Disputatio civilis de veracitate. Quam ... præside m. Israele Bringio ... pro consequendis magisterij insignibus, publico examini submittit Sueno Gislonis Spinerus smol. ad diem 5. Martij in auditorio majori

DISPUTATI O _{CIVILIS Q.iSb}

Do

VER

_ACITATE.

§>HAM^

Cum Venerandas Facultatis

_{Philofophicae}

corifea-fySc

_{approbatione,}

_{in celeberrimo}

Saco-miraad Salam

_Lycapo,

M.

ISRAELE

_BRJNGIO

Ethices Sc Politic$s

_Profefforc>

_Praecept%

fuo,dcbica obferyancia

_perpctim

colendo,

Pro_{confequcndis Magiilerij}

Infignibusr'> Publicq _{Examinifubmittit}

Sueno

Giflonis

_Spinerus

_SmoL

Addian$. Martij in Auditorio Majori,

■

?

3K|p

υ

_S

_A

_L

_I

_M>

Excudebat Efchillus_{Matthias Acad.}

Typog.

DISPUTATIONIS

CIVILIS

Ds V Ε R I Χ A T Ε

Proloquium.

ERITJTEM _{ElUS% PR OFES}

jionem rem elfepraclaram panter ξβ di-gnijßmam-, quaabomnihomincy nonfolum

rite _{ξ$retile intelligatur> fed velmprimis}

βritte ξβaccurate in tota vita obfervetur

aczdhibcatur·, omnibtts arbitrorefjc in

con-feffoieaquippenontantum

ho

ξ$ _{neceffariayjed& ipfi Deoquam maximegrata aiß,accepta eil}

tantitfab antiquis quibunaam

sßimata·,

Pind. in_{Olymp. Od.10 idql nonimmertto\ßcut enim}

mendaci-um d diabolo _{profcblum ( quipropterea pater} mendacij

voca-tir_{Jßc d Deo ipfa veritseji,· qndnihilinterrismeliua, nihilho¬} rnine_{digniu>i,nihil}

infocietateutillta. Hdc

fuprefjd

nulldre_{magis ex}

ornatur·> quamveritate:ßcut contranihil

de-format magis fermonem, quam mendacium. ilndé d Syneßo

veritas_{verborumnohilitas, ξβmendaciumdPlutarchofcrvile}

Vi¬

tium _{appellatur. Viatode LL. lib.j'.dicti quemlibety}

quimo¬

do_{felicemdegere}

vitam difeupity ßatim ab ineunabulis

verita-iempartieipareξββIIarioportere^dteneris η. affuefceremultum.

Jqh/odaccurate _{obfervabant olim Verjdt, quia veritatüßudium}

quodveritatemaufcelareaut

_{ohfcurarepoffcU}

quify legefandtumhabebant,ut ter_cui^in mendacio_deprehenfo

ferpctuumindicereturfilentium> Herod. I. rt

Quin admirandapra reliquü Lac virtu* efl> ruod

tantλ_ßteffacia

> utlaterenonpcßit. _{ficutSuettcumproverbium}

ßnat}<Sattwtt$<ttfatt

_ιη<ί«

frödit exerit,ßcutproverbijIccodicimur\ ©attittaftttt>ilak

f _{fraittt· prcm itur auandcqp licet}

nunquam tarnenplane fupprtmitur. (um a. mihi indifcipUnis philofophtcü ad man'

datumVeneranda_{facultatis phtlofophica}

βccimtη aliquodfit

e-dendum, hane de veritatematertarn liberalt _difcifßone

nonin*

dignamfum arbiträtur, _{quam pvopterea} brevibus pofitiombm

cornprehenfam-i publicacenfura ξβ_{candtttorum hemmum judicio} fubijceredecrevi. Faxit Frinitas_{SacrcJanÜa^utin}omnem

vert-tatatem_{femper ducamur /}

T Η Ε S I S f.

NAturarä

vcracitatis>

virtutis laudandre

h

maximé

defi-nitionem, offtcium>& extrema_{ej*breviter &proiaiiituti}

noftri_{ratione expönere. ί I.}

Graecis dicitur hiec virtus ab et privative &

j quod laterefignifkat,quafivirtuslatereneicia.

-III.

Vocem latinamåveroid eil iblido,_{fincero, &} nort

falfo _{quidamdedueuntialias dicitur hffc virtus candor»}

integritas, finceritas. iV..

Qusmvis vero unica, &ut vulgo dicitur fimplex fit

verita^m _{philofephiatarnentriplickerpotiiTimumconfi.} deratur^ inftrumentaliter nimiruni feü _Logicé»

tran-fceadentalitexleu_{Metaphyiice,&Moraliterleu Ethice.}

v,

rm ms _{qurdcmvcritasin}

ffqrafifsteίουccnvemeiv tis ccrfitk: Trsnfcendentaiisvoroin _{conycnicntia re¬} mi) etni irtelleäu _{divino,· Logier craticnis}

cum res

Tthica craticniscum animi_iéntentia. VI.

Hac verd? _{qua: ad tthicam fpedat rurfus}

duplex ,·

Legalis ur-a,quafervaturvelin conventionib9&:contia-ftibus, velin _judiciocumverum _{tei!imcmiqm»«4hibetur}

cum_{φ idecdiciturutaiteri fuum}

tribuatur, _quaproprié

ad)uüitiamreferjidebet, VII.

Altera_{moralisjquafervaturetiam}

extra _Judiciumin

totavita»5cin_^s

_reb^inquib9

refert,-ieucuquis etiä

<ine alferi9noxa mentiri_{poifet· mendaciumtarnen}

fugit,

& ve ra dicit,noniolumexdebito_legali

(utloquiturTho¬

mas2. i. _{q. 109.art.3)ledetiam}

morali, hoc eil, non

fo-lum prepterjuiiitiam,iedetiå_{propterhoneftatem. Qui}

verum _{smat»&:in quibus}

nihilrefert,vera dkit, ismulto

magisvera dicit, in_quibus

_idmagncperc

dacium _{fugit, 11tremturpem...}

Vill.

Nes_{hac vice moralemconiideramusveritatem,}

qua?

in tota _{vita fpe&atur, & in civil!}

ccnverfatione quam

maximé_{rcquiriturdiciturq;}

proprié veracitas&_definitur

*virtui_{Jernjcnejnjtßiiutota#lita}

veritatem _trofitendi·

iX.

Objeßurn veracitatis non iblum iermo efl, fed &

geflus,veilitus, _{adeoq,· omne id, quoanimi noüri fenia}

iignificare & _{alijs predere folemus.}

X.

In _{his enim cmnibnscxceflus}

& defeßuscfle_poteil, cumvel_pipvcl

minus,quaminre &mentceil,dicitur> aut

fignificätur. Quarc & in

hls

mc-diocritas, in_{quaratio virtutis conllilit,}

iXL

Officium veracisefl _{profiteri veritatem, nonfoium} in _{pa£tis conventis ( quodproprié ad juilitiam fpe&at)} fedin _{ijsetiam reb?,quae citra injuititiam hoc yei illomo¬}

do fieri _{poifiintj &talem fe verbis, fa&is totaq,- vita de~}

monitrare _{quaiis infe eil ; omniacandidéagere & aperté}

nihildißimuiareneq; verbis neq; vita, nifi ob juilas

cau-ias> idtarnen fine dolo atq;_mendacio.

ΧΪΙ.

Inveritatistarnen _{profeifionemagna cautio}

&pru-dentiaadhibenda eil, non enim _{quaevis cuiq; femper &}

ubiq; propalanda veritas eil, Ted ratio circumflantiarum

habenda, 6t_{qua?in veritate varietas eil, diügenter}

obfer-vanda, _{gradusq; in} ea neceilitatis accuraté difcerncndi funt. Itå enim veraces eife debemus, ut iimui fiuius

prudentes, XIII.

Mütltafunt, non fblumprivata, Ted vel inprimis _pu¬

blica, ad_{qua?, reticenda&occultanda, vel juramentovel}

fidei &amicitiae_{jureobilringimur: Nonnullafunt,qua?}

tantum admandatumMagiilratus vel alterius, qui nobis

pneeft, fas eiljndicarc: Alia ap.

quosvis,quorum intereil

Qua?dam promifcu?

fine

_propalari.

XIV.

Alia veritas concernit_{religioncm & res}

Ecclefiafli-cas,ubi ratiodiverfa eilminiflrorum Stverbi auditorum:

Alia resciviles concernit, _qua? vel exigitur

å nobis vel

non: finon exigitur poteil

reticeri,

fi

exigitur,

at-tendendum eil, an perfona privata interroget

publicarn»

an publicaprivatam, _an

deniq; privata privatas,

biq;

_{confrdérafydum}

privatarp proximi _utilitatem,( inquocafu veritas nequa-quam diAimuiånda) anvero _{utrumq;lacdat. Si periona}

privata abaiia privataquseret, _quodipii fcire_expcdiat,

re-ticeri veritasnon debet, _iivero non_expediat

> fecus

judi-candumeA. _XV.

Veritati in genere opponiturmendacium, cum_quis

fallendi animo iciens _{volensq; verbisaut vita}

profitetur,

quod aliter fe habere exiAimat,feu,contra _quamin

men-te,voluntatevei affeclu _habeu

XVI.

fn _mendacio

proprié di<Ao duo funt, voluntas

di-cendi _talfum, 6c _{animus fallendi,}

quas fi non adiint,

mendacium _{proprié dici non poteA. UndémanifeAum}

eA, fäbulas, _{Apologos, parabolas, &}

quosvis Rhetoricos

apparatusnon effe mendacia, cum_{inillis neq,· voluntas} cAdicendi falfum neq;

animus fallendi.

XVII.

Quin & adeo ad _{mendacium voluntas}

requiritur?

utetiam mentiri _{ccnfeatur is,}

qui veradicit, il iciens &

animo fallendi ea dicat. _{Formalis enim ratio}

a&ionis

moralis _{abele<Aione& voluntate}

dependet. _Quicquid

vero_a&ui

competit,prout

_{voluntariuseft,per}

quod finevoluntate, _peraccidens.

XVIII.

Caufa_{efFciens &}

primus mendacijauthoreAdiabo* Ius,turbator_{iocietatis human«. EfFiciens}

vero

propin-quaeA error_{mentis, deindé voluntas,}

quae ikpé contra

conicientiam fal fa defenditvelvana_{quådam levitate, vcl}

Audio _{laudis, honoris,aut}

pecuni«& lucri.

Mcnda-XIX.

Mendacium_{vulgo triplexfatuitur; efßciofum,quod} ad _{juvandum,· Jocofum,}

_{quod ad dele&andum}

Perni-ciofum > quodad

nocendum

cft.

XX.

Omnequidem

mendacium fuå

pcccatumcenfetur,

quiaabufus eft

verborum,

quaepro-ptereafuntinftituta,

eafe

invicem

homines

fallant»fcdut animifenfa intcr fe communicent.

Ver-bis _igituruti

_{ad fallaciam,}

_{ad quod inftituta}

_funt»

eil»

graviter loquitur

Auguftinus.

Undé

& Ariftoteles dixit mendacium perfe

improbumcflc

& _{yituperabii^, XXI.}

C^are

etiåofficiofa

céien-tur; _qua:

enim

ic

fuå

mala

funt,

nulla

ullius effc&i ratione*, nullo bon«caufa: obtentupoilunt

fieri bona. Nec mala facienda fuqt, ut

eveniantbo-na .· _peccata igitur &

hxc

mendacia

funt, ied

levern

habent_{culpam. XXII.}

Si vero ofHcioii mendacia c cenfu mendaciorum

cximinonpoflint, multo minus

jocofa,

&

ipfa

(a-era fcriptnracondemnet_omne

ftultiloquium,

Eph.

&:

omne Vcrbum otiofura Matth. 12.

XXIII.

Pernicioia mendacia _präster

_propriam

_rationem

mali, detrimentumaltcri adferunt»undé & injufta funt,

& omnium _{deterrima atq; virobono,}

_quåm

maximé

tu-gienda. ^ _

XXIV.

In_{fpecieconfideratum}

_mendacium

_exceflum

habet

atq;defedum : poteft enim vel plus

dici,

quåm in

&

menteeft, velminus, undé licut veritas ümplex

eit,

fic

XXV.

Cum in _profefllone

_{veritatis modus}

plusdicitur,eilarrogantia,* Cum veröminus, eil

diftlmu«.

latio, XXVI.

Arrogantesres

gloriofas Tibi

vendicant,

&:

ίί~

_revcrå

_iufunt,

quam infunt.

XXVII.

Quidamverohoc faciuntnullius rei qauså, Ted

tan-tum _quia

mendacio

deleftantur, hi ievcs potius

nuga-eores_{videntur,quam} mali &improbi;Non _n. ilucjioséalijs

nocent* Ted_poti9deridendosfealijspr&bent,_de &dc

apud

Quidamic honoris aut pecunia; & Iucri gratis ja-dfcant, _{qui deteriores funt, quia non folum mendacio,} Ted ambitione &_{intcmperantia, imo etiammjufiitiä}

peC-cant, _atq,· ijsfe muneribus ingerunt,quibusgerendis

mi-nuncfunt _pares. XXIX.

Dilfimulatores funt,_{qui Yelmaximégloriofe omnia}

de fe negant, ne videanturarrogantes, utfecit Socrates ;

veiqui resparvasapertiilimas,&in promptu poiltas fub

ipeqie modeftia? diilmiulant: calesfunt hömints abie&i,

atq,·contempti, prioribus multodeteriores.

XXX.

Diillmulatiointerdum _{arrogantiae fimiiiseft.· nam} nimium fibi aiTumere , & parum icu& plus juilo de

min9_{attribuere,arrogantiseil. Quod Diogenes contra} ^hodianos & _{Lacedaemonios notavit. Cum enim}

O-lympiara vcniilet& Khodianos _{quosdam adolefcentes}

videretpretioiis& _{magnificisveilibusamidlos,} cum rifu

in_{quit: Hoc nihil eßpraeterfaßurru. Dein decum}

inci-deret in Lacedsemonios vilibus & _{fordidis tunicis}

indu-tQS)Hiet

inquit,

Antiflheni_objecii, cumvldefcteéan attritam veftis _par*

tem _{femper in confpeflum protendcre: £juin deßnüs}

in_{quin» arrogantiAmtuamnobüprodere»} XXXI.

DiiFimuIatio tolerabilior eil»_{quåm arrogantia» quia}

majorem comverackate convenicntiam habet, minus

noxiaciviliiöcietati& converfationi minus incommoda eil. _{Utraq;tarnen, tanquam Vitium viro bono inaximd}

iodignum» itudiofé fugisnda-.

Non tamcn exiilimandum eå, omnem

fimulatiö-nem&diifimulationemeilevitiofam» fedeamtantu, _quse

fub mendacio _{proprié di&o continetur> feuquac cum} mendacio _{conjun&a eil.}

Hsec _{flriäim de veracitate proinflitutinoilri ratio-'} ne di€ta fufficianc^

Soli DcoAltiilimo, _{quifonsverkatis&ipiaveritaSeil»} honor-iitacGloriain iecula feculorunL».

/. Analiquts _{poffit verum dtcere Logicé}

> fimul

mentlri

Etbice?_Aff.

s. An _{aquivocationet Jefwvitic* contrarientur veraciiétti}

Af

3.. _{Anfides hareticü}

_{datafervandafit / Aff*}

15TIONU