DISSFRTATIO GR ADUALIS,

I Κ

DISSFRTATIO GR ADUALIS,

VITA Μ ET ACTA

Doct. JUSTI jüNLE, LUTHER O* ^.

IN OPERE REFORMATIONIS _,

CONJUNCTISSIMI,

EXPOSITURA,

QUAM,

CONS. AM PL. FACULTATIS PHILOSOPH.

IN REG. ACAD. UPSALIEN'SI,

PR/tiSIDE '

VIRO CELEBERRIMO,

MAG. Ρ Ε Τ R Ο EKER MAN,

Eloquent. PROFESS. Reg. Et Ordinario,

PüßLICO BONORUM EXAMINI OFFERT,

alumnus regius

JONAS BIORK ANDER,

SM&tANDUS.

IN AUDIT. CAROL. MAJ DIE IV. MARTH,

ANNI MDCCLXI.

Η. Ρ. M. S.

U PSA L 1 £. "

limum ad' _opus Reformationis cce*

leftiflimum fi adverterimusj id li-

mites virium, fapientiee & laboris,

unius quidem hominis, fupergre-

di> non po/Tumus no η eontende«

re. Ergo Dolorem, beatifiima?

memorise , Martinum Lutherumv

rnaximi hujus facinoris exftitifle Coryphaeum i. e. inventorem, inceptorem, perfedtorem, liceat, _rogo , uti verbo hoc Terentiano, at bene multos fimui habuifle adjutores, neminem facile fuglt. Inter eos, qul, in facris repurgandis, iph frias fociasque manus pra>

huere, haudquaquam ignobilis eft vel loci, vel nominis, JUSTUS jÖNÄS, cujus Vit® & Adlorum brevifliman*

heic dare riefcripfionem coniHtuirmis. Si defiderio tuo, B. L. & fini nobis propofito, ita fatisfacere valeamus, ut fiiftoria tam praeclari ^tamque commemorabilis Viri enafca·

tur, habituri utiquefumus, quod animo intendimus.

§. ΙΓ.

Confenfu Scriptorum kinotefcit Juftum Jonam, A;

*593*

❖ ) 3 ( Φ

IJ9J, die 5 Junii & triente horae poft quinfam mafufi-

nam, Northufce, imperial! Cherufcorum oppido ^, geni-

tum eiTe, patre honeito & Confule ibi meritiilimo. Jonas liuic, abinitio, ^nomen contigerat Jodocus, quasnam ve- ro, poftea, fuerit cauiTa mutationis>de ea altum eft iilen-

tium, Creditur tarnen innocentiam vitae, qua inter ce- teros altius eminuit, nomen jufti ei aceelerafte. Juftum Jonam ad negotia & rnunia, in Ecdefia, majoris pon-

deris, adminiftranda, fanétiflimo Numini propiori fuiffe

curse, ex eo coiligere licet, quod, cum pater ejus pefte

eiTet _correptus & Cepe, abfcefluivel fuppurationi impofi-

tum, removiflet, idque in fcamno depofuiftet, fuperve-

nit hic, neicio quo cafu, admodum puer, cepe totum a- vide devorans, citra tarnen periculum contagionis. A t ifturn licet morbum e vita verit, prove&iore tarnen aetate*

haud _expers fuit adverfae valetudinls; etenim leguntur

verba Lutherl epiftola, ad Georgium Spalatinum, die 2

Maji A. isöi, data: Jonas nofter segrotst calcuio (ut"

dicunt) renali, & vitio hepatis fimul. Tu pro eo ora.ec

Praeterea maium iiiud in renibus una cum annis accrevis- fe conftat, quemadmodum L'Jtherus, ad Spalatinum ,

poftea, & quidem Α. 1 $ 59, fcripfit: non adeft tuus Syn-"

epifcopus D· Jonas 3 abiit enim Sweinitzium cum pro·4*

le, aliis putantibus, metu peftis, aliis forte calculatum."

Audio enim pati eum in Sweinitzio iuum Tuream & Sa-<c tanam, fcilicet calculum. Vid. Frt Buddei Colleét, Epift.

Luth _p. 267. Id fere intolerabäIe,& alia, in Jonam ingru-

entia malorum genera effecifle conftat, ut Jonas toties,

per Hieras, a Luthero & qusefiverit & acceperit confo-

lationem , quippe qua maxime indigebat, nee non caus- fam fubminiftrafte pufillanimitatis, ^qua aliquamdiu , nie- lancholia infuper comite haud leviori, laboravit, & qui¬

dem ita, ut interdum vi« capax videretur ullius folatii.

Cfr. Weismannum in Hift. Ecclef, _p, 143tf« aliosque idem

conteftantes. Α 1 §. III,

& ) 4 ( ❖

§. HI.

Sed ad puentiam Jonse redeundum ^, quo adpareat,

quanlus &i qualis ^, ex tenui initio, evaierit Vir. Eum prirnis Iiterarum elementis, in patriae ludo> imbuturn, 8c

dein ad Scholam publicam Erfordianam miiTum, effe, u- fci ab ore pendebat Eobani Heiii, Regis Poétarum non it»

ne laude didi, Α. ι fo6. & fequentibus Iegkur apud Mel¬

chior. Adam. _{p. 125,} & in Jocheri Lexicoj Jonam ve- ro, uni veluti giebte adhaefifle, non contentum, (ludio-

rum gratia, Ted exteras quoque terras falurade, indicat Iter adErafmurr, Roterodamum ab ipfo iufcepturn. Free ceteris ^,

fcientiam Tibi delegerat Jonas Juris civilis, cui ita fe to- tum dedit, ut» A. 15*07, titulum Baccalaurei, &, A, 1510*

Phllofophise Magiilri, tandemque Juris Licentiat! & Ca¬

nonici S.Severi, Erfordise, clignus cenferetur, qui repor- 'taret. Hujuscemodi, in vario genere dodrinarum, pro«

greiiibüs fadis, ^tantum abfuit, ut, officio pubüco fungen-

doj rebusque feverioribus gerundis baberetur imniaturus,

ut potius eum fidum ac fadum, ad iiluilrandam gloriam

Divinarn & mortalium animos verae reiigionis amore in- flammandos, deftinatum efTe, omnes judicarent. Qiilp-

j)e, fimulac audivit, dodrinam Romanenftum perverfis-

iimam hominibus obtrudi, & ^rem faeratiffimam indulgen-

iiis impie vendi,ilatim propofiturn de iludio Juris civilis

continuando abjecit, fententise Lutheranoe per omnia adfentiens, in pofterum, ufibus Eccleiiae iedulam operam,

ac tempus impenfurus. Hac mente, ita invsgilare ccepit Jonas almee Theologie ^, ut nihil fupra. Et incideruni

curse ejus fandiores ⁱⁿ ipfa initia immuiatse reiigionis? at- que adeo, ^non tantum merus exauditor & fpedator ma¬

xim arum concroverfiarum, fed ck audor approbatorque

argumentorum, ad veritatem vindicandam , in medium

prohtorum, exilitit. Itaque fadum eil, ipfius Lutherl

souiraendatfone ? ut> Δ. 1 J2i,, exilindo Henningio Gce-

den _, JCto celebernmo , reique ecclefiaflicse in Collegio

cmnium Sandorum, Wittebergae, Prsepofko, hujus in lo-

curn furrogaretur, ^quem gradum dignitatis, alius etjam,

non rruko poft, fubfequebatur honos ^: nimirum die ₂₄ Odobris ejusdem anni, Jon3S,TheoIogiae Dodor, foienni-

ter bonisque omnibus applaudentibus> renunciatus, mu-

nus Profefforis Juris canonici, itidem Wittebergse, adiit.

§. IV.

Sic Juflus Jonas, & adultior _a?fate, & excultior do-

drinis ad publicumque munus evedus, «egotia neu mo¬

do prsciara obiit, ied & crebra itinera, in commodum re-

ligionb rite corroborandae, confecit. Anno 1521. Luihe-

rum ad Comitia Norlmbergeoiia comitatus eil» &, A.

SP8» egregium vilitationis laborem, a Principe injun- dum, in Saxonia & Praefeduris Mifnieniibus, Eledorf fubjedis, Torgavienfi, Eulenburgenfi, Grimmenfi,CoU ditienh, Leisnienii aihsque ^, in fe fufcipere non grava- batur Jonas. Sic, A. 172g. ineunte Odobri, ad coilo- quium, Marpurgi indidum, cum Luthero & Jvfelanch-

thone venit, &, anno fequenti, vilitationi Eeciefia? Mi- fnieniis, fub Ducis Saxoniae ditione, conftitutas interfuif.

Ad Comitia Auguila? Vindeiicorum, convocante Impe-

ratore Carolo V, A. _{15 30,} iter fecit'Julius Jonas cum

ipfo Fledore Saxonia, Jobanne Friderico, mulfisque a Iiis

Theol gis> ut Cornites, ßarones Equitesque auratos ta-

ceam _, &, in bis, de religione orthodoxa tuenda dedil iniitque coniilla longe faluberrima. Cfr. ReverendiiT.Ben-

zelii Hift. Ecclef. fec. XVI. §,4. Ad vlfifationem aliam in

Eccleba Saxonica repetentlam, Jonas, una cum Johanne Pomerano, fuflfrsgiis Ordinum Saxonia?, A. 1553. eledus

ivit. Spartam verfus Naumburgum ^, cum Hieronyrno

Wellero A. 1536, Evangelii prasdicandiptgo, nec re- cufavit. Die pafhonis Chriili &, fequenti feilo Pafcha-

sosj poilquiin ibi eonrionibus crebro eilet dcfundus} fic

Aß Ut

'

# ) "β C ψ'

ut Wellerum, ob exilifatem vocis, honorario tarnen or- natum, dimiferlnt cives, Jona usque ad autumnum , an- nuentibus ipfis, manente. Articulos, ita di&os, Smal- caldicos, nomen fuum fubfcribendo, A. $7, comproba-

vit, & poftea, A. 1539» Conventui Francofurtenfi ad- fuit. Ad mentem Melchioris Adami p. 12dicentls Al-

bertum Archiepifcopum Magdeburgenfem & Halberfta-

dienfem 1 A. iine dubio, confentiente Ele&ore, permifiiTe fubditis liberum Evangelii exercitium, Juftus Jonas Infpeétor Eccleiiarum urbis eft conftitutus; hinc ^, Witteberga reüfta, fa&um etiam leglmus, ut Evangelii

do&rinam Halce Saxonum adferuerit & propagarit Jonas.

Gravioribus ncgotiis alibi praepeditus, Halas redit A.1541.

hoc enim _anno, puram Evangelii traftationem invaluis«

fe _per Saxoniarn refert in Hill. Ecclef. Langius, ^parte 2, p. 38, & Jocherus in Lexico p. 1598. Apud Halenfes

vero, die 14 Aprilis, primam habuit concionem, facra-

mentum fub utraque fpecie diftribuendo. Conftituerat quidem Ele&or ^eum Wittebergam revocsre: at Luthe-

rus, perfpiciens ^quanto emolumento, & fru&ui Evan- gelio confirmando, Jonas ibi efiet futurus, eo rem de- duxit, ut fe exorari palTus fit Ele&or. Datur ergo Jon®

venia Hai® permanendi, adjundto ei titulo Pr®pofiti Ha- lenfis, hac tarnen fub conditione, ut Ele&ori & Acade-

mi® nihilominus addiétus viveret Jonas, five in conii- liis, rebusve inftantibus, pr®fentia & opera defiderare¬

tur ejus, five in libris Lutheri Germanicis vertendis.

Lutherum, fub ultimo itinere verlus Islebiam , natale

fuum folum, adfciviiTe fibi Juftum Jonam, comitem, nec

non ambos in flumine quodam tum graviter periclitatos

effe A. 1546, fcriptum reliquit Melchior Adam. p. 126.

ex quo vit® difcrimine, Jonam morbum, §. II. comme- moratum, nempe Κας^ωγμον, ut vocant Medici, vel rofto-

siein ventriculi, jatndiu anxie perferrfifle conftat; at hanc

animi

£ ) 7 ( * "

anlmi asgritudlnem vicit Jonas, ita quidero ^, ut Lutherö

tandem moribundo ad leftum praefto fuerit. De obitu

exftin&i Lutheri, vere gloriofo, dedit Jonas Ele&ori

Relafionem , fide digniflimam ^, quemadniodum , in aula

Saxonlca commorans, Prlncipis Johannis Frideriei filiis

opem & informationen! praeftitit haud fpernendam. A.

χ551· Concionator fit Aulicus Coburgij dein, A. 1573.

Superintendens oppidi Eisfeldise in Thuringi® & Franco·

nias finibusj ultimo, Infpeélor Ecclefiarum Francicarum

in Principatu Coburgenfi, conftituitur. Funftioeibus his-

ce, prasfuit, donec placida mors Ås 1555, die g Oélo- bris, & anno setatis 62, finenr» vit® Noftri Dodloris impo·

luit. Hac in luéta tremenda _, auxilio Spiritus Sanéii ^t

quamquam, faspe antea, exfors fere fueiit folatii, dis- ceffit, & heros, & vi&or.

§. V.

In medium juvabit proferre judicium* a ftudio ^par¬

tium alienum, de operibus ejus eleganter, fiilo quident Latiali, confcriptis, ac per typum divulgatis. Nempe

mos fuit Jon® Iibros iuci public® committere cupientes,

identidem admonere , ut pluteum c®derent, ^caputque fcaberent, qui, tot auétoribus non leilis, nec virtutibus

eorum perfpe&is, tarnen ad Lajine fcribendum ^, fua ^as-

täte, fefe accinxerint. Rationem addidit Jonas ejusmo-

di: quod eloquentia iolo exercitio folaque imitatione ve¬

terum crefcere debeat. Itaque ultro fafius eft ipfe, fe

non parvam adhibere folitum eile curam , ne famili-

arius paullo Bartholo Gothicumque, inter fcribendum,

excideret iibi verbum. Cfr* Jacob Burckhard. de Fat.

L. Lat. in Germania part. 2, pag. 551. His allatis

amice congruit Melanchfhonis in Tom. IL Declamat. p.<

231. de Jona prascIariiFma opinio ^, quod tantum na¬

tura valuerit, ut ille nullius ingenium ad Eloquentiam

sptius cognoverit > quippe in oratione ejus ubique erat

# ) 8 ( ^, #

ijberias & fplendor, magna dodrin® copia" ^natur® Te-

licifatem infiruente, merito concludi poteft, fcripta Ju«

Iii Jon®, tamquam foiida, accurstiora, Sc ornatus plena,

eile coniideranda, id quod ad debitas tanti Theologi lau«

des jure Γα ^o fpedlat.

$. VI.

Fuit Jußus Jonas, omniurn primo, Luther! in ver«

tenda S. S. adjutorj fic librum de MiiTa angylari, a Lu-

thero fcriptum, fub ipfis Comitiis Norimbergenfibus A.

i j21. in lingvam trsnsculit Latinam, Poft h®c a Jona ^e-

dli® funt Annotationes in A&a Apoitolorum j Oratio de

ftudiis Theologicis; Defenfio conjugii facerdotalis, ad-

verfus Joannem Fabrum, fcortationis pacronum; Expo-

litio de Turcis» item de religione Turcarum; Commen.

tatio in Ecclefiaften Salomonis ; Unterricht vom Verge¬

bung der Sünden und Seligkeit i Kiitorie vom Doélor Lu¬

ther! hohen onfechtungen; auch Lutheri argumenta Pfal-

morum; Deffen vorrede über die Epiflel an die Romer i Melanchthonis artlculi fundamentales religionis Chriftia-

n®; Apologsa Confeilionis Auguftan®,e L2tina in Germanl-

cam lingvam converfa; Enarraeiones Lutheri in Jonam Prophetam, ejusque Librum de Judaeis atque eorum rnen- daciis, _quem Latinum fecir. De morte Lutheri, quam

tot nefariis mendaciis, Sc horrendfs conviciis, fcedave-

rant Romano-Cacholici, contra Wicelium fcripfit, Sc

pr®ter Epiilolam, feu Relationem ur, antea diximus, fua

manu ad Eleétorera datarn ^, Parentationem fuper difces-

fum Lutheri, elaboravit; quas utrasque operas pretium erit legere apud Seckend. L. III. Seit 36 §t CXXXIII ^p.

656, 037, dj8» & 03p. item §. CXXXV. 2. pag, <$44»

& 045.

J. VII.

De meritis excellentiffimi Do&oris certa fuppeiunt ieilimonia cekberrimorum Scriptorum ^a memori® qui

pro-

#) 9 ( #'

prodHerunt , fuifTe eum Virum fumrnse facundias, An¬

gularis induftrise, pietatisJ haud fucatas _vitaeque inno- centiilim®. Melanchrhonem vero ita diiTerentem audia-

mus: Pomeranus eft Grammaticus; ego Rim Logicus ,tc Juftus Jonas QratorQuae nativa in dicendo lacul-

tas ita fuit exculta , & fvavitate oris condita, ut Ele-

dor Saxoniae Johannes Fridericus , prseientia fua Pro¬

motionen» In Theologia Dodoralem ornans, non Ane

permagna voluptate, fefe exaudiile Juftum Jonam per-

orantem _, publice profiteri non fit dedignatus. Varii,

fub officio longe graviffimo, labores exantlati ^, nec

non itinera _, quae haud invitus fuPdnuit, rellgionis &

publici commodi ergo , digna iunf, quae collaudentur, fateor, at efTemus nihilo minus in Juftum Jonam in-

juriofi, nill, quod, manu diurna noéfurnaque, facras 11-

teras verfaverit

omni praeconio decorandum ducere-

mus. Vel Pontificius , Moreri in Lexico, haec de illo habet, at cum granö falis lecftitanda: On Ρ eleva dans'c

Ies Langves & dans les Lettres, & il fut un de pre-*' miers, qui donna dans la dc&rine de Luther, & quicc

la publia avec plus d' opiniåtrete & de prévention.<(

Auili Ies Proteftants le confiderent comme un de leurs"

principaux Doéteurs, & en parlent avec éloge." Quan-

to peritior Jonas fuit Juris civilis, tanto reélius curis ecclefiafticis , quibus faepe immifcentur politicse, preefi- ci, & conventibus religionis interefle potuit* In his?

omni nifu veritatem tueri , pacemque & concordiam ftabilire, conatus eft ^, id quod ex ejus facra doétrina,

fub Paftoratu , & Profefioratu Academise Wittebergen- fis, alia tantifper filendo, intelligitur. Sincerum illum

animum ex epiftola, ipfius manu fcripta ad Ele&orem, pervidere licet. Expofuit nimirum Jonas multis verbis, gratis; Dei & non hominum efle, quod Evangelium, ^eo

B tern-

φ ) 10 ( φ

tempore, Wittebsrge, pofl tot humanas doitrinas, pu-

re & liquide effulfiiTet ^, quocl Deus per unum homi-

nem, intra quadriennium, Evangelii dodtrinam ita infe-

ruifiet & dilatafiet, ^ut vel humana ratione compreh-en-

deretur. Addit fe, ab Eledtore, Praepofitum Ecclefi«

nominatum, poil agnitam veritatis lucem, fepe quidem GOgitafTe fcandala ac profanos abufus, in Ecclefia va- gantes, fua au&oritate abrogari pofle, at, quod fpe illa

exciderit, coram Deo & Principe pro lado fuo refpon-

furum fe fore affirmat. Lutherus ad Senatum Halen- fem, epiilolam gratulatoriam de bono Ecclefi®·, hujus

urbis da tu & concordia inter do&ores <5r auditores, ab ipfo Jona Tibi nunciata ^, mittendo ^, tantae pietatis non

oblitus eil, quippe fatetur & fe, & Wittebergenies, Ju-

,ϊίΐο Jona, propter amorem , ccgre carere, Deumque i-

,,pfum tales pios ac puros conclonatores amare , quo- 5,niam ^, quae quotidiana eil experientia, rari fint, &

„pauci operarii, Vid. Seckend. L. III. §. CXX1II. z*

§. VIII.

Lutherum intima ufum fuiffe amicitia & familiari-

täte Juili Jonse, cum ex converiatiöne eorum, tum ex

convenientia ejusdem finis ohtinendi, eil certiffimum»

Tempore, quo verfabatur Jonas Halse, Lutherum, quo- tiescunque ventitavit, hofpitio excipiens ^, illum fuum ca- rifiirnum & amieiffimum appeilavit. Alia, fub hoc con*

vidlu perfamiliari, diefta & effata eorum fiientio pr®- terve&i, eleganiiflimum Lutheri ex pretiofo vitro, Jo¬

ne proplnands, Diilichon, interque eibandum ex tem¬

pore recitatum ^, commemorabimus:

Dat vit rum vitro, JONM, vitrum ipfe Lutherus ^T

Ut vitro jragiIi fimilem fe jiofcat uterque.

Sic ob utiüilima religionis a Jona feripta, fanäitatem vitse,}

# > ΙΓ ( $

ardorem in docendo & pradicando, ^{vocavit eurn} Luthe-

rus fideliffimum fuum τηχςοίςιζτψ }{cy συνε^γόν. Sic Co- mitiis, Auguilss Vindelicorum indiåis, ab Imperatore

C'arolo V; quod fupra allaium eft7 certiorem fecit Lu- therus Jonam, quod idem iile Imperator communes ad

fe mihflet literas, quse fibi, Jonas, Pomerano & Phi- lippo imponebant ^, aliis laboribus fepofitis ^, una prse- fentes eile, quare fcribit: hodie & eras, te abfente ,e£

faeiamus nos tres, quantom poffumus, tuum tarnen e-<c rit, ut Principis vohintati iatisiiat : rejeélis ergo , in^c reiiquos focios > laboribus tuis, cras Te nobiscum hie<c praefentem Γι/las. Preeterea Lutherus, literis a Land- Gravio, de tutela religionis agentibus ^, acceptis ^, di-

xit Jonae, fibi ^non vaca/Te dare refponfum, quare Jo¬

nam rogavit, ut ilie fuo nomine expediret, quod pe-

tierat, indeque, vel Tibi, vel ipfi LandGravio iliud ^re- ferret. Injungit etjam Lutherus Jonas) officia, his ver- bis: _{Te para} atque plane animo obfirma, mi Jona, ut,,c

quotquot ad me venient ^, vel ventres, vel fpiritus ,<J qui parochias quosrunt, mox ad Te remittarn. Tu vi·"

deris, quid hominis fuerit." Budd. Collect Epift. Lufh. p.

73. Lutherum vero petiifie & Jonam reddidiffe ^{rationem e-} jusmodi commifii ofHcii, inde concluditur, quod, cum

Laurentius Werder, & Lutherum, & focios ejus apud Principem accufafiet, multasque querelas de his attulis- fet, & Princeps per Cancellarium a Luthero rem ge~

ftsm, cauflamque hujus accufationis poftulaffet, dixerit Lutherus5, fe , quantum in memoria fuit, iignificaffe ^r

prceterea Jonse ceterorumque fociorum eiTe officii, ut hi- floriam & verba ejus, ad fuam inftruélionem certo fer-

vandam , refolverenf, _quo, fi Satan aliquid moliri vel- let, ^parati effent, qui os ei oppilarent. Ibid. Ep. dat.

die CL Maji ij2p. p, tf4- Nec miramur,. Jonam con-

Β ζ åaa«r

% ) 12 ( SjS

jfhnter ienuifie monita Lutherl , ut virliiter ageret ,

adverfariis vix quidquam concedendo, nifi quod eviden-

ti fcriptura probarent : quod effedtui datum eile a par¬

kte Jonse, fcribit Lutherus : Isetus ex proximis veftris li- ,,teris inteiiexi, optime Jona, vos poftulatis ab adver- ,-fariis, non confeniifie. Ignofce, quaefo, quod in finum

,,tuum evomui hanc animi mei moleftiam. Ibid. Ep. ^{17p. p,}

„206.

§. IX.

Hujüs , tam utilis reügioni & Eccleiise, tam Iva«

vis gratiffirnique amicis, Viri mortem, muki pii, dariiH-

mi & doéti graviter tulerunt: aft, ad ipfius excitandam

memoriam , fuumque in eum fignificandum amorem ,

Adamus Siberus tale Jons pofuit monumentum:

Sepulcvi venerare memor hujur,

Quo JONAS cubat ille JUSTUS, ingens

Mufarum decus: eruditioris Sincerus pietatis & magißer:

Hanc Northufa dedit, docentis ora

Eft tniratus & approbavit ipfe Lutberus: dolet ac gemit paterque

Albis, Sala ^paterque: flent adcmtutn

0 nnes judicii elegant ioris ,

Et bonique viri, piique: coelo Ille, colloquio DEl, recept us, Et Chrifti fruitur beatus ^ore.

Gloria fumina Tibi, Tibi laus, DEUS optime folH

Pfalter. Eob» Heffi.