Disputatio civilis de judicio activo intellectus humani, qvam, ... præside ... Israele Bringio, ... pro magisterij philosophici privilegiis adipiscendis publico examini submittit Jonas Petri Torinius W-Gothus, S. R. M. stipendiarius, ad d. 2 Maij Anno M.D

o u

\

iL

φ° ι·; DISPUTATIO _CIVILIS De*

JUDICIO

ACTIVO

Intelleäus

_Humani,

S^V

A Μ

Jehovas

_Praepotentis

_Gratia,

In

_Regla

_{Academia llhfalicnfi,}

ex

approiatlone

amplijßm& Facultatis Philofophicce*

Ρ R iE S I DE

Viro

_CiaYPsfimOy

Μ. I S R Α E L Ε ß _{β. 1 1SJ GI tO>}

Phüoibphiaß

Civilis Profeflbre _Ordinario,

ρ.t.

Pforeéiore

Magnifico,Fautoreac_Prarccptore obfervando-Cpnfangvineo fup jugi affe&up,rofequf*Å>»

B?o

_Aiagifierij

PhilofijpbiA PrlyiUgpsadljii*

fcendüpublkoelvaminifuhmitiit

JONAS PETRI _TORiNI^S

W~_{Gothus, S, R, M* Stipendiarius» *'}

Ad d. 2+ _{Maij anno m. dc+lx+in AudttorU}

Majori boris a vn* matutinü% VerNfmSZZ?"!,·.·'■*,iv'; - _<0φ

Typ» ΡAuLiΗ iänis» ExcudebatAmuodus

cΆ

voptate

licuerit«

Cujus rei

cum

ipecimen aliquod

publicémihifitedendum, placuic inprimis

mate¬

riahsec defönte &norma

_{appetitionum &}

aftio-num noftrafum,

_ipfo

_nimirum

_Intelle&u$

_Praffici

JudiciOfCui

fi

operofam pnefigerem

comendatio-nem,vel Solilucem velmari aquam

_affunderem,

cum exhoc

_ipfo

_veluti

_fönte,

_totiusillius

Sapien-tiae,quae

per

Socratem

de coelo

olim dicebatur

re-voeata,manetcertitudo. Duma. mecum

reputa-rem, an>Sc

quibut hoc qualecunq; documentum

infcriberem! In

_priori

_me

_confirmavit

_non

fo-lum mosifle _{inveteratus,fedetiamratio, quae} ju-bet benefaélorib.

_{gratitudinem,}

_quacunq;

_data

oecafione, declarare. In altero verore£ta animo

meoferebarad V.V.« C.C.t« _quarum

_benefieio

faöchabeo,quodoffero.

Accipiteigitur

ο

Patro«

niScMecoenatesobfervandinonalienum fed

ve-ftrumjquod

nunc

Vobis

å

me

diente

Veftro

offi-ciofoin

_{aliquale gratitudinis debitae}

_fignum

offer-tur,

_idq;non

_{exfe, fed}

_ex

_animo,

_{longe dignipr^}

VNΜC,C, ^.offerendi

_{cupido, seiiim4te,atqi}

me deeaetero defiderato

Ve&ro

favörs.

dign§$ii-fii. Bcne

_feliciter^

_ValeCQ^.

ObCttymifc.

©o©ao©eoe60a0ooöoo'oäoß©eoo©o©

D Ε

J

UD

I

CIO

INT

ELLE

CTU S

PRACTICI

Thefis I.

«

Agnam

efTe intelledlus

humani

vim

noii^ folum in _{cognofcendo &} appre-hendendo.fed etiamin

judicandojprie-fertim inciyilibus & _{ijsquaeextcrnam}

difciplinam vita;q; hujus honeitatem

conccrnunt,omnibus eil in confeilö. Et fi cuidubium

hoc vifum, _{exquadruplici veritatisfönte, Scriptum}

ηimirum, Ratione^Experieyitia& Authontate_facilepoiiet

evineu II.

Ex_{ipfaScripturαmanifeftumeftNaturalia aliqua}

prineipia ad difeernendam honefiatem åturpitudine,

vitiaå virtütenobis ineile,_inprimis vero ex Rom.i. &

2. _{cap. 2.Cor. i.} &c. III.

InterRationeshsec maximé _{conipicua,quod fine} yirtute _{judicativa ejusq; a&u, voluntas feie} exerero fuoqjmunereperfungi neutiquam poillt, quippéqua? lumine_{propriocaret&nonniii cognitum ac}

dijudica-tum fivc bonum iivemalum vel _appetere vel averfari

poteft. Hinc tritum illud;

Ignoti

nulUcupido.

IV*

Huicaccedit& aliaminimeobfcura ratio, _quod Sntelle&usi_{qui vitar totius Reftor eil, voluntati} praticri-beredebeat, _{qu«ageöda>quae omittendafunt;Cum}

minimam_{quidemcorumpartem}

_{mentis depravata?}

a-cie& _{judicij acumine attingere vaieamus. Plurima}

enimnuncignorantur, qu^ante Lapfum accuraté

e-rant

perfpe<3a.

Undéeleganter _F. Pctrarcha _in

lib»

de _{Contempt. mundi: Excutepetlustuüm quisquis es,} inveniescuncln _qua

_noßi,

_β

_ad

_{ignorata reßerantur,, eam}

pro-portionem habere,quam

collatus

Oceano

rivulus

a.ßivüßccan-dus ardoribus,

XIV.

Corrumpiturfepéhominis

Judicium

varijsmor-borumgeneribus,utpoténimiå

Melancholiå, phrenefi,

vertigine.etc. Quibusorgana

fenfuum perturbantur,

quominns

intelie&ui debita

praeilare

queant

munia.

Quandoq;etiamex

impotentia

afFedhiuimquse

ex

ter-ribilibusj _{muneribusjpropinquitate åc}

_amicitia

_alijsq;

fimilibus folent excitari.

XV.

Cumautcmintelle&us eilentiaIiteriitpotentia_>

Apprehenflva &

Judicatiya,

adtumq;

non

habeat niil

permodum

apprehenfionis

&

judicij,

non

immerito

in_ipfajudicij

_definitione

_generis

_loco,

_non

_{potentia_»}

nechabitus, fed _{aäusponitur^.} ·

XVI.

QuamvisjudiciumPra&icum unicus & totalis fit a&us,plurestamen&

partiales

fub fe

comple&itur3qui,

cum voluntatemejusq;

a&ionesrefpiciant, inordino

quoq; ad eam coniiderantur. Suutautem

prarcipué

Tres: XVII.

Primusnoninconyenienterdicitnrllluminativus>

quiperficitur obje&i cognitione. Cum

enim

Yolun-tasperfe iitpotentia

ca:ca>nonpoteitobje<itum fuum

nolle aut yelie, niii prius ab

inteUeftu

iliuminetur

juxta

juxtavulgata :

1

gno

ti

nulla

cupido.

Nihil

eft

volt

tum

nijt

cognitum.

Tantum

diligimus quantum c

o

gno

fel

mm,

etc.

Cum_igitur

_voluntas

neceifario

requirat

cognitionem

inteliedrussdubiumfubontur : Utrum

voluntas

ab

intettc-Bu_prxrequirat.

_judicium.

complexum>

anvéro

fufßciatßmplex

apprehenfio/

Diftiri£fé'

bic

reipondendum

videtur,

ni-mirumadfimplioés&

inefncaces

motus

complacentia?

vel_{difplicentiae turiicere.}

fimplicem

appreheniionem>

adefficaces vero«kreiblutos

a&usprsdertim

delibera-tos requiri

judicium

compofitionisr*.

xnx*

Secundus dici _poteft

_DireBivus,

peragiturq:

co-gniti indicio &

dénunciatione.

Quippc

nulla

poten-tiaferturinobjedum

nifi

affqnb

modo

praXens.

Un-denecvoluntas fuum obje&f ni

appeteré

vel

averfari

poteil,nifi

pralucente

ccrtåpatemdå

cognofcitiyå, fur

ordinis,_qua:

_objectu

quofji

proponit

ilib

ratione

boni

autmali, adeoq,ipiam in appetendo

vel

a

verband©

di-rigio.

XIX.

>

Tertius porroeilPra.fc

riptivus,

cont

i

ηe

t

φ

propov

iiti _{perfvaiionem, qua}

inteliedus

objedumpropefitu

perlvadere conatur

voiuntati,

iuis

ad,dudis

rationibus

& _argumentis.

_Modus

v.pradcripticnis

comprehen-ditur _potiis.

_verbo

_perfvajionh+

_Non

cnim

fimplici«·

ter imperando _{ieu cogenoo}

&

impeliendo

Pradicam

veritatem_proponere

_poteil,

led

_tantum

perfvadendo«

UndefolviturQuadtio: Anne

Prtfcriptio,

vel

voluntatk

ad volendum _{Perfvaßo ejus}

_hbertatem

deflruat

7

Diitin-gvenduminter

intelledusperfvadentis

judicium &

im¬

perium.

Judicat

quidem

intelledus

&

docet,

quod

ii-bibonum&_{eligibileprae}

cseteris

videatur;

_non

autem

propriéimperatγ

el

impellit,

Siquidem

adhuc

in

lunta-luntatis velToJentis arbitratu cft _{judicanti intelledu*}

Jiberé obiedire velreludari.

XX.

Mnnus _{ergo & officium intelledusefie, ipfarm»}

veritatem_{inquirere extradubitationis aieam poiitum}

eil. Itatamen vcritas_{quserenda,utvita; totius [cujus}

diredionem Sc clavumtenet_{intelledusf] ratio} habea-tur. Cumφ _nonfolum_{infpecufatione, fedvel}

inpri-misinadlionecivilis vita confiftat, _{oportet omnino ut}

veritaté Ådivam feuPradicam iolicité_{inquirateamqi}

oftendat&perfvadeatvoluntäti, cujus objedum pro¬

priumeil

bonum.

Per veritatem autemPraäicam_j, qua;

latetinijs

rebus circa quas occupati fumus

agcn-do> nihil aliud_{intelligitur,nifi bonum Sc} malum _quate¬ nusveré &revera fit tale: Undé folius veritatis

intui-tufubjicitur intelledui, XXI.

Verfaturautem_{judicium hocPradicum circa a·}

gibiliaffieu

res tam

bonas

quammalas,^; modis potiis.

duobus. /. In_{genere, quatenus naturafuåiunt}

bo-naevelmala;. 2. In fpecie, _{quatenus intelledus res}

objedasiibibonasvelmalasac propterea agendas vel

omittendas _{opinatur. Prior vis, qua;ingenerejudicat} eil_{integrior& proprié Cmfcientia appellatur. Altera} vero4quaeinfpecie defingularibusadionibus judicateil

corruptior, quiaratio fpecialis afFedibus feduda fibi

bonum& _{eligendum faepejudicat, quodper fe& fua_»}

naturaeil malum* Hincjudicium _{aliud eil Generale,}

quo objedum

iimplicitér fub

ratione boni feu conve« nientis,velmalifeu difconvcnientis _{apprehenditur;} a-iiud

_{Speciale feu magis dcfinituiria}

_ratione

circumflan-darum, _quando

_intelle&us

_Pradlice

_{judicat hoc}

obje«

tum hic,nunc& taliterheri dsbero.

xxii,

Dividituretiam Pradlicum hoc judicum in

ab-folutüm & comparatum,ill udresquatenus

in

fe &

fua

natura vel bona' vel mala funt, determinatj hoc res cumalijsrebus&:

circumilantijs comparat,&

quid

me-ius, _quid

_deterius

indicat.

Quare

interdum

eontin-git, ut

quod

intelledtus

abfokité

judicat bonum ehe,

id

in_{comparationecum}

alijs

didlat eile

malum

&

_contra.

Unde & voluntas quandoq; eam rem

appetit

fecun-dum_{judiciumabfolutum,quam tarnen}

averfatur

dum

comparatum

iequitur

judicium,

iicut

animadvertero

licetinincontinente&

aliis,qui

meliora

quidem

vident

& in confcientia fua atq; abiolute

judicando

appro-bant, deteriora tarnen eligunt

&

icClantur.

Idcrru

quoq,*

omnibus

accidir,

quorum

animus,ab

objedtis

di-iparibus,in

diverias

partes_{XX1 II-}

rapitur

atq;

diftrahitur.

Hac etiam ratione

fape

appetimus

ea qua? auo

plane non

fieri,

aut

faltem

per

nos non

fieri poiluno.

Sicut&alia*quy

quidem

ut

bona

probamus,non

tarnen

coniequi

annitimur>quiä

vel

cum

majori

malo,vcl

cum

ma)orisboni

difpendio

videntur

eile

conjundta.

Talis

appetitionu

noilrarum

diverfitas

\

ocibus

hifcc:

fallcm»

volo,nonincommodé

poteil

notari

&

explicari,

xxiv.

Dividiturinfuper

Judicium

in

Redlum,ProbabiIe

& Erroneum, quibus

adduntur

Scrupulofum

&

Du-bium>dequib.

vid

Baldv.

inCaf.

Confc.

& Hornej.

in

Dodt Civil.

XXV.

inflituto fufficere_arbitramurSc DeumT.Ο. Μ.

fuppll·-€es_{rogamus, utJudiciuminnobis falvum &fanumde¬} menter _{iirmetroboretquo !}

COROLLARL·!.

1, An Intelleöusredle

_diilingvatur

_in

Theo-reticum&Prailicum/ AfF.

2.

Anadagendumimpellatintelleilus?

Neg.

An fint

_{principia aliqua nobis}

_natura

nota,

feu> _quorum

_cognitionem

_{animis noilris}

_Deus

i-pfe infevit

?

AfF

4. An etiamanteufumrationiseadem

cogno-fcantur t

_Neg.

_D.

y.

AnpoflLapfumreftum aliqucd poiFt

_iru>

nobis eile iudicium ? AfF

6.

_{Ancognitioilla}

_veritatis,

_dedifcrimine

ho-neftorü&

_turpium,

_prout

_{eil in}

_Ethnico,

_fitetiam å Deo ? AfF.

7« An _{ea,quae per}

_fe

_vera

_&

_bona

funt^per

ma¬

tarn

_{applicationepofiint}

_fie

_{ri mala}

_aut

_falfa

_?

Neg.

8. An

_Imperium

_in

_reliquas

_animi

_facultates

eompetat

intelle&ui

?

AfF-9. An etiam voluntati fit tribuendum? AfF. ΟΟΘ