum

propeprl·

vatorum sedes q) circumcirca jacentes

feraii flam¬

ma abfumerentur, Iisec facra incolomis &

intacla

remanfit. Interea tarnen quod dolendurn

triftioris

fati vices, quas gravi

Numinis fuppiicio plerasque

i-n

nuoch i tillkommande tidherbefri-ja-, och förßoim, befallan¬

deEdherNådeligenattjfåttieEdber denneWarNådigatili- gifnmgh tiü Underdnnigb effterrättelfe ^,

låtande

mehr off-

tahe:te Kyvcka S:te ffacoh och Forfamhling for ak wijdare

klanderotnrberat hlifma Medb hwilcket j efterkomna Wår Nådige milj^c* Och Wij befalla Edber Gudh Ähvieebtigh

fy72nerligennådeligew DatimidenιηOHob. idde.

Uppå Hbgtbe:te H. K. Mets Wår Refpe&'ive El/kel. K.

Herr Sons Så o cb- ARernådigfle Konungs \och Herres■

wåg72:ar

HEDEVIG ELEONORA

peerbrahe carol. maurit. levenhaupt nicolaus brahe s, r.nrotzet. j.r. μ. flå ile... χ.r.Amrniralens iL.

magnus gabriel de la gustavus soof gärdie sr κ caiitzler- ir. skattniåilarens ftålle..

ed. ehreensten·.

e) Vid, R,D.D. RHYZELII Bronxol. Sviog.p. 112.

(17)

& ) 13 C #

in urb ibus & ruri domus fubiere,

eyitare

non potuit; quin fortione

quafi fa&a communis & publi-

ci mali, in ejusdem cladis

aliquam veniret portio¬

nen! A:o MDCCXX1II: feniit enim

fulminis

vim

nofte media, quae XIV inter

& XV Maji interces-

fit an-ni memorati, & grandiori

femcl accenfa

tur-

ri paulatim ka

ferpfit urendo flamma,

ut

eidem po·

flea rebfti baut potuerit, ^quo

minus bins etjam

turrcs minores cum totiiis sdificii tefto

conflagra-

rent. Et quod Dei

benebcio adfcribimus, eodem

fortaifis igne delerentur quoque

lacunaria & qui-

yis interiör adparatus,

nid ccelitus demifTo imbrc

nivium p)

reprefTum fuiilet incendium. Sic tole-

rabiiior aliquo modo

evaiit ja&ura,

^quam

initia

minitabatur, quatenus

illsefa

^pars

interiör deferviit

aeque ac antea

facris obeundis, licet

externa

& fu-

perior fuo privaretur ornatu.

ideoque

ne

vitiuni

eaperent laquearia

& parietes lateritii tectorio in-

du£B> ad ob^tegendum

fe

iterum

accinxerunt in·

cols continuo sedificantes & tantisper diruta in no-

va ac meliora verteiltes, donec antiftitum cura fuis demum abfo Iveretur numeris Anno XXXIX Iiiijus Seculi & πυ^οφαξον iterum

evaderct sedifici-

um eadem ^oux hodieque

confpicitur magnificentia.

GAP. II. ;

Skum & externam

Templi facicm defcribit,

§■·

i-

Ίο7ϊΰ«/ξοίφϊαν

Tefnpli exhibet>

B 3 Jacet

ρ} Vid. debmili Comminiilri hujus

ecclefice

Mag..

LAUR. NYMAN colle&a m:fcn de Templo S;ti Jacobi.

(18)

' Φ ) ¹⁴ ( #

Jacetautern Templum hocce Jacobi in collc e/quod-am

fuburbii

memorati, qujzim

päuxillam ob

/ eminentiam ^ex reliqüa pknitie adcommodum iudi-

carunt primi ftruöores ^, & propter fe habet plura palat-ia ^, inter quae

eminent De la Gardianu-m q)

& armamentarium regium r), diftmcEa tantum a

Tempil muris ac introitu per

plateam

transeimtem

a foro adoriental-is fuburbii _ponteinSvct.Ladugårds-

lands bron. Igiturnon Ιόηge abhi-nc in eadern nie·

ridionali plaga prasterfluic fluvius borealis-, qui ex-

ortus de Meiero lacu fc exonerat in mare; ab ortu

veto adeft infula Blaßt olirn Kiep!ingen di£fca. Ver-

fus boream conciguum Templo eft ejusdem coemi·

terium, cui adjacet ab una parte Gcometrarum ta' lerna officinaria Landtmäteri Contoiret, alterum

sutem latus clandit hortus reg-ius-, fua yiriditate &

cultis areis hefperidum inftar ^, templo haud leve

decus ornamentumque concilians.

§. TL

De forma Tempil cJ magnitudim.

Vifis jam fatis ac iituatione ^, propius

acc-eda«

mus ad contemplandam formam, qux

ad exemplar

medium antiquiori tempore ftru&arom

laterculo

co-

£tili eft oblonga, duris craiiisque

parietibus, & ίο-

lida

q) Quohodie habitat RegisRegnique

Senator,

Re¬

gime Cancell.

Briefes

nec non

Acaderniie Aböeniis Can-

cellarius, perilluftris atque

generofiiT.

Comes

CLAUD.

EKEBLAD. r) Quod olim ^difteari curav.it Supremus

exercitus regni Sviogothici

JACOBUS DE LA GAR-

DlE circa Annum MDCXLVIII.

(19)

# ; i? ( #

lida columrrarunr ferie fubinde & levia _per iηter- valia firmatis.. In longitudihe a fronte orientali ad

pinet 0£loginta, fed in latitndine triginta tres ulnas·-

trabem quadraginta ulnarum. Tigna cöndenfaca-

i:n fnperfieie ^manium fuftinent laminas cupreas be-

ne compaägs, per quas eminet ferrum auratum & ^, ilgno crucis munitum s)jib ea tempTi parter qua

vergirad orientem. Parietes autem circumquaque

nitént rubro colore, quem pulcre diflingvit limbus

albario dtiQuis infra fuggrundam vel prominentio-

rem tefti _{par t em,} Addunt bis deeus feηdt^ra nu-

> mero trium & vigin ti jufto a ie invrcem fpatio dis- jimda & pateirtioris ad lueem inmittendam fora:·

minis. Sunt quoque alise ^y perquas introeatur tres

apertiones3 qua rum deeumana ad occidentem exi·

mite eft forma ^ac amplitudinis, nec fuis reliqua

diiae minores auirrum altera^ altera aquilonem ipe-

Örantes deflituuntur ornamentis. Aiiilralem vero

Juxta portam, patent bini alii introitus t) per gra- dus A In optfamentum quoddarrr tedi, cfbnatum efl

/>t-

MDCXLIII ^a fabro illo arario Petro Jona filio qufi Γα- Λ' qnearia Tempil hujus, laminibuscupreis fiiperinduxlt. /

t) Cochlidum hac ilrudura majorem forte ab

commoditatem poflea adjunda fuit , quod ^Ännus

MDCLXX eis iheifus monilrat & teda tandem Anno

MDCLXXIVquo fi'rnul ipfa- procedura meenfum fu-

perne condecorata.eil imaginibus Angelorum plumbeis.

(20)

❖ ) Iß ( $

das fcalarum In forma Cochleae faum quisque ten*

dens ad tabuiatum in templo, im

de confidentes

exaudiant concioném. In eodem hac

meridionali

plaga^>

choro propius eft repoiitorinm laqueatum,

quod cupro

itidem tcTum conficiebatur Anno

MDCLVII advarios ufas, & qüia heic

recondi

pos-

funt qnae demuin

fuerinc cempli rnflrumenta'neces-

faria , elocantur Idprivatoriim

commoda réliqute

dure minores ad occidentem iitoe tabernae.

§. III

De Tempil ttirribus

if cmnpanis,

- Perincendiiim, quodfupra

de

Anno

MDCCXXIII

meminimus, una cum campanis &

horölogio

con- flagravit trigä

turrium,

quorurn

grandior, ^{qux me-}

diam obtegit ardem*

olim fat fubiimis, fed fuaspoil-

modum ob caaflas decurtata

fuic,

ut

jam

re-

novata a iScunaribus exporrigat

fe

in

altum quin·

quaginta

ulnas dimidiamqae, & ab imo Tempil

fnndo ad fummum cacumen

contineat O&oginta

cum dimidio. Ceterae autem

hinte minores, iuper

transverfo ad occidentem

pariete erectas, abfolvunt

numerum

quadraginta quinque ulnarum altitudine

quidem,

haud indecore pröportionata ad majorem

medias domus turrim, quae tarnen

multo poft

recon-

cinnata fuic u) & ante

feculi hujus

annum

XXXIX

com

u) Biiiie illae turres minores ?

autumnali quidem

temnore Anni MDCCXXIV

conficiebanfür,

tanta autem

acceieratio inreftaurationegrandioris non

ad fuic; defu-

erint enimpecunise;

ad

hancce

igitur incommoditatem

tollendam, _pro rataparte

contulerunfc

omnes

parochiale^

(21)

❖ ) 17 ( #

corificinonpotuit. Tumvero finita demum sdjfica»

tione, die XXIfl. Septernbris, qui fnit XIV. Domi- nicus poft Trinitatis feftum ^, a templi hujus And*

(lite DmoDoäore LAURENTIO ARNELL, pu¬

blice _pro roftris Deo a£tae funt gratis ob felicis πυξγοποΰαε ac reliqua? conftru&ionis iucceiTa mune¬

ra, & in teftatiorem lucis celebritatem , folemnes gratsque in ipfa turri perfonabant fymphonis.

Quod ii- autem ultra requiras de ejusdem adpara-

tu, inftrufta eft horologio affabre fa£to Arofiae vf

& quatuor campanis, quarum prima & maxima, gravitate appenfa, efficit viginti feptempondo nau- tica & undecim libras cum marcis quindecim. Pul-

chre eadem fufaeftStockholmis annoMDCCXXIV

junfh. opera Johannis Andr. Cloos & Erici Ν^tes-

man, uti nomina eorum infcrius fcripta decla*

rant x)\ in fuprema vero parte circa, ^ex Ef. Gap.

II: _3. hsc leguntur verba: Venite ad Dornum Dei

Jacob, ut doceat nos vias fuas c? ambuiemus in fi'

mitis ejus. Sub his autem comparet orbis, ambi·

tu fuo includens imaginem Regis & Regins coro-

natam , cum infcriprione infra cujusque depifta :

FRIDERICUS Rex Svec-,i*. ULRICA ELEONORA Regina Svecitf. y) Adverfus meridiem talem habet

infcriptionem, flylo Romano elevatam:

C Tem*

quo, inträ curfum unius menfis, collecla funt noven-

aecimmilliaThalerorum Cupreorum. v) Nomenartifi-

eis Berglin. x) Jag år igenom Guds nådguten år_ιη24 af Meßer Johan Anders Cloosoch MeßerEric Nces~

man\ y) Infra féquentia leguntur nomina : SemtmViri

(22)

# ) ϊ8 ( ^

Tempore quo

Nemefts

divina

furentihus urb&M

Ignibus exitis patne dedijje parat.

Ejus zf in eitleres eeu conjurajfe

videntur

Ecedere compofito^terra polusque

ßmuL

Merfit if bis eadem meinet fors atra ruinis, Damnamtque fluis

fulminis

ira

rogis.

Turritosque apices templi

confumfit zf aris

Quicquid in bis

fohtum clangere fvave fuit.

JJJ'et zjf indomita

peftis vulcania ftretge,

Ipfaque delej]et lumim

Sanol

a

domus,

Forte falutijeris ni ccria pericula

nimbis

/Ethere propitio mijfa ju%arit hyems.

Nit mediis iris mitefeit Νinnen Ef ignes Qua tulit, hac Undas

attulit

una manus.

In prifcos redeo vultus, ja?n parcite

divi

Sa tiu^s in proprios

confuluijfe

lares.

Altera _, _quse licet magnitudine,

baut

tarnen cu- dendi artificio cedit.priori, itidem confe&a ab eodem NiESMANNO", Ted fingulari opera & anno MDCCXXill. varia fculpendi arte ornata eft. Circa

medium fere _campanae intra circulum ovatum fi-

gura eft Salvatoris cum

verbis: Salvator mundi

Jaha nos , &

hsec fubtus adje&a

Ιτι^ξα,φ-ή:

Si fas ultrices herum dedijeere flammas,

Et mutare habitus, quos de dit iraDel; Hane Templi , Du. Edvardus Plan , Dn. Johannes Bo- flrbm ^, Dn., Job. Wang, Dn. Samuel Ty(lenberg, Dn.

Job. Lampa, Dn. lngmarus Frbhom. Ρafler Ecclefioe Mag.

Nieolaus Stemel7. SaceUani, Dn. Georg Tillaus, Dn. Laur.

Halft, Dn. Petrus Gröndahl. Oeconomi, Dn. Jonas Fri- dedty Dn. Zacharias Anderfin, Dn. Petter Broman.