Dissertatio de præstantia ethices christianæ in finibus hominis invicem conciliandis, ex allegatis s. s. locis illustrata, cujus partem secundam, ex speciali s:æ reg. maj:tis gratia et venia max. ven. fac. theol. Ups. publico examini subiciit ... Er. Abr.

PRÆSTANTIA ETHICES CHRISTIANÆ

IN FINIBUS HOMINIS INVICEM

C O N C I L I A N D I S , E X A L L E G A T I S

S. S. LOCIS IL LU bT RA TA ,

C U J U S P A R T E M S E C U N D A M ,

Ex Speciali S:ae Reg. Maj:tis Gratia

E T

V E N I A MAX. VEN. FAC. THEOL. UPS.

P U B L I C O E X A M I N I S U U I I C I T

M a g .

ER.

ABR.ALMQUIST,

R E S P O N D E N T E

A N D R E A

Z ,

U P S A L I Æ ,

ILLUSTRISSIMO

EXCELLENTISSIMO

D O M I N O

L I B E R O B A R O N I ,

EMAN. DE GEER

REGI S R E G N I Q U E S V I O - G O T H I C I

O R D I N I S R E G I I D

S T E L L A P O L A R I

COMMENDATORI,

M Æ C E N A T I S U M M O

SACRUM-§. X X V I I .

R e r u m conditarum cum Creat or e co nn ex u s, in uni- v e r f u m adumbrasle v id e tu r Apoftolus Paulus, formula illa:

c c v lif, y.cct A aul&f xcci eis ctvlcv rcc w otiloc. R om. XI. 36

cfr. fcphef, IV. 6.

N e q u e immerito plures int erpr etes a) h unc locum de S u m m o r e r u m o m n i u m cum A t f t o r e & Co nf ervat or e e x p l i c u e r u n t > tum etiam de conlilio, quod cum voluit esfe M u n d u m , libi propof uit D e u s , atque de fine u lti- vio, qu em U n i ve rf o fancivit in a v u m . U t v er o ifta, ple­ r aque ejusmodi teftimonia fpe&ant im me nf um r e ru m crea­ t arum in ge ne re a m b i t u m , ita aliis locis humani potisli-, m u m generis cum Deo & generaliores & [pedaliores indi­ c an tur c o nn ex u s, q u or u m quidem illos innuisfe v id e tu r Apoftolus in conci one Athenienlibus habita arque Aft. X V I I . c o m m e m o r a t a , ita locutus: ev oivlœ yctç xoci v.ivti/jteS* you eo/Asv, b) quo etjam cer to r e l p e f t u perti net illud Rom. X IV. B , ear TS uv £ocf/ev eocv re oi7:c^\rioxcicpe\) r a xvçm eefjiev. Itidem a Petro adpellatur stores x}içrts 1 Petr. IV. 19, ut h o m i n u m A uf to r , Ser vator atque G u b e r n a t o r

F fa­

r t ) G r o t i u s ad p r i o r e m 1. i t a : causfam o p e r a n te m fi g n ificat, efr. i C o r. I s 3 0 . cooper a n t em eis v e r o T e h o s o o j h u n c fe q u itu r

R o f e n t r ü l l e r u s in S c h o l i i s , ite m q u e W o l f i u s C ur. P liilo l,, a tta m e n fimul d e m o n f t r a n t , q u a m differant allata Pauli v e r b a - a b ilia d i& io n e S to ic o - rn m : 00 Ç v o is ex o n n c c v lc c , ev aci 7rci\loc, e ts o s 7iocvloc. N e q u e e f t , u t A r ia n o r u m m o r e anxie q u æ w m u s in disfimilitudin e illa p a r t ic u ­ larum q u o d d a m h e ic inflgnitum d ifcrim en P e rf o n a ru in T r in i ta t is . J o .

B e n j . K o p p e & W o l f i u s ad 1. c .

b ) sy ocvIm b. 1. H e b r a i s m u s , ita q u e id em a c : p e r I p [ u m , E - e x e m p la e iu s d e m a r g u m e n ti e x C l e a n t h e & A r a t o , apu d R o s e n m ü l l e *

fapienrisfimus ac benignisfimus. Ex his facile illuftratur mor t al i um ab Æ r e r n o N u m i n e dependentia; quippe q u o r u m o mn e s in u no Deo cont inentur neceslariæ r a t i o n e s , vira, vires, ac omrtis falutis (pes. H oc etiam pacto Cor in th ii m o n e n t u r ^ ut Di vr aæ Providentiae benignitati v e n e r a b u n ­ da graraque animi a d f e d i o n e acceptum r e f er i e nt o mn e , de quo libi in quavis causia ma xi me g l or i an du m esfe vide r e t u r , n y« f e%tt n s ev v/jnv, inquit A p o l lo l us , o w eÅcc- €e\r i C o r . IV. 7. Ae de limili' d e m u m occafione ipfe Chriftu9 teftàtur : nullam cuivis Mortal ium esfe agendi copi am quin y S u mm o r er u m Mod er at or e fuerit concesla. Joh. III. 27.

§. xxvnr.

Sed quæ m o d o e S; S. allata funr , etiamfi ad h o m i ­ nes difertis verbis r e f e r u n t u r , t amen non nullo refpe- £tu: ad omnia*, in rerUm univerfuare, reliqua, itidem p e r ­ ti ner e vidöntur. V e r u m vero humanae naruræ ex ce l le n ­ tiam, uti pa r f u er it , haud æ li i ma v er in t, quique homi nis p r e t i u m & , qua? illi p r o p r i a fuerit, dignirarem ex c o m ­ muni illa lege metiri vol ue ri nt, qua cum uoiverfa r e r u m co n di t ar u m m o l e , a Deo fuam habeat pr im am ultimam- que exillendi r a t i o n e m ; & a Summi Crearoris Co nf er va- torisque nutu commun i pendear. Praeter illa igitur loca , quæ eo nn ex um illultranr, quo. ad unum r e r u m o m n i u m Ef te£t or em e xi g un tu r h o m i n e s , generaliori r efpecl u; in- p ri mi s heic adire o po rt et ifta S. S. capi ta, quæ augullio- r e m noftrum reftantur d e l l i n a t i o n e m , atque peculiari m o ­ d o nobis pollicentur p r ov id am Benignisfimi N u m i n i s cu­ ram. Ut imbecillitatem h uma n am longe quidem fuperat Sapientiae Divinae r e t e g er e a r c a n a , aut O m n i p o t e n t i f u o s adfignare agendi t e r m i n o s , ira line temeritatis n ot a haud ftatueret qu is q ua m: H o m i n e m esfe l up r

♦ ) 4 3 ( ♦

m u m aut praecipuum confiiiorum D iv i n o r u m fcopurrqacfi g* nius humani generis ad ufum arque amplit udinem m e r e fe referrer reliqua univer(i hujus fabricatio; nec facile aliquis ex S. S. ejusmodi abfolutam humanitatis praerogativam ftabi- liverit c) Interea t amen tot D ivina Oracula cœleftem Ipfius vM<riv vindicant: rpt Moralis ac verae Divinae,indQ.li;s vefti giai n h omi ne fefe confpicienda offerunr, ut non immer i to fum- m um libi tribuat dignitatis g r a d u m , in r er um creatarum ferie, ci) p r o eo arque obtutui h uma n o haec ipfa patuerit debileque mortalium non plane fugerit acumen. Q v o d fi h u m a n t naturæ excellentia in prrefenti quidem r eru m ltatu variis limitibus adfecla impcdirnentisque involuta plus mi ­ nus d e l i t u e r i t , e o q u e opus r u d e ac v i x d u m inchoatum

p g n u s retulerit, quam quod omni bus iuis numeri s abfolu- tum e n a m n u m h a b e i e t u i ; a t t am e n, quæ indies excoli po-» tis e f i , animi cum Tbeurctica tum p n r c i p u e Prr&icrt vis, eoque novos jugiter amplitudinis gratius c a p e r e , in Æ % lerniratem usque perficienda, Æ t e i n i quoque Nurninis uon i ndigna c eni t at ur per aevum r utamine; quo lingulari ac fpe- cialisfimo h uma nu m genus vere frui, apertislime teftantur divinitus nobis patefa&a oracula.

§. XXIX.

Sic Parentis inftar mortales clementisfime alloquitur

F 2

Im-c) C tr. A m m o n W is f e n f c h a f tlic h e T h e o l o g i e § . 102. & H u fn a g e l

L e h r t vo n N a t u r d es M tn fc h e n .

cl) H a c d e causfa h o m o no n n u m q u a m vel ex P a tr ib u s eft d j f tu s 0 (aikços K oa/uos, Sic D am afceiiu s L ib . H . O r th o d o x , fidei C a p .X I I .p . 119. h a b e t : D eu s h o m i n e m c r e a v i t otov i\Jt y.ccfxov deo/t'çov, sv fxe- yocXca p ir.p o v , quafi m u n d u m q u e n d a m f e c u n d u m , n o n nifi in u u iv e r fi- ta te r e r u m p a r v u m . C tr. G k k g u r . N y s s c n . de A n im a (b r t u r r e a i O ' ne T . II f. p. t$8.

I mmor tale N u m e n : eacpicii vpuv stç 7tcct?çk y.oti vpteiç eoetr&e fjioi eis vins YjOU Svyxreçcts 2. Cor. VI. ig. Stc etiam y.oct t&XW Salutamur Ipfius D ä pyogénies ; n e q u e fecus d ic imu r D ei Ager, quem nos colere o p o r t e t ; i Cor . III. 9. adificium, habitatio & Templum Ipfius, quippe q u o r u m a n i ­ m i Di vi na ru m veritatum evtgyeioc p er pet uo adaugendi atque perficiendi funt. Sic q uo rq uo t h o m i n e m in fublunari hacce mi f er ia ru m fede undique p r ema n t anguftiæ arque difficul­ t ates , hae t a m e n , p r o fempi ter na N u mi n i s B en i gn i t at e , n o n penitus o b hr e r ar e v al en t, quae ex rationali ejus ac morôii natura prælucent, cceleftis originis fcintillulas; ac dum pulvis & u mb r a quadamtenus fumus, ta men i m ­ mo r t a l e m fimul D i v i næ mentis imaginem nobiscum us­ que ci rcumferimus^ indelebili m o d o infixam. Q u i n imo illam ipfam de Proroplaftorum lapfu S:ræ S:æ doct ri nam, lu£tus alioqui plenisf imam, fuum d emu m c omitat ur fola- m e n , pofleris aperiens laetiorem olim profpe£lum. G e n . III. 15. H a u d fecus ac flebile poft nauf ragi um, cum

jam

e ) Q u a m v is disfenfus vel in te r v e te r e s E c c le f iæ P a tr e s n o n n u ll u s fu it, u tr u m D ia b o lu s /p e c te ta n tu m / e r p e n t is a p p a r u e r i t , u t Cyril!u& p u ta b a t Lib. I I I. c o n tr a J u l i a n u m : an p o tiu s v e ru m & n a tu r a le m fer- p e n t e m fit in g r e s f u s , q u o d C h r y f o f to m u s , A u g u lK n u s & alii p e rp lu ri- mi v o l u n t r ' vid. Suiceri T h e f . E cclef. e Patr. G r. T . II. p. 5 3 5 ) atta- m-en in e o , ta n tu m n o n o m n e s c o n f p i r a r u n t , q u o d qui p e r v èru m but a p p a r e n t e m f e r p e n te m lo q u e b a tu r , v ere fu erit D iabolus. N e q u e i p f i s dubiu m m a g i s v id e b a tu r, p e r fe m e n m ulieris r .u § Mesfi tm fnfigniri. A d h a n c q u o q u e fe n ten tian i a c c e s f e r u n t o m n iu u i t e m p o r u m fu m i r; i T h e o ­ lo g i. E x G e n e fe o s I I I C a p ite ipfis pra efulgere v idebatur illud T ïç file - v x y y e h icv, q u o , u t lo q u i tu r G la s f iu s : f ric fo r fu ! u n i s D o minus que in fe r n i to ti m undo d e c la r a tu r . S a l o m . G l a s s i i P lulol. S u r . Fio. J o . A u g . D a t h i i , p. 1 2 9 6 . N e q u e fecus huj us Capi t i s \ rf. 15 e x ­ p lic a t, J o . G k r h a r o u s . C um h o m o , i n q u i t , p e r in o b ed ien tia m a Ije o a v e r fu s , / p e v i t a a l e r n a p e n itu s e x c i d is / e t, D e u s e x im n u n jd . m i/»

-j am de omni um fahite conclamatum fuerit, blande

illuce-F 3 fcens '

r i c o r d i a , p r o p te r p r o m is /uni fe m e n m u lie r is , ip fu m in fp e tn , v îtœ ce’ tern es ite r u m e r e x i t. S e m e n M u lie r is c o n teret c a p u t S e r p e n tis i. e* d e ß r u e t r e g n u m S a ta n a e , a u fe r e t m o r te m , re d u c e t p e r J e ff a m j u j ï i t t a m F j v ita m cetcrn a m . L o c . Theol. T. I X . p . 5 2 % , 5 7 1 . & T om . I . a p ­ p e n d ic is p . 4 0 2 . G e r h a r d o c o n c i n u n t p lu r im i feq n io ris aetatis' T h e o l o g i , C fr . A u g . P f e t f f k u t D u b . v e x . S . S . p . 2 3 , 2 5 , 3 0. S e u a s t , S c h m i d t Colleg. B ibi. L oc. I F . p . 1 4 5 ., abi c o n c i n n e f u n t ( x p o f i t a ,

p r o v e r i ta te ftc ^ d i& i P r o t E \ a n g < l i i , a r g u m e n t a . C fr . d a s f o g e n a n te n E n g l, o der Tellerifcheu B ib e lw e r k a d G en. I I I . / 5 . ite m J o. C h r i s t ,

W o l f i i C u ra s P h ilo l. a d 2 Cor. X L 3. H e in ß i K irc h e n . H i ß . I . I h p , 2 2 . Illu ftris ille H. G r o ti u s q u a m v i s in a n n o t t : fuis ad h. 1. p e r n o n C h riftu m in fpecie vn lt i n d i c a t u m , fed p o tiu s un iv erfam A d a m i p r o g e n i e m , a tt a m e n a d n e x u it liane e x p l i c a t i o n e m : u t ho m in es u r g e r e

fo le n t colubros &".fc o r p io s c a lc e , fic Chri/10 d u c e , diabolo fa c ile refi- f i e r e cum que fu p e r a r e p o sfe C h r iß ia n o s . P ra e te rq u a m v e r o q u o d t o t ta n ti q u e Viri in fu m m a h uju s rc-i co n fen ferin t, n o n r i h il p o n d e r is e tia m h a b e r e v i d e t u r , q u o d tu m P a ra p h r a fe s illae in P e n ta t h e v c h u m O n k e - lofi & Jo n a th a n is it e m q u e H i e r o f o l y m i t a n a , Opinion* de P r o t E v a n g e - lio in u ltu m favere v i d e n t u r , tu m M a i m o n id e s aliique v e te r e s Judaei i n t e r p r e t e s , vex atu m illum l o c u m , de Mesfia n f u r p a n t , cu ju s m o d i e x ­ c e r p t a s a lle g a tio n e s vid^fis J o . H e x r : H o t t i n g e k i T h e ja u r u n i P h i- lol. L . I. Cap. 3 . p . 2 3 S- A h k . C al o v u B ib i, illu flr a t. I. c. item D .

. R o m . fe lle r i fu p r a C ita t. L ib . a d 1. c. N o ft r a æ t a t e fu m m i q u id e m

viri E i e h o r n ( U r g e f c h i c h te von Gabi. I I . T h . p. Ï 3 0 . ff. I I I. T h . IIT. fl'.) Dcederle iniu s ( I n f t i t u t . T h e o l . Chrift. T . II- 178- obs. 3. 228- obs. 3 . ) H u f n a g e l ( H a n d b u c h d e r Bibi. T h e o l . 11. T h . p. 170. f . ) a l i i , nequef in f e r p e n te d i a b o l u m , n e q u e in fe m in e E v æ Rlesfiam ag n o f e u n t . S e d , q u æ a d f e r u n t , a r g u m e n t a n o n eju s m o d i f u n t , u r e o s p la n e c o n v in c a n t, qu ib u s in 1. c. G e n e f e o s , q u o d a m m o d o a d u m b r a r i vifum eft E v a n g e l i u m , v.el faltem Iastius p o fte ris p r o f p e f tu m . S in a ­ m u s e n i m , qu od H u fn a g e l & E ic h o r n i u s c. 1. m o n e n t , H eb raeo s a n te ex iliu m Babyl. vix ac ne vix q u id e m c o g ita s fe D i a b o l u m ; d u d u m t a ­ m e n a n te illam e p o c h a m p e r c r e b u it m o s , qu o fcelera e o r u m q u e c a u s - f a s , f u b forma q u alicu n q u e D æ m o n u m /ibi r e p r æ f e n t a r u n t m o r t a l e s , ja m ipfa Molis J o b iq u e aetate. D e u te r . X X X I I . 17. J ob. I : 7. I I : 2.

f. f. Cfr. S c j i i U L z n S ch o lia a d h. /■ S in a m u s a d h u c , quo d illud G e n . I I I : 35, c o m m o d i u s e x p l i c e tu r p e r G e m ts quam. In d iv id u u m , haee

feens Sol, a l acr em, n u p e r adfli£tis, inftillat a n i m u m , c o ­ piam offert colligendi fra£læ f o r t u n æ reliquias novasque i nc hoandi fpes.

§. XXX.

Q u a nd o qu id em ver o interno illi Jjw iini, ut docer l’e- trus i. Ep. 111. 4. qui non patet oeuhs )ed in nmmi genui­ na c f inconupt ibili dignitate fubfißit, ab Ip Jo Deo magnum . Jlatm tur p re tiu m , cfr. 2. Cor. IV. 7. fie, quæ fuit Summi N u m i n i s p r ovi da beni gnitas, omni a Tqm in virium hu­

ma-ta m e n n o n o b d a n t , qu in h o m i n e s f i d a n tu r- ceu olim f u p e r a n te s o m n i­ g e n a , q u æ ipfos p r e s f e r i n t , mala. H u i c f e n t e n tiæ favet illa a I). F r . A m m o n allata e x p l i c a t i o : z u l e z t fie g t d a s G e fe tz doch noch Uber die

B e g ie r d e , w e n n jirfi diefe auch noch fo f e h r g e g e n die V e r n u n ft em ­ p ö r t. v. C h r iß o lo ^ n , d es A lt. T eß. p . 19. N e q u e noti huic f e n te n tiæ

c o n c in u n t pla cita Cel. D. Go t t f r. St o r r in P r o g r a m . 'de F r o t E u a n ­ g e li o , Tiib. i f 89. * q u æ ita apud A m m o n L. c. r e c e n f e n t u r , D a s men- Jchengefchlecht w i r d e in ß über den S a ta n u n d fe in e P a r th e i f i e l e n u n d je in e a b ß ch ten , z u m S c h a d e n d e r M enfchen v e r e ite ln .C l'r .S to r r D o E lr in . C h r iß . P a r s . T h eo r. § . 5 ^ . n@t. a . D e r e l i q u o , quo d E ic h o r n i u s

& alii m o n e n t , in g e n i u m J u d æ o r u m n im is fuisfe r u d e , quod p o tu is fe t c a p e r e fublim e d e M e s fia p r o m i s f u m ; h o c q u a d a m t e n u s valet. Hinc n e q u e n o s ne c g n a r i q u iq u a m prifei J u d æ o r u m c u ltu s fibi perfuafu m h a b e n t , ipfos fuisfe im b u to s d o f t r i n a S y d e m a t i s T h e o l o g i c i , u t cum t e m p o r i s p r o g r e s f u fcien tifice fuit i n f t r u f t u m ; H æ c v e r o non im p e d i­ m e n t o f u n t . quin fub N le s fia , i d e a m , q u am v is n o n fatis definjtam aut ad C h r id i d ig n ita te m a p p r im e c o m p o f i t a m , a tt a m e n folaminis p le n a m , fibi r e p r æ f e n ta r e p o t u e r i n t v e t e r e s Judaei; e o d e m fe re m o d o ac fub fpecie Id o lo r u m , K a k o d æ m o n u m & S a ta n c e , m ala e o r u m q u e c a u s f a s , c o n c e p e r u n t . Cfr. L c D e u t. & Jo b . Q u i d ? q u o d relig ioni n o b is e d , g e n t e m , in t e m p u s u s q u e B ab y l. E x i l i i , p r o n u n t i a r e o m n is m oralis c u l t u r æ e x p e r t e m , cui tu m p e r M o r a le m Mofis L e g e m , tu m p e r innu­ m e r a P r o p h e t a r u m m o n i t a , S a n f t a m S u i re v e r e n ti a m in te r n a m q u e m e n ­ tis r e & itu d in e m in c u lc a re i n t e n d e r a t S u m m u m N u m e n : e. c. E x o d . X X . 2. f. f. L e v it. X I : 44- X I X : 2 . 18. X X : 2 6 .

ma nar um c o n f l i t u t i o n e , t u m in rebus ci rcumf lantibus, it» difpoftte c o m p e r i u n t u r , 6c ut fe exf er an t & majorem fe- t us ocyus asfequantnr maturit atem, pra£ltcæ hominis d o ­

l t s . Q u a n t u m enim c u n q u e & r e r um ext er nar um copi a, & naturali adfe&uum t e m p er s tu r a & i ngenio i nt e r Te dif­

f e r a n t m o r t a l e s , tamen teile Apoltol o Ro m. I. 19. f. II. 14. f. cfr. Lucæ XII. 57, nulli quidem genti plane d en e­ gata fuit prs&ica illa r at i o, qua jußum injußum, fa s & n efis inrer nof eer e, fan£lam Dei voluntatem r ev er er i, nati­ vas animi facultates excolere, eoque ad m e t a m , quae n em i­ n e m non & decet & o p or t et , re£la collineare poterint, adfulgente ac f û b v e r î e r t e Divina gratia. I m o ipfa virtutis obflacula, quae a Jucundi 6i Commodi cuique irreflingvibili defiderio atque oppoftti for mi di ne ad ultimum fcaturiunt, inflat* paedagogi, ani mum aliquando ad virtutis ftudium r e t r o f k £l er e foler Ex inflitutione eni m Sapientisfimi, qui cur.£ta fuo N u m i n e t e m p e r a t , aha quacunque via per pet uo f alluntur lubrica fpe m o r t al es ; nec quapiam forte pror* fus tranquilli acqu iever int , fin an i mu m fuflcntat, illa D e o habi ta f iducia, Ro m. VII I. 21. 24., quae virtutis comes ac genui næ pietatis praefidium, usque fugit pravos. Quis­ que igitur ad Chrift ianæ difciplinae t e n o r e m , licentioris vitae oblectamenta virtuti poflhabere fl udet , ut fe fuaque p r o Divina voluntate devovear, non opus habet felicitatis fiudio valedicere, quæ alterum jugirer fuerit in finibus h o ­ minis elementum. Ha be t inipeniius, quo d fibi gratul etur & in hac & in futura vira, ut teftatur Paulus: evoeCeicc g-

7 io o y y e ? \n x v f% & c ra ( fa rç r t o vvv x a i m e iue7\Kü(TY\ç I T i m . IV. 8*

cfr. Math. VI. 33. Similiter vel. fublunari huic mor tali um feenæ non nullo refpe£lu quadr averi t illud Jefu: 0 QiÀaiï

TYJV K V T 8 ' 007ToheOSi OlvJv]V' V.CCl 0 [JXTCJV TY]V \pV%»JV U v J n SV too necato Tiflcio nç ^rjv ctiocvtcv (Çvhct^ei cixPitfv Joh. XII. 25.Uti

vero & perfeShoms fiudio & fe tic ita tis defiderio vel opti­ mus quisque ad S u m m u m N u m e n c o l e n d u m d u c i tu r, iti­ dem.

4 - ( 4 8 ) ^

dem confidens Deo a n i m u s , tum virtuti tutelae eft, tum fimul praemio. Hujusmodi fpe f r e t o s , vel inter quaevis a r du a falvos incolumesque praedicat Apoftolus Rom. VlJf. 34. Et cum omn es mo r ta li u m nifus, multifarii q u a n t u m ­ cunque & dispariles, in eo d e m u m c o n v e n e r i n t , ut nihil ultra vitam Beatam atque Moralem p r o m etis habeant, cui v e r o utrique genui na confert pietas , igitur de tali qui­ d e m causfa suTeßeictv ad omnia esfe utilem verisfime com- me mo ras f e Apoftolus nobis videtur. 1, T i m , IV. 8- cfr.

C.

§. XXXI.

E r u n t forfitan, qui ex m o d o allatis S:ræ S:rae locis Sc aliis ejusdem momen ti , fibi v id er ent ur colligere: Chriftia* n am de moribus difciplinam n on nihil de genui no v i r t u ­ tis Sc religionis pretio d e r o g a r e , q u i pp e quæ vior alit at em fuperf tr uer et P ieta ti, ad ut ramqu e v e ro oblata praemiorum fpe mortales al liceret, Sc infuper r ationes moventes ad v ir t ut em Sc felicitatem c on n e & e r e r , eoque praeterquam fas f u e r i t , o r d i n e m i nv ert er et f j . Q u o d p r i m u m attinet in

f ) E p ic u r e is m i fic d if ti p u r i o r is ( R e i t j e s E p ic u r e is m u s ) n o ta in ­

u r i tu r iis , qui c o n f u m m a t u m h o m in is b o n u m in ,duo d if pefcentes e le ­ m e n t a , M o r a lita te m & F e lic ita te m , utr unoque in v ic e m vel r n o r d i o a n t vêl illam huic f u b o r d in a n t , ta n q u a m m e d iu m fuo fin i. C fr. P h iln fo p 'ii-

fc h e s J o u r n a l lier a u s g e g eb en vo n fijoli. G o ttlie b F ichte u n d b r i e d r . 1m m . N ie th a m m e r , g :e r B . D r i t t . h e ft. J e n a i r p g . B e y tr a g ueb?r die M o ra lijc lie B e g r ü n d u n g d e r R e lig io n von H . D . J . S a la t. H u j u s m o d i

c r im e n non a d m o d u m t a n g e r e E t h i c e n C h r if ti a n a m cre d id e rim ; vel fi p r o b r u m ab h a c p a r t e i n t e n t a r e t u r , haud m u l t o n e g o t i o dilui. Y^erum q u id e m e f t , d u o illa C o n fu m m a ti B oni e l e m e n t a fr e q u e n te r fub v o c a ­ b u li s : otitovtcs, iïcjroc,) otoleçtoc , & c . M a t th . X I X : 16. A f t..X T U , 4 6 .

R o m . 1 1 : 7 . 2 T i m . I l : 10. H e b r. V : 9 . c o n j u n t t i m p r o p o n i ; led e o minime c o o r d in a n tu r , quiu p o t i u s , quæ fenfiiis N atu ræ defideriorum

S. S. e d o c e m u r , Dei p n cf cm ia nem inem frui posfe, *bs> que probitatis ftudio ac m o r u m aniroique innocentia Hebr. X l l : 14, nec Deum ut fa n d u m cogitare nedum colere p o sf e q u e m q u am, quin jam ad confcientiæ d i d a m e n p r o ­ be a t re nd er it Joh. I V : 23, 2 4 , r e d i juftique monens. A d Chr if t ia næ igitur Dodrinae n o r m a m nequeunt

mor-G tales

ultima fuerit m eta fe lic ita s , apprim e fu b o rd in a tu r V ir tu t i; argumento^ in a l i i s, funt Math. V I : 33. ( h. 1. illud ßxaiXeiOCV t x S e x Michaelis v e ris fim e _{interpretatur : D ie G ott V ohlg efa llig e T u g en d ; Arnnerk.} fü r U n g e l e h r t e z u f. U eberfetz. des N . T . cit. J. Matth. X X I I : 37 . V I. 24. Itidem V irtutis Id ea, quam olim ßbi form arunt Veteris E ctle- fiæ p le r iq u e P a tr e s , imraenfum q uantum , ab omni vel crasfîori vel pu­ riori E p icureism o discrepuit. Illam fic r e f t e finit Bafilius. M. t x \ o

u ç e r r ] , sk k K iv is caro kcckx v.otj 7Tcirjaiç c ty c tS x . in E x h o rt, a d Ba- p tifm . In g en u a m & ab omni (fitÅocvJtocs influxu liberam pingit G re­ gor. N y s f e n u s , ctiïe(T7rolcv Y) u o styi y.u* e x x c tc v , t o <J» KultfvctyKCttr-

pevov YMi ßeßtotff/jievoV) ccçerri e tfu t x owcclocty D e Opificio hom iuis

Cap. X V I , p. 87. Nysfeno vero ille ferme co n tem p o ran eu s, at fvada lo n g e pollentior Chryfoftomus h a b e t; y u çe rtj c c y y e \c v t o v u y S ç v - 7rov 7Toie/y r r y c t m 7ileçct etc t o v x ç o c v o v H om iL L X X l X . T.

VI. T h e o d o r e t , O ra t. I X . de P ro v id e n tia ; A fc ta y u s c v uct»

lev ty jc ccçeTtis r o Y.TY]pct, N eq u e fequiori aetate illam minus digne c o g i t a v i t _{D am afcenu s; rj otÇ iTtl, inq u it Trltiçotats «çr r x vopx TX}

S e x . ü a m a jee n . contra M anie haros, p . 308. Q u o d de reliquo docue­ rin t V irtutem p e r f e & S u im et causfa csfe quaerendam exemplis probatur allatis nd N o tu la m g . p. 51, infra. N eque inter Scriptores L a tin « E c d e f i « défunt exempla e o r u m , qui nobile virtutis peregerunt praeconium. I ta ex induftria Carmen condidit Aurelius Prudentius Clemens JPfychomet*

chiam in foriptum , pugnam fiftens vitiorum & virtutum , qualis Tu Chri-

fttani «mimo esfe fole.it; heie virtutem pingit vel medias inter lu & a s, tandem v i d r i c e m , T em p lu m Sapienti« tx f tr u c r e m agnificum , quo h « e mortales almo feeptro m o d e ra tu r, poft to t fecum dircordias, fVavt invicem concinentes, Cfr, tf a h . Math. S ch rkh h Chrifitkhe Kirchen Qefchichte f t er TheiL p. t i p . & <&v. G . A m , (k t* ru n s Commentar, de Scriptor. Ecctef, Lat. p. 2$$,

♦ ) yo (

4

tales San£tisfimum n u m e n , uri par f uerit, fibi fiftere, ni- fi co nc e pt uu m moralium adminicul o; qui igitur a n t e r i o ­ r es finr, necesfe eft. Quae v e r o Chriftiani Dodlor es asfe- r u n t , Rel i gi one , mor al em homi nis indolem excoli atque perfici, haec n o n ira v a l e m , quafi fpiritualis & v e r e m o ­ ralis Dei cultus in fubje<$o praeiret, Redii v e r o Juftique f e que re nt ur deinde ideae. Q uod alrerum er at , haud infi­ tiari v o l u m u s , D o ct ri na Evangelicâ conj ungi d u o illa, o mn is humanae Efficaciae ultima pr inci pi a, RcSli arque Fe- licitatis ( l ud i um; nec quidem fic male, cum alio padlo nullus in aevum homi ni pareret ad pradlicam fecu m h a r ­ m o n i a m , aditus. Per per am v e r o inde d ic eret ur Chriftia- nus c o n f u n d e r e , quæ m o d o trdlisfime connedlir pr inci­ p i a , aut p e r t u r b a r e c o m mi fc e re ve quæ m i f c en da n on funt. A d v i r t u t e m ipfiusmet causfa, ceu rationalis noffræ n a t u r æ f u p r e m a m m e t a m , o mn i nifu esfe c o n t e n d e n d u m Cf r. Math. V I : 33, mininae n e ga t ; fed neque in eo o f f e n d i t , quin potius g a u d e t , quod generi h u m a n o p r o ­ pi t ium N u m e n virtutis praemia f p on d et , arque in d' gæ no- flræ condi tioni ( olamina; quô levent ur obftacula, quae lita f um i n pasfiva homi nis n e t u ra , illa defiderns p e r p e ­ tuo obvia. Officiorum fontem turbidum eut inquinatum Ethica Chr if tian a m i n i m e r e d d i t , quod finit i m p e d i m e n ­ ta e (enfibili natura o r i u nd a, fpe felicitatis pcenaeque f or ­ mi d in e plus minus c o ëc e ri ; cert o enim confiât non mfi quod emp ir ic um & adfedlibus humanis anal ogum li r, p o l ­ lere adverfus pathologicos animi nifus. N e c ira m i r u m q u o d , ut vi de re eft, rationis illa Pradlicae vis ac Volunta­ tis i nge nua moralisque tveçyeix p le ru mq ue del itueri t, nifi i mp o te nt e s animi mot us r er u m q u e fenfuahum effrenati a ppet itus, qui pe r fuam nat uram Morali r eg im in i usque reiuclamtur Gal. V: 1 7 , in ant ecesfum, q u o cu m qu e m o ­ do te mp er at i fuerint. P œ n æ , quibus v ina pl edl un tu r, ac

prsemia, quæ integros consrus m a n e n t , non quidem p e r fe & immed iat e, per fequeias t a men fuas ad v i rt u te m f aci un t; quod irquipondiuni qmfi v.onftiniunr, quo n o n nihil r e p r i m i t u r cupiditatum t e me ra ri a ru m v e h e m e n t i a ; eoque fimul planior sd honeftatem par at ur via. Q u o d v e r o al ma, quæ Chr if tianum al it, e xf p e c l a t i o , hoc d e ­ m u m n o m i n e morali m e d e a t u r malo» at eo mi n ime d e morali homi nis dignitate d e t r a h a t , ulterius probatur.

^ §. XXXI I.

H a u d q u em qu am humanae naturæ vel mediocrem i n­ d a g a t o r e m fugenc fublimis ille virtutis char acter , q uo fola per fe animos m o v e a r , p r o eo atque aliquis ad confcientiae d i f t a m e n p r o b e attenderit. Q u o d v e r o in- pr æfenti r e r u m h u m a n a r u m facie p l e r u m q u e ufu v e n i t , h o m i n e s non ftrcnue volunt quae ipfos o p o r r e r e n c , con- fcientiæ moralis i mperata aut n o n fatis f p e & a n t , aut fpe- £Hta minus e xf eq uun tu r vel etism plane detre&ant. cfr. J o h I U : 19. H u j u s m o d i v e r o contumaciae & officii n e g ­ lectus in h o m i n e , causfa a d f e r t u r a n i m i imp ri mi s illa molli­ ties, qua pr op en f io r fit ad obleCtationes Jac. I: i4,cujuscunque fint g e n e ri s; n on obftat, quod etiam altero refpe&u p e r m o v e ­ ri ac duci poslit virtutis dignitate. Q u u m igi tur m o r t a

-G 2 les

g ) Sic e ti a m Svid as d ic it v i r tu t e m p e r fe vel p r o p t e r f e esfe e x ­

p e t e n d a m , n o n o b ali q u e m m e t u m , a u t f p e m , a u t e x t e r n u m ali q u id c o m m o d d m : A ç sty j in q u i t - - ccvhj h ccvlvjv a a u cciçerr}, è h u rivoc

(poßov tj £À7r iiïx rjli r a v e£ûo$ev. I t id e m i l l e , S v id a m f e p t i n g e n t « fe r m e a n n i s pra ecedens M e t h o d i u s , u ç e r t j y i n q u i t , »fi'01 c!t h eccvhp

cctçerY) , e r e hoc t o octçnv next p e r e o fp & iv 7tç c s x ç u v o v r u s \J /u- - %ocs e v y jfK c T r y e7i u \ \ iptiuv. M e th o d iu s in Bibi. P h o tii Cod* t - C X X X V i î . p. 9 6 0 . E x e m p l a p lu r a v id t li s in T h e f a u r . E c c le f $ o h .

♦ ) } * ( ♦ ■

les t u m ReSli Jußtque reverentia, tum deftderiis plus minus m o v e a n t u r , haec vel circa res fenfibus obje&as occupenrur, vcl circa cujusvis rei imaginem animo expresfam, v e l circa

n ot i on em abf tr ahcndi artincio efformaram, vel denique circa ideam f u mm æ felicitatis, contemplativo rationis ufu effi- £ t a m ; a mbo v e r o ifta volendi & agendi P r in c i p ia , p r o fe q u od q ue licet (it indelebile & hum&nam naturam u n a

c o n f t i t u a n t , ta men invicem plane differant ceu fleçoyeieu; inde f eq u er et u r, quod ineluctabili necesfitate, in pe rp et u­ a m fecum discordiam atque disfenfum h o m o ferretur, ni- fi S ummi N u m inis benignitate provifum ita esfet, ur o- p e r a m n av a n d o virtuti, fimui optime confuleret felicitati îiiæ. _{E xh inc luculenter evincitur, virt utem , quamvis 'per} fe & fine jucundi vel lucri in t e r v e n tu , efficaciam habue­

rit, in h o m i n e m quâ Moralis fuerit, attamen ni fi cum fe­ licitatis fpe c o nj un& am, nihil pollere in eundem , ut a<- cEM7/JCÖV, doloris & oble&amenti feafibus ob no xi um & i n de ab ipfa n atura, proclivem ad rerum fenfilium ftudia. Q u o d mortales igitur pr o invi&is non plane habeant im­ p ed i m e n t a illa, quæ a Pathologica Natur a falebrofum of­ ficii t r a m i t e m rec u fa n te , fcaturiunt, hoc d e m u m religio­ ni d ebemus inprimis Chriftianae. Haec idemti dem nos at- t e n d e r e facit ad Sapientisfimas illas leges, quibus fanci- tum e i l , ut virtus praeter fuum peculiare p r e t i u m , nim i­ u m q ua nt um co nferat ad beate vivendum, in fe conditionem b) c o n t in en s , fine qua nemini licuerit fo li da m ad ir e felici­ tatem, ac fimul ut praemia v i r t u t e m , fic pcenre vitia maneant^

h ) N o n pervideo cuinnm fuerit oflfenfioni, fi vcl contenderemus

virtutem m edium fk adjumentum eife felicitatis & quidem tutisfimum« m o d o caveatur n t praecipuum, nedum omne virtutis pretium in co po, nafcir qu o d conditionem continent, fine qua non tranquille beateque degitor.