l TT
ύ/S,
Τ). R
D1SSERTATI0 GRADUALIS,
DE
TRIGA, IN LATIO,
ORATORUM,
EXTEMPORALTTATIS FAMA
FLÖRESCENTIUM,
QUAM,
SUFFRAGΓΟ AMPL. FACULT. PHILOSOPH.'.
IN REGIA ACALX UPSALIENSI,
PRiESiDE
MAG. Ρ Ε Τ R Ο
EKERMAN,
eloc^ PROFESSOR. Reg. et Ord.
PUBLICE EXAMINAND ΑΜ SISTIT
GUSTAV. ADOLPH. REINIUS,
CALMARlEmiS\
IN AUD. CAROL. MAJ. D. XVIII APR.
ANNI MDCCLXVII.
IiORIS ANTE MERID. SOL1T1S.
UPSALIA2
Atud Joh. Edman, Reg, Acad. Typograph.
ι Ν. y.
§. I.
kttse Eloquentia* decofa, pro dignifate
rerüm, ad utilitatern temporum, &
cum voluprate audientium, de argu¬
menta,quae demum cunque fuerint,ob-
viis, apte, &ornate loqui} hominern,
cui, larga niaau, qonceilit cceli terracqpe Conditor egre-
gfuift iilud s prae-brutis-animantibus* & fermocinandi &
icgibendi munus nee oportet floccifacere, nedum fun-
dftus tollere. Ad haee, inquam, decora maximopere fre- quentanda, multi- licet illa inculta plane Corpefeere, qüafi Irt herba (uffocari, paflantur, incumbant, quoad !l- cuerit, örnnes ac finguli, metam propofitam felici ut con-
tingant aufpicio. Toti quirlem generi humano fic natu¬
ra iadylfits ut occuliiffiina mentis fenfa aperire, åt cum
colloquentlbus cornmunlcafe queat, inde tamen non fe- quitufj tot inter hominum millia, cundos-jure nuncu-
$ > 3 ( $
pari facundos. Si vero ars atque exercitatio ad fautrf-
cem acceilerit indolern, pulcrum nefeio quid iηde folet
exiftere. Nempe ad ftulcam loquacitatem, & turgiclura iiribliginis fcetum, vitia, föepius regoare qu@e deprehen- duntur, evitandüm, ad flexanimamque omnium Reginam
rerum deceoiiilime excipiendarn,φύσις, μοί^ησις& άσχησις,
erunt fidas fibi porredlurse manus atque auxiliares, ut ne,
una alterave deficiente, mancus reddatur & mutilus, im-
jmo perquam debiiis, orationis genius. Etenlm, non ali-
um in finetn clarius exfplendefcit bene dicendi facultas,
ευλαλΐαν intelligo, longiffirne ab λχλίχ diftantenn. Ergo,
dominam campi oratorii dum pereelebrat Cicero, non
potuit non exclamare L. II. de Natur. Deprum c. 59.
"quam eft prseclara? primum efficit,, ut ea, quoe icimus,
"alios docere poilimus. Deinde hac cohortamur, hacper-
''fvademus, hac confolamur adflixftos» hac deducimus per- ''territos a timore, hac geftientes conprimimus, hac cn- 'piditates iracundiasque reilingvimus. Haec nqs juris, le~
"gum, urbium focietate deviuxit, hcec a vita irnmani &
"fera fegregavit. Eft videlicet excellens commendatfo o- ris ac vocis, morum culturam & ingeniorum qua; fvade-
at animetque. Ex principüs qulppe Piychologicis iatis conftat, quomodo auditorum adfeöus ad varia pletatis
ac honeftatis officia, quse bonum de,cent civem, bonum amicum, bonum patremfamilias, &, quod Caput rei eft,
bonum virum, potius fermone puicro,adfäbiii atque com-
poiitiflimo, quam futili & inepto perorandi impetu, e
veterno ignorantia; teterrirno, excltentur. Immo, tarn
ta exiftit praeftantia hujus difcipünce, ut, illa in perpo- lienda , ad exquifitifumumque dignltatisgradurn provehen- da, tam antiquos, quam recentiores, Mufarum manfve-
tiorum dapes qui vel Jeyiter guftarint, occupatos fuifie,
haud fit diffitendum. Itaque ergo, rurn hsec eloquendi
vis & virtus circulo eruditorum" eft exterminanda? Non
B » cre»
£ U( $
c'redo, nofi adprobo, non concedo. Secula fi vei Jon-
ge retro refpicimus, ad eam facundiae gloriam, ist am- pliorem vix, ac ne vix quidem , deiideraturus fit ullus»
adfpirafle Rhetorices magiltros, ac promos condos , nul-
lo utique deprehendere licebit negotio. Apud Athenien-
fes, Eloquentis proceflit ad Extemporalem usque laus,
ac fubitis di&lonibus, prtegeflierunt tantum non omnes
eruditi illam aucupari, &, tamquam palmam pergratam perquejucundam^ Tibi vindicare, Promtum & in expe-
dito pofiturn dicendi fcribendive genus, maximus utpo-
te iludiorum frudus praemiumque long! laboris non pce- nitendum, fi unquam, tum proiedo collaudabatur. Quid,
quod facultas iftcec Extemporalis adpellari ecepit divina,
uti refert Philoftratus in Vir. iEfchinis, quod fupra mor- taliiatem efTe videbatur, diferte & quidem ex tempore, verba & carmina fundere. Etenim illud , per acumen
cum mentiSjtum creberrimarrt exercitafionem, funt con- fecuti etiam Romani, Grsscos imitando, de ipiisque fa- pientise rivulis loquendi copiam avidc hauriendo, ut ad
Extemporalem Svadsm quafi nati, ahi, fadi, Edi judica-
rentur. Dignus eil, qui audiatur Audor Dialog! de O-
ratoribus antiquis c. 6. "Orator, Eve arjcuratam rnedi-
"tatamque adfert orationem, eil quoddam, (icut ipiius
"didionis, ita gaudii pondus & conflantiaj five novam
*'& recentem curam, non Ene aliqua trepidatione animl
"prodit, fpfa follicitudo commendat eventum , & lenoci-
vnatur volupiati. Sed Extemporalis audacice atque ipfius
''temeritatis vel prceclpua jucunditas eil. Nam ingenio 'quoque, ficut in a^ro, quamquam alia diu feranturat-
5que elaborentur, gratiera tarnen, quas fua fponte nafcun-
J,tur. Item Cicero de Invenfione Rhetorica L. I. c. 17.
*3Si res dabit, non inutile eil ab aüqua re nova, aut ri-
"dicula, incipere, aut ex tempore, quse nata Et, quod
"genus ilrepitum movebit & adclamationem, Nec non
"Lon-
a > > ( sé
Longinus de SublimitateinHyperbatis,Seél. XXIi. p. 143.
Edit. Tollianae:'Orator non diu ante meditata, fed quae
"ipfa ex tempore ehciat & extundat neceifitas, in medi·
"um proferer. Sic Demofthenes parcior allquanto: in il-
"la jam quafi fubita, ac velut ex ipfa re nata, loquendi ra- 5'tione efHngenria valde quam multus & efficax. Eft,Ta-
naqv. Fabro judice ad ioc. citatum, dicflio v?royvls,
vel οίυτοσχε$Ϊ8, facultas niirificos interdum in änimis
audientium editura fruåus- Plurima id genus, haud dif-
fiteor* fuppeditat Diftertatio. fub Proefide meo, Upf, ha·
bita A. 1745. die jo. Oά. de Facundia Extemporali, A.
& R.Samuele Dryfén O-Gotho; ita tamen, ut mihiad ma*
teriern eandem, novis quodammodo fuppiementis collu- ftrandam, vifum fit Trigam Oratorum Latinorum, Extern- poralitatis Fania Florefcentium, fub adfpe&u ponere# Pa·
ginulis vero hifce & conatibus meis innoxils ut faveas,
C. L. peroiHciofe rogo contendoque.
?* Π.
Studium ExternporaUtatis rite, Sr cum adplaufu clr*
cuinftant-is coronse, Γι adhibetur perliciturque, non eiTe
improbandum, velimus, nclimus, concedamus, fas erit*
Tot enim inter diverfifates rerum, minime pnevifas, in- cidunt, baud raro, cafus multiplices, ubi gravior neceiH-
tas, & immmens quafi periculum, jubet Ικ rS ττκςαχς^
μα, & hi\ νχΐξχ, Keyεiv, vel, Tullio prseeunte, Divinat.
L. i. c. 33.. fubito & ex tempore, propofiia vei pro-
ponenda explicare. Scribere nec ubique, nec femper, poffumus: quippe cogitationi ferise aderit opportunitas, &
ex minimis momentis, velobfervatis, vel negle&is* nunc falus, nunc lapfus, Reipublicae pendet« Exitiofo in con- juratorum globo, dum ingruit procella iaevior, & ubi
fuos graviter urgeri, neque fat fupereiTe fubfidii, videt Princeps, quid ei, durae neceifitatis circumicripto Iimitr-
A 3 bus3
$ ) <κ $
bus, prasfhbilius, utiliusque civitati, quam, per occaEo-
neni, prout temporis poilulat ratio, promto orationis di'
tendique cenores poiTe influere in perhdorum ccctusj men-
tes adte&are, voluntates impeilere, rixas & turbas eon- cundere? Vid. Svet. in Jui. Caefare c, 70. Ecquid , tibi
aut conciliandus^ auterigendus erit auditor, argumentum
eii efficacius, ad perfvadendumque convenientius? Enl perbrevia temporis fpatia, atvero negotia, quantivis pre-
tii ponderisque, quibus femper implicitus eil Legatus9
ad exteras Aulas populosque mlflus. Ad pr.cn.iaus,
& absque ulia mediratione, dicendum, ranta licet iit di- gnitas rerum, ad quäs advigiiabit> ac difficultates, quibus
eil obfeptus, tantse, fupra ut nihil, mihi crede , iit pa¬
ratus, neceiTe eil. Nulii tametfi preemeditationi fuperfit
locus, ubertate tamen ornate dicendi ac facundise ro- bore, quid Politico, publice verba fadluro, prfeilantius?
Mydse facro, ubi, praeter fpem, obvenerit neeeihtas ca- thedram adicendendia iandiorem ad enuntiandam doélri-
nam, aberrantibus viam falutis ad oilendendam ver.am ,
malorum gurgites ac nequitias ad increpandas, adflidlos
ad fublevandos, & id genus alia, quid Extemporaü dl·
cendorum flumine magis neceffarium? Quando vero,, foi>
tuna tam fubitam agendi impofuerit necefiiiatem,intendeo*
dus utique eil animus, non in rem unam, fed in piu~
res fimul* ne vi ac virtute cogitata edicendi fe deilim-
tum eiTe conqueratur. Hase utut vera funt» ac rede dis«
putata, fas tamen eil, Extemporalitatem extra cancellos egredi non patiamur juitos. Nam, ut omne nimium ver-
titur in Vitium, fic fieri adfolet, ut adfedlata iiliusmodi facultas pro audientium vel Jegentium defiderio, pleno
obleclationis, moleftiam, ftomachum & cachinnosfic crea-
tuta. Abfit igitur, ut commendemus Oratores Extem¬
porales, facundiae majorem oilentandas, quam utilitatis proponendas, rationem habituros, quos ita exagiraf Jac.
Faccio-
$ ) 7 ( $
Faccio!stus in Orat. ad Rhetoricam p. 44. ut ilios vocs- Verit Logodcedalos, omifia rerurn cura, verbis fe to¬
tos dedentes, quaeftionesque gravifiimas molli & effemi-
nato dicendi genere, fine ulla verecimdia, tra&antes.
Et quis finem eorum putidum, Extemporalitatis calorern
& Γριritum5 incredibile diftu, dedecorantem, non aver^
fetur? Superbiloquentia enim quid pejus? quid turpius?
Quippe nihil eil aptius faitidio iis, qui audiunt, mo vendo, quam infolentior dicendi cupido. Sic olim De-
clamatores quosdam perverfa laudis tltulique duxit amb-
itlo, ut, expolita Controverfia, protinus dicerent, un«
de, qui ftultis videri eruditi vellent, ilulti eruditis vi¬
de haηtur. lidem etiam, promti ingenii vim & lingvie
volubilitatem & celeritatem teftificaturi, orationes ex tempore frequentabant, qua de confvetudine Jegatur L.
Creiollius in Theatro Rhetor. L. IIb c« Sic, ab alte¬
ra parte, nec fiiere debeo L. Philippum, cujus menfio-
nem facit ipfe Tullius L. II. de Orat. c. 7g. "hominem
'•inprinvis diferturti atque eruditum, qui ita folebat addi-
^eendum furgere, ut quod primum verbum habiturus fit
"nefciat.· ifiud vero eiogium fic interpretatum Iegimus
ab Jo. Aug. Ernefti, in Oratione edita A. 1751. de Do-
ftrinse adcuratae & promtse laudibus ρ, II. ''Vis orator 'iaidari? Simiiis In dicendo fis L. Philippo,quI tanta fa-
"cilitate dicebat, ut faepe, cum, jam os aperiens ad di-
"cendum, primum verbum nondum fciret, tarnen ele.
"ganter ornateque dicerct. Poéta bonus cupis haberi?
^'Sponte ad numeros veniant verba, non fevero & tar- 9?do dele&u confcribantur, non diligentia veluti mach!·
'nis in ordinern cogantur. At juxta haud diffimulandum
reor id, quod monuit L. Apulejus in Floridis p. 565.
^Nulla res eil eadem feftinata atque examinata, nec eil 5,quidquam omnium, quod habeat & laudem diligentia ii-
iml & gratiam celeritatis. Praebui me quorundam vo- iun·
VA ) SC -K
"funtati, qu? oppido voluerunf, quce a me defideraban-
"tur, ut dicerem ex tempore. At eil hercule forrrido,
'5ne, dum laudem hane novam capto, parvam illam,
"quam ante peperi, cogar amittere.
i III.
Ceterum, quo deftlnavimus, ut perveniatur, non
tam ratione duéli sefatis, qua vixere, quam Extempora·
litatis, qua effloruere, noilri Oratores Cid quod nobis
permodeiti paciicimurj, vel locum principem IS/EO de·
ferendum effe exiilimamuSi Infelligitur videlicet eloquen-
tiiliåTius, eo nomine, qui fuit Romse, ab antiquo iilo, Ly-
fix difcipulo, Athenis oiim tantopere celebrato, ideo
diitingvendus. Et licet animus non fit, aéla, ut ajunt,
agere,memet tarnentenerenonpoiTum, quinverba Piinii ad
Nepotem Ep. III. L. Ii. heic adducantur: "Magna ife-
'um fama praeceilerat, major inventus eil. Summa in
'aeo eil facultas, copia,ubertas: dicit femper ex tempore,
"ied tamquarn diu fcripferit. Sermo Groecus, immo At-
"ticus. Prasfationes terfae, graciles, dulces, graves inter-
"dum & ereélse. Pofcit controverfias plures, eledlionem
"auditoribus permittit, isepe etiam partes 5 furgit, ami·
"citur, incipit. Statin» omnia ac paene pariter, ad ma·
"num: fenfus reconditi occurfant verba: fed qualia? quse-
"fifa & exculta: multa le&io in fubitis, multa fcriptio
"elncet. Procemiatur apte, narrat aperte, pugnat acriter,
"colligit fortiter, ornat excelfe; poilremo docet, dele-
"élat, adficif. Incredibilis memoria: repetit altius quaa
"dixit ex tempore, ne verbo quidem lsbitur Ad tan-
"tam εξ(ν iludio & exercitatione pervenit: nam diebus
"& noäibus nihil aliud agit, nihil audit, nihil loqultur
"Quare ego Iioeum non difertiifimum tantum, verum et-
"iam beatiifimum judico. Neque Ifaei facultatem, plane
admirandam ex tempore perorandi, filentio pretermittit Juvenahs Satyr, III.v. 73. 74. ubi ila legitur; Inτ
& ) 9 ( «Κ
Ingenium velox, - - ferm§
Promtus, Ijao torrentior,
Hcec mihi commemoranti fuccurrit vel Hlud Tuliianum
L. I, de Oratore c. 28. "fatis eit in ceteris artificiis id,
"quo! tradatur & incuicetur, percipere animo & memo-
"ria cuftodire, at in perfefto Oratore quseritur mobilitas
"lingvas, celeritas verborum, facies» vultus, fonus, a-
"cucnen Dialedicorum, fcienria Philofophorum &c.
§. IV.
lüaboratis & ex tempore fufis orationibus, mirift-
ce quoque inciaruit Q HATERIUS, & ita quidern,put promtus & popularis Declamator, fnaxirni quidem no-
minis, ac propemodum nonagenarkjs, partes Tibi impofi-
tas dextre obierif. Nifimur teftsmonio M. Ann. Seneca;
Rhetoiis ad Procemium L. IV. in Excerpta Controver-
fiarum p. 361. "Deelamabat Haterius, adrniffo populo,
"ex tempore. Solus omnium Romanoruin, quos eogno-
"vi, in Latinam iingvam iranftulit Grsecam facilltateiii.
"Tanta Uli erat veiocitas orationis, ut vitium fieret. Ita.
"que divus Auguftus optime dixit: Haterius nofterfnf~
"ftaminmidus eß. Adeo non currere, fed decurrerevide-
"baturj nec verborum tanturn iili copia, fed etiam re-
"rum erat. Quid, quod juxta obfervare licet fervum, vel, ut aiiis piacet, libertum quendam, a tergo adftitiiTe Hsterio, cauiTam, vel publicam, vel privatam, aétifa-
turo, qui eum, ardore dicendi vehementius properantem, taétu' veftis, opportune fubmoneret, & profuio nimium fermoni, velut currenti , frenum injiceret, volubilitatis impediendae ergo. Quemadmodum enim rotas, celerius procurrentes, dum clivum defcenderit currus, retinere.
foiet iufflamenj ita idem ille ad gyrum placidae & feda-
fioris orationis eilet utique reducendus. Ceterum, qul dillin&am & pleniorem cognitionem de fuffiaminis ufu
B expe«
?Å ) Ό C «
expetierlf, evolvat Jo. Schefferi Tra&atum de Re Vehicu-
hri Veterum psg. zoi. Ad rem illuftrandam ex L. An-
naei Sene:ge Epiftola XL, haec itidemin medium veniant::
"Ql Ha erii curfum, fuis temporibus Oratoris celeberri-
"mi, longe abeiTe vo?o. In Grsecis hane iicentiam tuleris.
"Cicero nofter, a quo Romana Eloquentia exititit, grada-
"rius fuit. Summa ergo iummarum haecerit; tardiioquum
"te eiTe jubeo*
§· v.
Numerum, ufpote nobis praefinitum? ut expleamus
fernarium, in lucem veluti aciemque ex umbracuiis pro- ducendus jam erit I« VINICIUS. Etenim Oratoris no¬
mine fl decorari iolet, qui fermonem norit, debita cum
adcuratione, compönere, cornpofitiifimumque ita eloqui.
Ut audientes & doeeat, & obleftet, & in animis aculeos relinquat, nunc ad iram & dolorem, nunc ad lenitatem
atque laetitlam , eos, prout .vifum fuerit, commcturus 5 illam utique prsecopii iaudem ad Vinlcium delatam vo- luere monumenta, quae exftant, annalium plurima. Quid, quod exemplum boni Imperatoris iibi ad imitandum pro-
pofuiile referunt, turmas fuas langventes, cum conci- tantis acriter, tum vero, Γι quid vitii commiierint, gra- viter caftlgantis, ut, confli&u jamjam ingruente, non niii viélor e praelio queat difcedere. Talem ful sevi O-
ratorem Extemporalem faepius egiffe ccnilat Vinicium.
Fidem vero eorum, quae addu&a funt, in/tar omnium, faciet Seneca L. II. Controverf. 13. p, 161. "Nemo ci-
"vis Romanus in agendis cauffis prélentius habuit inge-
"nium: quidquid longa cogitatio illi prsdlirura erat, pri¬
sma intentio animi dabatj ex tempore cauiTas agebat,
Ted non defiderabat hane commendationem, ut ex tem¬
pore agere videretur. Huic itaque Vinicio ingenium in
vumcrato tribuit Ciefar Oäav. Auguftus* iicut homines, qui
·■:· ) II ( ϊκ
qtii folerti promtoque erant ingenio ad res ex tempore ccnficiend3S» lcpide indem ajebai argentum habere in
numerato, Metaphora a pecuniis dkiéla. Cir. Quint. Infi;,
Orat. L. VI. c, j. Item Dominic« de Colonia in Arte
Rhetorica p. 149,
§. VI.
Etjarrfi largam omnino meflem Oratorum, cum r!o- rni, tumforis, Extemporalitatis fama inclarefcentium, colle- gerit §. i. cit. Disp. Dryfeniana, at hsec tarnen exempla potiora, haud filentfo prostermittenda duximus.Memorabi-
Iss eft, ad CaiTandrarn Fidelem, Venetam puellam, & qui-
dem Iiteratiffimam3Politiani Epiftola 17. L* III. "Orationem
"cuam legi eruditam, fonoram & cordatam» pienamque ''laetse indolis > fed nec Extemporalem tibi deefle faculta-
,3tem accepi, quse magnos etiam Oratores aliquando de- Quantum vero ExtemporaÜs vena valuerit Phil.
MeJanchthön ex fequentibus, Joach. Camerario literis,
daiis Α. 1540. liquet:
Omnia cotitigerint cum vita commoda miütis,
Firma valeiiido, conjunx jucunda, luresque
Et civilis bonos, Ef pax didcifpma verum:
Cur tarnen humana mentis furiofa cupido Appetit immenfum femper, fine lege modoque, /Erumnasque volens fatumque accerßt acerbum?
Caujpt efi una, DRUM quod re&orem excutit audax.
35Vides,53 qua in Charta perferipti ifti verfus fintj ut πεξ) κυτοσχε^οΐσμοίτοί- te dubitare non putem. Neque mul-
turn diftabat a Melanchthone Rudoiphus Agricola, Inter
Grsecoi Graeciffirnus, inter Latinos Latinißimus, & incar·
inine alter Maro, cujus etiam vel Extemporalis Oratio
adeo pura exftitit, ut non Frifium quempiam, fed urbis
Roman® vernaculum, locutum jure contenderis. Cfr. Difp.
fub Prsefide meo, de illo habita A. 1762. Flumen ora·
B 2 tionis
& > " ( $
tionls aareum, St veluti torrcntem, ingl. m. Rege, Gufta-
vo I:mo, pereelebrari novimus, unde in Hifh Ejus a Doft.
OK Celfio ρ. 5· ifta lé&itantur: Gußafs flytande tun- ga under(löddes af diup och mogen inficht uti alla [åker*
Oberedd kunde han hålla de prydeligade tal:Hans bebλgeliga
målföre lade dertilen befynnerlig vigt. Elden var hos Ho¬
nom naturligare, änKallfinnigheten, men Han var likväl ä-
gare af både, Sic Canceif. Kegni, Comitem Axelkim O-
xenftierna tanta quoque Extemporalis acuminis ieporisque gratis polluiiie, ut nusquam rerum, verborum nusquam haefitaveric inopia, concludimus ex Bogiii. Phil. Che-
mnitio, in Örat. ejus fuhebri, Ergo , pofteaquam gar- rulitatem Sc circuiatoriam jaftationem , & omnipoteniiam Thralonieam, vi tia ab Quintiiiano Infi Orat. L. II. c.
4. A„ Gellio^ Noft. Atiie. L. I. c, 1j. Jo. Burcb. Men-
ckeniOj Charlatan. Erudk. p. 61. 175. aliisque fatyrico fale, non fine injuria, perftriftis , fedula cura, fubter- fugienda monultnus; fuffieiat, ex Confticutionlbus, juflu S:
Regiee M;tis, Academias Upfal. A:o 1626. datis Cap. XVIII,
§, 17. haec adlegaflfe: RHETORpraacepta Rhetorices rnon-
"Adrabit his, qui ad Eloquentiae Ciceronianas laudem ad-
"fpirare velintj cumque Ciceronis librl tales qui
"in Academiis nunquam cooticefcere debent, iilos propo-
"net. - - Prceterea fuos Auditores excitabit eosque ur-
"gebif, utde propofita aliqu3 quaeilione5ex tempore,fecun-
''durn prsecepta artis, dicere conentur,
Yerbo: ut rerum omnium, fic Extemporalitatis noitr®
Ufus habet laudem, crimen Abafas habet·
S. D, G.
