D.D.
EXERCITIUM ACADEMICUM,
DE
PONDERE
ARGUMENTORUM
t Ν
ORATIONE,
QUOD
Confenfu Fcicuhat. Philofopb. Ampliff.
In Regia ^cademia ZJpfalienfi, Sub 1JK/EML)!0
V1RI CELEBERRtMl,
Mag. Ρ Ε T R I
EKERMAN,
Eloquent. PROFESS. Reg. & Ordin*
Fac. Phil. h. t. DECANI.
Ad diem III. Decemb. A. MDCCXLIII.
H. A. M. S.
In Audit» Guftav. Majori ?
Pub lico bonorum ex amini modefte fubjicit
ANDREAS A,
UPLANDUS.
UPSALIÄ
VIRO
Plurimum Reverendo (f_ Pr&dariJJtmo,
Mag. BERN HARDO
®3Ιί)ϊ35®3ί©'
PASTOR! in Fernebo orientali digniffimo,
PATRONO & AVUNCULO optima
Spettatß integritatis tf pruäentia VIRO,
Dom, ] A C O ß O
Ö Ε R, liΝ
Officinar. Ferrcar. ad öfter by & Forsmark IN-
SPECTORI perinduftrio,
*
PROMOTORI & BENEFACTORI, AVUNCULI loco, colendo.
Spe&afijffim»
Dom, GUSTAVO
Officin. Fcrrear. ad Ofterby
AVUNCULO & BENE-
POndera quid Roboris & valeant vero? Qua rerum juvet in fermone, quid arte loqui; iniit
Pingere dum calamo properat mea Muia tenello,
Veftra en, Fautores, mitia teöta fubit.
Aft adferre nihil nifl pondere cafta valebit t
Ut quoque, quac meritis digna, refcrre nequit:
Plurimum Reverend# PrxcUr. £5"
Cultef
ANDREAS
Vi RO
Plurimum Riveretido & Pmclarißime,
Mag. Ε R I C O
β 9 ξ> £25 δ 9!©'
PASTORI in & tKamfta vigilantiίSmo,,
PATRONO & AVUNCULO optimo.
Plurimum Reverendo & Doclijfimo VIRO,
Dom. LAU RENTIO
V. D. COMMINISTRO in orient.
fideliifimo,
AVUNCULO & BENEFACTORI Hono- ratiiTimo.
DOMINO,
®aOS25(J3i©/
RATIONAR. Dexcerrimo,
FACTORI ieftumatiilimo.
...^
A Vobis etcnim mihi tot documenta favoris Praeftita, iat nunquam gratus ut effe qneam t
Nunc tarnen hoc fpecimen,Fautores,fitnguinc jun&i,
Sumatis, mentis ceu monumenta piae.
Debita nunc poiilm mea quum non folvere magna, Verfuram faciam: Nümina jufta dabunt. ;
Skilauf Nominum VESIROKÖM.
humitiimus,
AUERBERG«
V I RO
Amus, meritis, & d.oBrma per quam Reverendo,
Dn.JOH.1NNI agerberg·
V. D. COMMINISTRO in SSSdtf laudatiffimo.
t
Parenti longe Indulgentiffimo.
JEff Μ Um, tJemtor, me a, Caflalio tion tincla liquore,
Jp Mufa domum patriam tettaqae notafubit.
-dar pumque recordaturfuerilia t empor a mensff
Te me mor are, Tarens, noftra Thalia qipit.
Ingens ecce horror juvenilia pcäora fulfat.
El&quar an fileam, nefcius iffe vågor.
Quas meritas dicam laudes, pondera vcrbis
Addere vel foteris, Mufa tenella, Tuis?
Pondere nunc ofus efl verborum, cura fat erna,
AjfeBusque mihi dum celebrandus, erit.
Aß ego quid ref er am? Quo mimere t anta refendam ? Sujficiunt etenim verba, Thalia, nihil.
Att amen exiguum, Pater Oftime, fronte benigne,
Accifias fpecimen, munus ξ$ hocce, rogo.
ffulfabo votis fenrper magni oßia codi,
Ut fmeflare velint Numina Summa vicem.
O Pater Omni fot ens benefaffa Paterna rep ende,
Da quoque conflmti profperitate frui.
Care Parens, vigeas, valeas Neftoris annos
JSxfiiferes, noflra ff es columenque domus!
PARENTIS Optimi
Filius obedientiffimus
ANDREAS AGERBERG
Ominem,quem reliquorum animan-
tiurn pnsPiantifiimum condiditfu-
premum Nu men, non folum ra-
tiocinandi vi, led loquendi etiam inilruélum eiTe facultate, grato
agnofcimus animo. Haec, ut il-
lam tanfifper mittam, quantum commodi & utilitatis univerfo ad- ferat generi humano, vix dici pot- eft. Quo melius autem excolitur, eo teilatiores faciet infignes, quos in Γι nu fovet, ufus. Etenim viri, inge-
nii lumine & literarum prseilantia confpicui, poftquam
ad faftigium fuum provexere eloquentiam, eadem opera,
cum publicas, tum privatas, res mirifice fuilentarunt,
auxerunt. Urbem olim celebratiffimam, Athenas, qua?,
ut commune habebatur fapientiae fan um ; ita elöquentioc conjfitult quafi fedem & domicillum, ii fpecbs, innume«
rabiles eidem coqgratulaberis indeperpeptos frueus,quip»
pe tot feditiones, motus, tumultus fedavit, tot ruinas, tantaque detrimenta avertit fola eloquentia, ut fine illi-
us fulcro de univerfa republica aclum prope concama-
A tum-
ß ·»* ) β ( S&.
tumque videretur. Roma, totius illa Orbis domina, hu- jus nifi fenfiifet decus ac prsefidium, opinione citius, for-
tunse fuccubuiifet ludibrio, & cladein paffa fuiiTet fera-
lem. Immo: multas urbes conßitutas, plurima bella re-
ftintta, firmjjimas focietates, fanctijfimas amicitias, cum animi ratione, tum facilius eloquentia ejje comparatas, inteUigimus, dum res, a mjlra memoria remotas, timus, teile Cicerone, tf) Quocirca eam haud immerito ingenii lumen, b) paeis comitem, otiique Jociam c) falu-
tat idem Tullius. At ficuti nihil pr3?ilantius, nihil uti-
iius vera & genuina judicatur eloquentia; ita nihil eile difficilius, per fe quodam modo patet. Non ad Oratoris perfonam explendam iuffecerit id, quod quis debita fit in^
ftrüdtus verborum copia 5 quod vocibus translatis rite u-
tatur; quod periodum numero, quem oratorium vocant, adflringat, quödve cetera prsecepta, tum Rhetorica,tum Grammatica, obfervet, fed fcientia multiplex in tota o- rationis ferie juxta eluceat, neceiTe eil, fi rebus confor-
metur ipfa oratio, juiloque argumentorum pondere in-
nitatur. Hoc opus, fi quid aliud, hic erit labor. Efie- loquentiA, ut Ciceronis verba heic mea faciam, majus quiddam, quam hmnines opinantur , & pluribus ex arti- bus fludiisque coüe&um. Eß fcientia comprehenäenda plu-
rimarum rerum, fine qua verborum volubilitas inanis at¬
que irridenda eß. d) Excellet Orator in hifloria rerum
geilarum; exernpla enirri & antiquitates permagnam ha¬
bere vim, ad finemque Oratoris obtinendum haud parum
conducere, neminem fugit. Sic pernofcere debet men*
tes atque iludia & mores hominum, quos orando tenere, deleftare, 8c commovere conabitur. Hoc ex Pfyeholo- gicis hauriet. Quid dicam de Philofophia Morali, Juris- prudentia, & reliquis fcientiarura partibus ? Harum o-
mnium Cognition© non Icviter tinélus, fed probe erit
imbutus. Ethaec eftcauiTa, quareilli, quifubndia atque
adißi-
« )o( i# a adminicuk tradidere artis Oratorise, tanquam primum &
praecipuum ineulcent, videtidum effe cuilibet, quid po- tiillmum dteat. Huc pertinere non tantum debitam con- fiderationem materiel, fed follertem ctiam inventionem
verborum, pariter ac deleclum argumentorum, quibus theiisadftr.uat.ur, fatis intelligitur. Qiiod tanto majoris
eft neceilitatis, cum, ii hoc ipfum fusque deque habeas,
non eloquens, fed loquax, fed nugator, fed blatero jure fis cenfendus. Quid, quod nihil meretur laudis oratio,
variis figurarum troporumque elegantiis fuperbiens, &
abundans, nifi materia pertradlanda quam diligentiilime attendatur, firmisque probentur cuncfta argumentis, non
vero ejusmodi, quas vel materia parum aut nihil conve-
niant, vel, cum illa licet confpirare videantur, fini ta¬
rnen propoiito minus inferviant. Hinc, cur pondus ar¬
gumentorum tantopere urgeant eloquentiae magiftri im- probentque orationein, hac virtute deftitutam, non pot- eft eiTe cuiquam obfcurum. Sie Tullius: Adhibebimus, inquit, Judicium, ut levia Jemper rejiciamus, nonnun- quam et i am eommunia pr £t er mittamus, & non necejfaria.
e) Et alibi: Me a quidemfintentia, nemo poterit effe o-
mni laude cumulatus Orator, nifi er i t omnium rerum ma- gnarum atque artium fcientiam confecutus ; etenim ex re¬
rum cognitione efflorefcat & redundet, oportet, oratio ,
qu£, nififubeft res t ab Oratore percepta & cognita, ina-
nem qumäam habet elocutionem, pdtne puerilem. J) Neque aliter Oratorum iliud decus, Junius: lnanis, ait, puenlis, (f irridenda eft emnis verborum profiuentia., fiulta ac inepta volubilitas, fi rerum abfit cognitio, fi
nulhs inflructa fentcntiis, antiquitate nulla, exemplis
nullis t inbi a fuerit. oratio, g) Quid, qusefo, aliud" fi-
bi volunt hujusmodi praecepta, nifi fcedum iftud oratio-
nis Vitium, ΖαττολογίΑ», eile vitandurn, argumentaque
£rma, apta, vaiida in fcenam oratoriam feite atque com-
'
»
Α 2 ' mode
4 4M ) o (
niode producenda- Addo CeU Canzium,, qui, prüden·
tiam delineaturus oratoriam, verb a & pondera argumen¬
torum amiciffimo, & plus quam· connubiali, foedere con- jungit h), quippe, quse,. ceu fulcra & fiamina dicendorum,
Oratori iimul cur as cordique eile debcnt. In pondere , quod ab argumentis oratoriis optirso jure exped'atur ,
tenuis B. c. D. ita verfabitur opera mea, ut, poft vocabu-
lorum explanationem, quae in limine differtationis extant, de fundanxento ponderis argumentorum primnm agatur, oftendaturque, qualia eiTe debeant argumenta, quibus pondus, illud inerit, deinde vero eiusmodi firmorum ar¬
gumentorum aditruatur in oratione neceffitas. Te pro- inde, Cand. Ledtor, etiam atque etiam rogo, & obte- itor, digneris ea, quce pro· modulo ingenii, & ratione
tam setatis,. quam rei famiiiaris, minus forfan reéle, &
breviter a.-me. allata fuerint, in mcliorem interpretari par term
a) De Tmention. lih. T. cap. r. bj Brut. cap. if :
c). Brut. cap. 12. d) De örat. lib. I. cap. g. e) Partit, o- vätor. cap. j. f) De Orator. lib. T cap. 6. g) ,ψηηϋ Me- thodus eloquent ice. cap.. //.. bj·. Canzii Grataria jf.jv/7.·
p. t?L· 22?..
§. IT.
Pondus varie accipi fölet. Etenim primo vocafur id pondus, quod librando ad ßateram ponderatur, iic pon¬
dera·, khrx- tmpofita-y apudi Ciceronem· a). Deinde fu-
mitur pro multitudine quadäm, ut pondus- argenti b).
Interdiurn grav i tas nomine ponderis denotaturq & hinc
per Metaphoram ad alia deducitur, adeo quidem, ut
pondus iit idem ac robur, feu: fr mit as.. Et ultimum Lüne fenfum nobis refervämus.. Nec pauciöres habet argumentum fignincationes; modo namque mäter i am
nracmtienis denotat, modo fumitur pro fabular in ufum
*r & aliis,, quibus;
ikerue compofita.. c} Nos. vero mißis. hifci
•f&f ) o ( £$»*
quibus gaudet argumentum, explicationibus, cum Ci-
cerone definimus argumenta, quod fint rationes, qu& rei
dubiae fidem fäciunt d). Vocatur alias argumentum fyl-
lögismus oratorius, Έν&υ/*ϊ'μ<*, Επιχείρημα, fvcJsifrg&tc.·
quamvis hasc inter aliquid interelie non negaverimus.
Hifce ita obfervatis, nobis tandem pondus argumento¬
rum auditejusmodi rationum robur & firmitas, qua rei,
adhuc in dubio pofitos, fides cf firma aßenfio conciliåtur*
Dividi folent argumenta variis varie· Plerumque tres
i Horum conftituuntur claffes
,ut ad rationes, voce pau- fo flricdius accepta, ad mores , ad cfeBus denique refe-
ra'ntur. Argumenta, quibus auditores docere, ad illam
'
quibus iis fe gratum pr&bere , eosque deletiare, ad iftamy
quibus autem animos ipforum permovere, & ad gaudium,,
dolorem, odium, iram, metum, fpem, mifericordiam,,
& ceteras affecluum fpecies! concifare allaborat Orator,
ad franc tandem,, claiiem perfinent. Quam etiam ob
cauiTam difpefci folent in perfianalia & realia. Illa jam
eonciliant perfonam dicentis, jam permovent perfonas
audientium, b.ec docent, quid verum & falfum fit, quid
bonum & malum; froc omittendum, iliud agendura fva-
dent /). Illa mores & affeffushaec rationes tangunt.
Pro ratione inftituti,, frafce argumentorum divifiones fpecies nominaiTe fatis effc vifumv
a) Qitctft. Äcadem. lib.IT. c. 12. b) ÄdÄtticum lift*·
XIII ep. 43. c). Cfr. QuinBil. Inftitut. Orat. lib. V. cape·
ro. d) Cicer. Ίορ. c αρ. 2r e) cfr. Quint, loc.· cit.· /)>
Canzii orat. f. 9φ
i nr.
Rebus quibus vis fuam ineffe: veritatem, quse Me- tapfryfica audit, nemo facile negaverit, quum id fatis·
fuperque ex Ontologia pateat. In eo quoque confiilere
r franc veritatem, quod debitce & proprio perfedtiones· rei.
iniint,, neminem facile prxterit.· Quse veritas determi-
natjj
« .4M ) o ( Η*
na£, quodnam fit rei attributum, illique effentlälifer in- fit, quoclnam per accidens, ad ccrtum tempus, vel fub
certis quibuscunque conditionibus conveniat, quodnam
ab illa removendum fit, quodnam de illa vere poilit af- hrmari, & negari. Adeoque fons & fundamentum eft
veritatis Logicae, quae convenientiam cogitationum cum illa priori conftituit. Sic illam hsec femper refpicit, fuamque certitudinem ab eadein mutuatur. Quam ob
rem, iiquidem omne fui habet rationem fufficientem,
unde intelligatur, cur potius fit, quam non fit; cur ita potius, quam aliter$ perieque cogitationibus, & ce-
"
teris operationibus ,· in quibus animam noflram occupari,
ad nofmet ipfos attendendo, per experientiam conftaf, fua
adeft ratio, unde explicari debeant. Quid, quod, niii nihi-
io refponderet notio, quo abfurdius vix quidquam cogi- taveris, veritatem harum mentis operationum ex rerum
proprietatibus effe «ftimandam, monent Philofophi. Ve¬
ritatem itaque Logicam illi tribuimus, qui res, uti ia
fe funt, utque permittit earum effentia, animo conci- pit, non autem falfas, h. e. a re difcrepantes, ideas fibi
format. Porro, cum in ejusmodi idearum formatione a- nimus non acquiefcat , fed hafce ideas formatas ftatim
inter fe conferat, & collatas, vel conjungendas, vel fejungendas judicet, provenit judicium. Veritatem i-
tem Logicam ille ampleélitur, qui ideas combinandas conne&it, & fejungendas fejungit. Formatis vero an- tea, pro proprietatibus rerum, ideis, cum, quid in fe
involvant notiones fubje<fti & prasdicati, novit, facilio-
ri negotio harum idearum cojivenientiam vel repugnan- tiam reperit, adeoque, quaenam conjungendae, qu&nam fint feparandee, videt. Quando comparantur idese duae
cum aliqua media, cujus ope nexus vel pugnä priorum
evidentior & certior redditur
,exfurgit ratioeinium.
JUi itaque ineil veritas, quando judicia, orta ex modo
nonii-
) ο c m· t noininata comparatione, vera funt. ä) Quoniam efl
ratiocinium ex judiciis conflatum, & haec ex ideis funt
orta, idese autem pro ratiöne rerum erunt förmatts, &
in ipfa re fundamentum habent, confiat omnino, ratio¬
cinium fupponere veritatem Metaphyficam, & eatenus
verum effe, quoad rei conveniat. Convenientia igitur
cum rebus eit fundamentum veritatis omnium ratioci- nior.um, cujus demum cunque fint generis. Dcfinivi-
fnus argumenta in genere per rationes, rei dubite fidem
conciliantes. Experientia vero docet, tum fidem pro-
pofitioni conciliari, quando offenditur, lllarri rei & ve- ritati convenire, quod per fatiohem aliquam fiat, ne- ceffe eil. Sic e. g. hane propöiitiönem: Petrus homici-
dium commifit, tum demum altert perfuades, &: fidem facis, cum per rationes aliquas, ab intentions, oecafio-
rie, & aiiis circumftantiis petitas, derriönflras, Petrum ejusmodi fcelere fefe inquinaffe. Quoniam vero hoc
eft officium ratiocinii, ut, ope idese cujusdam medise,
demonilret veritatem aiicujus propofitionis, & ejuscon-
venientiam eum re,fequitur, argumenta nihil effe aliud,
nifi ratiocinia. Ex quo eificitur, convenientiam curn
fe, feu veritatem Logicam effe fundamentum omniunn argumentorum, ad quamcunque pertineant partem di- fciplinarum. Omnes quippe fpecies veritatis, quas Phi- lofophi, pariter ac Hiilorici frequentant, ad hane (Lo¬
gicam nempe ) facile reduci poffunt. Sic veritatem Hi- ftoricam, quse nihil aliud eil, niii convenientia narra- tionis cum fa<ffo, Logicarn praefupponere, quis nön vi¬
det ? Sic eandem veritatibus Praéticis, qusc in emformi-
täte oratmits cum ånimi fententia, & convenientia cogi-
tat i, verbiß & facti cum lege confiffunt b\ fuam com-
modare operam, nemo ignorat. Idem de veritate Phy- fica, & reliquis fpeciebus eil habendum. Scilicet, Lo- gica eil difeiplina inftrumentalis > qtice «jodym, quo ve-
ritas
* 4H ) ?{ Μ*
ritas inveitigetur, & inveftigata demonftrelur
,tradit, Ideoque ejus opera non Philofophise cancellis includitur,
fed in quibusvis difciplinis aderit. Immo ufum Logices,
faltcm naturalis, in vita communi clariilime cernere li¬
cet. Itaque Oratori, de re aliqua diéturo, matcriam- que orationis confideranti, quum hand exigua fefe ofFe-
rat argumentorum multitudo, quorum alla Philofophiap.
Theoreticas, alia difciplinis Moralibus, alia Jurispruden- tise, Hiflori;e alia, hafales debent, nullus dubitandi relin- quitur locus, quin fundamentum veritatis omnium, qui-
bus utitur, & uti debet Orator, argumentorum, fit con- venientia ipfortim cum re, adeoque ad veritatem Logi-
cam, tanquam cynofuram, falli & fallere nefciam, re- étiflime componaritur, formentur & dirigantur.
a) Cfr. Fr. Chrifl. Baumeifleri Inflitut. Philofoph.
Kation, jf.jf. ji(f. jr/, ftqq. b) Canzii Orator."$.
134- U4-
§. IV.
Diximus pondus argumentorum, quse in oratoria
arte tradlantur, confiftere in ejusmodi robore & firmi-
tate
,ut propoiitioni ilabilis & indubitata concilietur.
auditorum aifenfio 5 ergo fequitur , nullum aliud funda¬
mentum hujus ponderis eile, quam ipfam veritatem.
Si .enim thefi fuas, & rationibus, quibus illam probare
conatur, fidem auéloritatemve facere velit Orator,
menti auditorum accommodanda utique eft oratio. Na¬
turalis vero cum infit hominibus amor veritatis, homo
enim non poteft non averfari falfum, qua falfum, &am- pleéli verum, qua verum, quem, qu-vfo, oualcm,quan-
tumque effeclum habere.nt argumenta, faiijtatis quid red-
olentia ? Quanta gauderet au&oritate oratio, varijs tnendaciis & nugis & quisquiliis, a re & veritate, toto,
quod ajunt, ccelo difcrepantibus, referta ? Clarius vqro
lioc idejnn ut conftet, operan pretium ducimus 'ipwW ?
•W? ) O ( Si*.
qualia fint argumenta, quibus nullum ineit pondus. Si
4
di vi dantur argumenta in declarantia & ρrobantia, con- cedendtim eit, expofitionem, tanquam fcopum & finem proximum omnium argumentorum, ad utramque hane
fpeciem pertinere. Vitio autem tum haud parvo labo¬
rant argumenta, cum ad expoßtionem non funt accommo-
data a). At hujus in argumentis vitii cauifa eit fere
duplex, vel enim tribuendum eit illorum vanitati vei infirmitati b). Vanitas argumenta oratoria potiffimum
inquinat, uti haud raro fieri fölet ab iis, quorum ima- ginatio Judicium quafi fupprimit, quando ingens conge-
ritur moles rationum, nihil vel parum materite, traéta-
tioni fubjeétee, & probationibus muniendae, convenien- tium, licet alias de illarum veritate non fit dubitandum.
Fit hoc cum debitus non habetur argumentorum dele-
&us, cum non ponderantur, fed numerantur fententiae,
cum non tam iidei conciliandae, quamfpatii, vel ho¬
rarum, vel paginarum, irnplendi gratia , plures iufio
adferuntur rationes, cum denique quis ilofculis Fheto-
ricis, quibus orationem fuam non ornare , fed onerare fatagit, adeo eit intentus, ut rem ipfam penitus obiiv.- fcatur, & argumentorum, quibus tota circumfluere &
abundare debet oratio, nullum, vel faltem perexiguum
hab^fefpeétum. Hinc, quod Po£ta olim cecinit, Delphinum fylvis appingit, fluclibus aprum c).
Hinc enafcitur loquentia, & futilis loquacitas, ab elo- quentia merito diitinguenda, &quis nugas ineptas eriu-
merabit omnes, quibus tam fcedum dicendi. genus fca-
tet? Prcecipuus error, multa quippc paucis comple&ar,
in eo confiitit, quod rnulti, nihil pénfi babentes, quid propoßta quitflio ferat, mdeantur, more., Andabqtarum, tlanßs, ut ajunt, oculis pugnare, & de re 'di cent es, ni¬
hil minus, quam rem attingere, verba funt Cauilmi ä).
Inhrmitatis, ftri&ius fumtse, tum accufatur oratio, cum
B ' 1 ratiQ'
ίο «81 ) ο ( j&»
rationes, ubi maxime opus eil Apodidicis , probabilee
tantum adferuntur, licet theii quodammodo conveniantj
vel etjam, cum argumenta, in fe etjamii veriffima, de
quorum autem veritate auditoribus certo non conitat,
fine demonilratione &: ulteriori declaratione dimittun-
tur. Captui enim auditorum fefe accommodabit pru-
dens fVator 5 fi ver ο res, quce ipfis prima forfan fpecie
5ταξά^ο^Λ videntur, proponit, non iimul indicando ,
quo iundamento, & quibus rationibus nitantur , tum
non folum fruftra omnem impendit laborem, Ted etjam
fe ipfe haudraro ludibrio exponit, prouthac de re quo-
k
tidiana loquitur experientia. Hinc concludimus cauiTam
& prirtcipium hujus debilitatis, nihil aliud eiTe, quam
falfitatem
,five vera fit illa, five apparens. Porro fi-
quidem contrariorum contraria eil ratio, rede judica-
inus, fundamentum, & ipfam cauiTam ponderis & robo¬
ris , quod argumentis oratoriis inefl , & inefTe debet,
eile nullam aliam, niii ipfam veritatem. Qu?e veritas,
cum in convenientia cum re confiftat, vel inde patet, quo ardiori nexu argumentum aliquod rei convenire
oflenditur, eo majus Uli accedere robur & pondus.
Hinc abunde conilabit, opinor, iis argumentis pondus
inefle
,quse ab auditoribus propter ipforum veritatem
non poiTunt non affirmari & acceptari, quseqüg prec-
fenti qu?eilioni funt accommodata & adprime conve¬
nientia.
/?) Ad Herenn, Lib. I. c. 23. b) L.c. ad Herenn.
t) Horat. de arte Poet. v. 30. d ) De Eloqu. facra &
Hwnati. Lib. IV. c, 1.
§. V.
Quum vero fundamentum ponderis eonftituerimus
veritatem & varias e/Te veritatis fpecies, haud diibtea-
ipur: eft emra aha veritas certa, alia probabilis, alia in
fe vera, alia tantum fpeciem prsefe ferens,&apparens,
quseri
quseri poteft, quam heic potiffimum infelledam velimus
veritatem? Et num veritati certse tantam dare operamO-
ratori incumbat, ut ab illa ne latum quidem unguern dif-
cedere, nec probabilibus uti liceat argumentis? Mini-
me exiilimandum reor, artem Oratoris, qua divino il-
lo fungitur officio, qua rudes docere, mceilos erigere
& folari, contumaces frangere & permovere, & cetera
fui muneris officia peragere avet, tam ardis concludi
cancellis, ut nihil in oratione, nifi quod certum fuerit,
admittat, admittereque debeat. Hoc enim proprium
eil Philofophi, cujus profedo intereft, cogitationes fuas,
& inde fhientem ratiocinationem, rebus exade femper
conformare
,& dem.onftrationibus certifiimis , ii fieri
poiiit, corroborare. Quid, quod in exponendis cogita-
tionibus, propter multitudinem rerum cogitabilium, ve¬
nia fit verbo, difficultatem rerum cauffas inveftigandi ,
& ingenii noftri imbecillitatem atque ängufliam,hac fein-
per incedere via ipfi nec licebit. Si itaque aPhilofopho
id non exegeris, utut omnem laborem, omnesque vires,
contentionem omnem veritati impendere haud detredat,
multo minori jure, res tam ardua, ab Oratore videtur
poilulanda. Quum autem fuafionem inprimis fequatur
Orator <?), ac in id potiffimum fuam intendat artem,
Ut ipfius fermo auditoribus arrideat, in fenfus animos-
que influat, quis non videt, pro varia conditione audi-
ditorum
,variare etiam debere orationem ? Quae varie-
tas non ftili tantum & verborum diveriitate continetur,
fed etiam argumentorum. Sic, apud Principes & Heroas
peroraturus, excelfo utitur dicendi genere, quod maxi-
me aures eorum demulcet & obledat. Alia vero indui-
tur oratio forma, in concione agreftium & plebejorum
habenda. Eruditos, & rei literariae peritos, nadus au-
ditores, eruditam, fale atque lepore conditam, fundit
orationem. Eruditionis vero documenta tam frequen-
B x ter,
is 4M ) o C Hl"
ter, apud rudes dicens, non fiftit £), quin potius es proferrc fludet, quse ilomacho & capiti eorum conve-
niunt. Hinc ufum argumentorum probabilium magnum eflfe nemo non affirmabit. Praeterquam enim quod o-
mnium rerum certarn adipifci non valemus veritatem ,
nec femper veritate opus eil certa, licet vel maxime
ejus detur copia, immo probabilia interdum certis pal-
mam prseripere, per experientiam conilat. Ratio au·
tem hsec eil: veritas, pnecipue certa, tamrtriili, quod
magnopere dolendum , expofita eil fato, ut eam nos homunciones, non niii invitiilimi, arripiamus, nec e- jus tanta dueamur voluptate, quanta interdum in appa- rentia, nugas inutiles, & id genus alia feramur, rapia-
mur. Sic multie exiflunt veritates, plurimce fententias,
in fe adeo verae, ut fine contradiftione negari haudpos- fint, quce tarnen plerismie , faltem rudioribus, prima
intuitu, vel, ceu πααά^ο^Λ, fpernuntur, vel, licet fal-
fitatis in notam apud eos non quidem incurrant, atta-
men, quia captum fuperant, minus placent. Ex hifce
argumenta ii peteret & conficeret Orator, apud ejusmo-
di homines diélurus, fine fuo privaretur, quam qui ma¬
xime. Prudentis itaque Oratoris in eo omnis verfatur
opera, ut argumenta feligat, auditoribus grata accepta-
que. Digna prorflis funt, quae heic exfcribantur, verbs
Qiiintiliani : Si inihi, inquit, fiapientes juäices dentur,
fapiehtum conciönes, atque omne cenciliim, nihil invidia vakat, nihil gratia, nihil opinio prsfiumtä, falfique te- fl,es , per quam exiguus fit eloquent i ne locus , qui prope
in fiola dckclatione ponatur. Sin & audientium mobiles
animi, & tot malts obnoxia veritas: artt puqnandum efl, tf adhibenda , qu<ß pr o funt c). Hane quoque ob ■
caufiam, peculiarem Oratori veritatem, a Morali haud
parurn difcrepantem, aLogica vero interdum aliquantu-
ium difeedentem, aiiignare non verentur quidam dfl Qu»
A
*β )0 f S»
Qua ratione id flat, nunc difpicere non iinit ratio inili-
tuti. Ex hifce vero fatis conftare arbitror, probabili- *
bus argumentis, fi, quando opus eft, & opportune, u- furpantur, robur & pondus non exiguum ineiTe.
a) Pv£cl Magiftr. tsf Phihfoph. Åäjun&i, Engels-
mannt Dißertat. de oratione rebus conformanda. Up/. A.
/7/4. hab.pag. 23. b) Chrifl. Weißi Inftit. Orat. Lib. L
cap. 2. jf. /. <0 Infi1 tut. Orat. Lib. IL cap. /7. <£) Etß
σ eis mannt dißertat. citat. ρ. 22.
§. VI,
Ne quis autem nobis vitio vertat, quod. veritaterii
ab Oratore tam fanéie iervandam effe ftatuerimus, quo- niam (ic plurima pr«cepta Rhetorica videntur exulate,
ad diverfitatem methodi Philofophicse 8c oratörice expo- nendam nunc devolvimur. Objici, fateor, nobis pos- funt varia, qua; haud obfcure veniam Oratori, üt plu-
rimum de via regia veritatis defle&endi indulgeant.' Pr«eipua huc redeunt: varii funt tropi &figurse, quae,
orationis äugend« , ,yel, minuend« gratia adhibentur.
Sufficit nom'naffe ντπξί3βλ^? quse eib tropus, quo veri*
tas, rei augendee vet. minuend<z gratia , fuperatur aß Quod fi veritati tanta effet, uti nos poftulamus, danda
opera, interdici videtur ufus hujus tropi, cum tarnen celeberrimi & eloquentifiimi Oratores ab hujus ufurpa-
tione nulio abhorrucrint tempore. Diibinguimus au-'
tem nos heic inter argumenta ipfa, & modum,quo am-
plificantur, & exornantur. Ad argumenta quod attinet,
non poffumus non eontendere, veritati debere illaiem-
per effe, confentanea; fed , quoniam munus Oratoris
non docendi folum includitur officio , (ed etiam dele-
itandi» & permovendi, multiplex adhibeatur , neceffe eft, artificium, quo expoliantur argumenta. Arte non
opus foret tanta, fi veritas nuda, neque ullis illita colo- ribus, arriperctur, *c perplaceretj verum» fiquidem
U
>Β 3 v iibes-4
η ) ° ( fä*
Jibentius, dum ejusmodi felanditiarum faces admovean-
tur, quae aures titillant, animosque demulcent, acce- ptetur, fabelt utique ratio, cur interdum a vero digre-
di liceat- Et in hoc intercedit differentia inter meth?- dum Philofophicam, & oratoriam. Philofophus nempe nude, & iine iitis flofculis veritatem proponit, Orator
candem quoque feélatur veritatcm, fed alia prorfus ra- tione, varia enim frequentat artis fabfidia, quo quid velit, quid-non,pro renata, perfuadeat Sic argumen¬
ta nolter ita fimilitudinibus adjungit, ut nihil fupra.
Sic hiftoriam, fa« convenientem materise, cui potiores
Infant argumentorum nervi, fingit, adornat. Nec dis-
fimulat hoc ipfam, ille docendi dicendique princeps,Tul-
lius: Conceffumeft
yinquit, Rhetoribus ementiri in hifto- riis, ut au quid die ere poßtfit argutius /;). Hujus etiam
artificii duo perquam luculenta exempla nobis fappedi-
tät facer codex: unum, in colloquio Nathanis Prophet«
cum Rege Davide 2 Sam. 12. alterum in lermone mu- lieris Thecoenfis ad eundem. i Sam. 14. Sic res mu¬
tas
,& inanimatas interdum inducit loquentes^ ut, vel
hoc modo, orationem ad adplaufam promerendum ex- aggeret. Sic denique argumenta, fabulis contexta, ab
Oratoribus magni Hominis proponi cernuntur. Quis
non mirabitur Menenium Agrippam, qui plebem Roma-
nam, in optimates concitatiiiimam, fedavit fabula, ex
hello petita, quod ftomacho cetera corporis humani
merabra eam ob cauflam indixerant, quia haec continuo detineren'tur labore, ut ille impleretur: nempe calarni-
tatem, quse Romse tum imminebat, facundia, prifca li¬
cet, achörrMa, attamen peropportuna,avertit r). Quo pertinere arbitror verba Fabii: Ν am tf, inquit, mendet-
dum dicere aliquando fitpienti eft conceffiun, afteBus, fialiter ad tequitatemjudex perduci nen poterit, neceffk-
rio movebit Orator d )< Quamvis itaque hujusmodi fi-
gmentis
) o ( *§► 15 gmentis & artificiis argumenta oratoria fint refertiffima,
propterea tarnen nihil eorum decedit veritati, quin po-
tius majorem inde oratio accipiat vim & efåcsciam, cum
fortilfime & docet, & delebtat, & movet.
a) Cunr. Ditt er. Inflitut. Rbetor. Hb. I. cap. I. p. m.
11. b) Cicer. de Claris Or eter. cap. II. c) Liv. Hb. IL
cfr. Cauffin. de Eloqu. fac. hum. lib. I. cap. jß. d) In¬
flitut. örat. lib. II. cap. iy.
VII.
Tetigimus fundamentum ponderis, quo argumenta
oratoria nituntur, fimulque declaravimus, quibus argu-
mentis pondus illud infit, illis ncmpe, quas veritäticcn-
veniunt, & materi« funt accommodata, quemadmodum
horum in numerum retulimus ctiam probabilia, adjun- gendo, quousque a vero aberrare liceat Oratori; refiat
idcirco, ut hujus pondcris neceifitatem in oratione rd-
ilruamus & confirmemus. Fiet id vero quam breviffi-
me. Verba novimus effe figna, mentis indicantia con- ceptus. Talis autem conceptus f. idea relationem habet
ad rem reprrfentandam. Quoniam itaque cögitationi-
bus quibusvis fua refpondent objebba, ipfa luce clarius
til, verba, quee hafce mentis cogitationes fignificant,
refpebbum habere indivulfum ad res. Cogitationes au¬
tem & judicia, quae per verba proponitatur, nihil aliud
in oratione funt, quam argumenta, vel aliquid probatu-
ra, vel ad expofitionem fabbura. Hinc fequitur, quam
necefiaria fint in oratione verba, tam neceflarias efie
res, 8c inde, «eu ex ovo, arceflenda argumenta. Por-
ro harum omnium rerum quoniam certa nobis non da-
tur eognitio , plurimae namque propofitiones in mera
nituntur conjectura,mult« probabiliter folum cognofcun-
tiir, & alise, de earum veritate licet nobis quidem cer-
to conftet, non tarnen in eodem gradu funt, nonnulla
enim majori, nonnulla minori, reipeblu ad noshabito,
ι6. *6* ) o ( W
pollent certitudine. Praeterea quoque håud exiguus ar¬
gumentorum numerus Oratori, jam jam didturo, &ma-
teriam confideranti, fefe offert, quorum alia ar&iori, qusedam laxiori nexu theii adhaerent, alia clara & nota
auditoribus funt, alia obfcura fatis, & intelle&u diffici-
lia, alia ita comparata, ut facile illis placeant, nonnul-
la, ut vehementer refpuantur. Quoniam jam in tam di-
verfo pofita funt ilatu argumenta haecce, nec omnia e- jusdem funt momenti ac valoris, perfpicuum non pot-
eft non cuivis effe, aptum & debitum debere horum in-
ilitui dele&um, eaque effe affumenda & adhibenda, quse
rei traétandoe conveniunt, quse niii veritati confentiant,
non poffuntnon etiam ab ipfa difcrepare materia, adeo-
que ad obtinendum finem, quem Orator tanta opera,
tantoque labore quaerit & mtendif, minus valent, quod
Infirma & debilia funt, nec ullius cenienda roboris.
Hoc vero probare, effet quidem aétum agere, cum Vi-
rorum celeb. ftudium & induftria maxime hac in re defudaverit. Nihilo tamen minus, ne res tam neceffa-
ria a nobis proetermiffa videatur, unum alterumve argu¬
mentum, hifce ut lux affundatur, proferemus- Praster-
co naturalem ^hominum obligationem ad verum loquen-
dum$ etenim, ut ali^rum felicitatem, quantum in ipiis,
promoveant, homines quoniam natura funt obftridli,
prout in Philofophia Morali docetur, & hsec felicitas,
ad magnam partem, pendet ex cognitione & poffefliöne
veritatis a), fequitur, nemini, alterum decipere, effe
conceffum, fed cujusvis in eo maxime Verfari débere ftu¬
dium, ut alter cognitione imbuatuf veritatis. Sic nul¬
luni eft dubium, quin Oratori haccce competat obliga¬
tio. Si jam ipfe orationem falfis argumentis, vel aliis
nugis & Battologiis impleret, nemo ibit inficias, hane,
Uli injunélam , legem effe violatam. Ergö talia ufur-
jabit argumenta, quae vera funt, & materiae conveni-
«Μ ) ο ( f» it unt, h. e. quibus robur & pondus ineil. Neque loquor
heic propenfionem illam naturalem, qua omnes homines
in ampledlendum verum ( qua fcilicet verum ) 'feruntur.
Ineil nimirum hominibiis naturalis amor veritatis, nee
poiTumus non averfari 1k refpuere falfum: Quoniam ita-
que menti' auditorum oratio eil accommodanda, ea ad-
hibeantur, oportet, quae rei & veritati non officiunt»
h. e. ejusmodi rationes, quas robur & pondus decorat
exornatque. Sed videbimus obiter, Oratorem fine ner- vis& ponderibus argumentorum, triplex illud officium, quod in d&cendo , dele&ando , & permovendo confiflit,
quove artificium oratorium, totum quantum, contine-
tur, rite perfequi neutiquam poile, unde quam neceffa-
ria in oratione fint pondera argumentorum, conclude-
re licet.
Primum officium diximus docendo peragi. Docere
vocant Philofophi
,alium ad veritates
,ipfi ignotas, perducere. Tum autem ad veritates ignotas perdueimus alios, cum id effieimus, ut ide« eorum & judicia rebus
conveniant. Porro, quum finis hujus officii fit, ut alii
veritatis convincantur, tum vero veritatis in hac vel
illa propofitione convincimur , cum nexum ejus cum
prineipiis indubitatis vldemus & fentimus, fequitur, O-
ratorem, fi alios doeebit, conclufiones fuas certis prin¬
eipiis fulcire, & nexum illarum cum bis diilindle pro-
ponere debere, feu, quod idem eft, ejusmodi argumen- tis thefin fuam probare, quibus fuum ineil robur, iua-
que veritas. Quam neceffiarium itaoue in oratione erit officium docendi, tantee etiam neccffitatis eile pondera argumentorum, vel hinc patet. Prius illud, quod fcili¬
cet in oratione fit ddeendum ,· eil extra dubitationis a-
leam pofitum. Si enim eloquentise hoc fubtraxeris offi-
.