Artos epiousios, dissertatione philologica breviter explanatus; quam, cons. ampliss. colleg. philosoph. in Reg. Acad. Upsal. præside ... Johanne J. Amnell, ... publico examini modeste subjicit Johannes Kempe, Nericus, in audit. Carol. min. ... diei XIII J

(1)

. ‘ V V *

A P T O E E n iO Y E l O E j

DISSERTATIONE PHILOLOG

1

CA

Br e v i t e r Ex p l a n a t u s ; • ■*

QUAM ,

ÇONS. A MF L l S t COLLEG.

PHILOSOPH.

I N REG. ACAD. UPSAL.

P R Æ S I D E

V I R O

AM PLISSIMO E T CELEBERRIMO,'

M ag.

J O H A N N E J*

A M N E L L

•GRÆC. LIT. PROFESSORE REG. e t ORD. ■PUBLICÖ E X A M IN I MODESTE SU B ?IC lT

J O H A N N E S K E M P E;

N ERICIUS IN A U D I T . CAROL. M IN : HORIS A N T E -

(2)

RÂDMANNKNT

I Kungl. Refidence och Hufrod Staden,

D EN

Å D LE OCH VID TL AGE ARNE H E R K E m y HERR

G U S T A F K I E R R MA N ,

MIN FÔRNÂME BEFORDfcARE.

D

En förnöjelfe och glådje, Com hos mig naturligrrei* uplliger öfver den lyckan, att jag igenom fjelifFva fkyldfkaps bandet får vara innefluten i EDER höga yrn* neft, år long* renare och ftörre, ån gtt jag. långgre kan den famma med tyfthet innom mig tvinga. I år det fullkomlige mônlter , pâ hvilket föd(Teb\yrg- den nu långe fåftat fin förtroliga och vôrdfamma* ä- tanka, emedan den med innerlig fågnad fer, aft den ]lhos ftg få högt aktada flågten up&igit tillfamma åra ocharmfie- cnde vid fjelfva Konungafätct, fom den befbtit nmed mycken frågd och heder uti den lilla fodfleftadlTen. Tillåt fördenfkull af vanlig hög bevågenhet, att in» för Eder, Uoggunftigc Herre, jag nu för drift ar i ftttör- fta ödmjukhet infinna mig med detta ringa Acadenmi- fka arbete, jåmte trågnefta onlkan, att Himmelen tåcrikes framgent vålfigna Herr Rådmannen med hålfa <cocfi förnöjlighet, få att icke något enda måtte faknauss af allt det, fom förmår göra en letnad lyckfalig. JfMed •uphörlig djup vördnad lefver,

ÅDLE OCH V ID I LAGF. HERR R Â D M A M , EDER

Ö d m ju k a fte tje n a r e ,

(3)

VIRß

Admeduiit Reverendis at que tritelari/fimis,

D om . E R I C O

Im Reg. Gymnaf. Strengnef. S. Theol. LECTORI Primario, PASTORI Ecclefiae Sàllôénfis, & vicini

Diftriftus PRÆPOSITO,

' jAvunctflo', cÆr paternam curam, æternum veneranda

Mag- E R L A N D O F A XELL,

In» Carifkoga Vermel. PASTORI, & adjac. diftriétus PRÆPOSITÔ, Patrono, & haut ita pridem Nu

tritio, perpetim fufpiciendo.

VIRIS .

Plurimum Reverendis ut que Clari/fimis,

M ag. ERICO PETRI

/

In Husby Recarl. PASTORI, Patrono ädlidue colendo.

Mag. C A R O L O N Y B O M ,

In Giilberga & Lifta Suderm. PASTORI, Patrono veteri, fumma obfervântia profequendo*

M ag. E R I C O M O S E ,

In Carlfkoga Vermel. V. D. MINISTRO, Fautori fin- gulari, plurimum honorando.

i *

P

Vilologicum hoc fchediafma, breve quidem & leve, at fic tamen, quod certius confido, & argumenti poindere, & datoris pietate, Patronis & Evergetis fa- verntifTimis fe probaturum, ea, qu3 par eft, gratiflimi aniirni veneratione y

tl d. û A & Ri

(4)

DE HÔGVÂLARTADE HERRAR, . - • ^ SPE C T O R E N ,- - •.

Herr L A R S K 1 E R R M A N ,

Min Gunftige Farbroder t Och

Krone - Befallning5mrnn»n,

Herr J O N A S B E C K M A N ,

Min högtbenågne Gynnare.

K ro n e-Länsmannen i Carlfkoga Bergslag, "Vålaktad

Herr

ABRAHAM

,

Min Hogtårade k. Farbroder,

E

DER kårlek och bevågenhet, hvaraf jag ofta rént fâ ftora och fåkra prof, gör, att jag vid detta mitt törita Academifka profs vördfamma aflåmnande hyfer det fågnefamma hopp, att det varder fä benä

get anfedt, fom jag det i fkyldigfta vålmening EDER tillegnar. Mifstycker ej, att jag emot all EDER godhet vill ,,vifa min tackfammefta årkånfla med få hten^ gåfva,

fom denna år, dä jag ej förmår gifva någon itorre, . MINE HERRAR,

EDER

Idtnjuke titnarCy JOHAN KEMPE.

(5)

£).

D

♦

§. L

Uemadmodum' de facris li teris in unirerfum, ita vel

inprimis de follemni pre cum formula , quam, ro gatus a dilcipulis, ore fan- ôifîîm o d i£avit humani g e  neris Servator « ) , vale bit pium iliud ac (olidum JOH. CHRYSO- STOMI ß ) judicium: Oufév èçi twv h T>j Geix yfaC pi census xctl s'wij xnusvov, d>Xà a) tc t v%ov jrjfjutnotäv exei evct7roxëiy.ëw rèv Sqccwfcv, Certe Oratio y quam Dominicam vocant, quo compen* d io fio r, hoc nervofior & s^xTixuics^oc, multa paucis, fed quorum fingula prægnantem recon dunt fenlum , com pleåitur. Manendum nobis

A heic

a) Mattb. Vl\ 9. fy. Luc. XI : 1 , fc , ß ) Ho m'd. X. in Gen.

(6)

beic circa verba illai’Tcv â g r o v tifx ü v t o v e m b c n o v '

8c ç YjlLiv (TYjiJLSgovc u habet M A T T H Æ U S ; v e l , que ma dm od u ti fcrîbit L U C A S ; t o v c ifj o v

t o v èicid&iov M fe 'tffju v t o xab’ tfy-fyxv- 11. cc. In qui bus transferendis arque exponendis, pro varia t 9 ctgTX T* izintrCn* acceptione , ita a fe m utuo diffident interpretes & com m entatores, ut h o  rum quidem alii folis fere terminis inter fe p u  gnare, alii vero a genuino verborum ftnfu lon gius recedere videantürj uti pluribus in p ofter rum oftendere conabimur:

$■ ii

-Tcy APTON h. 1. fimplicifïïme Panem, fua' quisque lingua, Interpretum plerique reddide runt. N e c male quidem illud. Ebræis enirn crfr non folus inprimis panis , quem piflor conficit' five o dfTOToicç, fed in genere cibus hom inum aut viflus audit: y ) n o n e/culentis>tantum , fed & potulentis eodem nomine connotatis; ut obfcrvat J. 6 U X T O R F I U S 8). Quae quidem cvvs/JoxW e x primæva lingva illa ad plures alias e) tranfut: quomodo & hunc mvicrpicv-vernacula noftra non ignorat.. Manemus jam in Græca N. F ’ lingua, qua non raro etfTov etrSUw

1

. tyxysfr generation eft

edere, y ) Vid. Gen. 3: 19. Lev. 2 6 : 5. Ec cl. 9: 7. Prov. 22: 9. & c . 8) ln Lex. Ehr. & 1 C bald, s) Ste Cbaldétis & Rabbinis on? & NDnb cibum notât. I f Cif? Dan. 5: i. convivium magnum dicitur. Denique Arabibus on1? caro eft. con f. JO H. EUX- TORF. Lex, Cbald. & Talmud, in bis vocibus*

(7)

edere, cibum capere ; .£) & id quidem praeeunti bus t ciç tß fo y w - in verfione lo co ru m , rrodo e V . T . allegatorum. Itaque, ubi rev ctgTon tfvtuv a Deo petimus., o m n ia , quibus ad (uftentandam hanc vitam tuendamque valetudinem homi nibus eft o p u s, & inprimis quidem v iä u m , f. quidquid efui fit potuique, nobis adprecamur. Qualis autem quantusve viftus exp eta tu r, de clarabit rite intelle&um id, quod fubjungitur, c© eie téaieç. Q u od vero eiriSsrov interpretibus eo m agis anceps vifum eft am biguum que, quo ra rius obvium ; quippe apud profana? Hellados ilr ip to r e s huc usque fruftra quæfitum; nec ve

ro in pandemis N .T e d e r is reperiundum, fi a bi nis locis, quos ex M A T T H Æ G & O J C A alle g a v im u s , disceïïeris. ;In qua quidem voce e x  cu tiend a, feqq. noftra qualiscunque verfa- bitur opera; qua? fi Letftoribus eruditis & can didis non omnino diiplicebit , nobis erit, de quo i n finu gaudeamus.

§. niL

A n t e , quam ad propolitum mos con vertamus, præmirtere pauca juvabit de fuperadje- <fto ap, M A T T H Æ U M adverbio ey[xeçov. (Attice t quafi t }Je yy-Sf*, ficut badie pro hoc die) Hodiernus viciu s, quem petim us, primum qui dem immoderatam illam & molefie (edalam ven turi temporis curam excludit; juxta Chrifti

mo-A 2 nitum::

(8)

nit um ; _{fiSfi[Avfty]Tê i rç t%v uvfiov, videh t t} tyxyyjTS xzl tC iiir\te , x t . _{A. q) De in de & quo«}

tidianum precationis hujus ufum injungit .• ut pie argumentari nonnullis placet. Cererum alii, & in his CHRIST. S C H O E T T G E N iU S c f t s m h. I. exponere malunt pn pr tfuêfoi xal >j' fjLSfx, 2. Cor. 4: i 6 ., h. e quotidie, in dies ; quod o- m nino exprimit parallelum illud L U C Æ to xeib' jqfjLSfotv ( le il ê w ç w , quemadmodum & altera sXlitr ijsSi effertur xa& sxuçtjv^ feil. Yj^sçotv) articulo, ut te pe felet, TtXeovoLçixûç præpofito; perinde ac dicitur 7 o _{o?.ov (xgwov) Aft. 4:18 Karrà ftati temposis} recurfum notat I. c. Lucæ & fimilibus aliis; ut SUT ëTO'ç, quotannis * {xoltol (nyjvot, quot wenfib us , T H E O P H R A S T O f t . _{C. X V U ) x f t ’ ê a f} Tîjy, xaià nay aoißßxTov, Jingults fcßis ac fabbatis, 'Matth. 27: 15- Aft. 13: 27, &c..’}

Ec fane to_{a fts to v non fecus atque Ebræo-}

rum orrr cum prajenti tempore aliquam ejus-rot;* tmuationem frpe connotat; laud. SCKOETTGE- ]NIO judice ; ficuti _{non heßenium modo} d i e m , led & remotiora tempera präterita refpi- cit. _{Qua quidem ratione trftsgov non m inus,} quam to_{xa&’ ypdfuv, ad de fig nandum humanæ}

vitæ fpatium re terri forte noftro hoc loco poflk. N im irum tipégat facris non m odo, fed & profa nis quandoque feriptoribus notat vel in genere flatum tempus cujusque rei7 vel prælermn <c/4- tem hominis; ceu docent paffim Lexicographi,

Ac-' 7j) Matth. 6:2$ , 34.

5

_{) In Lexico. *) Dicitur & aii9z}

(9)

Atque fic etiam , ubi vi<fium quotidianam, do* nec vira mortalis e r i t , divinitus nobis c o n fe r e e d u m , fuppiices petimus, licita eft ac pia pofLr ri temporis cura.

5. IV.

7

'09 agrev toÿ imèmoï FA N E M S U B S T A N 

T I A L E M interpretantur nonnulli; & i d , quem-' admodum ipfis videtur , fimpliciflimer at ne fic quidem fatis luculenter & perfpfcue; neque, fî quis ad d ic io n is puritatem adrendere velit, fatis Latine. _{Græcam vocem ita reddunt exemplaria} duo Mfcr. vulgatæ verfionis, L U C A Brugenff i) tefte ;• itemque F R A N C . V A T A B L U S i) & I- SIDOR. CLARIUS, t) Neque repugnat ibidem SEB A ST. C A S T A L IO , etfi ambiguum. e(It ftsb. flantia terminum haur diffitetur. Non jam obji c im u s , Græcurn nomen cornpofirum ab his ira transferri, ut folius r/jc wiotç, non item præpo- ficionis è'Ttl habeatur ratio. Eft enim illis, quod reponant: idem elle xçdvioç & ims.*xnffçt non fe- cus ac Romanis Alpin us & mahinus. ôic.

Ç V.

P A N E M SU P E R S U B ST A N T IA L E M aut SU P E R E SSE N T IA L E M exponentes alii, præ- pofitionis vim infimul exprefiifte fibi vifi funt ; quos vero minus adhuc audiendos arbitramur. Superjubßantialem vocat vulg. interpres Marrhæi, confentientibus plerisque, irsqu» antiquioribus, Codd. MSS. ; uti laud. LUCAS Brug. in Critv S.

A 3 obfer«

(10)

fobfervaf. Verfionem 'hanc,plnris, quam fas f u î t , habitam , fa

3

o agmine fequuti fnnr deinceps plu

rimi , inque his Græci quidam Lexicographi. ;SupereJJenttakm ubi dicere malle videtur L A U R . V A L L A x), nihil novæ lucis huic ioco feneratur. N im irum omnes hi Græca verba perinde a c c i p i 

a n t , ac ÜG&et.d'çToçiïneçxffiçç $7rsfXŒLufyç ) p o  t iu s , quam inivnot. Quafi vero non differant ■t« jfa\ Tflv ivttxv, ,Kcti x.ù .fas?. ;Nec enim in c o m - pofitis ifte pcæpofitionis Jnl fignificarus familia ris eft; ceu notant in h.

1

. H U G O G R O T

1

US & SEE AST. CASTALIO. Ceterum ex hoc fonte haut dubie emanavit figurata heic loci expofitio a g i# , de pane, non naturali, (ed hyperphy- fico ac fpirituali: ceu proxima §. oftendet.

<$. VI.

PA N E M SPIRITUAL EM intelligendum v o  luere quidam ecclefiæ Patres, atque hos fequuti antiqui Interpretes non pauci; in cauïïæ (uar (ub- fidium vocantes impropriam j S .d'çrv acceptio nem , in S. Scriptura N . F. haut iniuetam. Facit liuc in prim is Yj ß w cig Çnotl >î noaiç) a) phacra kç ZjUYjv d m io v , 17) ß çdaei if) dnoï.ÀVfxèvY) oppofita ; & c uçtoç t ö ©fä o dtojSivv;, nociotfictç in tö £?<*• notl Zprjv rw noiruv. i. e. ipfe C H R ISTU S, inde diftus c d'çroç o , d'fToç t Yjç ^uyjç. JOH. .6: 27. feqq Itaque preces illas : tôv cc'çtov .yujluv

lev imétriov fàç ;jJ,(tiv vy[xtfov, (to nub' rjuéçzv,) æ* isauipollere autumant precationi de cibo jptrituali,

cap. X) ht Crit. S mJ b. /.

(11)

E n I

0

T S I O £ 7 cap. c if. v. 34. obviæ: KiSfiSy inquiunt, ndvTore So# rjfjLiv rev c l m o v rSrov. Sic d'gTov iiuztriov, panem cade*

fie m . am mi cibutn, exponere non detre&at E R A S M U S Roterod. Quid? quod inclinavit etiam pr irr a- tem p ore B M ART* L U T H E R U S A ) ad iftam de cibo fpirituali acceptionem ; cui vero poflea nun- cium remifit gravilï. illeecclefiæ Reformator , i* d^emque, fi quis alius, S:æ S.æ fidiflimus inter p r e s, t ov d'fTov h. I. bona corporis, & alia exler- nay iis proxime adnexa, interpretatus.-ceu do» ce n t paflrm E cdefiæ nofiræ libri Symbolici. pt) D en iq u e fimt , qui , ffîXTtyÿiv heic admittren-- t e s , t ov a fjo v proprie fimul & allegorice , h. e # de corporis pariter & animae pabulo, accipiendum volunt. In his, qui in Gallia dofirin& Chrißian*' explicationem, Graeco vulgari idiomate & Latino tradiram, A. M D C X X X ilf'edidere, pfiim rio pa- f/e/w fptritu alem , fecundari0 corporalem peti ftatu- unt. His adftipulantur, qui eamdem d frrinam,, lingua Armena a PE T R O P A U L O Sacerdote redditam, concinnarunt, & juris publici fecerunt Pariiiis, M DCXXX llII. Miramur autem ipfos a Cateche/t, ex decreto concilii Tridenrini, in gra tiam parochorum, Venetiis MDLXXVII1I ed i ta, recedere aufos; quæ tamen apud Romano- catholicos eft praecipui ponderis. Sic vero ea dictitat : petimus b: l. hujus, quam- in terris agi mus, A) Tom. r. Jett, pe) Vid. inprimis Catecb. LUTH, cum maj. tum mm.

(12)

m i s ,vitic fubfidia, fandorum Pat y um ita fént i entium an* dorïtate. N ec facilius erit didi j, cura menteCHRY* S O S T O M I , corporis alimenta vitæque hujus fubfidia intelligentis, (cuiusque maxima lane i i ecclefia Græea Temper exftitit au&oritasj con- feflio feceUerit M olcovitica, y) quæ his preci- bus expeti cenlec I;o anima ttofira alimentum , ^verbum Dei. & c. ut tamen deinde non excluda ntur id omne, quod ad prœfentem banc vit am com• ^mode fuftentandam , tieceffarium efl. £ ) Cete« rum nulla nos adigit neceiïitas, u t, a nati

va ac follemni tö ccçt_{a lignification? d igrefli,}

tralatitium, eumque myfticum h. 1. admittamus fenfum. _{Quin adfunt potius ex adverto rationes} non contemnenda?, quæ id omnino difîuadent. Etenim, quæ ad mentis pabulum fp eôan r, alias in hac precum formula, quamvis brevi & con- cifa, plenius, & planioribus quidem verbis,

pro-Î

egorico tjonuntur. Ergo cur eadem illa jam quoque al-

5

_{d'gTts rS èvitscrlx termino altius recon}

dita, fæpiusque adeo repetita cenfebuntur? Cer te, id a Chrifto fa&um elle, nos eo minus cre dimus , quo compendiofior eft hæc precutn for mula , & quo exaâior illa ipfa eft precum re gu la, in qua locus non (it jf f ito^jXoylti o), quam paui-y) jQuxß. XVl I I , fq. £) Debemus hac Reve- renditj. NICOL, BERG 10, cujus vide exercit. d e Sta tu Exci. & relig. Mj/cov. P- II. p. 282 ,/17. 0) Super vitio TcotoXoyiaç _{tcsç\ tö ßstTTQtoyeft, perdigna}

(13)

E H I O T 2 t O Z

paulfo ante eœleftis D oftor improbaverat: ev'xßiAt'joi iïè, inquit, ^r) ßsiTToXoy*jff})T* ,

fri éSmoï. - - ^ opLoltoSŸjis dvTcütç. - - #täi£ Su 7tgoç- föyßfrS* Cfieïç. y. t . A. tt) Accedit, quod t o KaS’

Y^sgOLV, JLUCÆ

1

. c. -, multo commodius fefe reterat ad quotidianum viftum corporisve ali m entum j cujus heic haberi rationem nifi quis adm ilerit, fateatur oportet, in confummatiflimo p r e c u m exem plari ne verbo quidem attingi bo na corporis , adeoque nec om nes neceflitates no- liras illic comprehendi. Quafi vero non item .externa illa & terreftria bona Evefflêrij Opt. Max. accepta forent referenda. Annon Èi nos ipfos & omnia noftra , adeoque corporis & vitam & v i å u m o m n e m , ex afTe debemus? Quidni E i noftra omnia devotis precibus commendabimus? Q uidni providum & beneficum natura? rerum Statorem & Confervatorem confidentius exora bim us etiam ifta, quæ ad noftræ hujus vita? fu- ilentationem ac tutelam neceffaria funt? Qui ve** jro ifthæc fu« ipfius induftri« aut prudenti« oe conomica? , quam divinae providentia? grati«-

q u e , debere mallet, na? is falleretur n im iu m , & impia? praefidenti« reus perageretur, etiam a b h is, qu i, fepofito tantifper fulgentiori d iv i

na? revelationis lumine , fola ratione fuabene

ri-B teque

t f l , qua confulatur, Clar. D:ni J o b Kempe Upl. 4 i(]. Theol.de Orar. Dom., Pra/ide Reverendiß. D. Epifc. MAGNO BERONIO, habita Upf. 1758» A-

(14)

t*

A P T O S

teque ufi fuerint. Quod reliquum eft , facris fcripruris abuteretur, quisquis prohibitam a CH RISTO t Yjv [jiJgifAvav èiç t Yjv d 'v g io v , (d e qua fupra, $. Ill) eo traheret, u t , quæ in praefens aut futurum viræ fpatium fuftentando corpori infer- vfunt, a Summo Num ine petenda negaret. N e e enim dubium eft, quin, ifta r c g a n s , piarrque adeo & moderatam corporis fui curam a g en s, nihilo fecius & poffit & debeat ÇyjtsÏv tc^ to v tyjV ßucrtX eiav t » 0 <?âL f ) id quod præcipit atque ur get cœleftis Magifter, ubi fupervacaneam & n i  mis anxiam de vi&u & ami&u follicitudinem , diffidenti« plenam, ferio interdicit..

§. VII,

P A N E M S A C R A M E N T A L E M feu E V - C H A R IS T lC U M qui h.

1

. intelligunt, propius accedunt ad e o s , quibuscum fuperiore Ç. nobis fuit controverfia. Quare, quae modo d ix im u s, pleraque heic itidem di&a lunto. N otam u s fal- tim , Confeffionem Molcoviticam , pofteaquam aprov faixciov 1:0 anima alimentum f. panem fpi- ritualem expoluiftet, ftaruere, quod 2:do expe tatur reliquum amma pabulum, nimirum commu•

mo corporis & [anguinis Chrifti• Quippe refert huc verba CHRISTI: 0 d 'p T o ç , cv i y ù

<jàp£ f i * èçL Y , yjv è y ù Mcrcu i n s p t r,ç t ö n i'a pas ( ü ï / ç .

- - - Y\ y d p a x f Z pus d ù r f t ü ç è ç i ß f ü c r i ç , x d i t o u i p d

pLü d t o j S ü ç è ç n t c t r i ç . cr) Cfr cum his loca, ini tio VI adduda. N eq u e prætereundum, quod hanc Mattb. 6 : 33. c ) Job. 6 ; 51, feq. ad 59.

(15)

E n î O T S Î O l i i h a n c ipfarn a p ra sTtiuphs interpretationem ftvrem fu a m convertant Romano-catholici quidam, com* m unionem fuh una /pecie adferturi <r). N e m p e in  t e r ceteras r a tio n e s, quibus JOH, de R A G U -

S A in concilio Bafileenfi malam caudam male d efen d it, etiam illa e f t , quod heic facri panis, n o n item vini fa&a (it mentio: unde poculum lai* cis denegatum concludit: A chilleo, (i d.î» placet» argu m en to. Praeterquam autem quod nondum inftitutum edet ¥Lvçiaxov iïsîïïw , quando hanc fun dendarum precum formulam Chriftus præfcripfit; Tcv zpTov kxI to noTyjfiov ty)ç svXoyfaç minus adpo- fite dixerit quis a f tcvxolSyj usp&o», in (mgulos dies

petendum : qualem precatio Dominica defignac. Ç. VlII.

C R A S T I N U M , F U T U R U M , V E N T U - R U M panem t ov stci&viov reddidere nonnulli. Sic H IE R O N Y M U S t) in M a tth æ i, quod v o 

c a t , fecundum Ebraos Evan gei io , quo N azareni, h e. Chriftiani sß p a ffyw s;, utebantur, reperide fe ait eft crajiinum. Admifere dein hanc interpretationem fummi viri, JOS- SCALIGER, t;) H. G RO TIUS 0 ) & G O T T F R . OLEARIUS. y ) . C ryptoCalviniani Vittebergenfes in Cateche- Jeo\ cxpltcatione, M D L X X I edita, panem craflmum itidem expoluerunt. Quippe di&um hi volunt «7IWJW, non duo jîjç t(rixçy (lic enim ex

analo-B 2 gia

r ) Cfr Kuß r is HOLE ERG II Hiß. Ec cl. t ) Com* ment, in Matth. Vl. t») In Cr it. S. ad b. I. 0 )

1

* hcL y ) Obferv. X X II m Matth n $. II. p.

(16)

A P T ö S

gia' dîcendum mallent sn h iov, quemadmodum Platonicis effertur ro ènovviùfeç) verum ab h l 8t flwv, lwa>\ quoå participium eft verbi e'us fypu vei tiy.1, unde compof. snsifju, Jequor. h x crx adeo no

tat in[eqtt entem f craßinum diem , YjpLêçctç vocabu lo vel adpofito, vel fubaudito: quæ quidem u<- litata eft hujus participii fignificatio Adi; 7: 2& 1 6 . 1 1 * 2 0 : 1 5 . 2 1 :1 8 . quomodo etiam dicitur*

Yj w)£ h is c a t. Adi. 25: 11. Quibus locis HESY- C H

1

US: inaret', N eq u e aliter rcv s -•nionot Xfcvov, im v T c v y f ty w , nec non cSfau h iS * rav, P L A T O ae DEM OSTHENES pafiim adhi bent. Ejusdem valoris efie putatur derivativum 1 nom en h iëaïoçs ut intelligendus adeo fit âftoç: r fe êm ém fa rj. et çroç o iiç T/jv acufiov, viâus in era?- fttnum, Cb* e* in futurum vitæ tempus; cfr Matth.. 6: 30, 34. &c.), V erum enim vero, quam dem um cum que hæc ingeniofa primo videantur obtutu,,

tamen illud hvpiov non fatis tuto quis admiferit: N am que, ut jam non urgeamus, id genus nomina^ a femininis participiis deducere, haut moris efie* Gra?corum;(quod tamenurgent FR ANC.GOMÄw- R U S , SEB. C A S T A L IO , ABR. S C U L T E T U S , ceteri; quibus unum alterumque exemplum o p  ponit

1

. c. G O T T F R . O L E A R IU S :) minus o p  portunus heic loci videtur fignificatus, d eriva tioni refpondens; ubi nimirum divinitus petere* mus craßinum panem hodie (quotidie) dandum : per inde ac fi vellemus innuere, nobis, de fufFedluro> in pofterqm vidtu, non fatis efie cautum , nifi pra^*

(17)

E n F o r s' i o s

ff

fenti tempore eum dem anticipaverim us Qire v e r o hæc fiducia eflèt ?‘ anne potius charader’ o>iyo7t(çx, plus, quam fas eft, (jlsçiijlvwtoç èiç t ty' ävgior, (Matth. 6 -' 34. Luc. 12 : 22.) Quod reli quum eft. immerito contenditur', non poffe non1 oriri e7tu&iov dnoiyjQ fVteV/ft, quod fi ab' snl ûutOL quis d ed u x erit, fcribendurrt eflè kitdvtor^ præ polltione, fecundum regulam Grammatico^ r u m , in ejusmodi compofitis ultimam vöcalern1 abjiciente; quemadmodum efferuntur

fexcenta alia. Gerte non ftridior eft ille canon, quam ut* nonnumquam patiens fle exceptionis1:' ce u arguunt compofica paflim o b v ia , itie ix fa

iriv fo n &c. in quibus *V2 fuam vocalem ante alienam fervar; Quod denique a d Ebrœum* Evangelium M A T T H Æ I adtinet, cujus, pro di-' d a vocis origine pariter & fignificatione adftru-- enda, allegari’ folet audorifas; nos quidem 'tan tum illi, quantum antiquiftimæ cuique verfioni,- tribuimus: ipfum vero M A T T H Æ U M initio* G r a c e fcripfiffe , firmiter nobis perfuafum Ha bemus. Quare veram fV/w/V notionem eX’ Ebræa /jlsjstQfderst non om nino pendere arbitra-- mur. Sane, contextui facro convenientius, pa nem hunc dixeris, non tam craflinum, quamßö-' dternum, aut certe quotidianum \ > de quo tamen1 fequ. §.

plura,-$. IX.

P A N E M Q U O T I D IA N Ü M , JUG EM , C O N T I N U U M qui transtulere t cy intéciov, fi*

(18)

d os egerunt interpretes, etiamii non verbum verbo curarunt reddere. Quippe accefterunr p ro  xime ad precaf iunculæ fenfum ; ar fi c tamen vim Græci vocabuli non fatfs expreflifle videntur. Sic XI exemplaria MU Vulg. verfionis M A T - T H Æ I reddunt quotidianum ; etfi plura aliter h a  bent : id quod praeeunte L U C A Brug. jam ante notavimus. Et certe in M atthæ o, ante H IE  R O N Y M U M , Latinos quotidianum leg i fle, e x C Y P R I A N O , AMBROSIO, A U G U S T I N O , c e  teris , manifeftum putat

1

. c. laudatus L U C A S

Brug. In L U C A vero panem quotidianum c on Ran ter dicit idem interpres, qui in transferenda u* na eademque d iâ io n is form a, diverfis S:æ Stae locis iterata , non femper eft fibi fimilis. Con- ftantior autem in Germ. Verf. beatus M. L U - T H E R U S , ubivis adhibet fuum illud Täglich Brot-, qui ut non paucos ecclefiæ patres præe- n n t e s , ita deinde complures interpretum, ver nacula quemque, fua fequaces habuit. Etiam D E - SID. ERASMUS, in Lat. V erl fua, & E R V A - T A B L U S fic interpretantur; quamvis proni ad hunc locum aliter accipiendum: quod fupra vi dimus. Denique fie htéaiov Latine reddit uni-

verfus pene Lexicographorum chorus; duce S U I D A , qui xzShj‘JUfivov interpretatus eft. Præ- cipuum vero hujus expolitionis robur petitur ex Ebræo T o n n cn1? N um . 4 ; 7. (raç u(tovç tQç $L&7tan èç reddunt L X X Interpr.) quo D m inum iu tivim bacprecation e vtnuße refpexijje putat D A N .

(19)

HE1N-h

E n i o r s i o s;

t*

H E I N S I U S , îp) nullus dubitans , quin sTtixjicf id e m fit atque hoc ipfum -p^n (quod item o c  currit Ezech. 39 : 14.) h. e. continuus, ju g is , quotidianus. Sic & vice t 9 à*Tou t du h io w fe orf? *TDn habet verlio E b r a ic a , quæ debetur Edi* tori SE B A ST . M U N ST E R O . N o s v e r o , uti quotidiani epitheto quam optime autumamus exhiberi t 0 m S ’fjpegav, ( M A T T H , ita n o n videm us, quo paéto relpondeat illud nativo & proprio valor i t

5

fausvi*. Quod fi rei ponde r e t , in perbrevi hac ablolutiiïimæ precationis e- pitom a foret idem bis diétum; non aliter ac (i quis dîceret: tov 'otçtqv yj(xuv X2&y)y.9fivcv Sifobt tifjuv m b ' Y){JiêçcLV , quotidianum panem da quotidie. A nn on e gem inis illis redundaret alterutrum? S e d vero non eft , ut 1rt.eovdfyv t*, aut quid otioli admittamus in oratione divinillima » eaque éfjc QxTiytUTQLTYj, cujus quot verb a, rot funt ponde ra ; & a qt?a itoTsjXoyiav omnem ac t u v t c t v t x m ulto alieniflimam elle, fupra VI. oftendimus* N e q u e tamen ii fumus, qui verfionem illam ma* gn i L U T H E R I , eumque fequuti interpretis Sue- c i , apud nos jamdiu TCQciçQTtoiçdÜQiQV, ufuque fta* bilitam publico, hac ex parte immutandam ur g e a m u s: præfertim cum illa, quantum ad rem ip fa m , hautquaquam aliud d icat, quam quod cu m intentione cœleftis Magiftri & precationis* argum ento confentaneum fit. N o b is interim

ter*

(20)

A P T ® 2

t *

‘term inum , quem lingua habet authentica,' pro« ÿ im a §. eum in modum explanare licebir, ut Tuam ,ei notionem pro virili parte vindicare oonem ur.

4

X .

P A N E M , ad fuflentandam vitam pertincn- item, vel brevius, NECESSARIUM aut S U F - f [ C I E N T E M qui h. L expofuere, illi demura irov éiuétriov planius ac plenius exprefiifie videntur. V ix e lt, ut dubitemus, coalui né-huSaiaif ab en i , ,ad, & u d et, qua Sacri Scriptores non tam fub- fiantiam humanam, quam quæ ad hujus confer« vationem fpe&ant, incelligunr. Sic L U C . 15.* î 2 , *3. t o imßxXhav pJfo; rijç w îx ; eft debita

fiortio patrimonii, rei fam iliaris, facultatum. U b i H E S Y C H IU S : daiot, 7tA5to ;y vnotfåig, xTjjaiç. E t L X X Int.Ebræum rfe)D peculium, E c c l. 2: 8- red- du n t 'xsçixviwfJLéç. Sane L U C Æ Cap. cit. verC ai 2. &30. y é v h xoà :o ßto; JtrodUvstptHsvTåt Tunt , ita ut alterum vocabulum altero varietur & explice tur. Bioç autem rem omnem fußentanda v ita tie- tseßarjam, Sc quascumque, opes fignificat: q u o m o 

do MARCO Cap* 12: 4 4 * oXo; 0 ßto; idem eft*

ac

w r c t cast

-iiç & xsv-

Quo

fenlu exftat L u c. 8; 45. si; ïx io d ; xfptroatoiï/ntetv ZAw toy ßlov. Ce terum neque apud profanos fcriptores defunt r >jc jdaiotç hunc in modum acceptæ exempla ,, quae congefiit JO. A L B E R T I, u) Id infupcr adjicimus, hanc ijgnificarionem zafo; (a verbo thcti) re* spondere follemni apud L X X Interpretes & Sa

cros

v ) Itt éferv. PbikL p.

51»

(21)

E n I O T

2

I O

2

:

e r o s N . F fcriptores acceptioni v x d & e w ; (iU7to jö iM p x w , quod verbo lubftantivo æqui- valer; unde & t ä cil. XMlwar«* faculté-r«x) Facit huc itero Jubflantia apud Rom anos PCtos vis eadem & fignificatio; præeuntibus A U  R E L . V I C T O R E ß ß ) ipfoq; Q U I N T IL IA N O , y y ) qjuibus bona, vel hereditate accepta, vel labore p>arta, fubflanti* nom ine defignantur, A dde A U R E L I U M F R U D E N T I U M , t i ) cu î ftubflantia eft alim entum , quo corpus fubftat & fu~ ß en ta tu r. U t vero revertamur illuc, unde digreflî h um us, nihil prohibere videtur, q u o m in u s per Tcy ct fTov t ov htidtrm intelligamus externa qnat que bwna, a d rem familiarem pertinentia: h . e. quæ ad confervandum corpus vitamque fuftentandatn meceffario requiruntur, quæque ad hunc u - fium hom ini fufficiunt ; quali dicatur : r d i h l Tjjy fji+iïv da (eut xal r foQqv ixatfxxnoe,

v e l , cum T H E O P H Y L A C T O

,

t o h \ t jj x -

irfaxal avaTdcsifjfwjy àvTctpxeç. N e c mulro aliter S U I D A S in Lex. tnidaiov otgTov interpretatur i i fari T# der let dp[xc£ovTa. Sic & preepofitio vim fu am fervat î dicendumq; faidaiov}quidquid facit ad r fr

b t a i m yj t c v ß m s non aliter atque è t y i ù o v y quod

a d iter conficiendum requiritur. U t noti prorfus adeo a noftro illo h rasateg abludat L X

3

C. imterpretum nsçidaïoç' quibus Ifraëlitæ rrwD D* audiunt ùctoç neçidaïoçi Exod. 19: 5 , Deur. 7 :6 .

C 14:

ß ß ) De orig. Gent. Rom. Cap. XIX.

y y ) Deci

XV . è l\ In libro Cathemenn.

(22)

14: 2. «26: 18. ov éfyxélono g_{Kûfioç iiç yçspin-}

ciotff(XGV Ècfl/TÜ. Pl. 135: 4. quæ ioca relpiciens P A U L U S , veros Chriftianos itidem vocatA^cv né- (ivcrtov,Tic. 2: 14. id eft, populum D eo ifa pro prium ac poffeflum, nt in Ejus quafi peculio fit. N im ir u m Graecis paflim fcriptoribus dicuntur w ç iw id fy iv , quibus bona fuppetunr & facultates; & X E N O P H O N T I

7

T ^

073

> 7foietv non aliud eft, quam _{, rem augere familiarem. Quia} v ero Ttêçi&jict fæpius notat abundantiam, &

ciov id, quod plus fa tis eft; dedita opera heic a d  hiberi videtur ènië(rioç} ad defignandum tcf quod eft fatis. _{Quippe bona corpori neceftaria, non} molles delicias luxuriarque inftrumenta, petimus; Su fte(ftura nobis & fa milice, non fuperfluenti.^defi- deramus. Adprecamur nobis sCpyfojLtpn rga* Cfiyv xui tol iitnrfeiu (^ ^ (jlutu) rë auijiûnoç, ceu v o ca t Jacobus Cap. 2: 15, 16. ita ut detur no bis h xcti$ (tôfy) to trnopLSTfioVy LUC. i 2 : 42. i. e, fj t _{que ma dmo dum habet parallelus locus} M A T T H Æ I , C. 24. v. 45. ZiropJrpov, cibi de- metjjum, quid aliud eft, quam p n Drr1?, quern Prov. 30: 8, feq. confidenter a Deo petit AGUR., divitias æque ac paupertatem deprecatus, ut ne vel infoléfcendi, vel furandi fibl fuboafceretur anfa. '•prient panem demenji mei, verrunt L X X interpr. t d téonst xul ru dvidgxy) nece (far ia & Juf- fetent ia* _{H a c eit illa luere ßciu fjfiù ùutuçhsIuç,} quam ndftrpLov fxéyuv merito facit P A U L U S , i T i m . 6; 6. ieq. lUud inluper pr^ceptum

(23)

ë n i o r 2 i o 2.

éns: &xtfo0 àç y.2'1 oksitdéplâtra, (vifiitm f r etrniâum,) tiJtoiç dfXserbwcpLgbst- N e c vero novi

à

uid tradimus, ubi a vulgatiori interpretatione ,(cedentes, èxiéftov, eo, quo diftum eft, rrodo, .exponim us. Syrus interpres r td d it/w * m fu (fici* enti* nofh'*; ceu S C U L T E T U S & audior intro* dufiiontt purrilk Syrtac* efferunt: vel propius ad v im iftius ling iæ: panem indigenti* f. nece (filatis no• f ir * ; i. e. nece (fanum: quod, prêter LUCAM Brug. & O T H G U A L T P E R IU M in Cnticor. Sctcr, ope re, öbrervar JOH. MICH. D iL H E R R U S , se) eam- dem t » tü s t i x t U expiicandi viam ipfe in* greflus. C« nfertiunt ver^ones ceteræ, quas adfe- runt J. C H AM BERLAINIUS f t ) 8c J. HOOPvtf« ËË C K

1

US Panem v it* conjervativum^ notturff* tige nahrimg , vertunt B R E N T

1

US b b ) ac PASOR Uj. A qua explicandi ratione non omnino receftis- fe putandi fünf, qui panem fubflantuilem reddide r e , liquidem fubfianttam interpreteris non üxoça* criv,fed sjictv, e o , quo fupra diximus, figmficacu accep tam : uri monet C A S T A L I O , xx.) qui eti am rov Töv fjiÀÜvTèv èttuècnovviftum mfirum oilmen • tartum exponit. Neque adeo re rpfa a nobis diften- tiunt VA TABLUS

5

c CL ARI US , qui panem ad mittunt & (ubfiamiakm , i. e. quo tuile ntamnr, & quotidianum-, videl. quotidianis ufibus &

neceffira-tibu* se) In Eclog facr. N. T Syr. G r Lot. p. 46, fq. & P .6 5 . tftf) Syllog. Or. Domiti. in diverjar, geni, linguas couver j*. ypq ) Tbeol. P ra â pag. 333J q . b b J ln Catecb. u) In Lex. G r. h/.jCnt. S. I. c*

(24)

aptos

E niorsios.

tib u sin lervien tem , ac facientem faitis. Unde II* q u e f , quam parum & nos abeamus a B. LU - T H E R O & reliquis, quotidianum panem exp o nentibus; qua de re luperiori §. Quando igitur a CHRISTO jufli edoéfique hom ines t cp Uatréfa rov êï toÏç fyavoïç, pro fe quisque, co m  pellant, rogantes tov ä ftov tov énittaiov , repetere

nobis videntur illam A G URI precaciunculam :

k:'p n arr? 'J tn c s n

M. ©. A.

Pag. «4, lin. 2g. legatur J D n n Pag. ea A lin. 20. êc p* 16, lin« ic . commata locis fuis mota reftituàntur.

M I N H E R R E.

I

HErrans Bon man las : gif ofs vårt daglig’ bröd. H vad rått der med fôrfl

3

s,E r t vackra verk kan

Jåra,

Som åger fnillcts kraft och bokvett til fin flod.

G U D gifv’ Er allfköns g o d t . rik lön och vår# dig åra.

JACOB LUNDBERG,

K ERICIUS«