In GENERE.

Ζυν Gtv

DISPVTATIO PHILOSOPHICA

^ dc

PHILOSOPHIA

In GENERE.

Quam ex altis ajfulgente lumine-, in Regia Sveonum qua eß

ad Sal Am Academia, publica acplacida disqui- ßtiom,fub prafidio

Philofophi Clarisfimi

JU ERIC1 GABRIELIS EMPORAGRII,

Phyficcs ibidem Profesforis pub» przccpto-

tis iiii multis nominibus fuipiciendi

fubmittit.

V

Johannes c law ii o. Gothtu.

Qua ad diem Iwwi/, in Auditorio Guß man»

Majori baUfaur, boris a 7 .Mat*

Η O L Μ I Λ,

ExcudcbatHiNDRicus Äityf«/Typog.R,

Trdhßri & gentrofisßmo Pomw#9

D. MAGNO GABRIEL! DELaGardis

Comiri åcicfååål Lib.Baroniin$effioiitten/Domino iß SJUiiifa/jltjtHt / jptiBfcff. &c. Cekk««wMe>S^·^

corum Academiae Ubfalieiifisp.t. Re-

bfcori, Magmfico.

Vt ér Reverendo & CUro Vir ο,

Dn* CLAUDIO BOTVID! Norcop.Ru

fiftgeniium p. & paftorKParcnti lokgc

chansiimo.

M. BOTVIDO CLAUDIJ Norcop.in φ<Πί(Ε«ψ

Paftori vigilantisfimo.

Dn. GEORG! Ο CLAUDIJ R. M: ^"s. Archiv*

imanu eni^ ^r11 deirtirftiri o.

pn. joHANNICLAUDfJIXfjtngf)/ "uteri*

omredituumcuratori deiignatofolertisfimo.

Pfatrib, amancisiimis»

PRaeluftris centcmaoimiraeiEccumQomini Domine Comes, Re&oi; tuo infcribam,facit Magnifice, tuus nontantucom» Qaod hunc re-

jrmnis in omnesMuiarumculroreSjverum ctiam (Ingularis ipfein eosaffe&us»

«juifeftudiaquefuatibi committunt. Inrftaenim tuaa»rate, tåm illuftrilo«

co

pofitus, ranta jafti dum tui ingcnijfp^cimina cdidiiti, ut in te non mod®

fperemus avipatrisquefortirudinem; Sed anteannosetiam nunc ronipici-

amus omnis eruditionis ornamenta. Quippe qui affli&is l.teiis veiut Pharu»

in edito locäta, tranquillum oiiendas portum. Quicquid igitur tenehra-

iurn, tcnero huic meo operi, tum in fe fuerit, tum a detiedranti-

bus oboriri poteritj quodfplendor tui nominis obruet,confido. Quare fi tan- tiilofaves; & magnos ad majora, & jara currentium excitabisconatns-Undå

tam generofurn.amacimum, atque olirn prarclare gefta,Mufas eelebratum,

irehauddubitabis" Hocunum voveo>ut felix fem _per vivas, nec unquarri virtuti tu Χι fortuna dein. Vobis au rem pawter cceteri, qui rae tantis, cum me- ritorum ^tum pktatis vinculis bbilridum ienctis: asiignandae graticudinis

teftemrhocce exercitium dedico. Nec ut fufficiens meritorum & amoris

,

redhoftimcntum.fedut ar&i nexus, quo nie vobis devincitis, laxamentum

rel nquo Non retribütionemiufficientennSedpietatk in vosmeatvivumob-

iidem aeibmetis. Ha»r ii modo accepta vobis eile volueritis j ai majora olirn

^bonocum Deo ) aggredienda,ftimulum inic^iari eftis. VaUte.Dabamubf.

luuij AntioibqO.

,

Ρ riclußr'i tu<e Μ agn ificen tiλ

& Rsvwsntitf Atfcåomri veßro fubtnifse& officiose dicAt

Johann E s C E« SXifiH^·

Thes. I.

Ggredietiti mihi conternplarionem Philofophiseingene»

re; commodisiimutn vifumfuic primo ui^rum evolution Wyhiticipså tjf nriaüejtts traßat'tone; tum dem q; ufu in c*·

tmsfacultattbm eandem terminare,

II.

Caufarum feries hoc ordine exponenda venit i T» Efpcientempri*

Wam,ac univerfalem omnis bonifontem, ncmoignorathaberiDi-

tim: qui hcutin prima creatione cumabfoluiisftmå cognitionein-

telle&um,tum perfedtiflmia fecum congruentiå appetitum huma-

itumexornavit: ita poftmifcrabilemiftum primorumlapfurh, ad-·

huc dum femmaaijquaiiliu» perfcétionis, reiiduaeile voluit ut eaie~

dul0excolentibus,adiIlam aliquantum afpirare liceret.

11%

a Eflicmv particuUrts funt ij, qui Philöfophiam excoluemnt & callu-

'erant, quorum primus fuit Adamus, ^a quo pöileris quafi per manum

eradita eil,teile jofepho lib. i.Antiquitatum usque ad Noachum,

ex quo in Pffnarchas, atq;abijsdem in digyptios derivataeil,quos

ddcendi "gratiå Gra:ci convenerunt icfvjciuvPiog. Lib» y.iicq, ad

Latinos eil translata. 1111.

5 Materum ex qua, ut Sc t orm am Ρ hilofopHias denego ^, eil enim ipia

Forma quaedam Accidentalis, hominem extra euentiahtér infor¬

mans: Materum in _qua agnofcit anmumhumanum: Circa quam, rep

tfWWi,qiiasproväiictatequam ad intelledlum habent &viceveriaA

varié, idcil _per diverfos habitus pertra&at.

V.

4 Caufa PhilofophiameftFinis, qui vel fiimmus, ^& vniverfalis omni-«

um reruui, nim -.gloria Del·, vcl par timlar: t, is q; vcl ( * ) Principalis

ut reilitutio aliqualis deperditae in mente lucis & perfedlionisf ·)

Minus Principaln, cum jucunditatis ^tum utiiitatis, quosCic. in örat pro Archiain itnuat,

VI,

Adintimiorem Philofophiietra<5lat3onempencrraturus3earn c on- iideratione primo s.bfoluta, deinde Relativ ^Λ proponam: Abiouta

Defiaitionedc DiYiiione _cononeturP Vill*

I

Vit

Definitio Philofophiae, vel NominaUtvå Realis eil. llU Etymolo*

gia& Homonomiapraecipueabiolvitur; 5ywo«i)w/f^Sapientiadici-

tur, qux vox itriétiore jam fignificatione feré ufurpatur. Arift, 6 .Eth.

cap.7. Quod Etjmologiam concernit, vox origine Grxcaeft, cum an«

tea fapientes dicerentur, Pythagoras autem, ne nomen iine re vide- returuiiirpare,<P^ocrO(p(jf potiusquam σ·?φος dici maluit, undc

jamcommuni uiu v©x Philoiophix aprimaimpoiitionc,nonamo-

rem fapientiae (ficenim quivispuer fapientia cupidus Philoföphus di-

cerctur) fedhabitum ipfum audit.

VI IL

Quod HomonomUm ipe&at, vox Philofophix proprie vel improprik

aeeipitur. hocmodovcl(<i (Nimislaté, ^prout inciuditinftrumen-

talcs quas vocant difciplinas, juxta eos qui dividunt Philofophiam in

Pctdiam Sc Prop^Aiam, out in partemintentionalem & Realem.

Savana. i.!. de icient. div. Velprout(z.) iuperioresetiamfacul-

tates involvier icilicet Theolog. jurisprud.Medic. Kecker.in prxeog.

Log.c. i.q. ι ^. V el denique (3»)prout etiam omnes Artes Mecnanicas,

Arift. 6. Ethic, Nie. c. 7. Ubi Phidiam Lapicidam, Sc' Polycletur*

ßamrium fapientes dicit.

1X·

(i)Nimü AngußcaccipiturQuatvor Modis: (1) pro fola Philo*

fophia Prima Arift.Met.4.c. z. 15. ( ζ ) Pro folis Theoreticis, velufc

Principaliori analogato. ( 3 ) Pro iolis Pradticis. Plato in Phxd.

( 4)proijsdifciplinisquxaguntde rebus perle fubfii^entibus.Arift;,.

1.1. Metapli.c.4» tot luntpartes,Philofophix,quot funt genera fub*

ftantix. proprie v. vox Philofophix pro illis diiciplinis Philoiophi—

cas,qux per fe diredtx funt ad animum humanum realiter perfiden·

dum aeeipitur. X.

Ad accuratiorem fäniorum mentem hxc Philofophix definitio

Realis adferri poteft: Viilofophia eft Aabitus ammi acquifitus, inttüt-

Hum Aumanum veri Cognitionen appetirum naturalem honx adepttone,pro na*

turaliaptitudmeperßciens.Horft.de Phil, ^{in Gen.}

XL

Definitio conüzt generc proxitHo, quod eft habitus an mi acquiii-

tus, non congenitus aut infufus. Et Diflerentia defutnp'ta partim £ Subjedloinhsfionisj animofcjlicetppartimab objedloccrto fine Ii-

mi

mirato, Teil, ut utramq; animi faeultatem perEdat, quousque noftec

hic flatus admitterc poteil.

XII,

Diviftoncm Philofophiaeintuens, proverbio; quot capita tot fen-

iusdocuminvenio. Sedmisils hic fententiarum divortijs ut comu- niter fölet in Theoreticam &: pradlicam redtisiimé ^eam dividi, ac

non utgenus inipecies,ied ut totum in partes integrantes analogicas*

flatuo. XIII.

Uthujus Diviiionis veritas innoteicat. Terminorum TéeoriasSc

^ftmwexplicationemi deinde iftiusfuffiaentiam, aliquot rationibus

commonftrabo. XIV.

V ox TSeoria1 vel proprte ufiirpatur, vel late & improprie. Hoc mo¬

do ( I) ύζοξος dicitur, qui peregrinatur, ad variorum populorum

mores videndos. (2 ) Spedtaror alicujus adtus folennis Arift.in

Rhet. ( ^) QuiolimadDEum coniulciiduui^iu^crabat. Hefych»

("4) Pro quacunque cognitionc,iive ad adlionemilt diredta, ^ίϊγβ

tion, Theoriacnomenufu venit.

XV.

Troprie zutcm Theoria fumitur, proadluintelledlus,quo occu-

jpaturinrecognofcibili, &propterfolam cognitionem &inillafub»

filtens, XVI.

Praxis item vel Late vel Stridlé accipitur: Late fy ^itnproprié pro qua¬

cunque operatione, iive ad eam féquatur opus externum, iive ^non»

▼eladtum quipoteft dirigi, & regulari ab intelle&u, h. ^m. inftru-

mcntales difciplince pradticaedicunrur Scheib. in introd, PhiloC

fic intelledlus eciam dicitur Pradlicus. Ariit. de Anim.c.7,t. 19.

Felicitas item in ipeculativam & pradlicam dividitur Ar. 10. Eth- Hadlenusopponiturfpeculationi quarto modo acceptae^

J XVII.

Proprte praxin ufürpant,prouteft voluntatis adlio libera,&pro- Utcontradiflindla^r-injVgijatq; fpeculationi oppofitaeil Jacchaün

inft.Phyf. XVIII.

Sufficientia datac diviiionis probatur vel ^generditer velfpeciditer,

Generale autem fundamentum, _quemcunque habitum conftituendi autdiftingvendi, nonpetiturexoppoiitisdifFercntijsquippe ^quse in genere iubilantiarum, ^tantum proprié reperiuntur; sed ex^-ö"*1

jlia intelie dlus ad objedtum, &hujusad illum« ^' XI X&

XU,

Specialiter idipfumita deduco: conilituitur ac dividitur habitu«

aliquis( ι )eX0^/e#o,tum quoad Materialc,tum prsecipue quoad For¬

male diftindo; quodvel confiderationem accuratam iolum requi-

rit; velievem, eamque ad adionem dirigerepoilulat. (i) A ^-ta*

turanoßri intellefitu> quiresin ordine adfities, quos eae originalitet

ittonftant, utpote velnudam contemplationem vel adionem expo-

nere defiderat. (3) A ^v arietat s finium, ad exigcntiäm objedoium$

qu^ vel agi tantum,vel contemplan unicé, apta nata iunt. His hiu-

damentisPhilofophiam dmfam eile,cuivis rem atcenté intuenti com»

ilarefacilepotefl. XX,

Ex didisutriusque partis Philofophi# definitiones eraipoiTumv

cas tarnen brevitas,miflas facere fvadet, de diviilonibus tarnen ea«

tum, hoc generalitér eil fciendum, quod Theoreticain diilindos

ipecic habitus divido rur. Quorum _XXI, uaCtauoue hic iuper/edeo,

Praftita autem fccaturquidem communiterin Etlicam, Eoliticam

occonomicam, non tarnen ut partes fubiedivas, feu ipecies, fed

an alogicas & integrantes: ut melior tarnen hasc iübilituitur, qua int

duas partes dividitur: Generakm fc. Etbham & Spei ialpn^P hticar/i,quae

pofteaiiibdividirnrin PnlituArtt ipecialiter didbarr» &r 0eco'iorPic^m.

Piccol.in introd.Phil.Civ.c. 8. Hacc ixt Philofophiaecoufideratio Ab«»

ioluta, Reipedivam,promisfimemor,brcviteirimabQr,

XX IL

Eefpeäiva confideratio Philofophiae, eil vel Externa, qua ad fuperi«

orcsfacultates confertur, vel interna qua partesejus interie compa-

rantur. Reipedus vero Philoiphias ad cacteras facuitates vel in ußl

ipfius, velin mtda incer illas collationeconüftit,

XXJ11,

Cocterum ufus Philofophias in Theologia ( ut de reliquis taccam,' inquibusnonpoteilnon principem locum mereri, quippe cui ör¬

tum debent) talis eil: ut cognitio Diiciplinarum Philofophicarum

fuccinda, eaque fobria, futuro Theologo aecuratq,tam ratione per- ceptionjs, quam deienfionis locorum Theolog.non utilis modo;

verum etiam necesfaria eil; inutilis ^vero fit fi fobria eile definat.h. e.

fi Theologicenoniubijciarurfedprceficiatur; eoqueipfojam reipe¬

dus ifte Philoiophiaead Theologiam, Anulla; videlicet ad Γ uru".

namefiejinfmuatumeilo,

XXIF.

Adplenioremrei Kajas exp!icadoneiti,temiim Tle&logU Sc Tli*

lofoj)6i<£ iiiiitpro inftitutoexpediundi.

XXV.

Thsalona famitar. r. Late, pro fide, religione &cultu Dei; ha-

^fcenusTheologi dicuntur,quiarticulosädei norunt tantum iimpli-

citer, ac Deum juxcaejus vcibum coiiint.Aug. 1.1 ^o de civit. Dci. z»

$triciiut prorfbnäione-minifterij ^, fic dicimtur Theologi paftores St

tniniftri verbi,&c.. 3. Propfie pro accuiatå myfleriomm divino- rumcognidoneacftudijs,curnpotentiaåmMywTas ελlyXuv KgjiKK?ψιζίη. Tit. ι. 9. Qpa: coniideratnr quoad acquifitionem

Extraordinariam perimmediatam Dei infpirationem, ur Apoilolo- rum&Pioplietarum, vel ordinariamper diligens ftudium.

XXVlt

PerPSilofophiumautcm alij piimo inrelliguntvariarum opinionnm

f arias quae iignificatio concrcdva eft, connotans artifices, ^qux

tali habim funtinihu&i, utposiint non modo vanas fubtilitates ca- ptare, verum eriatn novas monftroiasquc fenrentias parturire. Ho©

Phuofophi^peraccidens^cdeexiftentiacompetit: ideoque iince«

riores alij, z, Accipiunt Philofophiam de Eßentiz Sc in aißraä»

non connotato iiibje&o cui ineft, atque ha&enus Theologie ( pro«

jpriae diilas) udlis Sc necesfanaeft.

XXVll.

Idqueprobo 1. Ratione fub e&i, nimiritm animi humani, quem

natüraliluminc iliuftrar, _atque ad pereipiendas resTheologicas ^prae-

parat, non tarnen quoad fiducialem asicniiim·, ied cognitionem tan¬

tum. deindeeundem ad refellendum acutum reddit. 1. Eationt objefii, rertim ic. Theologicarum, quae quoad & >ασ·κα,Λΐαν ter- minosplunmos, Theoredcosparicefacpradticos integnvsque len-

tentiaså Philofophia mutuatoscontinet: Undé Deus mundum vi-

"y iibiiemnobisrradiditcognoicendumjUt in ipfius cognitionem in-

\ viiibüis devenire posfemus. 3. Terminos hofee atque complexa .Principia in ipia Theologia cxplicare ,cum praeter ipilus fcopurn,

nam toedioiumdelaboriolümforet, _atque difeentibus perplexum»

/ ^{XXV HI.}

Collationem hic ad caeteras facultates inftituerelibet,ad Medicinarn itaque jurispr.comparataguabitia&o

coniideratas,iiis

praeftantioré

ftatuo

åatuo, quandoquidem IÄ« ab aliqua partium Philoibphia» onunds

Tunt, qua etiam, refpe&u dependentia; inferiores funt, quid ni igitue

tota Philofophia? Si de ipfisloqui velimus,prout Philofophiam ^ρπε-

requirunt, aliumquefubindéfuperaddunt habitum, nobiliores hac

duco: Perfe&ioenimadditaperfe<ftioni,major eft alterutra feor-

(im, Scheib. in intr. Phil. Quoad ufumtamenin vita communio^

mnino Philofophiaeprasferuntur. XXIX.

Iniernum Refy- ttum, quem partes Philofophia inter ié habent hoc

modo declaro; quod iile ii t vel de quaftione praeftantise T beouüu par¬

tis aut Praßica\ veideordinedifcendi habitut Philofophicos.

XXX.

Pr^ftantia parti Theoreticae tribuenda eil ii quoad eilentiam u-

traque confideretur, idqueduplicitérprobatur: Ex objefti T&eo*

tretices praßantia, quod eft neceftarium Sc setcrnum, contra pratfticae

contingens, inconftans & pro noftro arbirrio variabile. ζ. Ex pra"

fiantiafinü, iilius enim finis eft contemplatio, qua; in fe cit bonum

quid praeftantius adione, hujus fine: Si vero ufumin vita communi

refpiciamus, Pra&icae palma tribuitur, quaeunicé vitam hominis ci-

vilem informat. XXXI.

Contemplattonent a&ione pra'ftare ita probo. I. Quia φin intelie f?U

potiorimentis facultate,qua:cceterisimperat.2. Quia eßanimiquoddampa-

bulum.nequéfatigatfieutadio, fcd do£to hominis erudiio cogicare eft vi»

▼ere.Cic.5. Tufc. qq. 3-Sefsa efl ContentA> nec opusfere habet externis ad-

«■niniculisLaft.div.inft, l.i.c.r. 4.^ftW<i7«#^W}uftorumbeatitudinein ia

viiione & contemplationc Dci coniiftere, S literscasfeverant.

XXXII.

Ordodifcend; babitus Philofopbicos, praecipuumiludiorumvehiculum o- ptimus cenfetur,ut priorilocoTheoretica tradatur,quod fundamenta aliquot

coufortifu3efubminiftrat,iine quibus ea junioribus, non fatis ^tuto proponi

poteil: tum quod buius lumine colluftratus animus aptiorevadit ad aftedlus

enoderandos, in quo pradljcaiftafcré occupata eft.

XXXIII.

In Tbeoreticif primam lineam poft inftrumemalcs facere debet PbyficA^

tumquodminusuniverialia: tum ctiam quodminusabftraftautMathefis tra -

dat.fed fenfibus propriora, eoqué captui tyronum aptiora> hinc Matheiis,& c«

Hac funt, ^qua de Pbnlofopbiagenerali confideratione per ingenij tenm1 i- temafferre fflinui; De um oro, ut hac fibi grata elfe v elit, coeterA**.

quc&ene vertat, tut lauvjbonor^virm &fortitudo in fe~

(ulum & mJeculumfeculh