A. D. D
DISSERTATIO MEDICA,
DE
LÆSO MOTU
INTESTINORUM
VERMICULARI,
Q UAMCONSENSU EXPEK1ENT. FaCULT. MEDICÆ
MEG. ACADEM. 1/PSAUENS1S,
P R Æ S I D E
S A M U E L E
A U R I V I L L I 0 ,
M . D. Me d. Re g io, An a t. e t Med. Pr a c t. PROFESSORE R e g . e t O r d . S. R. S.M,
I N AUDIT. CAROL. MAJ. D. /Ü. JU N II, MDCCLVIIl,
HORIS A N T E E T TOS T M E M D I E M SOLITIS Pro G R A D U D O C T O R IS ,
AD PUBLICUM EXAMEN MODESTE DEFERT A L U M N U S S O L L E N IA N U S
CHRISTOPHOR US EL. GED NE R
,
F J E R D H U N D R E N S I S .
t # « # # * « # # # # # # # # # # # * # # # * * * * * H O L M ) Æ,
I N C L Y T Æ
F A C U L T A T I
M E D I C Æ
INR E G I A A C A D E M I A
U P S A L I E N S I
«• iVt * V . .Sacra.
/. Æ D.
J. i.
L
æ s u m quem confideraturus P e r i s t a l t i c u m M o t u m , vel etiam Vermicularem I n t e s t i n o r u m , dicunt, e re effe arbitror, primum breviter fal- tem expendere, qua illum ratione exfequatur natura fanitate vigens, quidque tunc ille corpori adfe- ra t utilitatis. Indicandum vero mox ab initio eft, quum inteftina nomino, ventriculi contemplationem fejundam m e velle. Etfi enim motu, illi haud abfimili, quo re liquus agitatur alimentorum canalis, communemque in finem , exercetur ventriculus; hujus etiam motus tur batus turbas in reliqui canalis motu fere nunquam non auit fequitur, aut efficit: eft tamen inter utrumque no tabilis differentia, a diverfa partium figura, & fibrarum mufcularium diredione neceffario proveniens, quæ cer te jubet unum diftinguere ab altero, eoque magis me jubet, quo cautiorem effe oportet, angufti ne modum opufculi nimis amplitudine excedat, quam tradare mi hi fumo, materies,4 <35> } o ( < & > ,
§* II.
Ex quo per vivorum animalium fe&iones novis au geri incrementis Phyfiologia cœpta eft, præter alia be ne multa, etiam periftaltici motus ftngularis prorfus ra tio clarius patuit. Neque difficulter làne cernitur, non in vivis folum animalibus, fed etiam in recenter mor tuis, cum in tenuibus inteftinis, tum in craflis, præ- cipue fi vacua non fuerint. Fibræ, quas annulares di cunt, alterne conftri<ftæ & relaxatae, proximas fibi in focietatem motus ita trahunt, u t, dum conftriéla rela xatam propius ad fe & aliquantum tortuofe adducit, in- teftinum repentis fpeciem vermis efficiat. Hujus ta men , quemadmodum fere omnis compliciti motus, nun quam claris adeo verbis dederit quispiam defcriptionem, ne fuis intueri oculis, opus effe judicet, qui antea non vifi formare cogitatione imaginem cupiverit. Non eo» enim ordine progreditur , ut pyloro proximus circulus primus conftringatur, tum qui proxime inferior, & fic deinceps per univerfum , quacunque fe torquendo cir cumducitur, canalem; ex quo fieret etiam, ut fummas partis conftri&ionem mox fubfequens relaxatio per infe riores omnes, undae inftar undam propellentis, continua retur. Sed dum fuo in principio, per aliquem tradtum, furfum repit canalis , in. alia portione inferiora verfus motum dirigere cernitur. Quin, dum uno in loco ma- nifeftiflimus reptatus, in alio vix indicium motus ob- fervatur ; neque in hoc etiam ullus o rd o , ulla, quae eertam legem fequatur, motuum feries a). Hanc ta men utiliflimam, ut videbimus, confufionem non im pedire, quin eo fortius , fano in corpore, moveatur in- teftinum, quo ventriculo propius, fatis ab effecftu cer tum & evidens eft. Facile vero motum hunc attentius contemplans deprehendit, circulares fibras, quas ubique
) o C <
3
S>evicIentifTime monftrat A natom e, mufculorum more, corrugando ftringi: fimulque per inteftini longitudinem ru g as, fulcorum inftar, protendi, e contradione ortas, ut videtur, longitudinalium fibrarum.
Etiam, quum inteftina e binis manifeftiffime diffin d is compofita fint alveis , quorum unus tenuium eft, traffor um alter ; haud difficulter percipitur, non pofie m otum , de quo mihi fermo , a tenuibus per crafia con tin u ari, fed abrumpi communi in termino b ), ita ut m o tus, quo repunt crafia, fixum quafi pundum , feu principium , in vermiformi coli appendice, in quo tres ejus concurrunt fafciæ longitudinales, Ligamenta didæ ; illius autem, quo tenuia aguntur, in duodeni cum py loro nexu y concipiendum fit. Præter quod facit utique crafibrum a tenuibus, qua ftruduram diverfitas, in il lis, quorum mentionem modo injeci, ligamentis, ma xime pofita, atque diverfa fimul fundio, ut pariter di verfitas in motu fit; præcipue lentius repere, quamdiu a m orbo & infuetis ftimulis libera fuerint, probabile eft. R ed o autem inteftino major iterum ad fe moven dum proclivitas , cujus tamen pariter ac totius canalis ad io n i obex quafi, in peculiari circa anum firudura, pofitus eft, hominis ad voluntatem nunc removendus, nunc objiciendus.
§. nr.
Phyfiologis, maxime qui Mechanicorum titulum dilexerunt, moris femper fuit, quidquid in corpore fiat, ex fuis cauffis velle explicare. Hinc neque defuere, qui inteftinorum vermicularem motum, e mutuo nexu fibrarum circularium ac longitudinalium, iisque conge nita elaftica vi, & contentorum pondeîe, red e
dedu-Ä 3 xific
6
xifie fibi vifi funt c); an ju re, attentior quivis exami nator facile judicaverit. Noftrb autem ævo, cujus cer te Iau seft,in mirabilem illam mufcularis fibræ propen- lionem ad fe, cujusvis fere ex attaëlu corporis, con trahendum, quam irritabilitatem vocant, numerofis ftu- diofilTime inquifitum efle experimentis j in hac & peri- flaltici & aliorum, in C. H. motuum inveniffe fe caus- fam, letantur multi. Scilicet irritabiles maxime fibræ mufculares inteftini Duodeni , e ventriculo appellente chym o, ad conflricftionem ftimulantur; conftritftæ hæ , quidquid recepit inteftinuin, cogunt & furfum & deor- fum, atque quia furfum redire .vetat pylorus, vetat no vi adfluxus chymi, & ventriculi fuperior vis, hinc de- orfum protrudunt in proximam inteftini portionem* hujus inde fibræ pari ratione irritantur, conftringuntur, chymum propellunt ultra ; & fic per totum deinceps canalem, chymi continua ptopulfione continuatur mo tus d). Quod vero in tenuibus chymus, id in craftis excrementorum mafia, atque in vacuo inteftino ftimu- lus varii generis, quin folus aër efficit.
Hujusmodi in explicatione, quam fimplicem rei defcriptionem dicas, acquiefcere omnino decet, quum ultra procedere, atque ingenitam irritabili fibræ motri- cem vim , a nervei liquidi influxu, aut fibræ ipfius ftru- tftura, aut aliunde deducere fupra humani ingenii poli tum fit vires. Philofophicam tamen ita poftidere me periftaltici motus cognitionem haud gloriabor; exem plum in illo intueor proprietatis, quæ mufculari fibræ inefl, quam vero fi motus ipfius cauflam dixero, nihil me dixifle caute ratiocinantes cenfebunt: pariter atque cadentem videns lapidem , gravitatis corporum exem
plum c) LlEUTAUD in Elem. Phyf. p. 136. & quod ad motum periftalti-
cum ventriculi H a m b e r g e r Phytiol. Mcd. 732, d ) Vid.
’ plum video, cauffam vero rapidi defcenfiis me nofle, igravitatem elle, nifi ipfe mihi verbis illudam, non po- klulabo. Id quidem patet, expulfum e ventriculo chy- mnum in motum inteftina ciere, quemadmodum chaly- fceam laminam comprimens digitus elateris motum ex- »eitat, cujus tamen vera caufia in obfcuro profundiflime llatet. Etenim motuum animalium, imo etiam aliorum im natura obviorum, una eft primaria caufla, vel in fa b rica ipfa, vel in fuperaddita fabricæ peculiari vi con- fiftensj altera fecundaria five occafionalis prioris nifum i:n aedum deducens. Primariam illam periftaltici motus cauflam , fatis quidem docuerunt experimenta mufcula- ribus inteftinorum inhaerere fibris; ejusdemque, quan tu m fufpicari licet, indolis efte, cujus funt vires mu- fculo cuicunque propriae, alacritate modo effetdus, & perpetuitate, etiam poft m ortem , quamdiu caleant vi- fc e ra , fiiperftite, ceteras fuperare, folius cedere viri b u s cordis e ) , fed quæ qualisve eadem fit, unde de pendeat, minime docuerunt. His tamen in tenebris quamdiu verfamur, quamdiu naturas partium corporis n o ftri, ut in univerfum naturas rerum, perfpicere non d a tu r, turbatos partium motus in ordinem redaedurus parvi utique non faciet occafionales nofTe caufias; & laefum motum periftalticum fanaturo, ad hujus generis cau d as, ad ftimuli abfentiam, vel ad novos ftimulos attendere, quam plurimum omnino conducet.
§• IV.
Utilitates periftaltici motus tam late patent, quam ipfa inteftinorum funtdio. Eft horum officium, ex ali m entis, qure mutare coepit ventriculus, porro ac plene quidem fuba<dis , la<deum illum liquorem exprimere,
fan-f ) Vid, Ha l l e r u m, He partib, C. H , fenfib, & irritab. Coram. Soc.
« < ! $ > ) o ( < >
fanguini fuppetias continuo, laturum, quem chylum vo cant; eundem peculiaribus fuis canaliculis tradere reci piendum 5 reliquam vero, cralTiorem, inutilem partem fe jungere, educere foras. MU, uti notum , in tenui bus efficiuntur; hæc in craflis.
Quod ad tenuia ; motum feponamus inteftinum, quem in alimentorum diverfi generis, animalis & ve getabilis , mixtura, fponte fua inchoari, nova Celeberr. P r i n g l i i experimenta palam fecerunt / ) ; qui quidem minoris videtur reputandus fano in corpore, ubi cele rior digeftio; cetera, quæcunque mutandis accidunt a- limentis, aut periftaltico motu fiunt, aut fine hoc non ita fierent, atque convenit noftræ naturæ. Majori fi- niul copia adfufi liquores, ut bilis & pancreatica lym pha, ad heterogeneas chymi particulas red e & aequa biliter commifcendas anne fufficerent, nili commotis perpetuo inteftinis, perpetuo agitarentur contenta? Par cius, e variis ita didis glandulis, vel exhalantibus va- fis, ftillantes fudantesve Vapores , an facile fuos relin querent fontes, nifi reptante inteftino, vel comprime rentur h i , vel irritarentur ? Innumerabilibus vero la- dearum & reforbentium venarum oftiolis per omnem inteftinalis tubi longitudinem difperfis, qui reciperentur perfedæ chyli particulae, nifi, alterno illo m otu, ultra continuo propelleretur plenius pleniusque elaborata mas- fa; eademque opera in porulorum quam proximum adi geretur contadum ? An & porro ad ch)'li per eadem vafcula progrelTum quidpiam faciat, demonuratu diffi cilius eft, quin, nihil facere, verifimillimum. Cui ve ro placuerit inordinatum, quem fupra (§. II.) defcripfi inteftinorum motum cum his ufibus conferre, facile
af-_ firma-f ) Exper. and Obfirma-ferv. upon Septic and antifirma-feptic firma-fubfirma-ftancc Exper.
X X V III. feqiu qux leguntur in Append, ad hujus V iri de m orbii caftrenf. librum.
< $ > ) o. ( < f å > * firm ab it, fapienter Opificem Itruxifle machinam, in qua, ru rfu m ac prorfum devoluta, præparanda exfugendaque m ateries obiter non mifcetur, nec cito nimis fugentes praetervehitur poros.
Quod ad crajja, fuo illa m otu, quæ a tenuibus re ceperunt, ciborum, ad nutriendum inepta recrementa propellunt; fub itinere ut extrahatur, quidquid relidum fo rte boni fit, efficiiint; & colledas tandem fordes ad R e d u m usque deducunt. Hæc luo reptatu, nunc ci tiu s , nunc tardius pro varia alTumtorum indole, fola pinae Itare crafia inteltina, credere me maxime jubent il- lo>rum vulnera, per quæ & nolentibus exiifife fordes ob- fe rvatum elt g) ; & cafus mulieris, hac in urbe, aliquot a n te annos, eo dementiae, amore in mccrorem verfo, prolaplæ , ut mortem fame fibi adfcifceret; quæ enim p e r menfem cibum non aflumferat, & ledo jugiter ad- fix a , alvum exonerare nunquam conata erat, in difle- d o polt mortem cadavere, inteltina ad red i usque ex trem um fordibus pleniltima oftendit. Satis tamen cito propellere fcybala, & foras ejicere, fola non valere pu tav erim , quum nemini, quantum quidem mihi obviai docuerunt obfervationes, fluxa non laboranti alvo, eti am infanti, non fit necefie, retento fpiritu, abdomina- iium mufculorum & diaphragmatis oppofitis adionibus inteltina premere, non folum, ut primus fcybalis ad ex eundum nifus imprimatur, fed etiam ut exeant tota,ut exzeat plus quam redum capit, ut promte exeat.
§. V.
Tam igitur utilem motum lædi non pofle, quin m ulta, eoque graviora fequantur mala , quo magis a fu n d io n e, continua corporis refarcitura damna, totius
' B
ma-g ) Hujusmodi cafus hiftoriam de more accuratifllmam dedit B. S. A l
machinæ pendeat confervatio, in propatulo eft. Quum variÿ autem lædi modis queat, illos ad certos ordines rediicere conducet. Scilicet vel robore folum turbatur, ut aut langueat, aut intendatur nimis : vel fimul dire- Bione, ut Jurfwn repellat contenta : utroque in cafu,, vel per omnem inteftini longitudinem, vel quadam mo do in portione : infuper, etfi mutuus inteftini tenuis cum crafto nexus malorum femper confortium efficit, tamen vel in alterutro tantum , vel in utroque fimui tæfionis hærere poteft caufta , aut lælionem inhærere proxime indicat effedlus. In his vero omnibus, fæpis- time quidem malorum origo non tam in ipfa, motum perficiente, mufculari fibra fedet, quam aliis in parti bus, in glandulis, in ladbeis vafis eorumque oftiolis, in fanguinis circulo, in nervorum offenfionibus, in vi cinis & connexis vifceribus, hepate & pancreate, quin & in ceteris non nifi communi per vafa & nervos vin culo cum inteftinorum canalï junélis. Quare ne dif- fuliorem inftituto & viribus laborem mihi fumam, ea præcipue contemplabor, in quibus motum primario læ di confiât, vel in quibus hujus vitio obviam ire , pri ma Medici cura erit, ceterorum in tranfitu modo fa- fturus mentionem. Etiam in brevi, qualis levidenfis m ea, tra<ftatione, non exfpe&aturum, fpero , quem piam, ut fingula exaéle perfequar: præcipua tantum de libando, iis, quæ fcire maxime intereft, quam potero f diftinde exponendis operam navabo,
f, VI.
Cibos quicunque jejunus non appetit, quod Am-
rexiam dicunt, aut cui firmior & tenacior, vel fi de
terior res fuerit, quilibet cibus, modica licet copia as- fumtus, mox oneri eft, quod Ùyfpepfiam indicat; in il lis laborat ventriculus, & Ucet non femper primarior.
€ t £ > ) • C IX
a t femper tamen debilitate laborat. Non facile vero concipitur, folam diu in his cafibus male adfici primam digeltionis officinam: quidquid enim illi infit vitii, ad reliquam proxime connexam, cito utique ferpet. Sunt v e ro , qui cibum appetentes, fatis illius aflfumunt, nec dentiunt incommoda, nili binis, tribus vel pluribus poft paftum horis, quando minus libere refpirantes & anxii oneratum queruntur abdomen, ac borborygmos & fla tus hypochondria diftendentes; claro indicio, non fa cile digeri, quod aflumtum eft, indigefta hic illic fub- iifte re, pondere fuo premere, premendo intercludere, faltem arCare alveum canalis, tot circumduci gyris, quorum alter alteri incumbit; ita ut erumpens e cibis, m ora & calore folum commotis, aêr vi & furfum ma xime moliatur exitum. Q uæ, quibus accidunt quoti d ie , illos plures continuo dies alvus non appellat, ad officium vero redeuns plerumque non figurata folum, u t eflfe in fanis debent, fed dura etiam, &magnæ mo lis fcybala, multo cum conatu & fæpe cum dolore de jicit, intercurrente aliquando, quæ per unum alterum- ve diem adfligit, diarrhoea: iisdem, multa fenfim,ven triculo etiam offenfo , oboriri m ala, ruCus , anore- xiam , naufeam, vomituritiones, cardialgiam, cetera, fimul paucum, infalubrem præparari chylum, & qui
i-{
)fa vita corrumpitur, fanguinem non bene renovari, line aptas nutritioni particulas fenfim magis magisque defuturas, macie tandem, fi mature non advenerit me dela, extenuatum iri corpus necefle eft. Tali in cafu tenuia inteftina non bene conftituta eflfe liquet, & quia praeter inteftinorum motum , plura ad digeftionem re quiruntur, varia quidem mali featurigo eflfe poteft,fem- per tamen mobilem fibram labefaCabit, prout huic fi inhæferit, ad reliquas, quibus conftruCum eft intefti- uiun, partes, brevi fe mora diffundet. Huic verore fufpicamur primario ineffe apud illos , qui ciborum nefciverunt modum ten ere, hinc copia affumtorum, maxime fi ejus generis fuerint , ut aeris multum fup- peditent, membranaceos canales usque eo diftenderunt* ut perierit fenfim infita ad motum vis; tum qui calido' potu dele&ati membranis idem ac praecedentes vitium,, continuo nimisque emolliendo attulerunt; aut qui fpi- rituofis abulij vel frequenti nimis irritatione torporem mufcularibus fibris induxerunt, vel naturale infrege runt robur. In magno fatis difcrimine verfantes hu jusmodi ægrotos contraria vitae ratio præcipue fanabit: auxilio tamen opus illorum, quæ fymptomatibus occur ra n t, quæ colleétam, nafcente crefcenteque labe, in ventriculo & tenuibus colluviem variæ indolis incidantr corrigant, evacuent, fordesque e craffis educant; ma xime fua quæ amaritie & tonica vi primas immediate vias ro b o ren t, fi vel ad tempus tantummodo fuerit; quo utilis quantocyus obtineatur chylus, in toto cor pore amiffas conllantius reparaturus vires: quorum o- nanium intuitu, nihil ex univerfa re medica aquis mi ner alibus magis falutiferum, comprobavit ufus.
§. V II
Plurimos autem morbos, fymptomatici vel fecun- darii morbi inftar, comitatur motus periftaltici diminu tus vigor. Hypochondriacis, feminis non rite men- ftruatis, hydropicis, phthificis, heéticis laxa deveniunt inteltina, ad reciprocum motum, fi non per totum ca nalem, at pluribus tamen in locis magis magisque in epta, Sanguinis enim curfum languentem, maxime in* vaforum abdominalium fyltemate, aut in fanguinem paullatim reforbtum pus, aut aquarum colluviem, mo bilem fibram, ad. quam pertingit harum cauflarum uI->
< æ > ) o ( < $ >
l a , laxam reddere, partim a priori evidens,partim ex perientia compertum. Febrium plurimarum, præfer- thm malignarum, quarum mos eft, totius corporis vi re s continuo profternere, humorum vero mafiam cor rum pere , & diuturnarum quarumvis infirmitatum, i- dem eft in digeftione debilitanda efferus. Sed ne ex t r a oleas vager ifta mittens , hoc folum recordabor, probabile non efte , in vivo homine penitus unquam deficere motum , qui etiam poft mortem aliquantifper d u ra re , in inftitutis experimentis obfervatur.
J. VIII.
A tenuibus inteftinis crafTorum conftitutionem pen-' dtere necefle eft; fed contraria etiam ratione in his o- ri.ri labem obfervatur, quæ porro ad tenuia progredi tu r. Qui fedentariæ vitæ ex muneris inftitutique ra tione funt addidi, vel etiam turpiter otiofain vitam a- g u n t, corporis quidem motu non exerciti univerfam compagem reddunt languidam: in multis vero horum, hæc malorum funt initia, quod oneratum fcybalis ca nalem diu nimis claufum fervent, & ad exonerandum ponderis fenfu invitati naturam coerceant, hinc fordes tanta colligant copia, ut poftea mora induratis li berari , nifi artificio inftrumentisque adhibitis, ne queant. Oppletum ita inteftinum remoram certe fa ciet iis, quæ a tenuibus adfluunt, horumque adionem im pediet, ut diftentis magis magisque tunicis, fenfim pereat tonus; facile, fi tempeftive fanitas quæritur, re- ftituendus, clyfmatum ac laxantium ope, corpore fimul in contrariam priftinæ confuetudinem addudo.
Peculiaris vero languoris vitium fphindleris circa anum fabricam occupat, quod in multum debilitatis;
præ-præfertiirTmorti vicinis, obfervatur fa&pifiime. Vblun- ta.tis mulculofa ifta fabrica, quamdiu fana, imperio fub- je & a, fraCtis viribus & indu&a paralyfi, dominæ , quemadmodum ceteri mufculi, amplius non paret 5 ne- que habet, cui pareat, fi turbato prorlus cerebro, fen- luum & rationis ceiTavit ufus. Hinc levifiimo ftimulo re tu rn vellicante, oftium diu claudere non valens, ad frequentes & fere irritos conatus ægruin cogit, vrel ad retinenda propulfa prorfus non fufficiens fpontaneas ef ficit dejectiones. Usque eo certe in moribundis laxa ri fæpius deprehenditur ani fphin&er, ut anguftum na tura foramen, aut fponte pateat, aut non difficilius, quam in cadavere, dilatetur. In ejusmodi autem cafu, qui cernitur effeCtus, inteftinorum vim & aCtionem fu- perefie, vi,quæ voluntarios agit mufculos, fublata, fa tis demonftrat. Neque minus obfcurum, medelam re- fpuere fymptoma , quod falutis fpem nullam ut pluri mum portendit; ubi vero non portenderit, cum pri mario morbo, a cujus magnitudine pendet, fore ces- faturum,
§. IX.
Languidum, hoc eft, fuo in effeCtu retardatum haClenus attigi inteflinorum motum. Au<flum & cele rius jufto agentem pari nunc brevitate confiderare li ceat. Illud equidem facile patere opinor, mufculariunn fibrarum ofcillationem , in reciproca conftriCtione & relaxatione pofitam, non innocue folum, fed corporis etiam in emolumentum, pofle increfcere. Quo eninn vividior illa eft, modo maneat jufta illa alternatio, & falutaribus alimentis refpondens irritabilitas, eo felicius fuo perfungentur inteftina officio, eo melius bono dt- tefcet corpus fanguine, eo vegetiori florebit fanitate.
4. y ) o ( < $5>
N eque fua bona fufpeda habcat, qui fano fernm ô- Fnnium ufu, præcipue motu corporis & exercitio ca v e r it, ne colle&i retentique humores, fua tandem mô le , vehentibus oneri fiant & perniciei canalibus. Ut- q u e differunt & firmarum & fluidarum partium robö r e , mifceia, proportione fingulorum fere hominum c o rp o ra, ita & duobus pluribusve varia maxime inte- ftinorum atffio efle poteft, & varius, qui ab illa pen d et, effe&us, de fanitate licet finguli ketentur.
Sicuti vero prona ad motum inteftina eum in fi nem formata funt, ut ad fubigendos cibos, propellen- daque eorum recrementa idonea fint, ita & ad horum ftimulationem motus demenfam vim fanitas requirit. Itaque fi fortiori, & fibris, præter mobilitatem, ftnfu quoque præditis, ingrato flimulo excitetur periftalticus m o tu s, live robufia inteftina fuerint, five laxa, major & ingratus fequitur effedus, a celeriori contentorum propulfione & doloris magnitudine, ut primariis fym- ptom atibus, metiendus. Hinc varii morbi, concur rentium malorum indole, vehementia, djuratione, de- eurfu plurimum diverfi ; mufculari quidem tunicæ in terdum , fæpiflime vero fluidis , eorum que fontibus, primario inhærentes, vel eorum adfcribendi indoli aut corruptioni, quæ ore affumuntur. Quos quidem bre viter confideraturus, de illis primum paucis dicam, qui naturali diredione deorfum agunt y dein de ceteris,
§. X.
Si frequenter nimis aut incommoda celeritate,' quam reprimere fphinder ani nequit, liquida cujus- cunque generis deorfum pelluntur, Diarrhoea latiffimo vocabuli fenfu, dicitur. Stridius vero fumta voce, &
vul-vulgQ quidem, diarrhœa feu ventris fluxu laborare non dicitur, nifi qui mutata alimenta potulentaque, maxi mam faltem partem , vel talia, quae nec chylum, nec purum . aut dilutum fanguinem referant, line magnis torminibus, copiofe dejicit. Quæ arte, in morborum medicinam , excitatur ejusmodi evacuatio , evidenter turbatæ naturæ, plurimis faltem in calibus, rationem monftrat. A cre & pungens medicamentum vel ore affumtum, vel per inferiora immiflum , inteftinorum tunicas ita vellicat, ut fortiori ex ofcillatione, humo res, folitis e fontibus parcius ftillantes, majori nunc co pia adfluant, jun&isque his auxiliis celeriter detrudan tur contenta. Jejuno etiam Itomacho fi magna vis a- quæ in g eritu r, fuo illa pondere viam libi faciens, quum fluiditate elabentem remorari inteffina nequeant,, citiffime , ut experiuntur mineralibus utentes aquis., canalem percurrit. Similes prorfus cauffa:, quas com- mifli circa fanitatis curam errores, aut jam adfligentes morbi adferunt, morbofam pariunt diarrhoeam, homi ni fepiffime falutarem , maxime li acutum m orbum , fuo in ftatu fjevientem, critico modo folverit ; inter dum tamen moleffam valde, quin & , funeffis quoties jungitur morbis, Jethalem. Quidquid enim, live e ci bis reliCtum, live ex vitiatis humoribus, cum prima rum viarum, tum aliorum vifcerum, ad inteffina ad vectum, infolito eadem modo Itimulat, diarrhoeam ef ficit ; eandemque facit magna liquidi copia, ad iqteffi- norum alveum, ut fit, cutanea impedita tranfpiratione, adfluens. Præterea vero & animi motus, & nervorum mutuo partium confenfu propagatæ offenliones, alvuin liquidam reddere valent. * Quin jk tunicarum laxitas i- dem faciet , fi liquidorum fontes fecretos humores > perdita retinendi vi, perpetuo effundant. Levioris aiu tem plerumque morbi haud difficilis c u ra , eyidentiby?nixa
< S > >. * c < $ >
n ix a indicationibus, qiiæ præfentes flimulos expellere, n-ovos avertere, & fi quando concitatiores fuerint mo t u s , quam u t, fublata caufla, confeftim in ordinem mmm redeant, eosdem fedare jubent. Si diuturna mora eonfuetudinem contraxerit, maxime regulis circa vi- £bum moderanda videtur ; cujus quam diverfus fit in inteftina effecflus , fatis docet, quem & citavi fupra, hom inis finiflrum colon vulnerati cafus, a diiigentifli- m o A l u i n o defcriptus h).
§. XI.
Ultimam crafli inteflini portionem, 8t præcipue tftam circa anum fabricam, fi contingat flimulari, par cio r licet fluidi copia oftio inrtiterit, vitium nafcitur valde moleftum, Tenefmi nomine infignitum, in quo, licet frequenter defidere ægrotus, cum doloris circa a- n u m fenfu, cogatur, paucula tamen dejiciuntur. Pot- efb leniori gradu diarrhœæ, aliquamdiu adfligenti, fefe ju/igere: fed indivulfus periculofioris morbi comes eft, qui atrocibus fimul torminibus homines vexans , fan- guinis aliquid, muci ex ipfis inteflini tunicis derafi, & ipumefcentis, pinguisque liquidi plus, nunc commixta invicem, nunc diftincfla, pro vario morbi tempore ex p rim it, Dyfeiiteriam vocant, inter plebem militumque in caflris contagia fua, maligna cum febre, late dif fundere , magnamque llragem edere folitam, Fatalis i- ta quoties graflatur, a communi quadam caufla, vel e- jusm odi, quæ cito ab homine ad hominem tranfeat, forte animalculorum a ftimulis / ) oriri necefle eft. Qualiscunque vero fuerit caufla, etfl totum certe
ad-C ficit
b') V id . Annot. Acad. loc. cit. / ) Interdum faltem his de b eri obfervationes confirmarunt, quas vid. in Difif. Tub PrxC Dn. Arch. & Eqv. L in n æ i hic habita dc Exanthcm atihus vivis.
< £ > > o C < & >
licit canalem, crafTa tamen inteftina præcipue lædere, ftifîe&iones docuerant Å); ex quibus fphacelata eadem, exulcerata, vel faltem inflammata fuiffe conftitit; eo magis, quo ano propiora j eam procul dubio ob caus iam , quod huc defertur , quidquid univerfus canalis vehit noxii & venenati. Tempeftivam, fi quis alius, curam poftulans gravis hic morbus, venæfeCtiones ; prima rum viarum, & per vomitoria, & per laxantia, purga tionem ; tunicarum muco fuo deftitutarum, quin abra- farum , per demulcentia, five lubricantia, & ori & a- no ingelta, oblinitionem ; dolorum fimiliter, tum per in terna remedia, tum per abdomini extus applicata fo m enta, mitigationem; tandemque induétæ laxitatis, ro borantium & tonicorum ope , reftitutionem, a pruden ti Medico, morbi tempora & progreffum, ægrotique naturam bene obfervarite „ requirit
1
%§. XIL
Pfures funt morbofi per afvum fluxus, diver fis ap pellati nominibus, qui, pariter atque præcedentibus le viter deferipti paragraphis, non tam a mufcularium fi brarum , quam liquorum inteftinalium, vaforumque vel advehentium vel revehentium, vitiis pendent; multo autem,, quam ifti,. m inus frequentes funtyhinc
paucis-fimis
Æ); De his e recentibribus fidem, maxime merentur Chirurgorum Me* dicorumque inter Britannos decora C l e G H O R N & P r i n G L E vid* iftius Obf. on the Epid. D if, in Minorca p. 2 2 7 . Hujus Obf. on the
D ifeaf. o f A rm y p. 2 6 0 . & ftqu.
/ ) Vid. citatos m odo fcriptores A nglos, & his certe non poftponen- dimi H U X H A M U M in O b f d t Acre & Morb. E pid. p. 98. f- p.IO?. vel etiam J o . H a r t m . D e g n e r u m H iß. de D yfenteria bit. coûta- giof. Neomagi i j j 6,epidem icegrajj'ata. e f t , & Ri CHARD- UM M e a d
in monit,. c ' pracept, M ed, p. IIO*. «Sr fequ. curam hujus ruorbi bre>
<e æ> ) o c < $ >
fi mis tantum heic nominandi. Lienteriam dicunt, quam Levitatem inteftinorum C e l s u s appellavit, fi pa ru m vel vix mutati exeant cibi. Quod quidem vitium, m acie corpus deformans, quamquam ciborum firmitati, fubigentibus viribus, etiam fanis, fuperiori, vel negli- g e n ti mafticationi, maxime in pueris, avide, quæcun- q u e placeant gulæ, devorantibus; fibrarum quoque la x ita ti nonnunquam debetur; fæpius tamen & praecipue
a liquorum , qui alimenta mutabunt, inertia provenire putaverim.
Quoties vero ipfe -ex alimentis præparatus chylus, v el fincerus, vel excrementis commixtus, effluit, quod Cœliacam adfeUionem m ) , pertinacem fane m orbum , co nftituit; non dubitandum, opinor, quin ladeis in va- f i s, vel numerofis, per quas inter Mefenterii laminas iilæ tranfeunt, glandulis, /ita fit cauffa.
Quæ tandem ab Hepate, non bene utique, Hepa t ic i fluxus nomen accepit, liquidi, -carnis loturam eo io re referentis, dejedio, fanguinem inteflina fundere n o n obfcure monftrat, eoque ipfo cauflæ illam fedem, quæ ad morbos , a vitiis periftaltiei motus fatis remo t o s , huc quoque referre jubet.
§. xm.
Ex illis v e ro , qui contra naturæ morem contes ta pellunt, inteftinorum morbis prima fe offert Chole r a , Dyfenteriæ fatis affinis. Nam & hæc atrocia fe cum fert tormina ; fed maxime circa umbilicum, in tenuium inteftinorum initio & ventriculo ; copiofiora
C 2 etiam
**) Aliud prorfus ceehac» ventriculi m w io fignificavit CELSUS. V id. ejus L. IV . Cap. X II.
*© < r £ > ) » ( < $ >
etiam liquida dejicit, & fere fine tenefmis; nec dejicit tantum , led & furfum ejicit vomitu ; acutior quoque multo eft, ardentiori comitata æliu intenfaque fiti; ci- tiusque ad mortem ducit î nec tam en , tam frequenter atque altera, per vicina loca ferpit, Quibus ex fym- ptom atibus, pariter ac difiedlis cadaveribus certiflime colligere licet, ventriculo & inteftinis communem elfe m orbum ; non nifi altius hæc una cum ventriculo in flammata cfle, nunc corrupta e bile » ), nunc, & evi dentius quidem, noxiis ex alimentis , cito in venena tam fermentationem commotis. . Medenti eadem fere, prudenter tam en, agenda indicat, quce Dyfenteria; fed noxios humores leniflimis evacuandos efle medicamen tis, quæ quo aquofiora, eo etiam tutiora o)', fortiorum enim ftimuli facile motuum augebunt vehementiam* Quum , evacuato morbi fomite, fidendi convulfivi mo tus funt, & ægroti reficiendæ vires, aqua dilutum vi num eo juftius commendaffe veteres viderentur p ) , quo digniori tedimonio illorum confirmat experientiam H u x h a m <7), nifi attentionem etiam m ererentur, quæ contrariam in partem adfert, rem in fe ipfo expertus,
T r a l l e s r) ; quare judicium, donec veritatem propria
monftraverit experientia, fufpendere decet*
XIV*
Dirus confiderandus venit m orbus, Ilei vel Pdfi- fionis iliacæ nomine vulgo cognitus , plura licet olim nomina habuerit ; in q u o , negato prorfus, circa ali
quem
ii) Hanc præcipuam cum Clariflîmis V iris canflam ftatuit T r a l l e s
in H ißor. Cholera quam fu ß i nuit ipfe v . p. 190. fequ. o') E
prudenti veterum confilio v. HlPPOCRAT. L.ib.de AjfeSIion. p. 178.
Vol. II. E dit. Linden. & C e l s u m de M edic. Lib. IV . Cap. XI*.
f ) vid. prxter alios CELSUM 1. cit. q) loc.-cit. p. 7 I.
qitaém inte/linornm locum , tranfitu deorfum , ftrrfum ta n tu m evomuntur contenta, etiam, ad ultima fi ven tui m fuerit, ipfæ fordes liquidiores. Infima ilei pars færcum, liquidiorum adhuc , copiam continet, ita ut h in c venire crediderim, quidquid fordium vomitu eji ciatur. Dura enim fcybala, pariter atque clyfmata & fuppofitoria, per coli valvulam in tenuia inteftina in- truifa, rejedîa per os fuilTe certa fide non conflat s)* Vehemens dolor, qui aliquo modo fixus, & magnus æ ftu s, perpetui hujus mali comites, multarum miferia- tu an cauflæ, quamquam non eodem femper furore fæ- v iu n t, inflammata alicubi inteflina elle fatis probant: ■finiul autem , quo loco inflammata funt, obturatum caoalem efie, pertinaciflima illa obftru<Aio docet. Ob tu ra n t vero nunc induratæ faeces ; nunc duriora quæ- vis; deglutita, quæ folvi humano in eorpore nequeunt; n u n c , & forte in rariori morbo frequentius, hernia in- carcerata; nunc enati in inteftinorum tunicis, vel ad jacentibus glandulis, tumores, feirrhi, quin &, rarifli- m o certe exemplo, calculi t) ; nunc alterius portionis in cavum alterius retra&io, five, ut dicitur, introju- fcepriOy fæpifîime innocua, at aliquando forte, ut quo- rundam teflimonia ferunt, nocentiflima; nunc denique in glomeres quafi convoluti vermium nidi. Quæ o- m nes cauflæ, quum non poffint non irritare fibras, harnm fpafmodicæ conftridfiones vitium complebunt. At lolos etiam fpafmos, inter varias cauflas, ab animi m otibus, & retropulfis aliis morbis, oriundos, ad ob turandum fufficere difleefliones monftrant. E recenfi- tarum vero numero cauflfarum, quæ plus diferiminis adferant, quæque fpem aliquam concedant falutis, fa cile patere opinor. Et infelicis morbi curam pro
caus-C 3 farufli
0 Via. M o r g a G n u m Adv. Anat. III. Anim. IX.-
farum varietate variam fore, nemo non videt * atque hinc ampliora poftulare verba; quibus fuperfedere e o æquius poffe mihi videor, quo obvia; magis., ad quas dirigenda cura, indicationes /uni.
S. XV.
M otus perillaltici turbati effed u m , in contento rum expuUione, vel incitata vel impedita, manifeftum, indicatorum hacffenus morborum difiincffio refpicit. Sed pluribus certe idem ille fæpijfïime motus turbatur mo dis , in quibus lælionis fenfus h. e. dolo r, ut præcipu- um fe offert fymptoma. Dyfenteriæ quidem, Chole- rce, Ileo dolores intellinorum & torm ina, ut vidimus, non défunt: Diarrhœæ quoque leniori gradu fæpe fe jungunt Quoties vero absque illis evacuationibus, pertinaciter ita, & lingulari modo urgentibus, quæ ad effentiales illorum morborum charaderes pertinent,do lore vexantur intellina, Calicum morbum, a parte tan tum intellinorum defumto vocabulo, adeffe dicitur, vel una voce Colicam ; variam admodum & dolorum vehementia, & junélap evacuationis indole. Etenim vel ficca prorfus, vel aliqua cum evacuatione, aut fur- fum aut deorfum tendente, nunc fluidæ m ateriæ,nune aëris. Illa femper periculolior, eo magis quo diutur nior ; hæc minus plerumque habet difcriminis & in hanc terminari ut plurimum oportet illam , feliciter li res cedat. Neque vero line ratione hujus varice fpe- cies, nunc choleræ , nunc dyfenteriæ, nunc ilei le niores haberi gradus poffunt. Cauffas vero doloris in tellinorum quærentes , ex quibus ingratus ille motus excitatur, multiplices animadvertimus, quarum alia ali um morbo habitum induit. Ciborum reliquiæ, nunG acidæ, nunc putridæ, uno verbo, corruptæ; fordes a-
licu-licnbi:, ut plurimum, in craflorum inteftinorum initio, Cceco di<do, quod dextro hypochondrio tegitur, reten tae ; liquores inteftinales a fana degenerantes indole; verm es ; venena tunicas pungere, vellicare, rodere, conllringere poffunt. Pofl'unt & , a vifceruin inteffir is propinquorum , ut renuin uterique offenfionibus, iilo- ru m fibræ ad fpafrnos excitari: poffunt a morbofis ex tra abdomen partibus, ut de ileo obfervaturn , delatæ ad inteffina nocivæ particular fîmiles efficere fpafrnos, quod in colica aliisque inteffinorum affectionibus, ab A rthritide ortis, accidit it). Etiam obfcura in fyltema- te nervofo vitia, five in inteftinis proprie, five in ad jacentibus partibus, fedeant, illa poffurit convellendo conltringendoque lædere : quod quidem hypochondria- ci & hyfferici mati prrecipuum & forte primarium fym- ptoma eo moleffius elt, quo pluribus in locis inteffi- na anguftanturv namque mira certe ratione, hic illic conftriCtum fune quafi canalem, mox iterum inter vin cula expanfum, diiTe&iones mortuorum fæpiflime os tendunt. Harum quidem fpecierum multis commune
e ft, aerem inclufum tenere, qui, fi copia colleCtus fue
r it, vel multum expanfus, abdomen tendit ; quaquaver- fum vero moliens exitum , doloris fenfum auget ; & frag is tandem vi clauftris, ex uno intedini gyro in al terum eum murmure tranfit. Quod quum accidit, Fla tulent i £ nomen accipit ; atque fi exeunt flatus, nunc eholera ficca, nunc diarrhoea ficca, a quibusdam nun cupatur: reliquis, quæ a fpafmis oriuntur, fpeciebus, ge nerale Colicœ Jpafmodicx nomen retinentibus. Inter has funt, quæ hominem mifere excruciantes & intolerabiles, nonnunquam diuturnee, fpafmorum veluti continuatio n e , ad reliquas corporis partes,, ad articulos, mufculos, capi-UJ V id . prxter aliosr GuiLLHELM.-MuSGRAVE De A rthritide aut-
*4
capitis partes pertingunt, & Rheumatifmos a c Parai y - fes nunc c ito , nunc lente inducunt. Colica Pi£lo~ num X ) , PiBorum colica, in Gallia frequens admodum
operarios inter, qui metallica varia tradant, & Colicus morbus Bamnoniorum, ab H u x h a m o y ) defcriptus, f i m i - lesque huc pertinent. Ceterum quum varia adeo fit Colicæ indoles, minime eadem temper methodo illam folvere intelligens Medicus conatur.
Quemadmodum in ceteris, quæ attigimus fupra, inteftinorum morbis, ita in colicis doloribus, fanguinis evacuationem, laxantia, vomitoria, clyfmata, fomenta, inter quæ balnea, femicupia dida z ), in atrocibus c a - fibus præclari valde ufus funt, anodyna denique eo præfcribit 'ordine, quem jubent fymptomata, & quid'
quid de cauflis refeiri poteft; quemque uniuscu jusque, e recenfitis, auxilii vis & agendi
r a t i o permittit, T A N T U M .
X ) De quo confuli meretur Cl. D e H a e n DifT. d e C olica p f l o n u m & recentius adhuc editum de eodem morbo tentamen Jo. G r a s -
h u i s ctim poftniodutn evulgatis ,in appendice obrervationibus. y ) Vid. Opufculiim quod Obrervationibus de Aere Zy morbis
d em itis Vol. L adjecit. z) Vid. H u x h a m l. cit. p .31,
