PHILOSOPHIA IN GENERE

,

DE

CONTEXTU DISCIPLINS PRACTICA' CUM

PHILOSOPHIA IN GENERE

DISSERTATIQ,

I

CUJUS PARTEM PRIMAM

VENIA A1Y1PL. FAC. PHIL. UPS.

p. p.

3. 1 O H. LA U R. D U F W

STIP. OKD« EQU.

&

JOH. GUST. PETERSON, N

SMOLANDUS.

*

IN- AUDITORIO GUSTAV. D. XI DEC. MDCCCXIII.

H. A. M, S.

UPS ALIiE.

EXCUDEBANT STENHAMMAR ET PALMBLAD

>ä MOIVSiEUR,

monsieur -MjCXE ^VON JICMSTMDT

I

' '

r v

^

GOUVERNEUR DE 'CARLSTAD ET CHEVALIER.DE L'OKDRB

DU MERITEMILITA1HE>,

& å MADAME -

MADAME J. M. ^VON MCECSTMaj -T

NéE DE L <J r £ N Ii 3 £ £. /W , son épouse.

MONSIEUR ^ET MADAME !

Loccafion de vous dQnner un temoignage public de ^ma vive

reconnaiffance de vos bontés m'eft trop ebete pour ne pas la fai-

fir avec rempreffementl, que nnnfpirent les fentiments, que je

vous ai voués. Veuillez en accepter ce faible horornage & celui

•du refpeft avec lequel je fuis

M o n fi e u r & Madame!

votre tréshumble 5c ttés obligé ferviteur

JOH, GUST. PETERSON.

\

N

I

DE

CONTEXTU DISCIPLINAE PRACTICAE CUM

PHILOSOPHIA IN GENERE.

J _n philofophia quoniam de Abfoluto quserimuS) id ^au«

tera in ea fcientiam efficiet abfolutam, ad reflexionem quodammodo hanc ipfam quasftionem reverti, facile per- ipicicur. Abfolutum tarnen nifi fpecuiatione nulla äffe«

quitur fcientia. Ar vero, quo in fpeculationem ratio ver-

terit _, acht abfoluto, fublata fuit vel quafi exinanita re-

flexio. Hinc , Ii quid ultra proficitur, reftitui aliquomo-

do & de inregro compleri ipsam oportet. Atque hoc

verum inftat ac fervet philofophiae opus.

Sed erit haec fuperior in Abfolutum reflexioj qucd-

que eam , qua talem. disringuit in identitate abfolute op- pofitorum conftat, nam & fine oppofitis nulla omninoeft

reHexio. Ea identitas intuitu abfoluto cernitur. Qui au«

tem in vera feientiae totalitate, ut hujus intuitus confcien-

>• 2 c

tia, furnmarn item refiexionis identitatem adferat ^opor¬

tet. Eadem itaque identitas in fpeculatione eo valer, ut

omnem ex hac cöntingentiam excludat, nec nifi fyfte-

mate fcire qtiidquam tfabile prorfus inveniri videatur.

Ejusmodi fere fentiunt, qui phifofophanrur, dum

aliud vix habent, quod intervenieriti dubio vel

diale£licae opponant, quam revera fe folviffe, qu<e

intendit Sc libi propofuit alia, eo Concors Sc fimil-

lima, ratio» etfi minus obrigerit. Negativum hoc

criterium _; fed fpecularive percepcum, quo nec aliter per- cipi poterit, pofitivum evadet Sc abfolutam habebit evi-

dentiam.

Syffematis vero id efle novimus, ut unitatem abfolu

tam oppofitorum eademque ipfa oppofita per identitarem

realiter fixa & perfpicua, conftituat, exponar, conrineat

Sc, nifi quae ad ^totum Sc inter fe sequam, ac in organis-

mo fuae quaelibet partes, relationem conforment, nihil penitus admittat.

Quum ^vero ea fit abfoluti i den ti ^tas, tum.in eo, quod

omni fuerit fpeculationi vel intuirui intelkchiali fubje-

Äum, principio, tum in fcientiae, realiter exhibirae, or¬

ganism© ^— nova quippe heic, illius veluti natura Sc ab¬

foluti phsenomenon reale, fed ramen eadem recurrit Sc

refleftitur ^— opportuna certe erit obfervatio, contineri

in illo etiam principio, excutiendum tranfcendentali qua- dam analyft, typum iftum originarium, unde fit partium

ordo neceflaria articularione defignandus. Itaque in hoc

typo, fi per fe Sc in genere difpicitur, quum Sc formam

Sc eflkntiam hic abfolute adfequatur, non folum relatio-

I

■ »jfJm U

n

2 c

nisomnis atque iogicx diflin&ionis rationem ultro requireres,

fed realem erjam ipforum abfolute relatorum, qu-alirativum &

internum chara&erem,adeo ur nihil fit relativi refiduum, nec

indifferentiae quidem iplius, quod non idenritare fua, pofitiva

demum in totalitate eminenti , fubigeret fcientia, (i nullo

haec deficeret numero. Neque fic ahunde föret deducen-

da diverfitas formarum, quibus, dum fe quaerit, progre- dienti, fubje&ivis ^{, certam} demum ineuöri rationerr», ob- jectiva, abfoluti varia affulferit idea. Sed haec omittamus.

Satis enim patet, qusenam fit fciendarum, quotqUot com-

ple£litur philofophia, nexus inter fe & rmituye depen-

denti<£ neceffitas,

|4

Ad pra£licam difciplinam fi atrenderis, progreffse, veftigia transcuriim repetens, hane non folum ^a prima

fua originc fpecie magis ^quam reexftitiffe, ceteris nempe eultus elementis obrutam & immixtam; fed etjam in fcientiae lucem editam, formali refpe£fu feparatas adeo

partes egiffe apparet, ut nullum cum iis, ^quae theoretica

funt dicta, nifi mere contingentem nexum admiferit. At¬

que vix fe re' antequam noftris temporibus in philofophia

deliberari »c perfpici potuit, quid fibi v -11 e r ornnino ejus-

modi _{nexus, aut} quauti intereffer. Id vero quum ]am agi

coeptum eft, hane materiam *) iterum rra&are inftiruimus

noftro quodam judicio, rei, intelligis B. L,, valde im-

) 4 ( ^I pari, neque tarnen de venia tua ^, qute juveniH opene

adefle foler, prorfus defperamus. Quarnnam v er o, hoc problema five proponendi occalioneui, five propofirum

expediendi maieriem, aha qusecumque, aliud agens, para-

verit philofophandi rario , heic non quaerimus, quan- doquidem ad hacc erjam in geni i noftri vires erudiiio-

nisque copia deficerent. De cetero perbene nobis

conftat, quavis vel leviori fcientiae immutat one, anfam

contingere facilerrr eamque arripienns laude parum in- fignem aut corrigendi, aut in iiritum vertendi nnilta, quae egregiis fuis ftudns ante moliri funt homines.

FuifTe antiquitus novimus&, ^ut ab Ariftorele inftitue-

batur , ftamine quodammodo ex Plaronica ratione dedu-

£lo, retexto 5c dibcreto, indolis fpeculativae defcriptionem philofophiae in Phyficam, Logicam & Ethicam. Ad il-

lam quidem Methaphyficam ümul referebat. Logicam ^{^}

quamquam, ut formam, hane is primum bene diftinxerir,

neque tarnen a vi mentis, qua exihit, in fcientia femo-

tam prorfus voluiffe viderur. Empirismo aurem huic

philafaphia? immiffo Sc analyh altius usque inüxo, ubi ad

magis, quae in difciplioa praftioa occurrunt, nntiones perfequi'ur.

Huc vero pertinent non folum qnas de archite&onice philof» phiae

totius ftatuit, Ted etjam quae de idea fummi boni eique fubne-

xis fubjeftivis vehiculis, cui in moralitatis fcientia obje ftivam vir-

dicat neceffitatem. Nec nnn huc negative faltem pertinent ^, qnas

praemifit eidem idese & aliis argurnentis applicsndas , normse cri-

tico forma] es. Idea fummi boni uhimo neceffltatis & libertatis

vinculo eft fixa, quam nec ratio nifi fumraa verae fcientiae uaita*

t« ampleftj valeL.

) 5 C

immota mcntis vehicula & ftantes facultates ultimo fuit

peuluaum, has inter ut in omni, tum formalium in ter fe,,

tum curn eftentialitate, cohaerentia , relationem 8c nexuni non nifi _per circulum & mutuse negationis conditionali-

tatem inveniri facile peripicirur. Eft alia deinceps, Cice-

roni nominatim accepta, divdio in fcientiam rerum hu¬

manarum 8c Di vinsrum, _{quarum lite} theoreticam effice- rent, _£1« illae practicarn. Ea _vero, ni in dogmate aiiquo fe- cujusciam aiuam haberet, _certe, quod profitebatur

fundamentum habuit nec fpeculativum ullo modo, nec

logico & relarivo refpe£tu _{probabile. Mutato} autem fun- damenti titulo ad noftra invaluit tempora*

Dogmatismum iftam,quam nominavimus5contingentiam fiperare nec omninopotinfte, nec, quatalem, voluifte ^, hypo- thefis.qua ftringitur, fatis declarat. Et vel inde intelligi pote- rit, qni fa£tuin fit, ut Tibi rel.i£ta moralitatis fcientia ultra indifferentiae iftam _atque «quilibrii flu£luationem vix fu- ftinuerit contendere*

Realifticam Spinozae difciplinam, fi ex altera

parte in culmine fimul ipfo dogmarismi eminere

exiftimetur, neque eo tarnen longius, fi nifum fpe-

&aSj quo tendat, a perfe&iori philofophandi hsbitu di- fcrepare, Ted in idealismi etjam formarn refundi quodam-

moda pofle, non mirabitur qui, quomodo vere ultima

quseque fe tangere 8c ultro invicem pofcere videantur, perpenderir. Infignem quidem interpretis gratiam a Spinoza Schelling eft meritus, praefertim ubi duplex illud

in tel li gen t is natur« dependendi genus, nempe 8c quoad

eflentiam Sc quoad exiftentiam, diftinguir. Arque fic

refocillanda eit aliunde Sc usqu^-quaque haec doftrina

Jibertatis remediis, quo horridi fatalismi confequentißm,

quam tarnen amac, devitet. Revera autem Eum, praeter jiegativam proiTus, abfol-urae identitatis ideam nondum

fuifle ns£lum — nifi quatenus Sc Eleatae aliique fint nadi

— roox inde patet, quod uti ea nefcit arque dum for-

mare Sc mente excutere nicitur ^{^} fäto obnoxius ipfam fub-

ftantiaiitate abfoluta Sc deinde, nii nifi mere relativis ex-

primit determinationibus. Quare , licet in praftico philo-

ibphise genere morari dele&etur, hoc porius fecifl#, rigo-

rem de Numine fuo notionis mirigandi idque ipfum vTn-

dicandi caufTa, quam libertatis ftudlo du&um, ^a Schléyer-

machero eft obfervatum.

Criticen etjam, quatenus dogmatismo inextricabili

haefit nodo infixa, pratticoe ^cum rheoretica cognitione ^ne-

xum haud invenifle nullamque inveniendi fpem non pe-

nirus abjeciiTe,faciIe ex tora hujus difciplince ratione con-

cludirur. Ur enim ideae cetera huc inferviturae, i ta etjam

ipia libertatis idea ^, ut cognirionis obje£tum, realirate ca-

rebar, fpeciem ludens fubje£tiva quadam meruis produ-

£lione confiatam. Quam vero ipfa praetico loco dignira-

tem eftadepta, quum formalitate nuda caregorici legis

imperii niteretur, diflbluta abftraclione in relativam op-

poiitionem, membra idealitatis fubjedtivre & obje&ivoe

neceffitatis ^non nifi relativae iterum eranr unitatis adrnini-

culo conjungenda. Qiioe igitur unitas fi inträ oppofita Sc

ex fcientia aliquatenus fuiffet repetenda, circulo interna

vanam adduxiflet dialexin. Neque vero nexus inveniri

aliquis poffet autonomis pra&icge rationis cum unirate

) 7 (

fyntlieticse apperceptionis, cujus & eorum _, qua: inde funt condmonata, ^{notiones tantum} aderant qualescumque, ne- quaquam vero aflus quibus citra intelleftuii. realiter gignantur & unde abftrahendo obtineantur. Erat illa de- niqua unitas hdei (uojedlivitati omnis pernaittenda.

' fl11317) a&u fuo pofitivo fupra relativam

abitiactionis lynthelin vel empiricum quemque confcien-

rias oibem facile evectam deprehendere libi videbatur, _op-

pofiuoi um ii n i rarem ^, ampiexum elfe ^ac fovilfe eo modo

conftar, ut pofbhabiris fummis, quae hunc a£ium ^, _{utpote re-}

bexionem ipfam, inducanr, adficiant Sc coerceant condi-

rionibus, eam, cujus fit realiras, _qua talis Sc objeaum, particeps, ablolutam identitatem ^non dubitaverit ^omnem

fubjectiva involvere _poteftate. Abfolure autem reale certe non obtinuit. Atque li ad praaicas regioncs ftatim Eum principii ac pvoblematis folvendi intemperantia veluti com-

pulfum tibi proponere licet, ^non miraberis inertem adep

ibidem inhabitare coaaum fuiffe, ^ut _quae aliena atque pe-

regrina fuo erant loco Juftranda, illuc accidentitia arcef-

lere fategerit. Quod fi mere pra£tica omnis föret, qua realiratem adpetir, antithefis fua, haec nusquam ultra intel¬

ligentem naturam excedere potuiffet, fed conditionaliter modo, poftulatione, ^cetera effet objeaivitas petenda. Ut-

cumque tarnen ultra hane condirionaliratem nititur; illud

nimirum per fe Sc quod Phyfices abfolutum prae- focaverat idem, Sc fuperftes reliquerat Criticismus ^>

negotii nonnihil Ei necelfario faceffit. Natura, _quam negatione expellere conatus fuit, reslitatis tarnen fute _per

eam, quam libertati experiundae obtenderit, luaam non

obfeuro indicio redarguens incurrir, Qu0d ^{autem vere}

3 3 c

Ei abfolutum habetur, id fubjs&ive ponitur, quoniam

ramen ur Abfolutum nec obje&ivitate omnino vacare po- reft, rneram fubje&ivitatem quadamtenus fugit Sc in fclea«

Jitate, ut in genere & obje&ivum refle&itur. Vaciilans

usque tarnen hoc Sc ambiguum noumenon relativis adhuc

licet infinitis determinatiombus obnoxium cadere nec tem¬

poris, fiifi negative aliquomodo contingentia exfolvi, ne-

ceflurn fiiir. Vel dum Abftrachonis via progredirur , in-

dividuatis etjam fradenus fubjectorum fubftantiis, unitatis

ideam ratio _numquam remittens ad hane in intellig'bili quodarn Sc contingenter admiffo regimine ordinis ^mora¬

lis quaerendam deiegabatur. Ancipiti fic fere realitatis

correlatione impeditus neurram prorfus fupprimere vakt.

Refpeclu xAbfoIuti vero differentia omnimode excitata,

fåcile apparet, de liberratis ac necefiitatis relativa oppoli-

tione nondum fuiffe adhim. Unde, quafi aegre Sc indigne

Abfoluti olvrcc^/.sioi realitati, qua natura vi\'itur naturata, litarec, Abfolute fubjs&ivam libertatem, diceret quispiam,

ex fe ipfa Deum fibi formaffe ^, qni fubjedum Abfolu¬

tum confumerer. Neque poffes ^ex ifta differentia ad

Abfolutum nili myftico adflatu adfpirare. Pratterea fequicur ex relativitate omnino refidua, Sc turbato

correlatorum ordine, quo ab idealitsre realiras immediata

fere negationis conditione adducitur, non folum crebras

pra&ieo philofophandi generi difficultates ^, quas ante

fuerit aliqua ratione alia fpeculatio eluttata, verum etjam in fyftemate conficiendo, quanto hoc fe per partes

fuas explicaverir, tanto etjarn undique recurrere molefti-

ores. Hinc mulrifariam laborat, ubi ab indererminatis

ad fpecialiora transgreditur, a formalibus ad realia. Hinc

illud ad nifus incertos — triebe — refugium, quorum ei,

ad exilem arque exfpirantem formalismurn motu anima-

) 9 C

qua reficiendum, frequcns adeo eft ufus. Qtiar-e Schleyer-

machero inrerrogare in mentem venit: quidni, cum tanta in Ego fuo per nifus iftos fint gerenda , ad reflexionen!

quocjue nifus, unde ducerentur fimul. reiiqui, qui & li-

bertatern 5c confcientia? ejus conditionem fuppeditent,

mox potius ftik adfumtus?

Hinc f qiuim ad integrum fcientiae organismum in- ftaurandum.fucceffit recens fpeculatio ^— nifi quatenus arceat

a rcrum fumma inveftiganda non fatis fagacem fumrna,

ut dicunr, vix jam. pradlico operi impofica manus —bre-

vi fequamur, quae ad noftram fem facere nobis potiffi-

mum videntur. Atque vero, qute inteliigentis natune veluti principia ^, agere 5c cognofeere, * nulia fere non

antegrefta philofophandi forma peculiari, ut fibi videba-

tur, jure fuo, omiffa ftepe de fynthefi quscftione, dis- junxit, iis jatn unitis, quidquid denique formae tantummo- do relationis feu oppofitionis generatim ex dupiici reflexionis adfpedu in fcientia? fyftemare emergere concipitur, quatenus

obje£tiva5c effentialia funt, _quas diftinguantur, in realitatis'5c

idealitatis oppofitione eft collocatum. Animadvertere fe pofte ex altera parte quispiam primo faltim obtuiru fibi videretur, de dignitate, ad quam e. g. Crifis pra&icam difciplinam infinite fupra tbeoriam exrollere ftuduit, de-

trahi ^- opponere item pofte, nullum ^non infigniori difcrimine sgendi regulam ab ea, qua cognitione perfungitur, ^, ut- cunque fuadeat fpeculatio, diftinguere. Atqui id ea et-

jam in fe fufcipir, ur vulgarem confcieritiam explicandoa,

licet fpecie haud ^raro convincar, fibi tarnen reconcilier.

Neque igitur non, ut ad moralitatis regionem vere sd- fcenditur, novus infit idealium- 5c realium , quo utraque

mens fuperat 5c objedtum facit, contextus. Exemplo

funt e veftigio proxima quatque: adtio, ut intuitus fibi,

) IO C

voluntas, finalitas, Idea, Ideale, ut hoc ideas regula in in«

tuiru fit, fymbolo art is adfimile, inde vcro difFerat,

quod realitatem habebir, neque, ut in bac, fubje£liva pror-

fus eft — dein fchematismus, qui, ut in empiricis refie-

£lendi conditionibus, fubordinata ferie miniftrat, cet. quce

novam quafi porentiationem indicant. Quid? vero, ex

altera parte nexui omni vel continuirati in fe redeunti

eorum, quas reflexio diffociavit, eo indulgentior facile

apparebit haec diftinguendi methodus, quod Sc mere for¬

malis eft, intemerata reali identitare, & vel formali refpe-

öu omnem idealitatis vim, ^ut intelligentis propria eft,

eodem tenore comprehendat.

Itaque — ur, quo ducar, fequamur: in confcientia ni¬

hil eft, nifi qua fibi Sc fui fit confcientia. Inrelligens ni¬

hil eft, nifi quod abftrahendo vel ut idem eft, opponendo

fe Sc obje£lo porintur; haec autem oppofitio, ut a£lus,

fynthefin requirir, alioquin irritä föret relatorum fpecies

absque referenti; refert Sc jungit fchematismus empiricus,

qui transcendentali abftra£bone tollitur Sc novum requiret.

Haec aurem abftra£lio unde fiat, infua, intelligentis, pote-

ftate non eft: intelligenri quali infcio extrinfecus venit <3c

cum poftulatione conjumftum eft (categoricum): hinc, li-

bertatis vindiciae Sc fui ipfius Ii bei ^a dererminario, volun-

tas, qua demum fe intelligens ab objeelo abfolure divellat

Sc fupra evehatur. Heic feriem theoreticam practica ab-

rumpir. Verum enim vero, fi ex altera parte, objedlive,

refpe£tas —- un nuper tantummodo, citra produdlionis

originem abfolutam, de iis quaefitum, qua? fubje£live in-

telljgenti urpote individualitatem plenam na cl o Sc fui con-

fcio apparent eoque analyfr conftant — revera &abfolute

) ir (

nulJus a£tus eft, qui norr abfoluto producendi a£lu, hic

# licet prasrerlapfo quafi Sc fubdufto, funderur.

Analyfis nulla, ii ne fynthefi: Sine hypothefi,

in reflexione, nulla thefis.. Itaque inverfa fimul cum re- flexione fuit conditionaliras Sc in regreffivum mutatus»

qui antea progrefiivus erat tenor vel produ£lio in repro- du&ionem. Sed quoniam regreffus nullus, nifi fit, quo>

regrediens tendat, de hac ^norma agitur ^, maxime ut certa

Sc eonftituta fit. De ipfa autem, nihil efle, nifi icien-

titatem abfolutam, ut ultimo jam redibi.r, realem Sc ^po-

firivam, faeile inter philofophos conveniretur: Quo au¬

tem id pa£to impetretur, non item.

Quin potius; Schcllingio ipfi, ad du£lum Syfi.Tranfc..

Idealismi, unitas illa principio quidem philofophandi idea-

Iis infuiffe videtur, Ted ex hoc idealt fundamento, fimul

cum producendi vel refledtendi velut initiis, ita difperiis-

fe, ut fpe realiter recuperandse excideres, In reflexione

empirica fpeciem folutiffimam neceffario deprehendit, quae

tunc in vuigari abftra£lione Sc oppofitione relativa in-

tuitionis Sc a&ionis» libertatis ^ac neceffitatis] cet. cernifur..

Ut vero regreditur, vel fot fan potius progreditur, narn 'fpeculatio vere practica, fynthetica etjam Sc progreffiva

eft, fpeciem iftam diluit, mox idemitatem intuitus Sc a-

£lionis vindicans; dein, quid fit arbitrii, quid obje£tivi in

a£lione Sc _qua? iade fequuntur, exponit — nam explicari

oportere confequenter monet; ad Fatum enim vel Provi-

dentiam heic _provocare, effer provocare». quod itidem ex- plicationem poftulet. Series autem correlatorum alterna

identirate jundorum Sc usque divergentium objeflivi Sc fubje&ivi, realis Sc idealis in genere relatio eft. Jam ve-

10 uniras borum abfolura? in liberrare, ipfa reali, reperi-

ri negat, nam hujus ergo fe erjam tollir. Obje&ivam

tarnen hane denique unitatem vulr* quocumque id pa£lo

fiar. Idcirco, exempli, diceres, croifDi & ut ad pcrfaa-

dendum, earldeiii in alterurram ipforum correlarorum- ad

vicem transmittit — in obje&ivam, ^— quod facile ^pote- rit.'quoniam id in hypothefi quondam erat — ar ilta i-

dentiras in affu refiexioni longe remotiori jam låret, prse- ferrim fi fyßematis menfuram & ^, quos ipfa fibi reßexio inrernexuit, a£tus aeßimas, atque ut teleologica hypothe-

tica etjamnum eß & fubje&iva; in oppofira veto fubje-

£tiviraris parte cjuid niß fubjeflivuin quaeris:

Jam igirur qui in his reprehendendum Schellingium

ftatuunr dilemmats fere Eum _urgere pofie mihi videntur:

In principio unita's non quaerebatur modo ^, fed fuit reve¬

ra, adeoque concepta quodammodo, fiquidcm hac fpecu-

latio illa exftirit? fic vero in fyßematis, quod non nifi e- jus-eß evolutio, rotalitate redux fit oportet. Vel nonfuir?

niß negative & ut indifferentia Neque fic Eum

deliberato jure aiios, Efchenmayerum nominatim impug-

nare, qui, etfi alia forma, potentiationem fcientia fuperio-

rem meditantur, An vero hoc errore fa&um fit eo, quod

ad polaritatis ideam ^, abfolutum relationis principium, ^u-

nice in fyßematis ortu attenderit, unde nec nifi formalis

& logica Ei obtineretur fcientise divifio, quce nimirum

realis etjam effe deberet, vel h sv reo tcuvti illud ita ^am-

plexatus fuerit, ut in eo adquieverit praefidéns potius,

qutm totalitäre fcientiae ftabiliendum curaverir, id jam pe- ritiorum judicio relinquimus. Quod tarnen fi cfier, occur-

rit ferc etjam, illum in ea parte fyßematis, quaa inter

theoreticam <Sc pra&icam dubia haeferit, nihil praeter for-

mae reflexionis analyfin vel logicam fuiffe fecutum &

proprie di<£tam transcendentalem ei parti, ^quae naturam

tracfat & practicse intermediam effe fciendam.