'To
££v t5 Qfw ^
specimen academigüm;
bs
0 fficinis
ÉT
ferro
IN
SVECIA MALLEATO,
QVOt>
Cum ConfenjuAmplffJFacult.Philoßph
in ineluta Regia Academia Up/'altenfty j|
prä; si de
VIR O Ampliff. !
mag. mcolao
celsio,
Super,Math.ProfefforeReg. &Ord«,
Facult. p. t. Decano (pedtabili>;
Placido^-eruditorum ventiJationi fubmittit
Laurentius
tFeflmannus.
ilftAud.GufbMaj.ad d.VlII.Deeemk
Anno MDCCXX11. horis antemeridianis»
UPSAL/yEyshitensWernerianis«
Am^lisflmo atqueCeleberrimo
F1R0,
Mag. ANDREA
Moralium PROFESSO-
RI Regio & Ordinario, nec
non p* t. Academiae Upfalien-
fis RECTORI MAGNIFICO,
PATRO NO venerando.
Admodum Reverendo
atque
Pr&chrisßmo F1R O,
Mag. OLAO
Ecclefiae Lindesbergen-
fis PASTORI &• PR£PO;>ITO
dignisfimo, laudatisfimo.
PATRON O perpetm
e?uto.
Gcnerofisßmo NobUisßmofy ~ yiROi
DnI.AURENT.
BENZELST1ERNA,
Supremi Regii CoHegii
Mctallici ADSlSSORI Gra- visfimo,
PAIR ONO Venerando.
Confultisßmo P IRO
Dn. samueli
STRANDELL,
Civitatis Lindesbergen-
fis PR^SULI aequisfimo,
laudatisfimo,
PROM.Oft ORI ßtmmopere
coletido.
«*►
ipe&atisßmo Prudentisßmoq-m
DOMINO
Dn, ER1CO
Offieinarum Ferrariarum ad 93ä|jt & fKöforß/ &
DlRECTQRIDextervimo,FAUTORl plurimumhonorando«
Apecldta Integritatüs ac Prudentk
DOMINO
Dn. CAROLO von
KEM PHEN,
Chart« Sigillat« CommifTario
per totam pacriam folertiffimo»
TAUTORI Exoptaliffimo.
Sfe&aiisfimo ffonoydr
DN. Et) C HA RIO
Rci Metallic^ad Lindes,-
PR^FECTO Regio
TAUTOM
fide '& Pmdentia äpeclatisfimo
DOMINO,
DN. J A C O B O
F E I F F,
Civi &c Mercatori Stockhol-
menfi maxime confpicuo,
P A TR U0 Juohonoratißimorevenen-
ter eolenåc%
SpettauFidei & Pmdentifr
DOMINO,
DN. C A R O L O
JERLSTRÖM,
Officinarum Ferrearum in3cr*
loI PATRONO adcuratißimo,FAU¬
TOR l certißimo.
tisfimoqueD O MINO5 bergh&Rat^sbergh,
lolertiflimo, honorando.
Ut.Splendorem, Sibi. Conciliarent.
Offieiiij;. Hx, Ferrarias.
Singülari, Veftro. In. Literas. Affc&u.
Literarumque. Cultores. Favorct Freta^.
VESTRIS. NOMINIBUS,
PATRONI, Et. PROMOTORES. Propenfiflirrii«
Hunc, Rudis. Et. Feftinae. Artis. Laboiem.
In, Debitx, Obfervantias, Signum.
Cum, Spc. Humillima.
Summa:, Veßrx. Gratias.
In. Poftcrum Obtinendas, Calidiflimo, Voto,
Pro. Omnigcna. Veftra, Incolumitatc, Vitasque. Diuturnitate.
Submifla. Vcncratione.
Conlccrare, Volui. Debui,
MAGNIF, GENEROSIS^
MAX. REFER. CONSULTISS, Ut. Et.
SPECTATISSIMORUM NOMINUM, FES TKORUM.
Humillimus, Cliens, Et Cultor.
LAURENT! US.
Speclatiffim<e, Eruditiom, Ftdei...
as Prudcnti* Fl RO,
Dn. C A R O L O
DAHLSTRÖM,
Officinarum Ferrearum ad Öfctébo
& 5tortforßen/ Patrono & Cultori per-
induftrio , Avunculo fuo Patris loco
devenerandto, falutem & Pro-
fpcritatem!
STudiisH. A.dudum9 erga valedixijfemme benevolentia animum9 ni/i Ttttt-j >
erexißet* Major Jane ea eß, quam ut paucis verbU a, me exprimipojßt. Jdcirc»
in gratianimi TtKfiqpier, Officinas has
Ferrarias, levtpenuiüo adumbratas, Ti¬
biy Cari/jime Avuncule> offero, ßerans Tf
in pofierumetjam talem futurum, qualem
hafteniu expertusfum^meifcßudioßßimum.
Beut Opt. Max. ornnigena Tcy omnesque
Tibi cariffimos fetuitate quam diutifimta)
beet!
Cariflimi Avunculi
Qßchßßimus cultor
L.
&uditis(imo ac Pnßantisßmo
DOMINO,
LAURENTIO £3éMl
Populari & Amico fuo maxime
fmcero>
Dej»
FERRO MJLLEATÖ
egregie dififerenti»
"fi~ Yuiüs auratasdelpnmetrivits artrtås♦
Rolcidafa:pe legat fuccina rruffus aquisi Ja&itet & rutilås nitnium trux India genamast
Argeutumque fuumBxticd landethumtist Extollantmallesbenc olentiä thuräSåbreil
Sittérrurh' fölls maximagazaGothis,
Ö pretium donö Fuérit modö 'jiiflius illij
Nccnihili tantås advettahäberét opes, Ufum fi Svecus, rfumerunt vélut> uscjuetenéret«
Aureus en fieretqnimodö férreiis eft.
< Qtn tarnenhasc iiant (fieri quxpofTeprecamur}
Candiduscgregiå BOEKiUS artedocer>
OTibilongatrahant fictrintefilaforores,
Ut vigeant fempermitia fataTibi,
Laür. WicAndeR.
- t^Aå
C L.
Pß-FFATIUNCULA.
Vod vulgari dicitur pro- wrfc:£ura, qui pro- pe publicas vias aedi-
heat, multos habere judices , quos ferre cogatur.
id mihi etjam ufu 'venire mtel- hgo, edenti in publicum pageilas
mcamtm, qua enarrationemOjji-
cina Ferrana eontinent. Cnpi-
ditates Qf adpetitm hominwnnon
•aniuseffegenerisnöpimmfed longe divérfisfimos. ffiiod emm uni pldcet, id alten difplicet5 quodu-
nmfefilat-ur, idahm neghgere, im-
mo fafiidirefölet. Et[tvelmaxime
inqmbusdamconveniantjnceterii
tarnen maxima m irvvenimus dif-
A feren-
ferentiam. Perquamergodifficile
eß omnibus, nonfolum imperitü,
Jed ßf malevolis fatüfacere,qm
nihil, nißquodipßfaciunt,re&um
putant. Ad vosttaque, candide
judicantes, referenter confugio,
mequeculpaliberatumforeconjidov
7enuitatemopeÜanonmvitmagno- fco, Alibitarnen defpeciminea-
liquo Academico cogjtanti-> delick
patriam mentemvenerunt,
autem dulcisßmi iBm mallä
auresobleclamnt, ßfßcprafentii
materiajucwnditaspraceterismihi perplacmtXJtjamJßen.LeEl. Jevi#
bacc&aqui boniqueconfula6,inqut
partem melwrem Interpretern, eß
qnodobmxe rogo atque contendo,
l/olm enim ingeniujuvenileexcr•
eere, hujmque vires qualicmqttt
fuccejju expemi Pale,
TH. I»
A. ^
Thes. I.
Anticjuiuteyn Officins Ferrari*
in genere declarat.
Ignificatione vo-
cum infcriptionis, tanquamminusne*
ceffariam pra?ter- mittentes, ad alla
mox properamus.
Poeta? Cyclopes tabricam ferrari-
am primum inveniffenosedocero
conatur, quamadcuratenobrshunß
in modum defcribit Virgiliust a) hfulaSicariiumjuxtalatus, ÅZoliamqui Erigitur Liparen, fumanttbus ardm
[axis:
A 2 S^am
Quamfupterfcecusffi Cyclopumexefi
caminis Antra ÄLtn&a tonant, validique hm•
dibus iäus Auditi referuntgemitum, ßrtduntque
cavernis Strifturachalybum,&jornacibusigm
anbelat:
Vulcani domus, & Vulcania nomine tellus.
Hoc tunc ignipotens ccelo dejcendité
alto.
Perrum exercebant vaflo Cyclopes in
antro,
Brontesque, Steropesque , »«dtf
membra Pyracmon.
Ee inferius:
Tollitecunäa,inquit, cceptosqueaujerte
labores, JEtndi Cyclopes, &huc advertitemeu¬
tern. d) Quod ut egregie exprimic Gallus
Francifcus de Salignac, in perte- kendis rebus geftis Teleiriachi XJlyffij»
4) F///t ^», i». 41ff
"Ulyflisfiliijdicendo: Mentortrou-
"va qve plufieurs chofes manqvo-
"ient partout dans les arcenaux»
"aufli-töt on afTembla desouvriers tcpourtravailler fur lefer,fur Paci-
"er, &furrairaimonvoyoits'ele¬
ver des fournaifes ardentes,& des
"tourbillonsde fumée, &deflam-
"mes, femblabes a ces feux foii-
"terrains qve vomitleMontEtna«
"Lemarteau refonnoit fur T enclu-
"me qvi gemiffoit fousles coups
"redoublez; les montagnesvölli¬
ges & les rivages de la mer en__»
"retentilToient on eüt cru etre_>
«'danscette ile ouVulcain animant
<lies Cyclopes forge des foudresau
"pere des Dieux, b) Aliialiosin-
ventoresefleftatuunt, populosque
Telchinesferrum omnium primos
fabricatos fuifle putantes, ut Strab.
lib. 14. Geogr. Nonnulli etiam-r
illasa primo exordio exftitilTe do-
A 3 cent.
b)Av/tnturcs deTelemaqne Bis &Ulyfc
lib, Vl%
6
cent. Sed omiflis aliis, facro é©- dici,ejusque antiquiflimö fcriptö- ri,inprimis fides habendaeft, legi-
musenim hasc verba:
rwro cnn bi vti? pp bnrti<
HaecTremellius itavert\t:Tubal-kaij'>
nu \ qui erudivit omnemfahrumétrari-
umt&ferrarium.c) Nemine ideofu-
gitTubal Kajinum Lamechifilium
operariüferrimanfiffe, etiäfinonli'
quido conftef,utrumprimus inven-
tor ofHcinarumferrearum,anfabri-
carum (olum dici debeat? tacente enim fcriptura facra, nos etiam
tacebirftus. Suntnihilominusqui-
dam, qui ferrum, a longis retro
feculis incognitumfuifTe autumant,
teftimonio nifi Hefiodi, deinftru-
mentis in facrificiis olim adhibiris,
ita loquentis:
<TsgydfyvjoyfjLBXag f*& hté
aßrßoq. h. e.
j£re vero operabantur, mgrum eubfi
nondumeratferrum*d)
Nulta ätitem commöda ra- tförrtf ej Ge*% IV,22, d) tgy.KVi rfit £
tione adduci poflumus, quin fer-
rum & Vulcani officinam illistem-
poribus exftitiffe credamus. Ferri
tamen inopiam tunc temporis re¬
gnade, inficiasibitnemo/icuri me- tio ejusin fcriptura facra e) etiam parcius adhibetur. Verum enim-
vero, hoc utique certum, nulliq;
dubitationi obnoxium eft, patres anfcediluvianos inftrumenta ferrea in condendis urbibus, aliisquere¬
bus neceflariis efficiendis habuiffe,
& fic confequenter fabricas, q va- rum pro diverfitate cemporum at- que ingeniorum diverfa viguifle«»
genera, ex hiftoriis colligimus.
Thes. II.
Infyecie tUarum primam imentionérh
inpatriA noßra continet,
SI&propiusadinftitutum accedere^quidem ad terminos patriae
noftne pedempromoverevelimus,
nec id omnino diffitemur, exa&e fciri non pofle, quotempore, quo
A4 loco
t\l, Sam, XVII, v, J*6.7*
n .
lono, 5c a quo nobiliffima haecfci«
entia majoribus primum tradita_j
fueric. Non fatisdolendum, ornnia fcripta &documenta, tam ad hane,
quam ad alias res pertinentia, par¬
tim cremata, parrimetiamepatria
iioflra abduétaefTe, undenonpau-
ca a$a Svecana adeo ignorantia?
tenebrisfunt fepulta, utde illisni-
Bil certi concludere queamus. Nh
hilominus tarnen ftatuere nonlicet Ferrum mafieatumlongiffimisretro temporibus heicinfrequens & inu-
litatum fuilTe^ Huic enim fenten- tia? fubferibere videtur Nob.Adfef-
for Laur, Benzelftierna-, cujusbe»
jiigna commendatione laÄum eft9
ut a&a Regii Collegii Metallici*
quod Holmia? eß * ad utiliffimi
hujus argumenti illußrationem~<*
mecum communicata fint. Ejus
verba digna funt, qux recitentur:
''Quantum ad officinas in quibus
"metalium in ferrum conflatuCj
F'atque elaboratur, tales quidetn^
alongo
9
"a longousque tempore heic infli-
"tutas fnerunt, fed quarum labor
"f3tis erat exiguus, usque durn^,
^GermanicaGallicaqueferrumela-
"borandi methodus eflet introdu-
"&a, quibus ita incrementa cepit
"hasc ars, & ad illud proceffit fa-
"ftigium,utultraprogredivixpos-
ftfe videatur. f) Quantum mihi li-
cuerit, operam Sc oieum in hoc iropendi, ut fcirem quis nobilem
hane artem in has fedes transpor¬
taverit; fed (uti dixi) res tenebris
involuta eft. Mihi tarnen literas
ex a&is magni Cuprimontiidefcri-
ptas, amicus 5c popularis meus
Angularis Dn.E.Morasnius, trans-
mifit, in quibus Rex Svedas E-
ricus, prasfe&um quendam terrl-
torii Dalekarlici, Joannem Petri
filium appellatum, accuratiorenL.
curam officinarum metallicarü ad- hiberejubet. Verba ipfiusrefcri-
A 5 pti
/) vide Difertationem Nob. auftoriedi
re metalltca Sveo-Gotkorumpag% fj.
I o
pti Regit, dat. Stockh. die 27. O-
(R-obris 1562. heicadfcriherelubet:
fflBÖi förnimmer 3öné^3et>etgon/
3®» att tfyt faft fäßfpnt cd) oftb eteiigen tilgärtUt uppe meö märe
0$ (Irononeé ^Ser^j-brucfnmgar/
& paueis interje&is:
befpnnerl. mete mij / att tfje troå
Ijambrer fom tbetdro upfutte/ mät*
te brufté od) fliteügett rntjb mad)t Jjåfleé/ od) ftdß tu mara forpftcij*
tabt/ %t (efmerere aförnar Ijatm
mar 300.@f:t> ftdngejferen bbttape/
& qu$ feqvuntur. Indicant ha? li¬
tern Regia? officinas ferrarias ante duo propemodum feculaapudSve-
ones floruifle. Conjeöare ideoli¬
cet, immo concludere fas eft,ilias longe ante tempora Erici notas,
privilegiaque antea Ulis data, ab
illojam au&a & confirmata fuifle, quamvis in genere de primo illa-
rum inventore, annoqueinventio-
nis falfa a veris vix, ac ne vix quidem, difcerni queant, Qu°d
It .
ad introdu&ionem éxoticam atti-
net, illam originem fuam, eodem
regnatite Erico, traxifle putamus,
ut loquiturL. Ofiander.^) Saevi-
tia enim &crudelitate Ducis Fer-
dinandi Alvaretz in Belgas, multi-
tudohominumfugavifamfuamfal*
vä reddidit, quosintermalleatores
nonnulli limites patriae noftrae fa-
lutarunt, ac domicilia in Roslägia,
&ad Officinarr.FerrariamJtufpåuq
in Oftro-Gothia fibi elegeruntL-,.
Horum magna utilitate cognita ,
plures feculo fequente gl. memo¬
ria? Rex GuftavusMagnuse Gallia
& Germania in patriam lollicita-
vit. Privilegia horum partimcon- firmata, partim etiamau&a funt, quod indiciishaut incertis patet,ut
&exRegina?Chriftina?contra&uac privilegiis, Fermin Mazalet Gallo
perintegros20anosclementercon- ceflis, videre eft; propter fecretas
fuas & varias rationes, quibusau-,
rum, of Äprcfo&ifforia ft»*
12
rum, argentum, a5S,ferrum, ce- teraque mineralia minori fumtu &
quantirate majori poflent iniodi-
nis &ofiicinis metallicis totius re-
gnieffodi, purificari &conficLDat»
Stockholm die 14. Maji 1655} fed
de his plura in fequentibus.
Thes. HL
StruBtiram Fabriefe delincat.
STru&uram fabrica? heiedefcribere, non ab inftitutono-quoque
ftro alienum duximus, Quodigi-
tur ad exteriora illius attinet, uno
plerumque modo exftrui, & afle-
ribus tegifolet.Hanc de novocon- ftruere nemini licitum eft, Magi-
ftro rei Metallica infcio, cui pri-
muracuraeeritfibicognitionem ac- quirere fitus,(iiva?& aquas, necnon
rem deineeps cum fupremo Colle-
gio Metallico Holmenfi communi-
care obftri&us eft, cujus nutui
ppus reiinqukur, 6c hocjuxtafta-
tuta
n
tutaRegia. b) Si vero accideret,ut officinacumfollibusaliisque inftru-
mentis fabrilibus igni repentino&
violento confumerentur, tum (ine communicatione cumfuperioribus
illam denuo reftituere ac a^difica»
re permittiturpolTeffbri. /) Ipfum
fundamentum, cui interna offici-
nas opera fuperftruuntur, firmis magnisque ligneis, in ipfa terra
duplicato pofitis, munitur, in e-
andem fere formam ac funt noftri pontes > idiomate Svecano nomine Sabton vocatur. Super hoc duae
magnée columnse iunt eredbe (o*
fra od) nebra ftdnbaren) qua? ite-
rum officiafua aliis duobusligneis majoribus (©lagtvättfl) pra?ftant,
a quibus totafabricainternadepen- det, b)3dtnb8ott)ntnp.§.jri.bcn
S^ongl.ftörbuö betingenmåunDerjlåftg»p*
fatta någotrodrcf m QSergjtagerne »tom
^örtgl. S&txwCollegti ttlfldDieife. de eodB
an. Den difoP, i) fd, §. 4s*
14
det,quareetiä longitudine &altitu-
diné, pro ratione fitus,certä habere
debent. Alaterefluminisbrevioré>.
atfamen craffioreprioribus, cerni-
muscolumnam,(i^ierttrdöct)eras-
fiorem dico , quoniam huic ma¬
xima moles incumbit. Tertiunu locum occupant duae minoresco*
lumnce, (©tdtl&fulot) quibuscune-
us(Sftt)cMen) jperforatur. Harum
eftofficium inftrumentum ferreum
(Jpolft) fuftinere, quod. extremi-
tati capuli ipfmsmallei affixumeft.
Supra capuium hunc ulnaslon*
gum, lameiia ferrea (blecCct) ad
malleum propius appofita eft, fi
aliasriteofficio fuofatisfaciat: Lon-
gius fupra malleum , minus inve-
nimus ligneum (£n)Cfartt) duo¬
bus modo diéfis columnis (flCtWl' ftdnbaren oct) JpterttrdDef) affixum.
<Hoc mallei nimiam elevationem
jmpediet, cujuscognitiöne malle-
atoromninoinftrudfus erir,ne inte- rioraofficinas operacorrupätur. Ad
poftre-
]
i 15
poftremum obfervandumvenitma¬
ximum iftud ligneum, ex quatuor aliis confe&um, una cum rota a-
quatili (£ammar3u()Iftotfen) nec
i non brevius ligneum , cui incus impofita eft (0tdftOC?ett). Omnia
ha?c opera lignea cingulis ferreis
ab omni parte ita munita , ac tali
modofuntpofita, ut, urgente ne*
"
ceflitate, elevari &c^mittipofiint.
Thes. IV.
Oflendit maliet & incudis fabri-
l cationem
FpAbricafionemfcire cupienti, feqventia funcmallei &incudis
attendenda.Heic obiter notandum, quod duo focifubunote&o adeffe debeant, finequibus nihil quidquä
rite perficitur.Triadeinde pondera
nautica ferri boni crudi, 12 crates 1 carbonum,(Ä0bb$Kt$ar)unaquzeq^
12 tonnas continens, hoc in ne¬
gotio requiruntur. Ex hisduaspar¬
tes ferreasäquales (©ttldltftycfen)
conficit malleator, fingula 18 vel
1 20 Ii-
16
20 iibras gp- ponderans* Haeita
confeåa? nomine infignuntun, (Jpammarpncfai') quarum utraque
in fuum pofteaignem ad ferrumi- nandum conjicitur. Quo faåo am- bae iterum ab 8 vel io viris e foco extrahuntur & rnalleo fubmittun-
tur , unde a&ioipfa ferruminatio
magna (@tom>dffcn) dici fölets.
Hincrobur mallei dependet,fialias
ferro crudo bona indita fuerit ma*
teria. Adhuc quinque partesferreas
malleo adhibendas funt, quarum
unacervixmallei(j5ammatnacfen)|
duae cunei (l?tf#i)<fen), & dux aliae pe&oralia (iStoftftprfen) appellan-
tur. Inexrremitate mallei una li- bra chalybis optimi generis ferru*
minatur, noftratibus(pdnetl)di&a.
Notändum quoque, quod in cer- vice, five fuperiore parte mallej,
forma quadr ta torno periore-
tur, in qua magnus contus ferre*
us (Sp^ntugjftangtn) ponitur, qui pqftea , exgata riteconftituta, (tvinocn)
T
1 (tofabcn) fine qua malleus vix rno-
veripoteft, Vulcano traditur. Si*
mili modofabricatur incüs, & dif- ferunt hi duo tantum refpeÄu pon¬
deris &formte. Demereedefabri,
nec non de mallei & incudis firmi- täte, ante ^annos aMagiftrorei
inetallicas Nob. P. Schönftrömedi-
tum eft ftatutum, quod adhucob- fervatur , ita jacent verba: 33erg*
mdftaren <2Mbotne J&err Petter Schönftröm refolverade at forett
bammareom4°/41/42 2p.fom bor bdfta 700. ©fp. at fmtba rneb/ ffat fineben bafnrn 30 DaC.arbe^ion fore/
od) for ett finan? gobt ©ta 2? bal.
fepp:mt.£tlcn fiifior bammare/fom ofman fermdltdr/ npmdgué^Stp.
gebt taffårn/oc& tberhammarenqdr fimber i tndüen forr dn 700 (^fp.
drefmtbbe / bor f meben ftoara/ men
gär han ttodrt af dr tacfjdrnet erfa¬
ren. £) Tertium inftrumentum_.
B ferreura
A) Sxtraftcfi Protocotiet^
l)åtiiti©dtevben n* Junii itss.
t
r8
ferreum, nomine Jfpoffigaudet, ex
una parte ferri crudiia&um, incg
longo ifto loco five linea (Dcnct)fer- ruminatum, 13 vel 14 libras ferri
ejusdem circiter continet, Thes. V.
Ipfum focum attingit.
INximus,officinisfociferrariis,quoqueutanteaconftituan-di-
tur necefte eft, de quibusjampau- eis agéndum nöbis exiftimavi. At-
que in Svecia noftra circa finenu
feculiprsterlapfiomnesomninoof¬
ficins ferraris numerabantur 567*
foci vero934, exceptis70 minori-
bus , Manufa&ur-JfjdvDflt' vocatis.
Sub nomine foci, noftra lingua-»
(J5amm(Hfmct>é-f)dtbar) totus mu-
rus ex latercuk) exftru<ftus, com-
prehenditur,inquo ferrum liquefa-
dum durius fimul & purius evadit.
Hscfornax locofundamentilaminä liquefa&am (JpdtfebottCtt) quinqua#
ginta & duobus ponderibus nauti-
ois ferri conftantem, habet. Cir-
cum
cum parietes % minoresiaminkfer-
tcsfe ££di$tM$gät) eredtas fünt^.
Tafijam modo confedtafornax,no#
rriine foci gaudeü, cujus interion, Facies quadrangulariseft. Afrönte
nulla confpicitur lamina, fed para- tur ibi via fcoriis emanantibus. Fol¬
ies neque prastereuhdos putamus, eodemmodo, ac inuftrinis,fadtos,
tieic tarnen loco in altiori fcamno, (bdigbdtttfen) illis deftinäto.Praßte-
reatollonesiiiomnibus fereofficinis ferrariis intra parietes oculis fubji*
düntör.' /)Lamina aenea (toppat*
fortnan)fornäci quoque aderit,quae
io vel Ii cum dimidio digitis , ab ipfofundo, locum fuum ftfrtitur, 8c
9 circfter a fuperiori pariete (dft- tDd(J(ja) dillat. H£c fcientia mäl-
leator omnino inftrudlus erit, ut_*
rite ponat fornacem,fvetice ntrdft ftdfla ftlbdrb/qüimodusnonunicus habetur, fed ratrone ferri crudi 8c B 2 ipfius /) vid.Biß)ut.poß. Magi Ol.Haueleri de Chalcurgicag. 73.
20
ipfius fundi, prout ficcus vel hu-
midus eft (gdp tt)åt tfltl tCW) va*
riatur.
Thes. VI.
Diverjam naturam ferri crudi
rimatur«
IN Thefi fuperioritionem fecimus,fecundumferricrudicujusmen-
indolem ac conditiones focusador- nari debet, Hujus naturam deferi- bere, rem haut ingratam förear-
bitramur, & quidem hac potifli-
mum ratione: Eftutpotemetailum
"perfe&um, ex particulis metalli-
"cis, gleba? terra? proportionata?
"commiftis, virtute folis & ignis
"fubterranei in parte terra? fuperi-
öre copulatum & pra?paratum.Ho-
"minum folertia venis extraåum,
"per artificium corpus ficcum,du-
rum&graveconftituens.w)Omnes
fere in eo, quod natura (it (icca Sc dura, conientiunt. Non negamus
tarnen nonnullos dari, qui illud fri- vgidum|& ficcum efie tradunt,tefte Kirch»
rn) cotjjtr Diß>urtP, Tbalin, deFerro.f>*ijl'
21
Kirch, in mundo iubterratieo. O«
mne igitur ferrum crudum unius
tantum generis deprehendi natura?
conveniensvidetur,tarnenobmine¬
ras varias, illiinfitas, triplexejus
genus reperitur. Primum fragile admodum, femperque in partes rumpitur, pra?cipue quidem frigi- dum, quare a noftratibus nomine
(falbtdcftjärtl) infignitur. Secun-
dum é contrario, quando ignitum eft, facile frangitur , eamque ob
caufiTam a Metallicis SR&bbcdcft
dicitur. Tertium ferri genus ma- teriam fatis commodam praebet,
nec ulla fane ratione ex di&orum generum natura participat. Pri¬
mum & fecundumgenusnonomnr-
no contemnimus , fed ex his opti¬
mum quoque reddi ferrum malle-
atum ftatuimus, pra?cipue quan¬
do malleatores tertiam partempri-
migeneris cum duplo fecundicom-
mifcent. Fabricarum autemferra- riarumPofTeffbribus utiquenecefla-
B 3 dum
22
rium dueitur ferrücrudüfortisopti¬
mafibicomparare; nullum verofra¬
gile& inutileinofficinas fuas frans*
portare, officiariis fev^re prohibi-
tum npvimus, quod fi fiat fecus.
Hon in malleatorem fedinillosiplos eulpa redundat. ti)
Thes. VII.
fflQdymprgparation.k m ipfo fotohabet..
Atura f©rri crudi nota, ig vel 1^1 30 librasejusdemVulcaniviri-
hus tr-aditmaUeator,quodi>oftratib9 (<}bxa findjtan)dicitur.Ignisviolentiä
liqvpfüllte maffa, afejj bene
eoquefur (fqrjlilé) donec omniaeu¬
erem©pfa ©manaverint. Hoc per- 3&o , follibus vires diutius
exercere nonperfnittlc, fedferrum
fem?l coagulatqm ac prpbe cp&um (fiJvffidVR) poft quaid^ntenficirci^r hora? parkemfrigefaéfciro(ft»qj#af
flt tfift MftW KO ®Ct>) efirfflgitV
atqqs ye-ftitur, EfagBieKta ?ut fru-
ftMla
ftula, qu^interlaborändurnabfcim- duntur, ferrumque in tundofubfl- dens, igne denuo liquefaciunt ac recoqvunt. Si fcoria?, qua?alias in- ftar tunica? ferrumcircumcingunt,
illud ipfum in una quali maffacon-
tine^nt, in laminam aeneam idem
defcenderefaciunt, quo fa&o, tum
fuperfluum per fuum deftinatum_»
locum (lac!f)(Uet) emittitur, unde
particula? fulphurea?fubtiliores con*
fervantur, qua? ad mollitiem ferri
maxime conferre folent. Lamina
vero pilo rotundo (formftofarctt) faspiflime purgabitur, ne flatus e- laborationi fitimpedimento.Garbo-
nibus contufis malle-
atores femperin foco'ucifveverunt, banc pr a?fertim obca uflarn, urignjs
eo melius fuo fungatur officio.Nec
omittenda eft aqua, ne cärbones circumjacentes fruftra confumat^-
tur. Hoc labore ritejam in foco abfoluto; reliqui malleatores, qui
interea temporis domum corpus
B 4 curan-
25
natae Ferres, igni nunc demum
admoventur, ut calefaéte malleo in longiora prifmata rite 5c accu-
rate , Técundum modum traditum
5c rnenfuram exhibitam (champlu- nen) quae femper ad manus erit, extendantur. Neque filentio pra?- tereundum , ferreum malieatuma-
qua lavari ac purgari debere , ut cceruleum colorem loco rubri,nan-
ilfcatur. Poftremo quoque fcien- dum , quod unusquisque Pofleflor
fabricarumferrariarum fuumfaciat adefTe fignum (ftdmpel eflerftamp)
quo Ferrum malieatum notatmalle- ator, eum quidem in finem , uteo melius idipfum dignofcatur nid confifcationem,utiloquiamant,5ca- miflionem ejus quis timere neces- Tum habeat.Videanturftatutaregia.
Similiprorfus rationecum male ela*
borato 5c fme cura excufo ferrores
geritur, Ii cui materia fragilis ac
inutilis inhaTerit, juxta conftituti*
ones Regias: j£$e fom jtg tttaft tatfjdro
24 4 curandi gratia abiere, convocan- tur. Omnes hi ex foco congeri-
em liquefa&am (ftndltrttt) unco
quodam (ffrtdfiftofcn) extrahunt.
Hane maflam deindeforcipe maxi-
mo(froftdnqen) unus apprehendit:
Duo aiii curvå perticå(fmdltfiotett)
incudi imponunt cudendam (jld t
I)0P fmdltan) qua?jatn fecuri ferreo (()tt39?jrrnet) in 4 vel 5 partes fere äquales, 6c ratione magnitudiilis
malTae coagulatas, dividitur. Quo pera&o, partes ha? ferreo (fmdlt- ftpefen) vel ftatimexcuduntur, vel
ctiam inftante fabbato, vel defe&u ftruåura?Svionibus noftris; (jafh>a Rammar 0# ftd i elben; Uia jular*
marnaefierjulnä(en*c.occafioniop- portuniori refervantur.
Thes. VIH.
Ferri excufionemexponit.
OMnibushuncinpra?paratis, ipfammodumexcufionemegregie
(Ptrdcfntngen)memorare ratiojam ordinis exigit. Partes modo nomi-
natae
