ANDRE/E STULTORUM

7. K

J.

EVENTUS STULTORUM

MAGISTER»

In Mod um

Ό ISSER TAT10ΝIS ACADEMICAi Leviter expoiitus;

Cujus PARTEM POSTERIOREM,

Qonfenfu Ampltff. Facult. Philos.

in

Regia

Acaäemm

Upfctlienß>

Sub

PR&SIDIO,

VIRl AMPLISSIMI,

Mag. ANDRE/E

Eth. & Polit. PROF. Reg. & Ord.

Pro Gradli,

Publice examinandam rnodefiefiftit

Ericus M. Fant,

OSTROBOTRNIENSIS,

IiiAudit.Guft.

Majori,

ad d. 9,Maji,

Anni MDCCXXXVII.

Horü, ante meridiem_, folitis.

im <<5>)vs*Qo tat

UBS4HAZ)

LiterisHqjerianis.

O/ /fC

Speäatifjimo & Prucletitifjimo VIRO,

Dn. C A R O L O

WENDELIEN,

Officinarum Ferrear. ad 9lattui(S$

POSSESSORI ac PATRONO Solertiflimo,

EVERGETjE & NUTR1TIO PropenßtfimOy

omni honore profequendo,

EX charisßmi emdiendt ^quo tempore, Tibi

cm

^, Vir

am vix

longumfuerit^ea tarnen pertut fum documenta, ut major

α

aräiorem, Avuncule Exoptatis- penfe mihi gratulor, quod Tccum

moris ac

benignitatis fludiis fem¬

mat. Veßra

igitur Nomina,

bete

profitear, modo,

quo

folemus gTrätisßmum animum. Paxit DEus

ßrorum^c molumttas &falm

tulu' i&icus

,

Spefiatiflimo & Frudentitfmo

VlRO,

) Dn. C A R O L O

WITTFOOTH,

$ Civit. Oercbroéntis CIVIacMER- CATORI longe Lau.

datiffimo,

FMTORI & AVIWCULO

Exoptatijfimo.

ir

Spedatiflime, placuit Filii Tul

m mihi

committere, quamvis illud

η

favorbs Tui

^ac

bencvolentia

^ex-

a exoptare non

potuerim. Atopie

s-

lime, conjun&ionem, de

qua tm-

m mihi

intercedat, infignibus Tu

^a-

v- per

confirmaßi, Gf adhuc confir-

i,

Euergetse Optimi

^,

patiamtni

Μ

Mufarum cultores

^,

teßtßcaturi

m

Cptimus, Maximm ßtV eil

^ra

V

^e-

m quam

diutisfvmefirma, _perennk!

il. Nomin.Veltrorum

ter

eifervAHtißmtu

Μ. FANT.

Conipedus. ^!

Ab Eventu, ^cum damno

fuo difcunU

§. IX. Qui

non

obfervant formam regiminis.

$. X. Neque

curam gerunt

jußitU |

& leeum.

. 1

§.

XL Qui nimiam

potentiam

uni

1 elvi vel ordini permittunt.

j

§♦ XII. Qui religionem

non curant, 2

\ *-

§. XIII. Idem perfequitur.

^%

§. XIV. Claufulam imponit.

f^G

^

W3!«*5»l2iJCSiiS^^R©

v£>>vs>» V2^v5>.v5»»V^> VÖ>» v^ »^» vi?»

■■ '©

y. & y

$. IX.

Sic

Imperätorem

^{ab Hifpanis defecere}

vero Carolum

^{Belg# 5}

V., tjuod et horum _loquere-

tur lingva, & ad mores, ve-

ftitum, vidum, omni modo fe conformaretj praetereaque faepe in

regno praefens , munera 8ζ honores nobilibus ac reliquisidoneiscivibusdi- ftribueret, adeo admirati funt atque adamarunt, ut totos fe illi traderent.

Sed profe&o^> maxima etjam erat eo- rum, quorum interfuit imprudentia, fqrmam mutare regiminis^, adquemo- dum aut Caftiliani regni, aut Indiae

mox Beigas regere a). Quod facilius patebit, ii cogitaverimus, quo modo Auguftus rempublicam Romanam fuo füb imperio redegit. Viditis, domi

C übl

t a) C«ηf. §.rni.

fibi eflferes tranquillas,

quod juniores

poft

Adiacam vidoriam, etjam fenes

plerique inter

bella civium eflfent nati,

nemine forte reliquo, qui

rempubli-

cam vidiffet. Quare, militem

donis

,

populum annona ,

cundos dulcedi-

ne otii pellexit. Adverfatus

eft

nemo, quod ferocifiimi per

acies & profcri-

ptione

cecidiifent, ceteri nobilium,

quifervitio

promptiores opibus

ac

ho-

noribus extollerentur j e novis vero rebus audi tuta & praefentia ^, quam

vetera & periculofa maluerunt.

Cae-

fareDidatore, adeoad fervitutem com-

pofitifuereRomani,

ut

ipfemetBrutus,

vindex libertatis coadus iit fateri ^a- pudLucanum:

Eripimus domlnorurbifervireparat*»

Et Tiberius pertaefus nimiaE &

fcedae

a-

£

dulationis Senatus Romani,

prorupit

p

in haec verba: O! homines adfervitutem

natos b). Porro, quam perniciofuffl p

fit, necconvenientem

reipublicae for-

p(

mam _c

b) C» facit, L,Λ Ånnal, cap.z, & Con*

d

ring, Animadv· Pol, in Nie,Mach, Lib,

dt

Principe>

5 mam introducere, _nequeintrodu&am

s fummo ftudio obfervare, ab evemu, qui

b ipfididicere Romani,aliosdoceant. ^Ex-

^ pulfus rexTarquinius Superbus, pro-

> pter injuflitiam & fcelera, filii _quoque

i- Sexti flagitium in Lucretiam commis-

)5 fum. Mutata reipublicac forma, &

i- fummam ejus curam ftatim arripuere

, Patres, confentiente tarnen plebe, ut

>- aucflores novi flatus, poteftatemfum*

o mam obtinerent, ad eum modumtem-

na peratam, quo fub bonisregibusfuerat,

ae- Permifere Patres _, myriadem civium

av Urbi incumbere, cui exigua aut nulia

iSj facultas rei augendae: per infolentiam

a·; & fuperbiam plebi infultarunt, neque providebant, quo poflet fe commode

alere. Nobiles id tantummodo egere,

lit. fuas opes, cum privato velut ^mar-

te, tum expublico iniigniteraugerent,

?lt plebs vero perpetuo eifetmifera. At-

m qui, populus Romänus, ex colluvie

irT1 paftorum,

obfcuraeque

^{, aut inf.mis}

Dr"

fortis convenarumfere coalitus, & vi-

lItl cinorum deinde _acceflione audus, ^ru-

m dis_^ incultUS) ferox, majttemque fpi«·

dt _{Ci råas,?}

34 Η ο

S

råns, inträ unius urbis pomceria

&

modicum circa tradum coercitus» Ne¬

que civium

bellicoforum multitudi-?

nem> in furorem prolapfam> arxpre- mebat* _neque addidior

regi miles

co-

ercerepoteratj

ipfe

vero numerus

fe-

rociam addidit & fecuritatem. Ager,

non ita laxus, ^nec fertilitate infignis,

& huichominum multitudini, fatma¬

ligne alimenta

prarbens.

Ex quo

in-

explebilis aliena

invadendi libido

:

&

qvum pauperiem neque per commer- cia, aut artes manuarias

poifent repel-

lerc, quaeftus ^erat,

vicinorum invo¬

lare terras. Conquefta licet facpius

de

injuria

plebs,

&

femel

atque

iterum

remedium polliciti Patresj eil tarnen fruilrata. Quare, fecefiionem aperte facit: alios iibiprotedores

circumfpi-

cit, nec prius ^cum

Patribusingratiam

redit, quam ex fuo corpore annuos

liceret creare Magiilratus.

Exilitere

Tribuni plebis: respublica in duaspar¬

tes difceilit Patres &plebem : harum

neutra alteri fefe fubjedam

agnofcere

voluit, ptraque pleraiquepartes

fum-

95 o SE

k mi imperii Tibi venditavit,

&

pari

fere

> poteftate adminiftravit. Si quando

i- Tribuni confulibus concordes efifent,

non hiiftorum, aut ifti horum impc-

)- rio obtemperaverunt, fed utrique, ve-

> lutiex benevolentia, aut communi u- r?

tilitateineadem confilia confpirarunt.

s> Et

proTyranno quondam

uno, quem

a- utinjuilum ejecerat, perplurimos fibi

v Roma fubftituitreipublicaeoppreffores

& c). Nimirum, pofifunt in quaeftio-"

r~ nibus de forma primaria peti argu-£i

q- mentaa fine: quoniam forma quae-"

0. libetquam maxime finis eft gratia,at-tf

-je que finem maxime , tanquam pro"

m norma habet. Ut proinde illa de-"

-n mum forma reite fefe habeat, quae£c

te fini propoiito congruit. Praeterea,"

cum forma nulla non verfetur circa"

m aliquam certam materiam, &nonde-"

os pendeat itidem acerta quadam effe-"

TC itrice cauifa: quarum alterutra, vel"

ir- utraque ii inidonea fit ad formam il-"

im

lam

producendam^, fruftra quidem"

:re C 3 in

!?:

*) Pufend, hijfcrt.de Formareip.Ronu fafllm &BijfeliiRefp.Romana.

30 Β§ ο ü

''in futurum aliquid de illa fperatur,

''cum iit impofiibilis effedu t in prae-

"teritumetjam fecure pronunciaripot-

<£eft, illam non obtinuifte: ^ut & in praefens non exiftere44 d) Eft ^autem

rerum publicarum, finis ultimus falus

& tranquillitas publica ^, atque debet

in ea reipublicae forma maxima con«

cordia inveniri, quae nitatur virtute.

Quare ^, laudabitur Brutus ^, qui ,

qvum liberi ejus non content! eflent praefenti reipublicae ftatu ^, favori ci-

vium velificatus eft, etjam domus fuae

"clade. Qvum enim ftudere revocan-

"dis in urbemregibus liberos fuoscom-

"periftet, protraxitin forum, &con-

"cjone media virgis cecidit, ac fecuri

"percuffit : ut plane publicus parens

<(in locum liberorum adoptafieiibipo«

"pulum videretur e). Profedo enim,

Sipaulumfummodi[ccßit}vergitadimum%

§. x.

Eligendi funt judices, jurium pe- riti, Sc ea ad fada applicandi habitu

valen-

d) Conring. de Civ. Prud. Cap,X.p.ytt 2ut e) Ilor,l.l, c,p.

i o ^ 3?

valentes > aeqvitatis amantiflimi, ^ne

vel per errorem >

vel affedibus in-

dudi

tiatuant,

_{qvod a lege} & falute reipublicce fit alienum. Paulus V»

Pontifex confangvineum fuum fungi

in Galliis legatione voluit. Qvum

vero is feipfum hujusmodi muneri imparem agnofceret: acqviefce re-

fpondit, ecquis enim te & me ex- cepto ineptitudinem tuam novit a)>

Praeficiatur iile _, credimus Magiftra-

tus virum arguet & ^cum Juris Con- fulto, qvem memorat Hotomannus,

animadvertens montern obftare, qvo minus fol emergens e dicafterio pos- fit confpici, principem adibit, docen- do, habituram inde univerfitatem de- trimentum maximum, &. poftulando,

ut, aut fubverteretur mons, aut fi id

non obtinuiftet, fibi abeundi licentia daretur. Si impendentia patriae mala

una pecunia facile potfent expediri,

qvum his artibus non inftrudus fit,

qvae ad tradandas res graviilimas funt

C 4 neces-

a) MarfeUr deLeg.Zz/»*/.dijf.j, de,Coft*

ring, di(f* de ratione flatus §<XXIU%

38 1 o 1

neceflariai, totam fpem rei _compo- nendae facile cum Vidorio corrum-

pet, inqve fummum difcrimen addu-

cet fuos, utille Florentinos b). Sint diftentientes Magiftratus adminiftra-

tores: venenum profedo urbis hoc eft, & de _{iis rede} dixeris, _qvae minus barbare, barbarus Ibraimus Turcicus Bafta in coronatione Maximilian!II.

de eum comitantibus tribusGermaniae Principibus, Saxone,^Bavaro &Juliaco.

Nitriirum, fimileseosefte ferpentimul-

törum capitum, fed unius _{caudae per}

fepem repturo, qui, qvum fepemper- Tepere nitatur,

iingulacapita

quaerunt

ftngulos & diverfos meatus, & fichac-

ret totus

ferpens,

feque ipfum

impe-

dit e), Porro, malum eft eum

impe-

rare, fub _quo nemini quidquam con- ceftum eft, fed longe pejus fub eo,fub

quo maxime liceat«

• 'RegnA å) Conring, de Civ« Prud. Cup, III,p,

**·&· c) dbrah, aKrecktvitz in Silvu.la Hiftorico-Politica _{, ciu}Conring, dijj. de

Rat/Stat, §. XXVII,

IS o $S _??

• - * - -

Regna

luxuries vitiis, odiisque fuperbiavertit.

Sic malefublimes fregit SpartanusAthenaSy

Λt% idem Thebis cecidit:fic Medus ademit Ajfyrio, Medoquetulit moderamina Perfery Subjecit Perfen Macedo , cejfurus & ipfe

Romania d)%

Romae vero, reipublicae interitus ad- fuit _, poftquam divitiae honori ciTeu cceperunt & eas gloria, imperium»"

potentia feqvuta: tunchebefcerevir-"

tus, paupertas probro haberijinno-"

centia pro malivolentia duci ccepit."

Igitur, ex divitiis juventutem luxu-Cf

ria atque avaritia cum fuperbia inva-"

fere, _rapere, confumere, fua parvi"

pendere, aliena _cupere, pudorem,"

pudicitiam ^, divina _atque humana^

promifcua, nihil penfi, neque ιηο-α derati habere e). Pro Germanis dicat Piccartus /), _{quantum nocuerit re} μικςον in legibus ^non adverfum. Non

animadvertebant, inquit, majoresnofiri,

C _{f qvum}

d) CUudian. de Laud. Stilic. e) Sal- Infi, Bell.Cat. _cap%u. /) ad Arißot.V\

folk cap.q.

qvum nunc

adiculam,

nunc

agellum,

nunc

jpagum , nunc aliud

quidpiam ccenobiis &

^,

religioni dabant, quo res tandem

ejjet

ca- fura, »0» inteUigebant, ^#0

pertineret

y

quod PontificesRomani mox

attoüerent hu-

jus regis imperium , alterius

deprimerenty

ficquefenfim omniumvires

enervarint,

»öi miferifentimus& hac mala fatta gemen-

tesplangimus. Lexenim,ii

honefta iit,

jufta,

poffibilis, fecundum naturam&

patriae

confvetudinem, loco tempori-

que conveniens,

neceflaria,utilis>ma-

nifefta _{quoque ,} nullo privato com- « modo, fed pro communi civium

uti-

litate confcripta , rede cum Demo-

fthene legem animam civitatis

dixeris.

Profedo,illaeft vinculum,

perquod"

respublica cohaeretj

ille fpiritus vi-u

talis _, quem haec tot

millia trahunt:"

nihil ipfa civitas ^per fe

futura,niii ο-ίί

nus&praeda, Iimens illa

imperii fub-"

trahatur g). Atqui,

Incommunejubesßquidcenfesfe tenenduwf

Primusjujfafubi, tuus obfervantior <equi

fitpopulus^ynecferre negatycumvidetipfum

Attüo*

g) SenecaLMde Clem.cαρ.4,

Η ° Μ 49'

éuftovm _parerefibi h).

Ο

νόμος

yaq

Ισχόν ύδεμίαν έχει

πξός

τό πειΒεσΒαιι πλην παξά τό

ε§ος. Ον

^-

<φελος 8Βεντων

ωφελιμότατων νόμων, συνδεδοζαμιενων

υπό πάντων τωνπο¬

λιτευόμενων, ει μη έσονται

ειΒισμένοι

fcj

πεπαιδευμένοι

έν τη πολιτεία' ει μεν

οι νόμοι

δημοτικοί, δημοτικως*

Έι <Γ ^σλ/- γα^χικοι,ολιγαρχικώς.

"Ειπε? ydg έςιν

εφ' ενός

άκξασία

^, Ιςτ «j «τ* πόλεως·

/^Λ" nuüam habetfirmitatem, ut ei pareatur, praterquam ab ufu. Legum uti- lifiimarum ö" decretorum, omnibus rempublicam gerentibus fiunt fatta ,

ii? utilitas: nifi fint afjvefatti & inftituti

in republica popularitet quidem, fileges fint populäres. Qiigarchice vero fi fint Oligarchieα, Νamfi in uno efiincontinenm tiat efi &in civitatei). Prsclarum ita- que, inftitutum Romanorum acGrae- corum, inprimis Athcnieniium, _qui

Cenfores conftitucrunt: &eftcenfura

paris ac felicitatis magiftra & cuftos.

Vene-

b) Claudiand i) Arifiot. Lib, 11. Pel, tap.C. Lib, C#p>p,

41 o

i·

Venetorum itidem, qui praeterres ma¬

gni momenti, quae in antiquo perma¬

nent ftatu, in rebus minutis etjam

nullam admittunt mutationem, uti in

mitris , quibus licet rifum

aliis

move-

ant, ideo, quod iis caput contra plu-

vias, ventos folemque defendere non

poflint, nihilominus

nolunt,

ut mu-

tentur, ne ad ullam mutationemin

veris civibus aditus paretur *). Expu-

gnentur licet urbes, corripiantur gentes, regnis injiciantur manus} ηiß foro &cu-

ri<e officium ac verecundia fua conßiterit^y

partarum rerum aquatus coelo cumulus fedem fiabilem non babebit /).

§. XI.

Bartholomaeum Coleonem , eum »

qvi dux bellicus acerrimus ^ac fideliifi-

mus Venetis praefuit viginri amplius

annos, moribundum accepimus haec protuliiTe verba. Habeo mnemofynon

grandim, qvodSenatui confignem^y respu¬

blica Feßra^y me pr<efeffiumperpetuum ha-

buit_y (ß habuit fidum utilemqve. Nunc fvadeo k) Conf. Septal, de Rat. Status Lib.1IL Cap,$. 1) Faler.Max.Lib, //, cap.Q.

Μ ° Μ 4\

ia- fvadeo hortGrqve, ne perpetuus deineeps

ia- conftituatur militia prafeBus⁹ fi reipublU

im ca perpetuitasJperanda autflabilienda vo- in bis efi a). Fuit certe ea viri modeftia,

re- qvae Phocionis. Is hortatus munera'*

u- magna pecuniae a rege Philippo mis-u

3n fa aeeiperet, liberisqve fuis profpi-u

u- ceret, qvibus difficile eilet in fumma"

in paupertate paternam tueri gloriam:u

iw his ille:t( Si mei erunt fimiles, idem

■χ, hie agellus illos alet, qvi me ad hane di-,

:U' gnitatem perduxit: fin dijfimiles fint fu- 't;s turi , nolo meis impenfis illorum all auge- lus riqve luxuriam b ). Alia his mensfuit,

qvam Neopolitanis^ de qvibus in pro- verbium abiit, prius colonelli eilevo-<

lunt, _qvam milites, prius

generales,

[L* qvam colonelli. Sed hant voti com-, potes, & honores publici ac praemi%

us his conferantur: profedo, ficut fu?

xC cus in favo ortusexaminis apum rnor-,

■°n bus eft₅ hc ifti homines _perpetua rei*

'u~ publicac peftis actandem interitus. C.

ia' Julius Cacfar, qvi in principio

nulloi

'nC prorfus

leo

a) Marfel. de Leg.Lib.II.cit.Conring.

A dijf.cit.§.XXF.' b) Corn.Nep. inVit. ejUs.

prorfus

in loco fuit, brevi temporis fpatio, gratia populari fibi com.para- ta, tanta indies potential incrementa fecit, ut non occulte jam fpedaret ad

mutationem & oppugnationem reipu-

blicae: _{neqve per} gradus amplius, fed faltus, ad maximos honores evehere-

tur cPaufanias Lacedaemonius claffi Lacedaemoniorum pnefedus, ^repor-

tata a Periis vidoria , infolefcere ,

plurima mifcere, majora concupifce-

re ccepit. Poftqvam, Byzantio op- pugriato complures Perfarum nobiles cepiflet, & in his regi propinqvos,

res novas molitus, Xerxi illos remi- fit, ab eoqve affinitatem cum filia

contrahendam petiit, pollicitus, fe Adjuvante & Spartam, & ceteros fub ipfius poteftatem redudum iri- Ve¬

rum fufpedus, magnam belli gloriam turpi morte maculavit d). Romani, Magiftratus ac amplifiimos honores, tini, qvibus ^{jam tum erat} perfundus bis ^{terve aut} _etjamamplius contra le-

ges c) Plutarch. inVit,ejuh d) Com,Ne'

%os in Vit, ejus

Κ ° SS 4?

ges caperé permiferuntj

fed

horum

au&oritas & potentia publieae liber-

tati poftea perniciofa fuit. Qvi arma ferrent _pro patria & fangvinem pro- funderent _, nihil präster aéra & lu-

cem his conceifum, fine tedis fedi-

busqve cum liberis & conjugibus va-

gabanturj qvum tarnen magnam par-

tem agri, qvi publicusdicebatur, im- pudentiifimus qvisqve Patrum aut di-

vitum _per conniventiam Magiftra-»

tuum invaderet e ). Audiamus pras-

terea _, ex Erafmi Roterodami epifto- la, _qva SvetoniumTranqvillumGeor- gio Saxonias duci confecravit, qvam

periculofum fit permittere, ut orda aliqvis pras ceteris crefcat, Narrat

is _, qvis Romanae reipublicae flatus,

dum ab Augufti aevo ufqve folo mi-

lite mercenario uteretur. Freda, in-

"qvit, Barbarorum ^militum colluvies,

«non fuffragiis, fed infanis tumulti-

<cbus dominum orbi da bat. Non alia ffuccedendi lex, nifi madato fuperio-

- /) Confr. c/V. Pufend, Vi(f, de Fotma Reip,^Rom,

46 8 © 8

"re. Summa rerum in manibus erat_,

"non Senatus, non populi Romani, ·

"fed mercenarii facinoroiiquemilitis.

"Nec aliter, neque diutius imperare

"licuit, quam illis belluis collibuififet,

"qui nec bonos, ^nec

malos

principes

"diu ferre _poteranr. Aliusparcior e-

"rat, alius profufior, alius eruditior,

"quamvellent, alius matri obfequen-

"tior, alius militaris difciplinae tena-

"cior, alius imbellis, alius immodice

"bellator, alius in Senatum _propen-

"Gor, alii cognomen obftabatmiliti*

"parum gratiofum,alii

affinitas.

Qvae-

"vis le.vis caufla fatis erat ad jugulan-

"dum orhis Principem. Deniqve ut ''nihil ^erat cauilae, expediebat illis fub-

i'inde mutare Principem. Infatiabilis

"habendi fames ad res novandäs inch

"tabat. Trucidabaturutinutilis,_qvem

"jam exfuxerant: accerfebatur alius^

"qvi exhauriretur, mox & ipfe trucb

"dandus. Atqve hifce rebus fa&um

"eft, ut nonnullorum imperium pau«

"eis modo meniibus, nonnullorum

"etjam

pawcifilmis diebusfiniretur.Op-

prena

preffa Senatus au&oritate, oppreflis"

legibus,oppreffa

populiRomani liber-<c

täte, ficereato Principi ferviebat or-tc bis : Princeps ipfe ferviebat iis,cc qualem nemovirbonusvellet habere"

fervum. Imperatorem timebat Se-<c

natus: Imperator fceleftam illamtc militum turbanaformidabat. Impe*iC

rator leges dabat regibus: ^at huic le-u ges dabant condudlitii milites. Sum-<s ma, rerum orbis ab armata pauco-"

rumtemeritate pendebat. O! mife-"

rum ac.deplorandum illorum tem-u porum ftatum." Aft, apudVenetos conftantifiime hoc obfervatum fuit,

ut omnibus _aeqvum jus eflet, _neque

ulli impune liceret, vel hominem

ex infima plebe injuria afficere, pa- tricium vero hominem contumeliam facere plebejo, pro facrilegio ac fce- lere maximo femper fuit habitum.

Qvod _{fi qvis} temerarius hujusmodi qvidpiam perpetrare aufus _unqvam fuit, nullus ei fuit impunitatis locus*

fed tanto graviores poenas dedit, qvanto majoris exiftimationis exftitit.

Etjam hoc apud eos obfervatum, ut

D licet

48

δ!

ο

gg

licet ^nomen ibi maneat familiaruni antiqvarum, ac novarum, ita tarnen unita eft respublica, ut nulla ^nova-

rum antiqvarumqve

habita ratione,

dignitates & Magiftratus non

nifi

ma¬

gis idoneis ^, iisqve,

qvi magis fpeci-

men virtutis amorisqve in rempubli-

cam ediderunt, conferantur, matri-

monio invicem fe jungentes, nullo

novarum antiqvarumqve obfervato

difcrimine /). Scilicet, falus reipu-

blicae fuprema lex efto. Atqve, ut tutela, fic procuratio reipublicae,

ad

utilitatem _eorum, qvi commiifi funt,

non ad eorum, qvibus commifta eft, gerenda. Animus enim humanus fu-

blime qviddam & generofum natura iniitum habet, ut nemini _{parere ve-} lit, niii utiliter imperanti.

XII.

Prüdens confilium C. Augufto im¬

perium occupaturo Maecenas

dedit:

Divinum _, inquit, illud Numen ^,

omni

modo, f) Conf, Contaren. Lih. V. de Venet.

Rep. & Septal. de Rat. Stat. Lib.

III."

cap. j.

totodo_, omni tempore ipfe cole juxta. leges

patri.is , & allt ut colant effice. Jgulper-

egrinos colendi ritus invexerunt _, deteflä¬

tor (quo jure, non disquirimus, fuffi- cit, perfpexifle eos, religionis cujus-

dam in republicaneceflitatemeflefum-

mam) punitoque : Nec _quemquamfine

t>eo ejfe patiere a). Eftenim religionis

vis ac neceflitas _{ea, ut} rede ftatuerit Ariftoteles,

etιμέλειαν

Ksgl, το Βεΐον

Κξώτψ

είναι, των άνευ πόλις åv hy)

b), _atque apud Graecos, Zaleucus, Ly-

cUrguSjMinosThereus,Piiiftratus,apud

RomanosNuma, Scipio Africanus, L.

Sylla, Q.Sertorius* ceteri: apud gen¬

tes itidem barbaras legumlatores ^o-

mnes _, religionem pro fundamento

habuerint fuarum legum. Cujus rei veritatem fenfere, ^ut alios taceamus, Sempronius, fuo fub confulatu, dum ob externamreligionem, quae urbem incefterat, _repente autDii, authomi-

nesaliividerentur fadi c): & quiNu-

mae in regno

fucceflor

fuit * Numae

D % vero

a) Dio»Cajf. Llb. LH. b) Arift. Llb.

VII, Pol.cap.8. c) Livins Llb,XXV. _{cflp, l.}

5® SU o pg

vero rdigionem ludibrio

habuit,eum-

que laceravit, ut

inertiae auftorem &

eflfbeminatum , Tullius Hoftilius, ci-

vesque propterea plane

everfos habuit

ad bellum d), Quos ^tarnen, Numa

regnante, itaafFedlos

fuiiTe exPlutar-

cho & Livio conftat; ut fides ac jus-

^urandum proximo legum ac pcena-

rum metu, civitatem regerent : ipii

fehomines, in regis, veluti unici e- xempli mores formarent. Neque

bel¬

lum^, vel feditio ulla exftitit , neque novatio in republica, ^nequeadverfus

regem ipfum odium ullum vel livor,

vel ^ex affedatione regni iniidiae,

vel

confpiratio hominum.

Circumjefe

civitates, quaiiaura quadam ac vento falubri illinc afflatae, cceperuntinter-

vertere fe, ^ac deiiderio fuerunt capti,

omnes juftitias, pacis, agrorum colen-

dorum» liberoru in otio educandorum

& venerandorum Deorutn. Simulavit

namque Numa, fibi cum Dea TEgeria congreflus nofturnos ^, feque hujus

monitu _, acceptiilima Diis facra inlti-

tuere

d) Ρlutarth. in Vit. Num<s,

tuere populo

perfvafit. Sacra omnia

exfcripiit&

exfignavit$ quibus hoftiis,

quibus

diebus, ad

quas

teinpla facra

iierent, atque unde

pecunia in

eos fumtus erogaretur. Et ne

quid divi-

ni juris

negligendo, patrios ritus,

pe- regrinosque

adfcifcendo turbaretur

^y

eflfet quoque quo

confultum plebs

ve- tiiretj facerdotes

creavit, iisque fti-

pendium

de publico ftatuit, ut aifidui

templi

antiftites eflfent: fummam ad-

hibendo curam, ut obfervarentur di- ligentiilime, quae

circa cultum divi¬

num ipfum 9

circa perfonas & circa

bonacultui divino infervientia confti-

tuta fuiflent e). Gentiles enim,

licet

ε

ματαιώθηκαν

εν τοις

διαλογισμούς diu

τών,

εσκό}(σ$η

η

άσΰνε]ος αυ]ών

χαρ*

δια. Κα\ ηλλαζαν την

δόζαν

τχ

αφ*

Qdflü Θε9 εν

ομοιώμαΐι εικόνος φθαρΊχ

άνθξώπχ, πετεινών κ) τετραπόδων

ερπείών; γνόν\ες tarnen

τον

esåv, £%

άςΘεόν^ε

δόξασαν,

η

ευγαρίςησαν /).

Unde

t) Plutarch.

loc. cit. Liv. Lib. I.

cap.iß.

10.21. f) Rom.1. 2j.ii.

linde > vel ipfe Ariftoteles fatetur ;

*

Αρχαίος τις

λόγος

$

πάτριος

εςι πάσιν

άνθρωποις,

^{ως ε α}Θεα τά πάντα, λ) διά,

θεα

ήμΤν

συνεςηκεν,

Ουδεμία δε φύσις,

άυΐη καθ' εαυΊήν

άυ]άρκης

^,

ερημωθεΐσα

της εκ τάτα

σωΐηριας,

Σωτήρ μεν γαρ ον]ωςάπάν}ων ^εςι ό θεός. Vetas,fiermo efi λ majoribusque _{prodittts inter omnes}

homines _, univerfa tum ex D£0 , tunt per DEUM confiituta fuijfie, atque coag-

rnentnta : nullamqve naturam Jatis in«

fiructam adfalutem effe yojfie, «€ citra

DSlprafidium fu<e ipfa demum tuteUper-,

mijfa fit. Etenim cunEtorum, qv<e rerum

natura compleElitur fervatov efi DEus g).

Et Dionyfius Halicarnaiienfis h )

*Οπότε εις ογλα

πλήθος

επίδοσιν άι πό¬

λεις τισ)

λοίβοιεν,

^ωςε

μγ}κέτι τάς

οικεί¬

αςτροφάς άπασιν είναι

διαρκείς,

η κα·

κω$εΐσα _τοας αρανίαις

με]αβολαΐς ή

γη σπανίαςτας ειωθότας_καρπας

έζήνεγκεν9

ή

τοιόνδε

τι

πάθος

άλλο τάς πόλεις κα-

τα-

g) Arifi. Lib. de^Mundo _cap.6y h) An*

tiq.Rom. Lib.I. Cap,16.

τασγον, ειτε

άμεινον

είτε

χείρον,

α¬

νάγκην

επιςησειε

μειώσεως τα πλή-

Βας, $εών

δτωδή κα$ιεξαν]ες άνΒξώπων

ετείας γονάς

εζεπεμπον δπλοις

κοσμη- σαν\ες εκ τη c

σφείε^ας. Έ/

^μεν

ύπεα εναντίας

η

νίκης

εκ

πολέμα γ&ξίςήξίοί

Sεοίς άποΜοϊεν ^,

παοΒνοντες ϊεοά τά νομιζόμενα, ευφημοις όιωνοϊς τάς αποι¬

κίας

πξοπεμπον\ες' 9Ει δ'επ.I μηνίμα-

σι

δαιμονίοις άπαλλαγάς αίΐάμενοι των κα\εγόν]ων σφάς

κακών, το

παςαπλη

-

σιον

^ων]ες, αυτό

ι γε

άχβόμενοι, καϊ

σνγγνώ

^μονάς

άζιανίες γίνεσ&αι τύς ά·

πελαυνομενας.

Ο

ι

δε άπαναςάν\ες,

^ως

ακετι της

πά\ξώας

γης

μεΊαληφδμενοι,

ει μη

κτησαινίο Ιτέξαν την ύποδεζομε-

νην ανίας,

εί]ε πζός φιλίαν,

ε

ii ε έ ν πο¬

λεμώ

κζΰί\η$εΐσαν

,

πα]ξίδα έποιαν\ο·

"Ο, ^τεθεός, ω

καΐονομασ&εΐεν άπελαυ-

νόμενοι,

συλλαμβάνειν αϋ]οΐς ^ως τά

πολλά εδδκει ^, κ)

παξά

^την

άνΒξωπί-

νην

δόζαν κα\οξ$αν τάς αποικίας. h. e.

Quoties vulgi

multitudo

in

aliquibtu civi-

tutibus itacreviffet, utdomefiica alimenta

Omnibusfujficerenonfojfent,· aut

aeris in-

tem»

temperte terra la]a fruges follto paucioref protuliffet5 aut aliquis alius hujusmodi cα-

fus,five bonus^five malus, civitatibus multi- tudinis minuenda neceßitatem impofuiffet}

deo cuipiam confecrantes annuam bominum

progeniem, exfuisfinibusarmis infiruftam emittebant. Etfipro felici bominum_pro·

ventu autvicloria inbelle partagratiasdiis Agerent ^, peratti* ante facris folennibus, fauflis ominAtionibus coloniasprofequcban-

tur: fin iratis Diisprafentiummalorumfi-

nempofcerent , idemfere faciebant; fed moefti&veniam_petentes ab iis qui expelle-

bantur. Illi vero inde migrantes, patria

in pofierum carituri, nifialiam quafe re-

ciperetpararent, quam velgratia velar·

mis quafijfent, ^eampatria loco habebant:

deusque,cui dicati fuiffent ii quiabigeban-

tur _, eosplerumque aajuvare eoloniasque

eorum prater omnem bominum opinionem

fortunare videbatur. Omnes igitur re*

ligione movebantur, &Deos patrios,

quos a majoribus acceperant, colen-

dos fibi diligenter ^& retinendos eiTe arbitrabantur i)% Romani _certe, pri- ici

i) Cic. in Verr%Lib.IV,

ο S3 _Sf fei vir! noluerunt in fua urbe quic-

quam affervari, quo animi hominum

a Deorum cultu avocarentur. Quare,

P. Cornelio & Baebio Tampbilo Coflf.

repertos libros Graecos de difciplina fapientiae, quia aliquaex parte ad fol-

vendam religionem pertinere exifti- mabantur, ^L. Petillius Praetor Urba-

nus exaudoritate Senatus, per vidi-

marios igne fado, in confpedu po-

puli cremavit k). Tiberius, quamvis

tyrannus, compefcuit ^EgyptiösJudai-

cosque ritus, coadis, qui fuperftitio-

ne ea tenebantur , veftes religiofas

cum inftrumento omni comburere.

Judaeorum juventutem quoque ^, per

fpeciem facramenti ^, in Sardiniam, provinciasque gravioris coeli diftribu-

it: reliquos gentis ejusdem, vel iimi-

lia fedantes, urbe fubmovit, fub poe-

na perpetuae fervitutis, nifi obtempe-

rafient /). Legibus XII Tabularum conftitutum erat : Separatim nemo ha«

lefiit Deos, neve novos, fedne advenas,

D _y nifi

k) Val. ^Max. Lib.I, Cap./. I) Corn%

Tac.Ann. Lib.II. cap,ff*

56 3Ü ο ϋ

ηiβpublice adfcitos,· privatim colunto V.V

Karrat deniqueDionyfius m).

Κάιπερ

μυρίων όσων εις την

πάλιν εληλνΒότων

έΒνων, οις πολλή

ανάγκη σέβειν τάς π<ζ]ζί#ς

Θεάς τοίς οίκοθεν νομίμοις, άδε¬

νος εις

ζηλον έληλυθε

των

ξενικών

επι¬

τηδευμάτων ή πόλις

δημοσία.

, ο πολ- λάις ήδη συνέβη παθεΐν, άλλοι κ} ει τίνα.

κα\ά

χξησμύς έπεισηγάγε]ο ϊεξά,

τοις εοω]ης άυ]ά τιμά νομοις ,

άπασαν

εκ-

βάλλχσα

τερθρείαν μνΒικήν. "Ουίως

ενλαβώς

ή πόλις

εχει

πφς τά ύκ

^επί¬

χωμα

εθη

πε

β Βεων, ^ πάν]

α

οτίενε-

ται

τι'φον,

ω μη

πρόσεςι τό ευπρεπές-

h. ^e. Licet innumera gentes in urbem

venerint , quibus omnino necejfe efi colere

deos patrios ritu domefiico, nulla tarnen

peregrina facra b<ec civitas efi amulata ^,

ita ut publice ea ßnt recepta : (id quod

rnultis urbibus jam accidit), fed etjam fi

qua Sacra oraculls jubentibua in rempubli-

cam introdocuntur, fuis ritibus cives ea colunt_^ U Cic.Lib. II. de Leg. übt^{^} qua &ρIu¬

raexftantconferri merentur% m) Antiq,

Kom. Lib. IL cap. ip.

« Φ 9B S7 eolunt_y rejeftis omnibusfabuloßsfuperßi-,

tionibus. Adeo prudenter ab omnibus ex*

ternisdeorum ritibusea civitasfibi cavet^, ab omni vanafuperfiitione, in qua ni-

hil decori inefi, abhorret. Porro, per*

fvafum gentilibus erat:

"ΟςκεΘεοις επιπεβηίαι

μάλα

_{5 η***}τ' ε/,λυον

ανix.

Quisquis Diis obtemperaverit magis exau*

diunt ipfum η).

Principibus Deum

colentibus,

cun&a

adextremumprofpere contingere, ad-

yerfa

adfpernantibus

o). Imperatores

cum Cyro credebant, cives hoc

fibi

fore addidiores, _quo Dei efifent me- tuentiores p). Cives vero,

ήττον im φόβχν

το

τταύεϊν

τι

ταράνομον

ντο

των τοιχτων, εάν

δεισιδάιμονα νομίζω*

ςτιν είναι τον

άξ%ον)α

ζ,

φροντίζει

^των

Θεων. ti, ετιβαλέυχσιν

ήττον,

ως συμ-

μάγρς εγοντι *§ τχς Θεχς. Metuunt minus, ne quid injußi accipiant ^a talibusy fi

») Homer. Iliad\ ct. v. zi8. o) Conf.

Liv. Lib.V. cap.ji. p) Xenoph, Cyr. In-

ftit. Lib. VllL

βeuvn^ quipraeß^ religiofum efle, Oeos*

qve curare exißiment, & minus infedian-

tur, ut Deos habendfociosq), Noll ve-

ro, votis, nec fuppliciis

muliebribus,

auxilia Deorum parari credebant;

vi-

gilando ^autem, agendo,

bene confu-

lendo profpere omnia cedere:

ubi fo~

cordiae fefe quis atque ignaviaetradide-

rit, nequicquam Deos imploraret, i-

rati infeftique ^erant r). Quare,

apud

Romanos armorum ftudium floruit,

& omnia reipublicae inftituta ad glori-

am & imperii amplificationem intro-

dufta. Laudis avidi,pecuniae liberales

erant, gloriam ingentem, divitias ho¬

ne(las volebant. Omnium maxime fi- dem coluere fanftamque habuere tam

privatim, quam

publice.

Domi erat induftria, foris juftum imperium; ^a-

nimusin confulendo liber, neque de- li&o,nequelibidini obnoxius s). Hinc Sym- q) Ariß. Lib.V. Poltcap.II. r) Salluß.

Bell. Cat. _cap.jz. /) Confr* Forßner*

Not.adTacit.Ann.Lib.I. Augufi. de Civit,

Dei Lib.V. _cap.XII. Aul.Gell. Νoft« Att, Lib%XX% caü./. Salluß. Bell. Cat.cjz.

*Το ϋ ^y<*

Symmachus Romarn

ipfam hunc in

modumloquentem introducit: Optimi Principes, Patrespatrice, reveremini an-

nos meos, in quos mepius ritus aäduxit,

ut utar ceremoniis avitis: nequeenimpoe- nitet. Vivam more meo quia libera fum.

Hic cultus inlegesmeasorbemredegit: h&c facra a mcenibus Annibaiem, a Capitolio

Senonas repulerunt t). Et PrudentlUS

Lib.II. contra Symmachum :

--- Deus undiquegentes Jnclinare caput docuitfub legibus iisdem^,

Romanosque omnesfieri, quos Rhenus, (£

Ißery

Quos Tagus aurißuus) quos magnus inun■<*.

datHiberus, CornigerHeßeridumquos

interlabitur

^,

IS

quos

Ganges allt, tepideque

lav

antfeρtem

ofiia

NM.

Nequedubitat B.

AuguRinus») afife-

rere, Deum verum ad

augendumRo*

manum imperium adjuvare

fuiflfe di-

gnatum,

quamvis cordi illis fuerit fal*

fa t) LikX. C,S4. u) de

Civ. Dei. Lib#

V. Capp, XII. XIV.