Meditatio philosophica de deo qvam cvm consensv ... facultatis philosphicæ in regia ac ... academia Vpsaliensi præside ... Petro Aurivillio ... placido bonorum examini submittit Martinus Lithenius West. in audit. vet. majori ad diem Septemb. anni M. DC. L

Q t B . V .

I l

M

D I T A T 1 0

P H

D s

D E O

C V U C O N S E N S V

t / t m p liffitn d F a c u lu tis Philofopbicæ

I n

J{tgia a t tüußri Academia Fpfalienfi

P R Æ 5 I D B

M. P E T R O A U R I V I L LI O

Log. & Mcttph. Prof. Ord.

placido bonorum examini (ubmittit

M A R T I N U S

S

In jtlo s ftu

A u^ir. Vet. Majori ad diem " i Scpriwb. A n n i _{M. D C . [ - X X L}

Ü P S A L I Æ "

Excudit

R,

I. N. I.

Î R Æ F A T I 0

Vemadmodutn Geograph in defcribendo alicujusternat

traSIUyfolcnt loca / tbi ignota

petrofa, abrupta

editijque

monitibus obfikt y devia appellare; id quoque in bac de D eo me

ditatiione fateri neceffum habeo. H ic enim excelfam rupem mi-

biohjeHam fentio

intelleBum meum obfeuratum

atque ter­

rea ulla m ole

corpore fcdicet

obrutum à refta Dei contempla­

tiones impediri

Traterea a vifibili hoc mortalium commercio

ita remotus e(l D e u s, ut non pofiit D ivina majef t a te ejjentia

in casleftt fuo habitaculo refidens

mente Vel ipfius Spiritus Sati-

Eli gratia illuminata

nedum natur* tenebris obduBa

pervefti-

-gari* U t proinde y ere dicat S caliger Exercit

Sccl.

in retbus d fenju remotis ImgVam humanam balbutire

E t eo

quoqiue minus cognofcit intelleBus

quo magis doBore & duclore

fenfiu deftituitur

docente A r ft. I. 1 .d e part

animalium c.

m it. H in c fit ut quo obfcurior eft intelleBus} eo difficilior elocu­

tio

Ergo fufficiet mihi f i in plerijque ea tenuero} qu* probabi­

li raitione alit aftfecuti videntur. TSlon enim erubefeo in iUis me­

am ffat eri ignorantiam

in quibus me maxime Verecundum ejfe

decc:t. Laudabilis enim eft Verecundia y qua hoc unum in d iv i-

nis tfe [cireintelligit

quod nihil fciat

fiquidem Deus melius

4

tur me/ciendo, ut tritum illud fonat

fpeB at illud ScaligerEfY'Uifi+n* tfu ft.jj*

Exiere.

fe£l> 1 . D eum non melius intelligitnus

p e f i y f ^ Y

e a

iper qua negamns nos intelkgere

fruftra igitur hic quifquam

quajfiverit abfolutam hujus argumenti traBationem >

quidem ta fit ejus dignitu & eminentia

ut a confnmmau eru­

ditionis

acfingular'u acuminis ingenio

nedum a me ex peel ari

Vei debeat Velpoßit. E t licet tenuitatu me<t ipfe mihi fa tis fu

per que confcrn f i n

cum tamen exigui mei ingenii fpecimen

qualecunque exhibere in animum induxerim, h*c fublimis

divina materia pr<t cater is mihi deliberanti placuit y non quod e x i

ftimarem me ,u t diH um eß, tanta difficultati po/fe facere fa­

tis

Verum ut haberem occafionem

ab aliis audiendi, difeendique

ea, quibus adjutus in pofiemn melius

felicius in hujus fupre-

tni numinis cognitione progredi pojfem.

Quo quid poßit

effi jucundius?

quid honefliusl quid utilius? cum tn

hoc folo. fita fit y ad quam in hac vita maxime niti debe

m u s

œterna jalus. Quocirca h<*c eadem cogitatio

per totum

v ita curriculum m ihiy ducenteDeo, prima erit & ultima. S ed

ne inimmenfum pelagus abfque omni emergendifpe profundius

me immergam

cum de re mfinita y immenfa & *ternay ferma*

nem inflttuere cœperim y folum pauca de naturali V ei cognitione

mihi delibare animus e fly m iß i f que rationibus

qu*e in (acris

literis paßim Junt obvU y libenter reddam me contentum his y

qutt lumine naturœ funt manifefiœ. T ib iy (Benevde le flo r

jam preces admoveo y u t in meliorem partem , hos conatus meos

interpretari digneris

qua unica fpe excitus ad propofitum me

accingo

quod fecundet ille

qui omrn fapientiœ fons eft

V e ta !

r T

I.

Mnium primo nominis rationem

inire placet juxta informationem

Galeni de Mcch. med. c. q. Hinc

ratione inftituti operat pretium nos

cfle faturos cxiftimamus, fi id quo­

que paucis in limine fecerimus, ini­

tium capientes ab ipfa Etymolo­

gia quae apud Audores varia

leporibus occurrit. Quidam aGrx-

ca

_{feo< deducunt commutatione unius elementi, ut fxpè}

alias liter* cognatx commutari folent. Jtoc autem videtur

originem traxi fle vel ab avfyav, quod eft urere, accendere,

ardere , ratione etymologi*, haud dubiè â foie petita, qui

pleri fque gentilibus pro Deo prxeipue, & habitus & cul­

tus fuit, uc conflat. Vela

_{inufitato, pro quo nunc t^ -}

fii, quod fignificat pono, quod Deus fit oStic

mcvfg,, quia

omma fecit & pofait in prima creatione, confer Arift. lib. de

Mundo c. 6. init. Plato â &étv derivat h. c. currere, quod

Deus ad omnia concurrat, vel» quod potius videtur, & hxc

etymologia a foU efl fumpta ut prior; unde Socrates in Cra-

tylo in hunc modum loquitur, (pcdyovTtq ptoi ôt nfunt tuv

dv&pâ-7TUV

_{TStlV ■zrêî Tïjv Efis.u$u tXtXç ftovxç Svxç >jyf<e9£ , isajrip wvmXkoi}

Tuv ßetpßuptvv' vjXtor <rehv\vr\v X, fiiv

xfif i&tvov. uti yttr

tWTU 0 pUVTiç

TttevQ, ctGt

PpOpCCp

ffOVTU ,

TUVTtJÇ TÏ]Ç

ùvtxç

_{imopt>u<ruf. Plutarchus å ÿtucfoq, quia Dene}

contemplatur ,fpeculatur, intuetur omnia, cujus oculis omnia funt

nuda & aperta, neque eft ulla creatura invifibilis in confpeSu

ejns. Alii dcducunta

_{quo timor dicitur, tanquam fit}

res ali qua, cui maximè debeatur timor. undcS tatius

—

—

' ■

■

-

_{frimut in orbe Deos fecit timor.}

II.

_{Ab Etymologia ad Homonymiam progredimur, vo­}

cis^ hujus fignificationam, ambiguam, mctaphoricam &

im-isnpropriam deprehendimus, i Q uando idolum [stau* aut

venter Deus dicitur , fit hoc x*,t*M £o» ex opinione aut cultu impiorum, à ka]’ àXrfreiot» n»n verè aut reipfa. Ita Dij gentium Dii dicuntar. 2 In plurali numero tribuitur magiflratibus, qui D éfunt non naturaffzå ratione officii, quod Divinum efl

unde ilLud fxpe apud Homcr. obvium i&toç ùç twt0 Jtjjuu*.

%,[olquoque apud Mart. L 12. Deus dicitur:

Martis alumne dies , r of eam quo lampada primam Magnaquè fideret vidimus ora Det.

4.. Propria iignifieatio e f t , quando exprimit verum & fum-

mum Deum creatorem, calt & terra,, dc quo Sophocles fic

canit:

Vnum prof telo numen, unnt eß Dem,

Qui condidit calum folum terra patens, Marifljuè flu clui, vimquè ventorum gr av em,

I I I . Synonymia. Nomina infuper Deo â Philofophif.

gentilibus varia â variis tribuuntur, neque tamen ullum ejus exhaurit eflentiam, quia intclle&u humano non p o ted p erfe âè com prehendi, cum omnibus fuis attributis. N e tamen cognitione inde cxpe&anda penitus privemur, cum magnam partem feientix in ipfis nominibus delitefcere ar­

bitremur »illorum quoque pleraque rcccnfcrc non dubita­ mus, ideo enim ex hifcc rebus, qux naturx noflrxconve­ niunt fe patitur nominari, ut fummam Divinx majeftatis perfe&ioncra aliquo tamen modo, & quali per fpeculum

intueri queamus. Sunt verb alia inficiantia, ÔCnihil aliud

fignificantia quam eum, omnem fuperarc eflentiam, ctvxo-ioc,

>, dvapx®* » ,. e ß entia, temporis,, principii ex* pers, oculorum- aciem effugiens. Alia A ffirm antia, tanquam dc

rerum univerfarum au<3o r c , ut E ß en tia, fa p ien tia,, M ens,

\ fia t 10, Potentia, Parens, Sator hominum, Animus, fieflor

Olympi, Fatum [ quia ex eo dependent om niayCaufa Caufa-

rum ^Providentia ( efl enim cujus conlilio huic mundo pro­

cid e tu r) N atura( ex qua nata funt omnia, cujus fpiritu vi­

uttitnui ) Prxtcr alia adhuc numéro plurima in fâcris occur­ r e n tia , qux quia ad noftrum fcopum non fpe&ant, prx- terim

us-I V . _{Proximumnobis nunc erit videre, qaomodo Dcus}

hefe hominibus intclligcndum fiftir, quod duplici fit via.

N aturali & J{evelatai Hanc nunc miflam, quippe ad aliud

f(oruro f p e f t a n t e m facimus Illam fub examen revocabi­ m u s , vidcbimufque num Deus aliqua cognitione naturali piollic intclligi? E r quamvis hxc dc Deo naturalis notitia, oimnibus manifefta Äpoßeriori cfle p o tu it, nam â priori non

p ioteft, quia non habet caufam, per quam 4 priori dsmon-

fftretur ; a multis tamen olim in dubium vocata fuit, ut a P rotagora, Quidam quoque omnino nullos putarunt efle Deos,.Cie.-h i. de natura Deorum. Qui vero dixerunt cfTc D e o s in tanta fuerunt varietate conftituti, ut moleftum,. iimô fortaflis impoflibile fit,, eorum fententias dinumera­ r e . Et hodie nonnulli; etiam cxiftunt,qui'Deumpofle ex principiis naturalibus cognofci, infeliciter, non minus q u a m prxfradè negant. Animas proinde nobis cft illis,item

Qc a l i i s f c q u e n te s opponere rationes , quibus cxiftima-

imus dcmonftrari pofle, aliquam dcD eo cognitionem na*

curalcm dari. _{h 7}

V. _{E t primo quidem ex naturali cognitione acquitta, fiv e,/1 ^}

mt alias nom inatur, objeHwa, quam ex operum co n tem -T

p iatio n e, beneficio rationis & difeurfus colligimus. Quis ^ u

enim cft tam vecors, qui mundi hujus admirabilem, om- . ,C

memque captum' humanum excedentem ftrufturam c o n - ^ ‘^ ‘ * ifiderat,. & artificem divina mente ac feientia prxditum'1*“-" mon deprehendat? Quippe in ea cernitur connexio omni- mm rerum, ordo viciflitudoque admiranda, quam ncccflc e ft non cafu aut fortuito fieri potuifle, fed omnino perdi- Ifpofitioncm, humana multo fapientiorem,adeoquc divi- mam cxtitifte* ncquè cft ulla arbor, planta aut herba, ex «qua conditorem pernofccre non poflit quivis cordatus

A 3

iL 'r*

-in fp e âo r. Q uod quoque Stigelius verfibus fbis e g r e ­ giis innuit:

A u t mihi plant

a

Qui facit & late euntia vigere fovet. Enatat ex tpfis divina petentia campis,

E t levu eß cespes, qua man probat ejfe Deum.

V I . Huc referri poteft Auftor lib. fap. c. 13. v. 1 ,ôc feqq. cujus haec funt verba: Vamfunt omnes homines â natu­

ra , quibus ineß Dei ignoratio, cum ex iis quee vident bonis, non potuerint eum novijfe qui eß , neque ad opera attendentes agno­

verint artificem ; fed aut ignem, aut fpiritum, aut citatum aërem# aut orbem fiellarumt aut violentam aquam, aut luminaris cielt Deos reHores mundi ejfe putaverint. Quorum ß deleftatt fpecie Deos ejjeßatuerunt, agnofeant quanto ißk melior eß Dominus : nam ille naturalis auilor pulchritudinis creavit illa. Quod f i po­ tentiel ac efficacia in admirationem traduBi funt intelligant ex iflis, quanto ßt pot entier is qui comparavit illa. Nam ex magni* tudtne & fpecie ac creatis rebus convenienter natura earum opi­ fe x Jpeftari potuerit. Quod haud obfcurc quoque ipfe Ari*

ftotelcs innuit lib. 1. de part, animalium c. 5. Et eruditè H u g o Grotius :Mundus ipfe loquitur, tefie flo tino, Deus me

fecit. Facilius eft cx lumina itabene congruente agnofee-

r e ,u n u m ejusfummae opificem,quam om nesn atu ræ p ar­ tes cognofccrc, aftrorum curfus, caufas ventorum, maris aftu m , terrxm otum & eorum , q u x d i c u n t u r , ani­ mantium naturam, generationem, partes, carumque ufum, arborum , herbarum , metallorum, gemmarum, lapidum proprietates, quae vel fingula funt laboris immeo II.

VII.

quentibus : H oc univerfumauteft a f e , aut ab alio , aut eft produ&um aut improduÄ um , fi eft â fe , eft caufa efficiens fui ipfius,ficque fcipfo prius & pofterius,prius per rationem

cau-caufx,poftcriuspcr rationem effc&us. Si ab alio, id aiiud au ü eft â nullo,aut a fc ip fo ,au t ab alio. Non fecundum quia repugnat canon , Nihil poteft elfe caufa fui ipfius. Ncc tertium , redit enim eadem quxftio num & iftud aliud a fc i p f o f î t , vel ab alio?, fleque procelfus inftituitur in infini­ tu m , quod non admitti poteft. Ergo primum, adcoquc to­ tu m hoc univerfum eft ab alio, ncmpc a Déo prxpotcnt# ac omnium creatore , qui habet («per modum caufx, res c re a tx per modum effedus.

V H I . Praeterea & hoc ordine difpufare folent : quic- q uid originem fuamhabet ex nihilo,illud ncceflarioabalio1 creatum eft, ex nihilo enim habere effc, & produdum cflfc per creationem coincidunt; in hoc enim creatio dc generatio differunt, quod hxc contingat ex aliquo,illa aliquid moliatur ex nihilo. Incrcatum autem & indepen- dens effe illu d q u o d non fit aliud quam ipfc D eus, qui fic producere aliquid queat, fanx rationis judicio facile colli­ gi poteft : alias quoque foret & hic proceffus in infinitum, £ h o c non admitteretur. Atqui totum hoc univerfum, feries illa corporum habet efie fuum ex nihilo, quod inferre vi­ d etu r potentia ilia contradi&ionis, tb effe ad non effc , fi­ nit u d o , & intimé omnibus adhxrcfcens imperfeäio.

I X . _{In confeffo quoque eft apud plerofque Philofo-}

p hos veteresy nihil a fe moveri, fed fuum motum habere ab alio; ficcx lom & aftra moventur raptu primi mobilis, mulcas in aëre mutationes imprimit cxlum. Elementa quoque ab hifcè moventur. At unde eft motus primi mo­ bilis ? quo utitur motore ? non â fe ipfo poteft hoc prxftare, ut di&um eft; neque ab alio corpore, cum aliud corpus ultra non fit, ergo relinquitur ut fit ipfc prxpotens & infinitus D e u s , qui eft verus & unusmotor omnium, alii enim mo­ tores , ab illo folo pendent. Q ux ratio ctfi non latis vide­ tur firmo ftare talo , pofiumus tamen x*t’ wSfumv cx ea concludere rem illis eo modo politis ita le habere.

X . Altera notitia Dei naturalis feu innata ex

libro naturae interno nimirum ex feu princi­

piis connatis, quaefunt imaginis D iv in e exigue quaedam reliquiae, potiflimum fluit. Haec notitia in libro natur* in ­ teriori fundata eft# & quidem infantibus connata, licet an­ te ipfumrationis ui-umnon p ateat, vel fc non exerat ob debilitatem organorum. Cie. 1. 2. de nat. Deorum inquit

»•*/?. U{. L ‘l Gf*- omnibus hominibus innatum effe quidem in animo infculptum,

t eJfcDeos. Arnobius in eandem quoque fententiam dcfccn-

dit. Quifquam ne eß hominum, in q u it, qui non eum tftius princi­

pis notione diemprimee nativitatis intraverit*, cui non fit ingeni­ tu m , non affixum, imb ipfi pene in utero matris non imprejfum, non infitum, Regem ac dominum cuneorum, quacunque font mo­ deratorem? Ipja demquebifeereanimantia m utaßpojjent, fi in lingvarum facilitatem folvi, imèfi arbores,gleba , faxa fenfu ani­ mata vitali vocis fonitum edere, vel verborum articulos integrare, ita non duco natura tfmagißra, non incorrupt ce fmçlicitatis fido

Jti intelligerent effe Deum, & cunftorum Dominumfolum ejfe cla­ marent i

X I . Haec de Deo notitia in mentibus hominum tam al­ tas radices egit, actam flrmircr infixa eft,ut vitam potius k f .i. if /y. <5.n d e p o n a n t ,q u a m hanc eradicari patiantur. Propterea ha-

uX.r+'-'d* bent homines naturale quoddam judicium de benè vel male f a å i s , quo anxiè fecum inflituunt faåo rum rationem, ita ut coram quafi judice fifti videantur, qui vel bonum , quod animo volvitur, approbet, vel malum puniat. H o c verum cfle apparet, non in aliis tantum hominibus, fed etiam fummè im piis, & in illis qui omnem exuifle vi­ dentur humanitatem. Hictiamfi neminem malorum me« tu an t feu judicem fcu vindicem, confcientiam tamen & judicem & vindi&am minitantem experiri coguntnr. In quam rem appofïtè fatis Tullius in O rat, pro Mil. num. 15.

Magna vis efi confcientia, & magna in utramquepartem, utne- que timeant qui nihil tommifirint, # panos jemper ante oculos

ver-vetrfari patent qui petcarint. Hic forfan non ingratum cric

auidire quid ex fententia Platonis fit conlcientia, cujus ver­ bal citât Hicremias Drexeliusinopufculo de methodo cx- ce:rpendi pag. mihi 175: Plato autumat fîngulis hominibus t*

vitta agenda teßes & cufledes ad dites, qui funt arbitri omnium noon modd acorum, verum etiam cogitatorum. at ubi vitâ editâ remeandum efi, eundem itlum teßem%qui nobis datus fuit, raptare (i trcohere veluti eußodtam fuam adjudtaum, atq\ iÜic in taufa di- cemda affiflereß qua commentiatur redarguere,fi qua vera dicat,af- fewer are. Paulo poft: H ic quem dico prorfus eußot, fingularu pra- feïilus , domeßtcus[peculator , proprius curator, intimus cognitor, afßtduus ob fervat or, individuus arbiter, infepar abilis teßis, male- rum improbator, bonorum probator. E t mox : In rebus tncertit proiffieïïor, dubiis premonitory perteulofis tutator, egenis opitulator.

Idteofupra m o n u it, animum ita adquarcunquc vel agenda veli meditanda formandum cfle, ut homo fciat prae iftis cu- fto)dibus,ncc intra animum nec foris quicquam efle fecrc- ti,,q u in omnia curiofè ille participet »omnia vifat,omnia inttelligat, in ipfis penitillimis mentibus diverfetur. Quis- quiis igitur qui Deum efle negaverit, hunc ad confcicntiam luaim remitto; fi ea bona fit, â Deo , tanquam fummo bo­ no , omnilquc bonitatis auftorc, originem fe habere co­ g ita b it , fin m ala, bonum fugiet, & in fuga tamen non ra- rô exborrefeet. Confidera Neronem quantis confcicntix fwrriis fuerit agitatus, quantumvis «Seneca moderatore fupierior, legibufq; duodecim tabularum exemptus. Intuere Cailigulara, minatas licet cocio verbis fuerit, & cum Jove comtenderit.obftrepcns pantomimis, tamen ubi fulgurabat, aut; corufcabat, caput obnubcbat.fcq; fub le&um condebat: quaam eandem timiditatem cum temerariis minis in Claudio ridtet Seneca de morte Claudii. Quidfui ipfius exdes nifi comfcicntix fuperiore reformidantis,exagitatx indicia? Mc- tuumt enim D eam tanquå juftum judicem fcelerumq; com- mifilorum vindice ftrenuum. Unde non fine mente Cicero:

(mm quemque feel us agitat, amer.tiaque afficit ,fute mala ccpitau tionee confcientneque animi terrent. Cui aflcntitur Po­

lybius: kV«? hn is* juxfluf <p»Gegof i'n K*v/iytfoç Sttroç.t uç£

cvvttntî xaniKinc iwç ckxçui Piutarchus etiam

fcri-bit : Confcientia f celeris in homine, tanquam ulcus depafcens, to­

tum paulatim labefaciat vertitque in tabem corpus. H uc ctiam

applicari poteft vcrfus Ovidii de Ponto 1. i. Elcg. i.

Eftque pati poenam quam meruiffe, minus.

Confirmat hoc argumentum ex Regibus lapientiflimus Salomon dicens : Fugiunt, tarnet fi nemo profequatur, impii „

jufli autem inflar leonum confidunt Prov. 2 8 ,1 .

X I I . Succedit omnium populorum ac gentium con-

fenfus com m unis, ac unanime fuffragium ab omni zvo re­ ceptum , Deum aliquem efle, unde crudité in hanc rem M o rn 2: us \ubibi, in q u it, libri omnibus patent, mundus,inquam,.

( 3 homo, ita ex borum. Uftionc omnes omnino gentes Deum didi­

cerunt, et fi diver fi diver fa d e eo conceperint; Percurre enim or­ bem ab ortu in occafum, a feptentrtombus ad auflrum; perluflra mente quotquot anteeeßerunt, quotquot viguerunt regna :.ipfa de­ mum ferutare barbarorum five lu fira five mapalia, ubicunque ho­ mines mv eneris ibi continuo religionem (3 numinis cultum : ibi facrorum ritus, preces denique £? facrificia reperies, diverf « qui­

dem hac (3 confufa, at in eo f altem congruentia, quoà Deus fit.

H o c affirmat Cicero 1. Tufc. Firmijfimum, in q u it, hoc vide­

tur cur Deos eße credamus, quod nulla gens tam fe ra , nemo omni­ um tam fit immanis ,. cujus mentem non imbuerit opinio Deorum. Nec ulla gens unquam eft extra leges morefque ita projefta, ut non aliquos Deos credat, fentit Philofophus Romanus epift.

117,. videatur & Crelliuslib. de D eoe. j . p. 17. EtA rift.

l ib . de M u n d o ca p. <>4 i nit . ^ s ^ V © - $

TT VC tn» « v S I U f O K 9 f 5 TV6 7 7 K f & Xj I J p V < J V V tç r ,K t V . Iyyj r f i T ' / C u m i r aq ue i n h o c G r æ c u s c u m B a r b a r o , M e d i t e r r a n e u s

c u m i n f u l a n o , f apiens c u m f t u l t o c o n f e n r i a n t , u t i q u e h i c lb.cus.in n u l l u m aliud pr iuc ipi um; ii if i in n a t u r a m f ele

-f u n d i t , 6c immutabile eft illud jas natur* apud homini»

re &a fanaq; mente przditos quod fi bis,qui morbido diften- to q; funt animo aliter videtur, nihilid ad rem pertinet, nam n e c mentituT qui mei dulcc efle dicit, ideo quod agrotis ali» te r videatur.

X H 1. H u c qyoquc non immerito referimus di&um

P a u li ad R om . 2, 15. quo probat gentes oftendere

W ïçyov $ vôjüia yçgnrliv i» twskolçÜcuç euttuv t unde Concludi*

m u s j fi habent legis opus fcriptum in cordibus fuis, uti­ q u e innata eft ipfis aliqua naturalis notitia, quam pro cau- fa prima rerum omnium colu nt: imo colere debent, & Ad*. 14, 15. 16.17. dicit Deum non r eh quijfe gentes expertes

tefiimoniifui, Û? quidem bona tribuendo, call tus dando lUis plu­ vias ac tempora fruQifera, implendo corda illorum cibo & d t- leHatione. E t ita breviter ac pro ratione inftituti noftri,

u t loqui am ant, exotcricè a nobis demonftratum eft, D eu m dari & naturaliter pofic cognofci, nunc videbimus n u n definitione aliqua comprehendi pofiit.

X I V . Realem cflenti* Divin* expofitionem exhibi­

turis occùrrit Simonidis ditftum, quod extat apud Cicer.

1. iv de nat. Deor. cum explicaturus cflet Regi Hieroni

quid cflet Deus, fpatium accepit ad deliberandum bidui, p o r ro tridui , & cum aliquoties numerum duplicaffet, & H ^ero caufam iftius tam diuturn* deliberationis requireret, in hæc prorupit v erba: Q uanto diutius confidero, tanto m ih i fpes videtur obfcurior. U nde h * c epitheta frequen­ te r â Philofophis ipfi tribuuntur , quando ipfam deferibere v o l u n : i Deus caufa prima eft, motor Cceli, Auftor ommnm,

M ens infinita, Ens entium ,fummum bonum » principium finis \

quarum appellationum contexuit catalogum Scaligcr E x ere. 3 6 f fe<ft. 2. E t cum Deum dico, omnia dico, mhil ta­

men dignum tanta majeßate dico, omnia dum dico definio nihil,

referente 'Zabarella ex Arift. in Proëmïo ad Mctaphyfi- c a m fuam : Quapropter definitione accurata definiri non

po-p o te f t, quia ad exa&o-p;am definitionem requiruntur genus

ôc differentia ut Arift. i. 6. T o p . c. 5. docet.

X V . O pera igitur non abutcmur fi examinaverimus partes iftas, quibus perfeÄa definitio conflare débet m

Genus fcilicet & differentiam. Si refpiciamus Genus depre­

hendimus id ei proprie non poffc competere, G enim illud ei competeret, univocè, effentiaiiter & aequaliter de D e o

Sc Creaturis prxdicarctur, quod fieri nequit, quia Deus „

utpote C r e a to r , ut ens infinitum Sc Creaturae infinito in­ tervallo inter fe diftant. Deinde effet contrahendum p e r differentiam, St acciperet perfeftionem quam non habe­ bat , quod eft abfurdum , cum Deus fit infinita: pcrfe&io- nis ; nec poteft praedicari de pluribus fpecic differentibus , ctfienim dc pluribus perfonis praedicatur non tamen effen-

tiahter fed realiter tan tu m differentibus, quod in fcholis

T h eo lo go ru m , tam eft certu m , quam quod certiftimumu Differentia debet effe extra naturam fui generis, in D e o nihil talé repericur.

X V I . Proinde non licet cancellis Praedicamentorum

includere D e u m , quoniam non eft ejufmodi natura: a

c

effentix ut res creata, finita St complétât q u a per effentia- lem fuam conftitutionem hoc haben t, ut ad certam q u a n - dam claffem ordinentur ac diftingvantur. Ad talem v e r à ordinem Deus eodem modo cum ipfis, fine omni im per- fedionis labe St enormi difeonvenientia redigi nequie. N am quicquid in praedicamentis dirtU'e, propriè St per fe c o l­ locatur, illud eft vel genus, v«l fùecies, vel individuum f u b hifcc co n ten tu m , at neutrum horum eft D eu s, Ergo nc c

direcbè, propriè St per fe in praedicamentis ponitur. D e u m

non effe penus probatum dedimus. Speciem non effe n u n c probabimus. Quicquid enim eft (pectes, univerfalc e f l .

St de pluribus poteft praedicari, in quibus multiplicatur,

D e o aurem repugnat effe univerfale, repugnat m ultipli­ cari , dc pluribus quidem numero differentibus praedicatur.

fed abfque omni omnino fui multiplicatione. Ergonon cftip e cics. Ncqu® infuper individuum Deum efle, fcilicet ' lub îpecie autgencrccontentum, probatur inde, quia o- m n e indjviduum propriè fumptum, continet ejufmodi na- tu ra im ,q u x il abiolutèinfuo conceptu primo ôc cflentiali lum iitur, non repugnantiam includit ad multiplicandum, fed D eus in fuo conceptu primo, five fit independent™, Eve infinitas, continet repugnantiam ad multiplicandum. E r g o Deus non eft individuum iub fpccic contentum.

X V I I . Unitas Dei lumine naturæ cognoici poteft. H a b e t enim eflentiam fimpliciflimam, omnis penitus

fiomis expertem, ficut igitur eflentiam habet longé fimpli-j; ^ 7/ ^ _ x.

cilliimam & plané indivifibilcm, ita quoque maximè unus f

eft. H anc Dei unitatem probant quoque Philofophi ab

infimitate, nam ii darentur plura infinita, effent vel eoordi- 2.. c A ( /k r t.

natae v e lfubordinata,- At neutrum dici poteft. Non primum J 'jJ s . 1

quia, ii effent talia, effet inter ipfa aliqua differentia; “

a u te m effet etiam aliqua infinitas, quod itaque hanc h a b e - ^ *

r e t , eflet perfedius altero quod illa careret. Subordinata v e r o minimé eflfc poterunt illa plura infinita ,• nam fub- o rd in atu m eflfc protinus importat aliquam imperfedtio- nenn. Veindt quod melius confcrvari poteft per unum , quarni per m u ltos, non opus eft ut fiat per plurcs. At mo­ les eotius hujus univerii, melius poteft confervari per unum quaim per m ultos, ergo melius eft ut fiat per unum quam per multos. Minorem probat Juftin, in orat, ad gent. T o r n . j. f. 55,

fygemque hunt orbts ad ora Unicus efl per fe exißens, qui cunüa creavit.

U t appofite quoque in eandem fententiam fupra Thef. 11. S o p h o c le s. Atqui hxc ratio confervandi ideo conveni- e n tio re fle videtur, quod ad ipfius naturx curfum quam p r o x im e accedit, cjufquc rei vcftigia non folum in ho­

m inibus fed etiam in brutis cernimus. Sic in apibus R ex

unus eft reference Plinio. & D ux unus in gregibus

&c.

(ohm unum in culo, nonplures effe expedit: ita & unum imperii corpus, unius ammo regendum effe udetur T a c it, i . Aonal.

unde H om erus:

^ L f l l //. cMri- ty

Alexander Magnus Darii legatis rclpondic: A duobus fb- libus mundum non pofle regi, Curt. 1. 4. c» 11. Unde colligitur hoc totum univerfum a daobus numinibus non gubernari polTc.

X V 1 1 L Vidimus ha<ftenus Deum elle numero u n u m , fequitur nunc ju x ta propofitum.uc Deum ab omni com- politione liberemus: quod poteft fieri commodè per r e ­ motionem. E t quidem in genere, omnis compofitio gemi­ nam infert dependentiam, ab aliquo effe&ivè componen- te unam, 2 partibus componentibus alteram, omnis autem dependentia ab eflentia divina exularc debet. In fpecie ve­

rb, fiper fingula compofitionis genera progredi velimus,

deprehendemus independentem Dei eflentiam non permit­ tere , ut aliquam carum Deo adlcribamus. N am p crcom - pofitionem ex Materia & form a, natura & fuppofito, fub-

ßantia & accidente,genere & differentia, realis infertur com­

pofitio , fîmplicitati eflentiae Divinæ ê diametro contraria, ficut compofitio ex effe & effentia, fummam Dei & infi­ nitam perfe&ionem non poteft non tollere.

X I X . Nunc tranfitum facimus a confideratione hujus fupremi num inis,ad contemplandam ejus providentiam, & omnium rerum confervationem, qua: latis manifefta

; efle poteft circa omnes res j & hæc confervatio cft vel

UuiLî jivM f - univ er falis vel fingularis4 Illa internae f t, quatenus circa ef-

/4 fentias omnium rerum occupata confiderator, Ha:c

ex-y -Urna, ÔCexiftentiam rerum fingularium in accidcntalibu*

1 ' & effeåis concernit; five illam five hanc velimus

intclli-g e re , deprehendemus nullam rem potuilfe fibi efientiam

comfervarc, Nam fi confideremus cotam mundi machi^ naim, & fingulas ejus partes, majores minorefve, folis, Lmnx,& ftellarunv ortum & occafum, viciffitudincs tem­ p o r u m , omniumque rerum incrementa & decrementa, nomne nobis fatendum omnino erit Deum non efle otio- fuim rerum omnium Ipe&atorem ? Sed fua fapientia, pro­ v identia & bonitate facere,difponcrc, confervare, omnia fimipliciter per fe & independenter, omne» noftras aftio-

nc:s. U nde eleganter Cie. 1, i. de nat. Dcor. S i Deus non

potteß nos juvare ,nec vu lt, nec eurat omntnb, nec quid agimus

amimadvertit: nec efi quod ab ipfo ad humanam vitam

permanare p o jjit, quid efi quod ullos Deo immortali cultus, ho­

nores vel preces adhibeamus ? Nequc tamen exiftimandum

eftt, omnem nobis agendi virtutem, caufifque fecundis adiimi, fed ex eo bonitatem Dei doceri, quod etiam caufis fecrundis aliquam hujus perfe&ionis partem conceiTerit. quiod cum ita fit, dedifeamus tantum honorem coccx tri-

buiere fortunx, qua quamvis toto mundo, ut ait Plinius, (3

lociis omnibus , omnibufque horis, omnibus vocibus, tantum non

folia invocetur, una accujetur, una agatur rea, fola laudetur,

folia arguatur, (3 cum conviviis colatur, huic omnia expen(ay

ommia ferantur accepta 5 laniori tamen & majori homi-

nuim parti, univerfi hujus regimen jure ju fto 'c o m p e ­ t e r e , in confcffo & effe & fuillc, plurimis monftrarepof- feimus documentis, fi res & inftitutum noftrumferrent.

X X . S e q u i t u r u l t i m o j u xt a n o f t r a m m e t h o d u m u t p e r - p e ; n d a m u s , n u m a l i q u a utilitas e x h a c n o t i t i a r c f u l t e t ? T i r i p l i c i t e r e a m nos e x i n d e h a u r i r e p o f le e x i f t i m a m u s . E t t q u i d e m p r i m a m externa difciplime ac pietatis conferva- tiomem; U t e n i m q u i d a m a r b i t r a n t u r , h o m i n e s religionis c aiuf a initio c o n v e n e r u n t a c G o h a b i t a r u n t , f ic ut e t i a m ex:

0 < v i d i o p a t e t :

\3tque alios adii de rellifione docerent,

Contiguas pietas ju jfit habere domos».

Quapropter fi pîetas ac externa difciplina conferventur' manet falva focietas, fi vero tollitur pietas ÔC externa di- fciplina labitur, corruit ftatim focietas, & fic in toto hoc univerfo nihil firmum confiftere valet. O rd o enim effc pie­ tatis & natur* proprium effe&um Schonb. pol. c. 4* de ortu Reip. Secunda utilitas c f t , ut homines numen colere di-

fcant. H * c notitia non quidem habet tantam efficaciam,

u t homines per eam aeternum falventur, ad religionem ta­ m e n , & divini numinis cultum perducere p o tcft,d u m ad ipfam religionis columnam & fundamentum Ecclefiam manu quali ducit. T e rtia utilitas eft numinis glorificatio; hiccftfcopus infiti illius principii : in hunc finem univerfa creaturarum contemplatio tendit: U t enim omnia ab uno efle docet, ita fua natura fleéfit illa & vergit ad un u m , illius fcilicct gloriam. A quo ut initium caepimus, ita in eodem nunc quoque finem facimus, cumque piis votis venera­ m u r , obteftamurquè, ut queamus in Divini nominis co­ gnitione indies magis magifque crefcerc, ipfius nomen ce­ lebrare, & femper ad illius nutum placidè vivere. Illi fît l a u s , honor & gloria in omnes omnium fcculorum aeter­ nitates.

O

yyutreiç ot)t &ÎÀHÇ 17110tv

EvkoQ[acts’ wons $Vytc[oÇ S" clfAOL 77rAüOÀC®J o 'A Gov 7si ïïuy aaariTOv. ßV etpnîjç

B-îo^riTH fxiÅiToiv fatxZ/

yOCpp yl QtCf) 9 Kcùyi ßporoif

Morum, ingentique elegantia pra/f antißimo juveni, Dn. M A R T I N O L 1 T H E- K l O t populari & amico eximie diletto, felicia doärina incrementa, paucis hifce gratulari volui.