DOCTRINAE ARISTOTELICAE
I)E IMPUTATIONE ACTIONUM
EXPOSITIO.
Q UA M
TENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.
p . p.
M
ag
. F R E D R IC . G E O R G . A F Z E L IU S
P I I I L O S . P R A C T 1 C A E D O C E N S E T H E R R M A N N U3 V I I .H E L M U S H Ü L P H E R9 V E R M t J . A N D l S .INf A U D IT. 6 USTAV. D IE X III A PR IL. MDCCCXLI. I I . A. M. 8 .
P. III.
U P S A L I A E ,
IN SACRAM REGIAM M A JESTA TEM
MAGNAE F ID E I VIRO
S. R . M. M EDICO PRIM A R IO
R E G . CO LLEG II SA N IT A T IS VIC. PR A ESI DI
R E G . O RD . D E W A SA COM MENDATORI
R E G G . O RD D . DE STELLA PO LA R ! NEC NON
D E AQUILA RU BRA I I . CL. E Q U IT I
R E G . ACA D. S C IE N T IA R . IIOLM . MEMBRO
NOBILISSIM O E T E X FE R IE N TISSIM O DOM INO
M ED . D O C TO RI E T C U IR . M A G ISTRO
P a tr o n o O ptim o
s a c r u m
v. «1.
c a u s s a f a c t i in iis e s t j q u a e e x t r a s u n t , e t
a g e r is ip s e n i h i l a d j u v a t a d r e m g e r e n d a m ?
Q u ae vero actiones p e r
se
quidem i n v i t a e
}
sed
h o c tem pore et in h a r u m locum sunt
e l e c t a e
qua
rumque p r i n c i p i u m in a g e n te ip so est: ea e , quam
v is p e r se quidem sint i n v i t a e , hoc tamen tem
pore et in harum locum electae, et qua tales s p o n
t a n e a e sunt. Imtuo vero s p o n t a n e i s sunt s im i
l i o r e s :
nam actiones versantur in rebus singulari
bus: pro his ipsis autem circumstantiis hae actio
nes su nt spontaneae *).
p e t a n t u r , q u i a d tu r p i a p è rp e lran d a cogi se molestiis passi sunt.” D e h a c a u t e m r e vid eas M i c h e l e t i C o m m e n t a r , a d h . I. p. 1 3 5 - 1 5 8 , u b i o m n i a , quae ad hanc re m p e rlin e n t, diligen ti s s i m e p e r tr a c ta ta e t tuo arbitrio relicta invenies. ” E l ig at l e c t o r , ” a i t , ” e x s u o q u i s q u e in g en io in te rp retatio n em , quae sibi maxime a r r is e r it .” N o s i g i t u r h a n c i n t e r p r e t a ti o n e m , ntpole quae nobis m a x i m e a r r i d e a t , e le g im u s. *) Ib id . p . l J i o , B , 1 - 8 : t « dr; n o t u Ç iut Iov ß t oe t u ; I) c . ~ , c ' i i\ c , , , _ > i y i c U 71 A CU S' / USV , CjTTQT UV t] 01 I T t Ct SV T O i S S K T OS ) / X Ct I 0 7T Ç U T T L 0 V C V /U, ß X X \ fj T U t • Ci d f K OC •9-’ U. V T X f Jt f V x k o v c i x s u t i , v v v eSV k o i i t u v r t t te v J1 Î U t p t T X , x x i j X Ç X *1 SV TO) T C O t X T T O V T l ) K "X ^ U V T X / u t v U K o v a t u i f f r t , v v v d s n u t u v T t r u v h s ko v <r t u , y u X X o v d s ' o t x s v s x o v - c l o t s ' u t y x ç) r e g x g i t s sv r oTf k ot 5 s ' k x cr r x , t u v t k d i x o v - c i u. Q u a e v e ro d e i n d e s e q u u n tu r : n o Tot d « u v t I n o l o i v u l g s r s o v , o v gccet t ov x n o S o v v x t * n o X X u l y u g d / u (p o ç u l s i a t v s v r o t s x u $ s x u c r u , a d h u n c lo c u m n o n p ertinere v i d e n t u r , s ed a d p riu s i l l u d : s a r t d# h l o r s ^ t u x p T v x t n o t o v u v r l n o l o v u l p s r t o v , cujus q u id e m ra ti o his c o n t i n e t u r . —
Q u a m q u a m ig i t u r A ri s toteles hanc de
prim o
g e n e r e a c t i o n u m m i x t a r u m , s eu de c o a c t i s actionibus disputationem , quae n u n c est fi nita , ita i n g r e d i e b a t u r , ut ea om ni nexu cum ea r e , de q u a tu n c a g e b a t u r , carere et quasi extrinsecus adsum ta atque a d v e u t il ia v id e re tu r : sed tamen transgressio haec, si m odoQuod si quis dixerit e a , quae j u c u n d a (th
*dia)
sunt et h o n e s t a ( i«
xuhu),
e s se
v io le n ta
eam penitius p e rsp e x e ris, non fuit lam tem eraria et fo rtu ita, quam prim o intuitu videri poterat. H aud euim n e g a ri p o te st, quin u t o p p o sita , ita etiam diversa juxta se posita se invicem illu stre n t: et A ristoteles c o a c t e f a c t u m hoc loco ideo tra ctasse v id e tu r, u t ex ejus descriptione et ipsa V i o l e n t i defini tio clarior elucesceret, et diflerenlia illius ab hoc facilius appa reret. E x hoc autem ista repetitio v e rb o ru m , quae a M iche- leto falso dicitur ” praelectionem s a p e re ,” necessario o ritu r. N am posteaquam coacte facta plenissim e descripsit (p.
1
i l o , A ,4
-3 3
) , differentiam eorum a violenter factis nunc d em um p ro p o n it. S en sus igitur hujus loci h ic fere e s t: ” Neque igitur haec c o a c te f a c t a sunt v i o l e n t a . N am violenter factum tum d em u m exsi stit,, quum caussa facti in iis e st, quae extra s u n t, et agens ipse nihil adjuvat ad re m gerendam . H ae vero actiones, quam vis p e r se quidem sint in v ita e , tam en hoc tem pore et in h aru m locum sunt electae, prin cip iu m q u e earum in agente ipso est: et qua tales sunt spontaneae.” — S im iliter etiam in M a g n . M o r a l . et E t h . Eudem . v i s (Jt ßlot') et c o a c t i o (>/ x v x y x t i ) , sen v i o l e n t e r f a c t u m ( r o ß i x t o v ) et c o a c t e f a c t u m (Vo ecv x y x x ï o v ) juxta se invicem p roponuntur et tractantur. His autem locis plenior illa coacte factorum descriptio prorsus d e e s t, et non nisi hanc ipsam eo ru m differentiam a violenter factis A ristoteles lieic respexisse videtur. Q uae quidem differentia u t m eliu s illu stre tu r, nonnulla ex his locis transscribere volum us. In M a g n . ig itu r M o r a l , hanc disputationem h is: jr^orsfov rolvvv uv tîtj "kixTlov v n c ç ß l x s XXI v n ë ç x v x y x t j s , exorsus, posteaquam de V i o l e n t o disseruit (vide supra p.8
not. ) , de c o a c t e f a c t o dicit I: i5
: p. I i 8 8 , B,15
-2 4
: vtxXiv i n s g x v x y -x y s XX i' t o v x v x y x x ï o v "Ksktsov, ro £ x v x y x x ï o v o v
v r x v T w s o v y sv n x v r î Xixtsov so tIv , oiov oax y i ï o v r ] f
s ' v t x s v i t o x i r o u i v . s i y x o r i s Xf'yoi oti tiv x y x x a d tjv ttjv ro v
^ r. ~ « ' ~ * ./ * ■>/
(piAov y w x i x x oix(pjtiç>xi vito rtjs Y)Oqvv)S, xt o fto s xv titj.
(Haec non ad p r i m u r n genus actionum m i x t a r u m , d e quo uno supra a g itu r, sed ad s e ç n n d u m , de quo infra erit d ic e n d u m, spectat.) t o y x g x v x y x x ï o v ovx iv n x v r i x x W i v T o
71
(ßicuoi): (cogunt sc ilicet, quippe quum extra sint:)
sic om nia erunt violenta.
N a m propter haec ambo
i x r o t , oiov os «v x u r x f i X x n f f l T x i x v r i x u r a X X a r - T o / x i v o s t ( « X X o y e t ^ o v x v x y x x ^ o y t v o s V7I0 t Z v v t ç x y - / u u r w v .oiov
vjvxyy.xirSrivavvTOvûregov
ß x ü i t r x ttîs
x y g o v 'ti
y x ç f i t ] , « f f a X a i X a r x v t v g i v t x iv x y g w . J v t o 7 s t o i o v - t o i s x § x r o x v x y x x t o v » — I a E t h . au tem E v de m ., ubi
o m n i a s u n t pin g v id io ra et magis diffusa, haec a m b o actionum g e n e r a , t a m q u a m species essent diversae nnius ejusdemque ge n e r i s , c o n j u n c t i m tra cta ntu r. D i c i t n e m p e ib i d e m II: 8 : p. 1 2 2 4 ,
A , l
3
ï J'oxet <b/ t o ß i x i o v x x i t o x v x y x x t o v otvrixiT- s å x t , XXI y) ß I x x x i r/ x v x y x v j , r ÿ i x o b a l y x x i r j ? ft 1 1 $ o t i n i Tuiv 7t§XTToy.ivxv. U t igituV t o t x o v t r i o v et 7j it 1 1 $ u h o c loc o s y nonym a s u n t: (dicit en im paullo in fra: 7] i r t t S u Tr; ß!of y.xt x v x y x y x v r i r l â i T x t *) ita etiam priorai l l a , q u a e hi s o p p o n u n t u r , t o ß l x o v et t o x v x y x x T o v , seu n ß i x e t ti x v x y kt ) synonyma esse videntur. N a m , u t alia O m i t t a m , i p s a definitio utriusque est prorsus e a d e m : o r as * /x iv y x § t i r w v n x ç x Tt)v iv x v r î ÿ o çyriv y.nîj vj
ß ' t o t (p xfxsv • X, * ' ' t r . X. (<
1
î \ . c. } B, 7 - 8 ) : ty; 1 T7JV y x o i' £ u 5 tv x p % v v ,o i 5 /T 7]v n x g x T 7)v ogytiv t) t y n a o iÇooa xv ti xiv overxv, x v x y xti v
X i y o y t v (l. c. B , l l - i
3
). H ujus autem g eu eris, quod toß ix io v et t o xvxyxxTov conjunctim significant, duas deinde spe
cies distinguere videtur, dicens: X iy o vrxi i x x t x W o V r p o - nov ß io e x x t x v x y x x c r â t v T t s ir p x £ x t, ov hxlfluivovvToS Tov
\ o y o v x x t T i j s ogi£tu)f f ' o t x V n ^ x m c o t v o x x i X ti n t i p o v x x i
( f l x v X o v vr ro\x/xßxvov tjtv, a X X ’ x v y. ij ro v ro itpxTTtocrtt
n \ * i y x i y j ^ t t r y o i v f y x v x r o t tjirtv. (1. c. p.
1 2 2 5
, A , a -5
).In his recognoveris, ni fallim ur, genus illud actionum , quod supra d icitu r C o a c t i t m ( r o xvxyy.uïov) , de quo quid dicat Aristote les hoc lo c o , inconstantia illa vocabulorum om issa, videamus. C o a c t e igitur f a c t u m tum dem um exsistere dicitu r, quum quis id ag a t, q u o d m o l e s t u m et t u r p e ipse quidem judicet, sed si h o c non fecerit, d a m n u m vel c r u c i a t u s vel ipsa m o r s im m i n en t. D icu n t nem pe se c o a c t o s haec facere ( t x v t x y ctp (pxiTiv
u v x y x x a $ i v r t s n g x ^ x l ) . A t tam en om nes sua s p o n t e hoe
omnia o m n e s agunt.
E t i s , qui vi et in v ite ali
quid a gat, id moleste fert: qui autem propter j u
cunda et h o n e s t a , id j u c u n d e peragit.
R id ic u lu m
igitur e s s e t , non sem et ip su m , qui ejusmodi rebus
incitetur et facile capia tur,
sed
e a ,
quae e x t r a
su n t, hac in re accusare: et actiones quidem
hone-N am lioc non facere quidem licet (
yuo ytt) noti7y'):
sedlum m alum est subeundum («X X
lx.t7vo vnoyt7vut
t onxd’es').
l u Lis autem actionibus differentia q u a e d a m esse v id e tu r:oax
. \ t ~ ~ / V C / -, j/ C ' f . t v « ,
/USV y*(> fp UVTttl T Ut T010V7ÙUV /Ut/ Vr.Ug^Ul V VTtXgÇUl OU,
'lau n gurret u yti ß vXerut, e
kuvn gxrrei xut o v ß t of
*OS'« ùè y l ) f (p OtVTlj) T Illi T0IÜVTÙ0V, ß ( 6Ç SIDS. OV y t V 70‘ y i x vX to S , o r i c v x u v r o t c v t o n gout oe~roct o n g u r r e t , «XX ov I’j K u , I n ù x u i h TOVTÙIS i t t I t i s iïtxÇlogû. et y * g 7 v u y. tj X t x ß t ] p t ] X u ( p u v « n o x t e / » Y] ( i . e. si q ui s a li u fh m e t u e n s ,
lie r e i , q u a m c o n t r e c t a b a t , f u r t u m f a c e r e t , o c c i d e r i t ) , yeXo 7o t
ott liti et X i y o t 'ort ß t e f k u i ù t u y x u ^ ô y i v o s . V e r u m e n i m vero o p o r te t a li q u a n to m a j u s e t a c e r b i u s m a l u m e s s e , q u o d e rit s u b e u n d u m , si no n e ge r it ( « X X « J 1u y t 7 ^ o v x u x o v y.ut
X v n y g o r e g o v e l v x t , o n t i r e r u t y . ) n o t y f f u s ) , S i c e n i m c o a c t u s , s e d n o n v i a g it is ( o v r w y u g etv u y k u Ç o y. t v o s
y.ut /ut) ß i o f ) , q u i m a l u m b o n i ca u s s a yel ob m a j o r i s m a l i
re p u l s i o n e m faciat ( o r a v k u y . o v u y x â o v V v tx u ij' y e t Ç o v o s x u t t o v otToXvo-ews n c i r r t } ) : et q u i d e m i n v i t u s ( x u i u x u v y ? ) , q u i p p e q u u m h a ec in p o t e s t a t e e ju s n o n s in t ( o v y u g e(p ctvrto T « u m ) , Q u o c ir c a h a e c a n i m a d v e r t i t A r i s to te le s : ibo h«< t o v i ' g u r x n o X X o l « x o v o t o v t t d t u c n v , y.ut S v y o v s t t t o v s ttoti t u . ( p v a t e t ù , , o r t t t r ^ v g u x u i v n i g t t / v ( p v c r t v . . . . ^io h u i t o v s e v ^ o v a t w v r u s ttoti tt g o X t y o v r u g , x u t n e g
Stotiettus soyov no to vv ru g , 'oytxs ov ( p u y e v t(p u v r o t s e t t x i , o v r ein t7v u e in : r , o v r t r g u ^ u t u s n g u f j u v . — H o c ig i t u r c o a c t e f a c t u m (t o u y u y y . u 7 j v , ’das E r z w u n g e n e ) a v i o l e n t e r f a c t o (t o ß l u t o v , ’d a s G e w a l t s a m e ’ ) in eo p ro r s u s di ff er t, u t p r i n c i p i u m a g e n d i n o n sil e x t r i n s e c u s o b t r u s u m , SGd in a g e n t e ip so p o s i t u m , et q u à tale i n t e r n u m . Cfr. M i c h e l e t , S y s t e m d . p / u l o s . J V l o r a l , p. 2 5 et 3 5 . —- D e cetero vide sis Me t a ph y s. IV : 5 .
stas sib i a d su m er e, turpium vero in jucunda caus
sam co nferre *).
*) Ib id . p . I l l o , B, g - 15 : i t Si riç t « tj S ( oc Kote r « x e t X c t (ßtxlt] ß i o t t u iivut ( u v o t y x u ^ t i v y u § i ' £ u o y r a ) , ' °' J/ e/ r> t » ' ' ' ' r t u v T u . u v t i * i o v T u ) ß t x t u ' r o v ru v yotp x u g t* notvTtt 9TUVTM «r ÇXT T OVf f l V. X X I 01 / Uf V ß t 0} X X I v x O V T t S X l J T T f j p U Ç ,et S i S i x t o y S v XXi x x h ov /utB' >; S o v t/ s . ysXouiv Stj t o
u i r t o t a b u t t u , i x r o i , «XX« /u>i u v t o v i v $ y o k t q v
>O V T U V i t 0 T I OV i i ' T O I O V T U V , X X I T UV / USV < . ~ c >
X U X U V t X V T O V ,
Tuov S ’ ct i ff % p w v r « y S s u . — O m nium prim um quod ad ipsam h ujus loci in terpretationem attin et, m ulti vocabulum rcc
x u X u ho c loco re d d u n t per f o r m o s a , p u l c h r a . A t vero ipse
te n o r et contextus orationis huic interpretationi refragatur. N am si hanc in terp retatio n em adm iseris, r « x « X x idem fere erit ac r « >/ S t « , et paene abnndautcr adjectum : atque ea , quae pro x im e s e q u u n tu r, eru n t absurdissim a. D icit nem pe A tisto leles: ” p ro p te r haec om nia om nes agunt.” N u m igitur putas A ristote lem tam dem entem fuisse, ut reverå contenderit o m n i a o m n e s p ro p te r j u c u n d a et j o r m o s a agere? N on enim om nes his re b u s c a p iu n tu r; sed s u n t, qui in rebus agendis h o n e s L a sequan tur. H oc ig itu r lo c o , u t ubique in hoc cap ite, vocabulum r «
x x X u p er h o n e s t a est vertendum . Jam v e ro , hac interpre
tatio n e p r o b a ta , in aliam haud m inorem d ifficultatem , quam effugiunt i l l i , nos delabim ur. N am jam supra de iis actio n ib u s, quae p ro p te r h o n e s t a fiu n t, m entionem fecit A ristoteles: et hoc
loco iterum de iisdem actionibus loquitur. De explicatione au
tem hujus n odi supra dixim us (p. i o . n o t.), et non nisi haec pauca addenda habem us. Hoc loco e a , quae p ro p ter h o n e s t a a g u n tu r, s i m p l i c i t e r accipere oportet: ut enim hoc loco agitur de v o l u p t a t e in u n iv e rsu m , quae nos ad t u r p i a agenda inci tat , ita etiam de h o n e s t a t e in u n iv ersu m , quae nos ad r e c t a capessenda com pellit. N u llo igitur cogentc haec fiunt : nisi forte d ic as, nös m et ipsos cogere. Sed ista coactio est n u lla: et p ror sus sponte agim us. Cfr. M ic h e le ti C o m m e n t a r , a d h . I. p. 1 3 8 - 1 3 9 . — In hoc igitur habes s e c u n d u m genus actio n u m m i x t a r u m , cui subsunt eae actiones , quae propter j u c u n
V i o l e n t u m igitur id e s se v id e t u r ,
c u ju s
p r i n c i p i u m e s t a g e n t i e x t r i n s e c u s o b t r u s u m >
m item actio n es, quam vis indolem et n atu ram actionum
mixtarum
h a b e a n t, aunt tamen prorsusspontaneae.
Q u em ad m o d u m igiture ae a c tio n e s, quae p rim u m gen u s actionum m ix taru m conficiunt et coactae d ic u n tu r, a v io len ter factis p lan e d ifferu n t, ita hae q u o q u e actiones non m odo n o n violentae s u n t , v eru m etiam illis coacte factis inagis spontaneae N am ju cu n d a et honesta ejus m o d i fines s u n t, quos p er se ipsos sponte nostra elig am u s: m o lesta aulern se m p er invite sub im u s , u tp o le a natura nostra aliena. S u m m a m ig itu r hujus loci M icheletus p raeclare co m prehendit his p a u c is : ” Ja in q u e duas p raecip u as rationes a ffe rt, c u r , etsi coga m u r qu o d am m o d o his duobus finibus extra nos positis (id qu o d tam en de jucundo m eliu s, q u a m de bono p ra e d ic a tu r), tam en sp o n te a g am u s: l ) ad ju cu n d a sponte nostra tra h im u r, quia sola invite facta m olestiam a ffe ru n t; 2 ) cum sua recte facta sane quis q u e p ro spontaneis haberi v e lit, etiam tu r p ia , quae voluptatis w btineudae caussa p e rp e tra v e rit, spontanea judicanda sunt. ( C o m -
m entar. a d ?l.
I. p. i3 8). — A d hoc genus actionum m ixtarumsp e ctan t e a , quae dicuntur de tem perante t l intem pérante in E t h .
E v d e m . I I : 8 , p. 1 3 2 4, A , 3o : Soxt 7 S ' t o ß i x t o v x x a v \ v n y g o v t i v u i, x x l o v B t i s ß ' i o f f t i v 7ioii7y S i . Sio f t i g i r o v s y x g x r y x x l t o v u x g x T y n ’K i i a i X x f t ( p i o ß y r y - a l s itJTtv • g» 0t v r i x s y « g # g / x x s i ' x x v « v r 0 s x 7 r 0 i U V T W ft g x T T l l %werS' 0 T l i y x g X T y f ß / of , (pxtjlv , a ( ß i \ - X I I a v r o v «a r o t u » y S i w v ê n 1 3v p*. tv v ( a X y * ~ y x g u t p i Xn u r i it g a s x v ri t 1 i » o v o a » r y v o ç t i j i v ) . 0 Te u x g x - T y S ß t C f 7t « ç « T Ô V X o y i t T M O V . V T T O V S i Saxt7 \ v -
ft i 7 cr
5
«1
*y y Kg ixiSv/uix tov y Si 0 s
,y xxoXovâv % x l ç u v t
W(T$ 0 U y. g UT y S fAxXXoV gXWV XXI OV ßi of i OTI ov Xv
-i r y g u s .
Intem perans
ig i t u r , d u mvoluptates
etju cu n d a
se c ta tu r, prorsus
sponte
agit. S im iliter etiamtem perans
,vo
lu ptates
effugiens,sponte
a g it. N am y r vj ß l o c xctic t v u y x y x v t i t tbtTou, 0 S i i y x f x r y t i(p <* n i t t i t a x a i
I c y t t , XXI r t t g i v i r x i o v ß i ot «XX’ c x i o v . y S i i r i & V f t i x
o v ft t i a r a ce t x y e t ' ov y x g / u t r i x e i Xoyo v. Q u are ig itu r ho«
-e o , q u i v i m p a t i t u r
a d r e m g e r e n d a m n i h i l
a d j u v a n t e *J.
b . P e r i g n o r a n t i a m f a c t u m ( t o dtl a y v o i a v )
q ue sua
sponte:
Iv r i f i y x g x T t l x x l x n g x r t ï y x ce 5 x n r à v o p y y I v o n (rot x y t i ' xy (pm y x p f % i ‘ - mar on ß I of oôi ï ' i -T s g o s o t W sy .m v y t r x n r x n p x r r o i tiv , ovcT’ c i v x y x o t
-^ o y t v o s...o r o t v i ï è s a m
3
t v y x p x y , o n ß l o t , I n t ix x l y i ï o v y y .o tl X n n y l v x y l p o r s g o i s s v t a r t v . (
1
. c. B , i5
.)— D e cetero hac de re conferas ea , quae dicit M i c h e l e t , S y -
slern d. philos. M o ra l
, p. 3 7 .*) Ib id . p. l l l o , B , i
5
: sotr.s dy r » ß l o t i o v tlvxi o nV I w S i v y <% p X *> * y y i ï l v a v y ß x X X o y s v o n r on ß t x s -
B l v r o s . N uuc ig itu r dem um Aristoteles disputationi de V i o
l e n t o , qu am su p ra (A , 1.) ingrediebatur, finem im p o n it, et ip sa m -violenter /acti definitionem repetit. N eque tam en repetitio haec est pro rsus tem eraria, u t M i c h e l e t i t s falso autum asse vide t u r , q u u m d iceret: ’ R epetitur hac J . 10 definitio actionum vio le n ta ru m , quam §.
3
jam d e d it, et quae tertio recurret infra §.I 2 : item rep etitu r definitio actionum m ix ta ru m ; quae om nia
praelectionem
m a g is, quamlibrum
sa p iu n t.” (Commentar•
a d h. I.
p. J 3 8 . ) --- N am haec tota disputatio certo quodamo rd in e p r o g re d itu r, in quo rationem h ah es, cur hic definitio vio len ter facti ”
tertio
re c u rra t.” A ristoteles nem pe de V i o l e n t o in universum d isp u tatu ru s, uti a d so let, omnia diligenter c ircu m sp icit: et idcirco non solum e a , quae vere ac proprie suntviolenter f a c t a
, se d etiam e a , quae su n tcoacte f a c ta ,
etquae p ro p ter
ju cu n d a
ethonesta
fiunt, conjim ciim tractat. N am haec am bo actionum m ixtarum genera speciem violenter facti prae se ferre v id en tu r: et ex eorum descriptione ipsa Violenti definitio et natura clarior elucescit. U tro b iq ue ig itu r, tum supra adcoacte
f a c t a
, tu m hic ad e a , quae propterju cu n d a
ethonesta
fiu n t, ipsam
violenter f a c t i
definitionem retractat. Q uocirca ite ratio is ta , quam rep re h en d it M ichelelus, prorsus necessaria et in re ipsà posita videtur. — Hac ig itu r de V i o l e n t o disputatione finita et perfecta, alteru m genus i n v i t e f a c t o r u m , quae p e re s t quidem om nin o om ne n o n s p o n ta n e u m ( o f
txovGLov
): revera autem i n v i t u m
(uxovaiov)
id d e
m um e s t, quod d o lo r et p o e n i t e n t i a f a c t i subse
quitur.
N a m i s , qui per ignorantiam quidlibet f e
c e r it, neque e x ipso facto dolore afficiatur, sponte
quidem non egit: ignorabat nempe i d , quod facie
bat; neque vero prorsus in v i t e , quippe qui dolore
non afficiatur.
Eorum ig it u r , qui per ig norantiam
a g u n t , i s , quem p oeniteat facti, i n v i t u s
( u x a v
)
e g i s s e videtur: is a u te m , quem non poeniteat fa c t i,
utpote d iv e r su s , n o n s p o n t a n e u s
( o f êxcuv)
e g isse
dicatur; hunc e n i m , quon iam ab utroque, tum in
vito tum sp o n t a n e o , revera est d iv er su s , suo ac
proprio vocabulo nomin are praestat *).
*) E t h . N i c o m . I I I : 2 : p . i i i o , B , 1 8 - 2 4 : t o ê's è t ' u y v o i oc v ou x * K 0 v a 1 0 v y t v x ir u v s o t I v , c U x o v c r t o v å i r o S n ! X v rc o v K a l s v y t r cc y t X * i x . ' o y u ç ccyvoixv 7t g u -£ z s o r i o v v , y r ^ i v àt Hvcrx*!?otlvwv Irt ! r y n g u -£ e i , s x w v y i v
oo n i n ç x x t v , ° y * y l j! ^ s i , ou o u.1 U x u v , y t) X v n o u - y t v o s y i . t o u eb? ih* uyvouxv o y i v l v y t r U y i X s l oc ci. - a eu v o v k h , o y >/ y s r a y e X o y e v o s , I k s ! s' r e f o s , s- CTUi o u x s x ui v ’ s rte! yoco ttu(psç>fi] ß i X r t o v o v o y e n s 'x t ‘v ? c) i o v . — Q u e m a d m o d u m v i o l e n i e r f a c t u m id eral , q u o d
e x
voluntate
ag en t is n o n p e n d e a t , ita his p e r i g n o r a n t i a mf a c t i s v o lu n ta s q u i d e m ag en ti s n o n d e e s t , se d t a m e n ipse e lfe - d u s a d v o l u n t a t e m agen tis no n r e s p o n d e t , et alius e s t , q u a m q u i in v o lu n ta te eju s e ra t p o s it u s : cu jus q u i d e m d i s c r e p a n ti a e causs a n o n est in ip sa v o l u n t a t e , s e d in
f a ls a rerum exter
narum cognitione.
U t i g i t u r in p r io r e g e n er e i n v i t e f a c t o r u m e ra t d e fe ct us
volun tatis,
ita iu ho c p o s te r io re est d e f e c tu s
cognitionis
: q u a p r o p t e r ho c b e n e d ic it u r p e r i g n o r a n t i a m facium . Ja m ve ro haec ipsa i g n o r a n t i a , etsi ea s p o n l a u e i i a l e m act ion is t o l l i t , p e r se et q u â talis n o n est ra tio s u f f i c i e n s , c u r a liq ui s iu v iin s egisse d i c a t u r : s e d p e r i g n o r a t i a m factum t u mï a m vero aliud e s s e videtur p e r i g n o r a n t i a m
agere
(t odd uyvoiav n Q u rreiv), atque i g n o r a n
t e m facere (to àyvoovvzu %oieiv) aliquid *).
N a m
p o e n iten tia, quàe facium iu se q u ilu r, est quasi abnegalio quaedam fa c ti, q u a agens id u t s u u m et in s u a v o l u n t a t e positum a - gnoscere recusat. Is a u te m , quem n o n p o e n i t e a t facti, neque s p o n t e e g it: ad actionem nem pe spontaneam perlinet vera et exacta c o g n i t i o e o ru m , in quibus actio v ersatu r: atqui hic ea ipsa ig n o ra b a t-, neque vero prorsus i n v i t e eg it: non enim eum p o e n iteb at facti. Hic ig itu r n o n s p o n t e egisse dicatur. N a m , u t om nia paucis co m p reh en d am , etsi ”v o l u n t a s a n t e c e d e n s ’ e i, qu em non poeniteat fa c ti, d e e ra t, tam en ”v o l u n t a s c o n s e q u e n s ’ a d e s t: ei a u te m , quem poeniteat facti, u lraq u e, et ”v o
l u n t a s a n t e c e d e n s ” ct ” v o l u n t a s c o n s e q u e n s ”, d eest: et
h ic ig itu r neque a n t e c e d e n t e r neque c o n s e q u e n t e r h o c facere voluit. — Cfr. M i c h e l e t , S y s t e m d. p h i l o s . M o r a l , p . 2 5.
*) Ib id . p . i l l o , B , 2 Ö: s ' r t g o v fon:i x u i ’ ro u y v o t u v n o u T T ttv Tov t z y v o o v v t u n o n 7v. — A b A ristotele ig itu r h o c loco inter se d istinguuntur et sibi in v icem , u t diver sa , o p p o n u n tu r haec a m b o : a ) t o p e r i g n o r a n t i a m a g e re ,
et b ) t o i g n o r a n t e m facere. H oc autem discrim en id em fere
e s t, qu od jm isconsulti in ter ' i g n o r a n t i a m f a c t i ” et ” i g n o
r a n t i a m j u r i s ” statuunt. N am is p e r i g n o r a n t i a m agere
d ic itu r, qui ignoret r e s s i n g u l a r e s , in quibus actio versatur: quae q u u m extra agentem et ab eo alienae s in t, si ab eo ig n o r a n tu r, venia dari potest et im punitas. H aec enim i g n o r a n t i a f a c t i , etsi in nobis, est caussa e x tran ea, vel instrum entum quo
d a m m o d o externum et a voluulate nostra alienum . Q uare ig itu r co m m o d e dicit A ristoteles cf t ’ i l y v o t c c v , tam quam si ejusm odi facta non p e r e u m , qui ag it, sed ipsam p e r i g n o r a n t i a m fierent. Is vero i g n o r a n s aliquid fecisse d ic itu r, qui ignoret) e a , cjt uie i g n o r a r e , n o n d e b e a t : u t officia, rectum et hone stum . Q uid sit enim bonum ct justum re c tu m q u e , nescire, est inalae v o lu n tatis: ct haec i g n o r a n t i a j u r i s non est exlranem n aliquid et a voluntate agentis a lie n u m , sed principium in tern u m et qualitas ejus ipsius, qui agit. Q uare igitur hoc x y v o o v v r o c
e b r i u s (o
fii&vcov)
vel i r a t u s (6
ôçyiÇÔfievoç)
non
p e r ig n o r a n t i a m ag e r e vid etur, sed propter quid
dam eorum , quae dicta sunt: neque v e r o s c ie n s
(eldojç)
a g it , sed i g n o r a n s
(àyroà)v).
Improbus
autem quisque, sim iliter atque h i c , ig n o r a t , quae
facere d eb ea t, quaeve sint vitanda: et quidem hoc
ipsum vitium h om in es reddit in ju stos et omnino
m a l o s * ) .
At vero invite factum dici n o n d e b e t ,
optim e v o cat A ristoteles. C onfer M i c h e l e t i
Commentar,
a d h. I.
p. i4o .*) Ibid. p. i l i o , B , 2 6-3o : o yx/ o y i ö v uo v ri o ç y ‘ £ ô -
j u i v o s ov S o n t ? J V x y v o i x v n g x - r r i t v , aX X « S i x r i t co v
l t p t ) / u i v u ) v , ovx i
i
S u> f S i , «XX x y v o u i v . x y v o e ? / ui v ovvT t X S 0 <* S l ? T T g X T T l t V X X I U V X 0 t K T ( O V , X X I S ‘ X
\ ' e / J/ > I <7. 1 .
r i t v r o i X v t ij v x y x ç r i x v x o i x o i x x i o K ui s x u x o i y i -
yovrxi
. — O m n iu m ig itu r p rim u m q u o d ad id a ttin e t, quoddicit Aristoteles, ”
ebrium
veliratum
non p e r i g n o r a n t i a m ag ere v ideri” , fieri q u id em p o test, u t quispiam p ro p te rebrieta
t e m vel
iram r e s s i n g u l a r e s
, seu circum stantias actio n is,sensibus et intellectu tu rb a tis , non videat vel saltem non rite co g n o sc a t: at tu m sane ebrius vel iratus p e r i g n o r a n t i a m a g it, et non i g n o r a n s . Cujtis q u id em rei e x em p lu m e s t, si iste , quo instrum ento alteru m feriat, n o n v id e rit, et eum in te r ficiat , q uum non nisi verberare voluerit. H ujusm odi autem h o m icid iu m non est sp o n ta n eu m , etsi im putatione non caret o m n i, q u u m ipsius ebrietatis e t irae auctor agens ipse s it: nisi forte p o n a s, eum per inscientiam eb riu m facium esse. A tqui de hoc genere a ctio n u m , qu o d d icitu r C u l p a a p u d ju risco n su lto s, hoc loco non loquitur A risto teles, sed infra d em u m cap. 7 . Q uare ig itu r, quum A ristoteles ipse expressis verbis d ic a t, eb riu m et iratu m non p er ignorantiam agere, locus hic ita est in te llig e u - d u s, u t ponat auctor e x e m p lu m , quo affectione q u a d a m vel af f e c tu , qui
honestatis
sensum nobis a b s tu lit, im p u lsi tu rp ia et crim ina com m ittim us. H ujuscem odi au te m actio n es, quas p au llo infra s u b i t a a ( r « ifxicpvy:') n u ncupat, prorsus spontaneae su n t:si q u i s , quid u t i l e sit et e x p e d i a t (*ô ovu
yé-n am iyé-n his actioyé-nibus
ignorantia j u r i s
, nonf a c t i
locum te n e t. — E b riu s ig itu r et iratu s non p e r ig n o ran tia m , sed ” p ro p te ra liqu id eorum
,quae d icta sunt
”(Sid n ru>v eioyui-
vwv) agunt. Q u o rsu m vero illu d elFatum spectat ? Q uaeuam sunt illa antea dicLa, quae hoc loco respicit A ristoteles? E u s t r a t i u set G a r v i u s
ebrietatem
etiram
ex pro x im e antecedentibus iu - telligunt. A t vero si, u t hi autum asse v id e n tu r, ebrietas et ira essent p raecipua agendi caussa, tu m sane ipsam facti ignorantiam p ro d u c e re n t: quae q u id e m , u t supra v id im u s, principium essetculposae
a c tio n is, de quo autem genere actionum hoc loco nonq u aeritu r. V e ru m enim vero iguorantia juris heic est priucipium ag e n d i, q u u m n im irum voluptatis vel ulciscendi cupido per o c
casionem ebrietatis et iracundiae vehem entius exardescens
hone
statis
sensum offuscet. Q uocirca paraphrastes reste :Sud
S S o-yy
}
vv uWo ri noitiy o no>ii: et A ristoteles hoc loco
ju cu n
da ( r d
de quibus supra ( p . 1 1 1 o , B , g ) d isputavit,respicere v id etu r. P raeterea ad hanc hujus loci explicationem optim e q u a d ra n t e a, quae pro x im e s e q u u n tu r, in quibus de m a litia in u n iv e rsu m , quae ex ignorantia ju ris , etiam nullo affectu im p e lle n te , o ritu r. D e qua re videas R P i c h e l e t i
Commentar,
a d h.
I. p. i4
i - i4 2
. — Q uod d enique attinet ad illu d : o v kt i S ù f
S i,
u W ’ a y v o u v , cav ea s, ne in euudem erro rem in c u rra s, in quo versati v id etu r H e g e l i u s , dicens: ” ingleichen fü h rt er die A nsicht des A ristoteles a n , w elcher unterscheidet ob d e r H andelnde o v k t t ’S w s oder u y v o t S v sey ; in jenem F alle d e r U nw issenheit handelt er u n f r e i w i l l i g (diese U nw issenheit bezieht sich a u f die ä u s s e r n U m s t ä n d e ) , u n d die H andlung ist ihm nicht zuzureckuen,” (
Philosophie des R ech ts
, §. i4
o , p . 1 9 0 .) — H egelius ig itu r non tarn in ipsa se n te n tia , quam in vocabulo e rra v it, quum dicat A risto telem hoc loco o v k e t -S u s
e t o c y v o i a v sibi invicem o p p o n e r e , et p e r illu d ig n o - rau tiam facti seu reru m circu m stan tiu m significatam velit. A t enim hoc lo c o , u t supra v id im u s, sibi invicem o p p o n u n tu rS
1u y v o t o c v e t o o y v o u v , q u o ru m q u id em illu d
ignorantiam
f a c t i
, hoc autemignorantiam ju r i s
significat: istud autemo v k 1 1
S
u s hoc loco prorsus idem est ac c i y v o c o v ) et uti u n içov
) , ig n oraverit: nam h aec ignorantia, quae i n
p r o p o s i t o versatur, ratio non e s t, cur id , quod
fecerit q uispia m , invite factum habeatur: iinrno vero
in eàd em est caussa ipsius improbitatis.
N e q u e
vero ignorantia r e r u m u n i v e r s a l i u m (»j
xcc&ô-
lo v)
factum reddit invitum: haec enim ipsa ig n o
rantia agenti imputatur.
Ignorantia autem r e r u m
s i n g u l a r i u m (q
v.uxV t'moxa),
in quibus et circa
quas actio versatur, factum efficit
i n v i t u m .
N a m
e i , qui in his ipsis circumstantiis erraverit, ven ia
atque misericordia
datur.’
Quare igitur i s , qui
rerum circumstantium quiddam ig n o r a v e r it , in vitus
e g i s s e videtur *).
*) Ib id . p. 11 1 o , B ,3
o , sqq. : r o J1’ x x o v f i o v ß o ' j ' k t r u i X s' y i c S ’x i ö v * t V r i s u y v o c t r o c v y t p s g o v ' ov y x p tj t v r y 7C g o x t g i e r e t x y v o t x u i r t x rov uxovertov x X X x r » ; s y o X '3
r - , j p t u s , oviï’ y . x $ o \ o v sy o vr xt y ù g i ï t x y c rx v rt j v ') " «XX* rj x x $ ' V k x c t t x , fa ois x x i i r e g i x tj n ç x £ i s ' fa re v-' 1 3/. 1 ' . ' ' > > r o t s y x a x x i e A e n s x x i ( r v y y v w y y o y x g r o v r w v v i u y -v o w v u x o v a
i
u s t r g x r r e t . — O m n iu m ig itu r p rim u m quodad illu d r o cr v / x ( pr ç o v a llin e t, hocce vocabulum significat i d , q u o d
utile
est etbonum propter a liu d, i. e.
in stru m enta
, quae ad finem oblinendum conducunt. Q uoniam a u te m , u t in fra v id e b im u s, p ropositum instrum enta agendi sp e c ta t, ig n o ran tia in stru m e n to ru m b onorum dicitur i g n o r a n t i a i n p r o p o s i t ofa r i / n g o u i ç s a e t è l y v o ’x ' ) . Haec autem ignorantia i n s t r u
m e n t o r u m , quae in p r o p o s i t o v e rsa tu r, eadem est atque i g n o r a n t i a j u r i s ( a y v o w v ' ) : p ropositum enim ipsum necessa rio e rit m a lu m , sim ul atque agens, boni iguoratione sibi p ro p o su e rit e a , quae non sint agenda. N am si quis ignorantia re ru m singularium p ecca v erit, non habuit m alum p r o p o s itu m , siq u id e m , qui p er ignorantiam e g it, m alam ex 6ua actione conspicit p rae te r p ro p o situ m profectam consequentiam , quam q u id e m , p riu s quam e g e rit, nec vidit nec voluit. N eque tam en haec ig n o ra n tia in proposito eadem est atque ignorantia r e r u m u n i v e r s a
-H a u d igilur a re alienum esse videtur,
q u a e
(xLva)
s i n t , et
q u o t
(jtoVm) sint illae r e s s i n g u
-l i u m (tj y .a S o X o v ), sed ita in -lev se distinguuntur, ut haec sit ignovaulia ipsius f i n i s seu m a la , i n t e n t i o , illa aulem ignoran tia b o n o ru m i n s t r u m e n t o r u m , quae a d f i n e m c o n d uc a nt : et baec i])sa ignorantia instrum entorum ideo non est ignorantia re ru m u n iv e rsa liu m , quia instrum enta in rébus singularibus aule actionem n os circum stantibus versantur. Nihilom inus tamen ig n o rantia in p ro p o sito n o n est ignorantia r e r u m s i n g u l a r i u m ( i/ y.x& e 'x x c n x ) seu i g n o r a n t i a f a c t i ( J i u y i o t x . f i , at e - n im is , q u i in pro p o sito p eccet, singulas circumstantias actionis p e rb en e s c it, et tam en m ale iis u titu r ct inter eas non rite eli git. A risto teles ig itu r hoc loco de t r i p l i c i loquitur ignorantia: a ) i g n o r a n t i a i n s t r u m e n t o r u m , quae ad f i n e m condu cant ( t o c v y t p i ^ o v ' ) , seu i g n o r a n t i a i n p r o p o s i t o (;; iy r y n gttxigiaei u yvo ixfi. b) i g n o r a n t i a r e r u m u n i v e r s a l i u m ( v y .x S o X o v ) , seu ipsius f i u i s : et c) i g n o r a n t i a r e r u m s i n g u l a r i u m (»7 y.xS s ' k x o t x ) , seu c i r c u m s t a n t i a r u m actionis. Q uod si hasce tres ignorantiae species ad sua ge nera re fe ra s , i g n o r a n t i a j u r i s (xyvow v) est g enus, cui i g n o r a n t i a f i n i s et i g n o r a n t i a i n s t r u m e n t o r u m subesi: i g n o r a n t i a autem f a c t i (fii xyvoixv') est haec ipsa i g n o r a n t i a c i r c u m s t a n t i a r u m , quae quidem sola facium reddit i n v i t u m . Q u are ig itu r apud A risto telem principium illud jurisconsultorum : ”i g n o r a n t i a j u r i s n o c e t , i g n o r a n t i a f a c t i n o n n o
c e t ”, jam in fo rm atu m invenim us. D icit nem pe Aristoteles ipse
E t h . Nicom . V: i o : p . i i5ô, A , 5 - g , haec: rw» f i xKovcriuv
tX y é v i f f r t c o y y y ut (X o v i y. X r a, a i o v a v y y v ut y. ov i y . x ‘
07
X /u.iv y x o y.y /xovov xyvoovvics a W x x x i JV x y v o i x vu / u . x ÿ T x v o v
7
i , c v y y v io'xo v t * X ( = i g n o r a n t i a f a c t in o n n 0 c e t f oax S i y r/ S t x y v o i x v , x X X o iy v o o u v r i s
y i v Si x n x S o s Si y y r e (pucutov y y r x vB çwirivcv, ov a v y y v to - /x o v i r . x ( = i g n o r a n t i a j u r i s n o c e t ) . — Ç ur. .autem ita s it, de ea re M i c i i e l e t u s optim e b aec: ” D a nun aber die E u lfrem d u u g des W illens von d e r ihn um gebenden W elt darin b e stellt, dass ci', als illg llllë ln ê f, in \ \ iêilêrsp’racli Hiii deil einzelnen U m stä n d e n , als den V oraussetzungen seiner Ila n d - geräth (denn diese bezieht sich, nach A r i s t o t e l e s »
l a r e s seu c i r c u m s t a n t i a e a ctio n is, distinguere
ac definire.
I la e igitur sunt: q u i s (xiç) et q u i d
( r t )
a g a t , atque c i r c a q u i d vel i n q u o
( n e ç l t lr\ tv r iv i) aetio versetur et insit; nonnumquam au
t e m , q u o ( r in ) :
e x . gr. in stru m ento, e t c u j u s
c a u s s a
( m x ar Lroç):
e x . gr. sa lu tis, atque q u o
m o d o (nvjg): e x . gr. utrum leniter an veh em enter
agat*).
Quas quidem u n i v e r s a s (u n a vx a tu v tu )
im m e r a u f das E in z e ln e , sv roTs xtxÿ* s ' k x g t x ) , so ist das N i c h t w i s s e n d i e s e r U m s t ä n d e G ru n d d er U n f r e i w r l - l i g k e i t ; denn sie täuschen o ft das B ew usstsein, w elches n u n in der MeiuUng, dass A n d e r e s e x istire , als w irk lic h v o r han d en i s t , e i n e g e g e n s e i n e E r w a r t u n g a u s f a l l e n d e V e r ä n d e r u n g i n d e r o b j e k t i v e n W e l t h e r v o r b r i n g t , w .— D eshalb kann d er I r r t h n m ü b e r d a s A l l g e m e i n e , d. h. di e G e s e t z e d e s s i t t l i c h e n H a n d e l n s , o d er d a s , Was geschehen s o ll, die H andlung keinesweges z u einer n ich t zuzu rech n eu d en m achen; denn alle Requisite d er F re iw illig k e it sin d v o rh an d en , und die P f l i c h t ist n i c h t e i n e i n z e l n e r U m s t a n d , dessen Nichtw issen durch seine F r e m d h e i t gegen d en W illen diesen entschuldigte, sondern die e i g n e S u b s t a n z d e sse lb e n , w elche er w issen m uss.”
System d. ph ilos. M oral
, p . a G. Cfr. H e g e l,Philosophie des R ech ts
, $. i i5
, 1 1 7 . — Q nae quum ita s iu t, A ristoteles recensionem re ru m sin g u la r iu m seu circum stantiarum a c tio n is, in quibus ig n o ra n tia facti V ersatur, accuratam in pro x im e sequentibus in g re d itu r.*) Ib id . p . I l l i , A ,
3
-5
: Vaus o'vv ov iïtOglaai ocv.T ot , t t v X y.xi n 0 <7 cc t a r i
,
r l s r e r i xott n t o i r l. , t t\ . t / %* 3 / «
il ( v r t v t n g o c T T t i ' s v t o r e o s xoci r i v t f otov o g y c c i q , x x t s ' v t k X r i v o s
,
oiov cru)T}]p/xs , x x t i t 00 s,
otov r i g i / n xjj
a ( p o-
$ ç x . —— Aristoteles igitur
sex
c i r c u m s t a n t i a s a c tio n is , inquibus ignorantia facti versari p o te st, recenset et d ein d e exem pla earuin alfert. Q uarum quidem categ o riae, secundum n o stra m d i cendi co n sv etu d in ein , hae su n t: 1) S u b j e c t u m ( r « ) actio n is, i. e. i s , a quo actio p ro ficiscitu r: 2) S u b s t a n t i a ( V / ) actio n is:
3
) O b j e c t u m ( i t i g l r i tj iv a c tio n is:4
) I n s t r u-nem o ignorare potest, nisi forte insanus
( [ x o u v o ) i s -r o g )
sit.
N am facile apparet, fieri non p o sse, ut
q uisp iam , q u i s agat (xôv
t t q u t i o v t u) ,jgnoret: qui
euim s e m e t ipse ignorare potest? Accidere vero
p o t e s t , ut aliquis, q u i d agat
( o tcqi/.cteo),
ignoret:
sic i s , qui arcanum quiddam enuntiaverit, ait, ver
ba sib i nolenti e x ore excid isse
( i x n s a e i v u i r o v gv e l se n escivisse res esse tacendas («uoççujra) : ve-
lu ti A esc h y lu s mysteria *).
Similiter etiam fieri
m e n t u m quo u titu r agens: 5) C a u s s a ('svtxu rivos')
actio nis, i. e. i<l, quod agens inten d it, vel propter quod agit aliq u is: et denique 6 ) M o d u s ( n u s ) , quo agit. — Quod au tem ad duplicitatem illa m , quae apud A ristotelem occurrit ia tertia circum stantia ex p rim en d a, attin et, liaec de ea re ex M i- c H E L E T i C o m m e n t a r i o a d h . I. transscribim us. ” Nonnulli n « p l
r i ij s v r ’i v i de l o c o et t e m p o r e intelligi volunt. P a ra
phrastes utru m q u e om isit; r l s vero de eo intelligit, in quem cad at a c u o : t o ocvtov ngocrconov to v ngos ov n s nom o nom% Rectius E u stratiu s, cui ns§t r l et sv rivi idem videtur esse: subjectum ( v n o x t ! usvov)” “ id quod nos O b j e c t u m vocare cousvevimits — ” enim significat, c i r c a q u o d vel m q uo actio consisiit; unde etiam cum copula r;, quasi una eadetnque res sit,
u traq u e haec fuerunt ab Aristotele conjuncta.” Nempe antea
dixerat x u t , ut novam .adderet circum stantiam ; cum autem ad d id it ij , quod saepius p<sr hos libros est explicandi gratia posi tum , indicat e a n d e m c i r c u m s t a n t i a m ( n s g ! r l ) n o u a q na- d am l o c u t i o n e (sv r i v i) a se circum scriptam fuisse.”
*) Ib id. p. 1 1 1 1 , A , 6 - 1 o : u n u v r u /u iv ovv r u v r u ov
i s t s uv uyvoijasts y*> yutvo/usvos, i ijXov i ’ us cvis' r o v
t f ' * v i\ at / J
n § o t r r o v r u nu * s u v r o v y s ; o os n § u r r t ‘ , u y
-voti&mv liv riS f otov ^tyo vr.ts (p.xoiv . s x .n ê if.i.Ty. x v .r o v s.t v)
o v y . 11 i i v u t o r t u n o § g y r u t/v, utrnsp A t ff % v \ o s r u / u v c r r t K U , ij i t 7 £ u t ßovXoysvos u ( f ) s 7 v u i , us o r o v xoe-
r u n l X r t i v . — Q liod igilüF allinet âil
prim am
et s é c U U -d a m circum stantiam , S u b j e c t u m dico et S u b s t a n t i a m clio n is, ignorantia illius est prorsus im possibilis, siquidem nem o
p o t e s t , ut aliquis ig n o r e t, c i r c a q u i d v e l in q u o
actio versetu r, veluti s i , ut M e r o p e , filium pro
h o s te habeat; e t ,
quo
instrumento utatur: veluti
si h a s ta m , quae mucronem habeat acu tu m , in mo
dum sferae esse obtusam putet
[ è a c f u i Q œ a O u i t o I s -Xoyyo)fxev(iV doQv)',
e t ,
cujus caussa
a g a t: veluti si
quis alium salutis caussa verberans interficiat; e t ,
quomodo
agat: veluti si quis a lii, se eum leviter
percutere putans, ictum vehem entem infligat
(dtU
ßouÄojuei'os
nuiu&iev uv)
*).
se ipse ignorare p o test: iu ip sa autem S u b stan tia actionis ig n o ran tia lo cu m tenet. Gujus q u id em ignorantiae A ristoteles hoc loco d u o exem pla aflferl. A lteru m est A eschyli e x e m p lu m , qui m ysteria Cereris aperuisse d icitu r. D e qua re E u s t r a t i u s haec: ” V id e tu r enim Aeschylus in Sagittariis (ita enim in sc rib it fabu las q u a sd a m ), in S acerdotibus, iu Sisypho saxum yolvente (trf-
r , iu Iphigenia item et O e d ip o d e , de C e reris sacris
curiosius quaedam evulgasse. D e quo H eraclides P o n tic u s iu
p rim o de H om ero libro sc rib it, p aru m abfuisse, q u in in sceua ea de caussa fuerit in te re m tu s, quod nonnulla de m y steriis p ro d ere v id e re tu r; praesensisse enim populi tu m u ltu m , in q u it, atque ad aram Bachi confugisse: cu m q u e A reopagitae in tercessissen t, d iceren tq u e nihil prius de eo tem ere c o n su le n d u m , q u a m ju d i cio suo fuisset d e c re tu m , in ju d iciu m ita fuisse a d d u c tu m atque a b s o lu tu m , clem entia judicum m ax im e veniam c o n se c u tu m , q u o d stren u e apud M arathonem p ro p atria p u g naverat. N am e t fratri C ynegyro m anus obtruncatae fu e ra n t, et ipse g rav iter sa u ciu s ex p ro elio fuerat exportatus.” V id e M i c h e l e t i C o m m e n t a r . a d h .
I. p . a 4 6 . — A lterum hujus ignorantiae ex em p lu m p e tit A ri
sto teles ab e o , qui alleii catap u ltam ostendere volens
ja c u lu m em iserit { x ( p * 7 v c / .i'), et alterum vu ln erav erit v el in te rfe cerit. N am agens hic ig n o rat ipsam actionis S u b sta n tia m ( W ) » q u u m p u tet actionis suae Substantiam esse r o c ï e 7 i ; x i ; ea au tem est t o x ( p e 7 v u / .
*) Ib i d . p. 1 1 1 1 , A , l l - l 5: co/5* V ü civ t h xeet r o v i i o v T r o X t / U i o v i t v e t t l o a n t g y M i g o r r t f , y . x i t a t g x i ç w s
