five de
LINGVA SANCTA,
Disputatio Philologica,
Quam ;
Indulgente Amßltsßmo Phtlofophorum
Qrdine in tUuflri Lyceo Upjaüenfi,
PRjESlD Ε
Adm'. ReverendoAmpiijlimoqae VIRO,
MAG. OLAVO CELSIO,
Lirigg. Orient. Profcif. Ord.
EcclefipeByrjenfisPaft.
Public# bonorum cenfura
ntodtße (ubmittit Kohraeanus Alumnus
JOHANNES J. MONTELIUS
, Uplandus.
In Auditorto Gußaviano Majori d.loJunit
Anno cId lo CC XII.
Φ-δΙ-ΦΉ*·
UPSALIS, Prselo Weeneriano.
S:;e R;^e M:tis Maxims Fidei Viro,;j
ReOerendiffimQm CimisTb
ΡATM äc DOMINO,
Dn
HAQÜINO
SPEGEL,
S.S. Theologie DOCTORI
longe Celeberrimo,
Regni Sveciae
ARGH1Eminentiffimo,
EPISCOP^
iAcademise Upialienfis
PROCAΝCELLARIO
MagnificenfrHfimo ,
< -
Coniiitorii Ecckfiaftici C
w, P R AE Si P I
GråviiSmo* >
'
M.tCENATI AC PATROKO
"Mäxlino^
Skotus moßri* Praful fanttiffimé, irir-
ThejoUgos intergloriafumrna, Pater: uiußs des veniam♦ Jutn mitia Itminatdngit
Mufa, clicntel*portio parvaTuae.
PrirkitiMs fhrido tevmijUgnahtre '\
Tefferjtfunt mentis quantuUcmque pim.
Novimus irrigui libros de cttitibus agri
Summis exbibitos,f*peföife Viris}
Mec placuere magis fuerunt quaecunqur Pa*
Sacrata ingeniograndi*fcriptafuis%
Sic beic parva micat mentis fcintillul*^quare
Me non Ingenium materiesvejuUaitt·
Nc ßm prolixus: Numenceeleße precabory Ut Itbi det multos continuare dies,
MaximeVir. Supereβ in Te fpes unafalutis
Mufarum> acßlendet Relligionis honas*
Reverendiffimi Nominis Tul
tMS,
Ii
troms
WumiUtmv* dbns
Nobilifftmo de Generofijfinto Dominoy
DaHÉNRICO Rofenile^t
Summi Rcgii , quod Hol mix eft, judicii
Aulici AdfelTöri confultiifimo.
Patrono Magno. %
Fl.Feverettdis·) Clarijfimisy DoftiJJimisfe D:»tt
Dn. SAMUELI BOGMAN,
ΛΛοπ fn Girifta & GrytamcritiiTimo, Prsepofito adjiccn-
tiumeccl. acc&tatiißmo.
"
Dn. LAURENTIO WELT,
Paftori:n S'udcrmanniaefiddiffimo, nutritiobenigniißmo.
Dn. ΕRICO WESTIO ,
jpaftori in Tiblc&f§f(UtOvigilantiilimo,
dememultis nominibüs optimemetito.
Spefldtißimo Virο,
Dn. JACOBO
Praifeftorationum redituumque legionis Prxtoiianx
- i Equeftris,
Reverendo & Doffiffimo
Dn. ERICO MONTELIO,
Verbi Divini in2ΒάΙϊ»ΐ)0praeconifideliffimö,fiatricarisllm»·
Fautoribusfuis uteertisfimis,ita maltis nominibas honorandis
ImTicvotAmentit teßimonittm ζ§certtffimumgrsttt antrPi fignumjlenjtdenßsζ$exigMAt hmsceprtmtttAs, ettm«"
mniprojferitatisυstβoffert d(ß>emßodmjuApdT
eft »bfervAnttA commcntUi
J. M,
»fin γγγρ jvivd im vrm *im
Sectio Prlma.
s- L
De Digmtate & Prceflantm
Ebr££Lingvo.
nterTumma,qua? ge-
neri humano Supre-
mum Numenpraefti-
tit9 beneficia, ratio-
ftem & orationerru merito collocamus ,
hisce enim reliquas
antecellit animantes homo. Habent
pudern cunfta animalia fibi a natura.,
aftributam vocem fonumque fignifica-
tIvum: cogitationesvcrovoluntatem-
^]u<~ inter fe commimicare, ut nonulli
°iunt, non iliis, fed foli homini ra-
J°nis &vocis articulataeparticipi con-
A tigit.
t
tigit. Quidquid mens humana ratio-ii
ne confequipoteft, id ipfum vocefcri-
ptove indicat oratio j cujus beneficio
alii nobis fuam, & nos aliis noftrariL.
viciifim exponere quimus meritéto
Quin imo ufum fermonis plane adrni-
randum inflrumentum? & eximiumad conciliandam inter homines fociéta-
tem atque communionem,fine quaho-
mo beateviverenequit: hominemque
eile ζωον πολί]ιχον ti, χοινωνιχον a natu- j
ra, neminem nifi omni humanitate ex· |
utum negare exiftimaverim. Quam-
quamaurem hominifoli datum eilcum intelligentia loqui: nullatamenlingva
eilnaturalis,Tedartificiales onines funt.
Munusquidé ednaturae verba emitte-
re,artis vero Sc induilriae eil Ebraeaj
Graeca vel Svecanaproferre. Opinio-
fiemigitur Pfametichi infantulis intet
fécora educatis probare conantis lm*
gvamPhrygumnaturaleeife,ingeniofa
damnavit pofteritas. Hominesnatufä , quidem duftos panem vinumque defi-
deraiie fcimus: verbavero idemfign|"
ficantia fine arte non protuliiie credi-
trus. Undeacciditetiam, ut in eodem diuilarevePugio nefciant, mutationem-
I que fuam non modo fubinde videant
I lingvae omries, led, abfolutis periödis -
fatalibus in umbram funebremque ha*
bitum degenerent. Quod tamcn ad Ebraeam attinetejusque praerogativas, aequitatis lancc reliquarum lingvarunl
örtum, naturam, formam, ättributaq;
ponderanti, & cum hae noftra com-
paranti, patebit faciie* maxima illoS bravitate 8c impietate laborare,quire-
liquas quasque lingvas Ebrsae non_»
tantum praeferre: fed ctiam illäm in*
fulfam, difficilém, confragofam & in*
jucundamelfeclamare fuftineant. Cum tarnen ceterarummultae nihil aliud fe¬
te quam humaiii ingenii levitatem 8c
tricas apinasque oftentent: Ebraed ve¬
to myfteria DEl ad falutem hominüm
! confignata fint: in qua tot fignificatio-
nis ponderegraviffimae, tot nativole- pore radiantes figurarum ftellae con*
fpiciantur: quot nunquam apud Poe*
i tas 8c OratoresGraecorum Latinorum- que. Unus, inquit Junius, Pfalmorum libellus,habet unaque Efajae Prophetia plu$
ΰΊχφψείζζ , γ.ά7.7ζς, Ύ°ξγότήιος, fåxg, άληΒ-είας,& feivc7yf!o;>
fi quid aliud eil, quo exprimatur id
Αι quod
quod volo, quam Homeri Maroncs-
quc omncs, quam Demofthenum cun-
&iac Ciccroniilibri. Mendaccs Grae- ci, & verbofi Latini multisdiale&is in-
numerisque vocibusoperam dantes,fi-
bi fingulipenc audorcs lingvam xoato- ζήλως fabricent. Id ipfum efficit Jin-
gvaEbraea verbis pauciiiimis, propri-
iifimis, naturac rei convenicntiflimis
propinquiflimis, inhonefta effcrens ho- ncftiilimis> turpia caitiilimis, obfcura-.
clariilimis. In lepore pronuntiatio-
nisnihil rcprchenfione dignum ineflc
oforcs Ebraea: velint nolint# fateri co-
guntur : literarum rationem eile o- mnium abfolutiflimam; profodiamque
fvaviifimam & Tummc admirabilcnu.
Interdumetiam TonusLatinae autGrae-
cae lingvae? qui alias a viris politiifi-
rnisj fummis in coelum effertur laudi' bus, a rufticisacmufcarum bombi jux-
ta aeftimatur ob novitatem folu/riodo in auribus. Ebraea noftra non tantum
anteit omnibus aliis dignitate, jucun- ditate, gravitatc majeftateque : Ted in- finitis,ut ajunt,parafangis,differt, qua-
re fuis cukoribus omnitemporeincre*
dibikm infpiravit amorcm, ut illanv
cum
tummelte, ne&areac ambrofia aifimfc laverinc, & WTph i· fandbam lin-
gvam dixerint, ob fandtiilirnum iüiau*
äorern, & ob fan&iifima, quae conti-
net, ipfius jura ac mandata.
§. II.
De ejusdem ueeeßttate acutiiitate.
VTUlla fane datur difeiplina, quae itk
^lingvaEbraea iuos non habeacferi-
ptores & commentatores, indeque e*
rui poiTit, Comparationcm quidem-»
inter hanc& alias inftituere lingvas,ut
hujus quanta fit prae rcliquis praeftan-
tia, melius pateret,jueundum cquidem
efletj Ted brevitatisftudium aliaque ab
hoc inftituto nos retrahunt. Tantum
autem inter omnes alias lingvas, qua-
rum innumerabilcs differentias, penc#
immenfa mortaliumlocorumque totius hujus orbis habitabills varictas effecitj
fuum extulit caput,
Quantumlenta folent inter viburna cufreßl^
Tantam ctiam utilitatem futuro adferfc
Theologo, quantamoculi de coloribus judicaturo, & arma contra hoftes pu*
gnaturo. Sicuti dux milites exerceré
fimulque pugnare & hoftes propeller*
debet: ita Dotftorem Scriptwraruriki
Λ i a*a
<5
non optimatantum in eccleiia docere* i
Ted mala etiam propulfare decet. 'a)' Qui Vet. Teftamcnti libros fidcliter vult interpretari , non άν&λφάβφζ
in illis debet eiTeyfi infuccum & fan-
gvinem vertere.velitfublimes illasres in literis punftisque minutiilimis fce- jjenumero latentes. Quin etiam iru nominibus propriis, hominibus vel re¬
bus aliiscertas ob caufasimpofitis, ma-
ximoque pondere prseditis. Ex uno e, g. vocabulo Ebraeo feil. divina
& humana Chrifti naturadoceripoteft,
Ut de nominum, ywiiT , ΓΠίΤ> ^18*
Dmntf* nVth Vw, apjr aliorum-
que (ignificationibus , derivationibus
ac myfteriisnihil dicamus. Varii tamen errores ex ignorantia eorum tam'apud
alios quam apud Graecos propullula-
vere> quiτετρζγ^άμματονijludiandlis- :
fimum CntöDH Dtf.a (iniftraad dextram j legerunt πιπί, quod neque illi ipfi* I
lieque ahi intelligebant, fed maximo deridebant. Jofephus Ebraea: lingvae alioquin non ignarus in variis dert*
vationibus non exiguo$ incurrebat
errores, dum nimis acutiiEma fuo in¬
genio indulgeret» Statuit b)HabelΓι-
rv-, - gnificare
■ *.
gnifkare iu&um,ab^,cum ta¬
rnenidnominisadaliamradicempotius
referridebeat. Itaetiä Adam c) abEden
&nonab ΠδΠΝ terra,unde creatus,de- ducitTheodoretus. Cardinalis etiäßa-
ronius haud leviorem commifit errO*
rem dum Syriaco illiKÖ'D Graecam o- riginem, nempe a κεφαλή tribueret>
ut fuae erroneae dePetri Apoftolipri-
matu opinioni faveret. Multae reperi-
untur in lingva Ebraea voces, quarurn
intima & propriiffima fignificatio in a- liis lingvis εμ,φάϊιχΰς reddi nequit. Uc quod de JEfu dicitur, & Latini
redemtorem , Graeci λνΐ^ωΐήν interpre-
tantur. Qualiscunque eorum fignifica¬
tio fit, interim ad emphafinilliusnon
penetrant. Talern enim redemtorem.,
nobis fiftit vocabulum btfj, quem jus confangvinitatis ad caufam vel fangvi«
nem interfefti propinqui fui vindican-
dum movit. Eandem tere fententiamji fovet B. Lutherus d) de voce
quam Ebraei varie explicant , nec eil
ullus vel Graecus velLatinus,quiprae- fumat feeamintelligere. Geniusetiam
infinitarum phrafium, formularumqu^
loquendi Ebraeorum multos errores Sc
indiiTo-
indifTohibiles peperit nodos non tan- tum Patribus, verum etiamaliosexpu-
ro fönte bibere nefcientibus , fed ex
rivulorum diveriisinquinatisque liquo- ribus, tam diu haurientibus turbulen-
tamaquam> donec fe & aliosvalde tur-
baverint. Qui itaque fermonis Ebraei ignariiunt,crrabunt,ignoranteS}quiscx
multis venus dixerit, ait B. Hierony¬
mus e). Miferum , inquit B. Gerhar-
dusf), in tanta realienis videreoculis,
eum praefertim,qui aliorum oculuseil conftitutus; ac fieri nequit, quin alio¬
rum judicioinnitens aliquotiesfallatur, qui ignorat lingvam Ébraeam noru
Theologus Ted violator facrac Theolo- giae eil. Porro ad rede accuratequo intelligendum textum Ν. T. non mi- nimam iibi vindicatpartemfcientialin- guae Ebraeae : quam quam illius nito-
rpm ac dccus a foediflimis, turpiilimis-
que barbarismi ac Solcecifmi maculis*
cum optimis ac cordatis viris religiofc
defendamus. Ab Ebraifmis tarnencum
Pfochenio Iiberare haud fuilinemus.
Omnes facros fcriptores Ν. T. &ipfum
Wr*9?>ororatorem Chriilumintegrasfen-
tentias phrafes & vcrba; pcrque para- bolas
bolas loquendi ac docendi rationem.»
e penuJudaeorumdepromfiflfe conftat.
Tales tarnen Ebraifrnos Textui Grae-
co non imputamus, qualesmultietiarn
Graecae lingvae peritiiEmi attribuere, qui modos loquendi in Graecia ipfa_,,
imo Athenis natos appellavere Ebrai-
fmos. Saepe enim domi njfcuntur , quae.
exteris imputantur ignorantia Graeci- fmifaepe Ebraifmi mäter eH. Conveni-
entiam lingvarum facere , ut omni»-, ad Ebraei fermonis canonem revocari
poffint & debeant? nemo nifi finiftro
de re cogitans dixerit. Temere ergo
praeterque neceffitatem Textui Grae-
co affingendi nonfunt Ebraiimi:quum magna iitGraecorum licentia, vocum- que & phrafium copia mirabihs : for-
mularum itemη atque locutionum in- finita varietas> nec idem eodem fem¬
per modo vel ab omnibus vel abuno exprimatur, Multa etiam Ebraiceegre- gie doftis occurrunt, quae ab irnperi-.
tioribus ejusdem lingvaeinveniri ne-
queunt. Id ipfum experti funt, qui a- liorum oculisvidere coadifunt, &ver- fionum rivulis adhaeferunt, variis er-
roribus refertisj quarum diverfitas ab archetypo
*o _ .
^ ; ..
archetypo tanta^ quanta efi ipfofurnU- populorum. Commentariis,multisρε-
ricitlofis fcopulis nodisqueintricatis im·
plctis fefe committcre non fatis tutum videtur, cummulta ibi ultro citroquc
difputentur, quotque au&orum capita,
tot fentcntiae deprehendantur. Nam-
que commentatores aliilgnorantia,feu lapfu memoriae i alii malitia, dum fuis pravis indulgere vellcnt opinionibus,
crravere. Multi multa inter fe diiTo- nantia dixerunt. Quis.autem tanta es-
fet fagacitate, in tam multa abduftus
viarum divortia, ut iciat quam potiili-
mum femitam infiftat, & cujus adfen-
tiatur opinioni, niii fons, ad quem-»»
veluti ad cynofuram, iter dirigat, cifet.
Incumbit igitur, velB. Hieronymoi*
terum docente, unicuique ad fontem
rccurrcre, a quo icientiaeveritasma¬
gis quam e rivulis quaeri poteft.
In arenam denique disputatoriam
cum adverfariis defcendere non fatis
tutum eile ignaris fontis Ebraei,fi tri- umphurn reportare velint. Idexperfi
funte Patribus non pauci lingvamtaii-
tum fliam callentes, & LXX interpre-
tum nitcntcs veritonc> quae variis in
lods :
IT
Joelsafönte récédit. Pluribus liac per-
fequi prohibet anguftia temporis, igi-
tur ad cetera pergamus;
d)Aug.Hb,4 c\4 deDoiir. Cbrtß. />). Hb,
/. c4p. 3. Antiquit.Judaic. c) quag.zg.
in Gen. d) incomtn,Hf.XLV. e) inpr<e->
j- · fat, adEzd, & Neb. f) in}' '' ffX*. Metb.fiud. Tb,
■·
Sectio Secunda.
I . si.
De origine vocabult EbreeL
ÜNdeSanda meruerit,haec noftra lingvaaudivimus anteäjfola dici
cidvero origin6 Ebraeae denominatio-
nis debeat, non unicuique tam facilo
occurrit. Etenim non minimam ex-
perta eft originatio Ebraei nominis va- rietatem, quam ficco plane pede prae-
terire non fuftinemus, quamquam jam
dudum a Dodorum non paucis expo- fita fit. B. Ambrofius g) ex nominej Abrami vel Abrae deduxit. AJii ab nap cum Graecis, qui περάτψ inter-
pretantur i? e. transitorem vel trans*
fluvialem , ut non incommode vertit Auguftinus> derivant. Etfi haec fen-
tentia fuos invenent patronos, eosque
noru
non exiguos, uti Waltonum,tran.situm ι
Abrahatni, Euphratem cum familia fua trajicientis, intelligentem : & Eufe- bium, transitum a vitiis ad virtutes ab
impietate ad pietatem άλληγοξζηα,;
eorumtarnen opinio magisvideturpia
quam vera,cum illud vocabulum per- crebuerit maxime poftdefcenfum Ifra- clitarum in ^Egyptum, ad diftingven-
dum intcr jEgyptioimm & Ifraelitarum facra, ritus,mores,inftitutaaclingvam.
Ab "Dyb)Graecis"Aßsevel"hßsg filio
Schelachi, unde Hebracam vel Ebrae-
am gentem dici, plcrique reftius fta-
tuunt Phiiologi.· Indelingva porroad- pcllationem traxit. Soletenimlingva quaevis abipfa genteeandem ufarpan-
te, denominari. Huic opinionirobur
addit Johannes Grammaticus,diale&u
Atticam eflTe dicens, quaAthenienfes;
Doricam, qua Doresj Ionicam, qua^
Iones; Aiolicam, qua^Eoles; ufi lunt.
Inepte autem & fabulofe dici Atticam»
ab Atthide Cranai filia 5 Ionicam ab
Ione filio Xuthi & Creufae.
s) fy*ß·*4Phiiifp,(df.j. h)Gtn>Χ:
§ U.
EhrdtamIwgvamprimam eße
äemonprans.
t?Acilius ipfa lux ncgaturmeridiana,
^ quam hanc lingvam,qui lacraV.T.
oracula fcripta exftant, quaequt uni-
ca ante & poitdiluvium ad fuperbarrL?
usque Babelicae turris aedificationeni-.
in ufu fuit, eileprimam» Haec etenim hiftoriam originis mundi, fideliilimo
tradit ; Hujus antiquitatem docent
etiam etymoiogiae nominum, quot- quot extant in hiftoria Moiis a Mundi
creatione usque ad disperfionem gen¬
tium; ejusdemque nomina tarn homi-
num, quam locorum omnes interpre-
tes religioie tanquam primaeva con-
fervarunt, atque ultimam Ebraeae lin-
gvae antiquitatem,ultro concciTerunt;
ut fruftra fint omnino,quiChaldacam, Syriacam, jEthiopieam, Graecam, ali-
amve lingvam primigeniam ftatuant.
Equidem prifearum quarumvis vocabu-
la lingvarum Ebra:ar originem debere fuam, neeeße eft ut fateantur omnes.
Rudera etiam vocabulorum Ebraeom
non pauca in omnibus adbuc lingvis reperimus, quae tanquam filiae linea·
menta
14 ,
menta venuftae matris
utcimque reti-
nent. Nihil habuere gentes de quo fibi magis gratülarentur> quamdeDiis
Sc literis. Idola de fuo, ahunde , ab Ebraeis nempe, nomina habtiere. Sa- turnusnon aSaturdeducitur, TedainD»
0Tb vox Ebraea, fignificans Cererem, Knüf« Vefiam ; sa "Ηφαιςοι/
pDtf Jovem Ammoncm} Bactbum Scc. gentibus dedere. Aleph Ebraeo-
rum peperit Graecis"Αλφα, Syris O- laph, Arabibus Elif, See. Sic reliquae literae eodem fere ordine , licet in_>
Ebraca nativo, in ceteris lingvisadfei-
to, obtinent, etf!aliasaliasqueinduant formas, Qui pereipiendoEbraeofer-
moni paulo diligentia incubucrunt#
obfervarunt etiam accentus minuti®*
maque punda iingularem habere em- hafin Sc iignificationem$ unde Rab'
i ni dicunt : ni« VräK ΓΚ :Π3 o^ibn fcnru ennn fw nntf
In Ebraea Scriptura tot funt Sa-
crarrrenta, quot funt literae: tot my- fteria, quot pun&a : tot arcana quot apices, i) Nonne haec omnia aperte
evineunt Ebraegmlingvam & primae- vameik, Sc Vetus Teil, ipfå primöcx-
aratutf
}5 ( aratum efTe. Pluraquidem proferrém
'
argumenta nifi perfvafus eflfem nullum
inveniri, qui fuam vel aliam praeferre
liuic lingvae fuftineat, nifi cum ^Egy-
tiis,Phrygibus,aliisquenonnullis,con¬
tra omnem veritatem, omnium fince-
rorum fcriptorurn judicia> &autoritä¬
res 7 antiquitatem fuae gentis & lin¬
gvae extollere, fimulqj vel ingenium
oftentare vel infcitiam proderc velit, Quorum nugae & fomnia refutatio-
ne vix digna cenfenda Tunt.
*) PoJJevitiHS inBibi,Seletta.
§ m.
Antiquitatem charaSterumproponens*
SCimusperpetuoequidemmutationislingvasmotuomnesjrL,verfari
atque inftar foliorum vivere, cadero>
rurfusque renafcb quemadmodumVe-
nufinus Poeta eleganter cecinit:
Multa tenajcentur, quénunc cecidere, ca- dentque
Qua nunc funt in honore, vocabula·,fivo- letf uftu: &C. k)
Immo ne illa quidem lingva 7 quå
Deu§7Chriftus & Apoftoli ufi funt7 fuis integrisperfiititradicib?,quinplurima»
hoc temporedefiderentur,& a cogna-tis
ίο
tis repctendae fint. Quantum autem ι ad literas Fbraeas, his, qui cbarafteres
Samaritanos hariolantur cum hodier- nis quadratis facri codicis literis Ezrae
tempore permutatos fuifie, noftruiru baud fuilinemus addere calculum,· etfi vel fola magnorum virorum nomina pro adverfa parte pugnantium facilo cuiquamimponerequeant. Nam Sca¬
liger,Cafaubonus, Cappellus, Voflius
& alii principes alioquin & decora rei literariae non pertinaciter modo hane affertionem appellavere infulfam^ >
Ted ctiam cum ejus propugnatori-
bus disputare detre&avere, & bonam illis tantum adprecati funt mentem-»'.
Non noilrum quidem eil tantas com-
ponere lites, & tales e ponte dcjicere fexagenarios, nifi veritas riobis efTet
quibuscunque teilibus amicior. Fieri
pofie quis neget, ut etiam dodiffimi yiri interdum hallucjnentur , ncru
quidem ex ruditate, fed ex perfvafio-
ne, hominis enim eil errare. Credi*
mus itaque ρrimasfuiiTe literas, quibus
nos hodie utimur Ebraicis, quod argu- mentis haud dubiis errditi evicerunt, Odium aliquod implacabile, quod fue-
rit fudaeos inter & Samaritariosy ut chara&eres a DEO acceptos inimicjs relinquerent judaei, Sc cum profana fcriptura commutarent, haud in cau- fa eile potuit. Abfurdum eilet rllos
hoc nomine accufare, qui circa minu- tiilimas quarumlibet literarum figuras plane fuperftitiofi fuere, & maluere-^
centies morh quam unummutare api-
cem. Neque oblivio aut negligentia
tempore captivitatis Babylonicae irL*
culpa elfe poilunt, quoniam fervitusAl-
gyptiaca mülto diuturnior idem effice-
re nequiit. NequeexcidiumHierofo»
lymitanum, tempusque captivitatis ita
abolevit lingvam fandam,utiride illis
neceile efletfuasmutare litcras Judaei l) intel,lexerunt quac praelegebantur.
Daniel tn) habuit Mofis & Prophetaru fcripta^unde liberätionem fui populie-
ruebat. Zacharias & Haggaeus patrio fermone adhuc vaticinati funt poft ca- ptivitatem. Mutationis denique άξιο-
ημόνευΐονneque facrapagina, neque
Jofephus, harum rerum accuratiilimus
Icriptor, obliviöni involviifet, il fada
sliouando findet. Quantum vero ad argumentum e libro IV.Ezdrac cap;
B 14·
iS
14: verf. i τ; petitum,quod anfamhuic 1
opinioni pracbuiife fertur> attinet,re- futatione fane indignum eilj cumho-
die nemo tam obefae iit naris, ut e-
jusmodi nugis & fabulofisfomniis,quae
in in illo traduntur libro, aurem prae- beat. Diu fane eft, quod Patres illum profcripferint,&in apocryphorumcen-
fum retulerint: nunc vero ne in iliis
quidem locurnamplius invenit. Ezdras
dicitur five quod Sacram Scri- pturamin unum colligeret, eandemqj
in vaftatione fegregatam in juftam fe-
riem redigeret , iive quod recita-
ret & explicaret legem populo, non
quod literas mutarit.
Inter primos, quibus mutatiocha-
rafterum Ebraeorum ab Ezdra poftca- ptivitatem Babylon, arrideat > acerri-
me praelium ciet Waltonus, qui eo audaciae proceifit, ut communem ve¬
terum & recentiorum ccclefiae Doäo-
rum confenfum venditare non erubu;
erit. Etiamfi e veteribus duos tantu
Eufebium & Hieronymum nominarit iaudaritque. »)* SuntautemverbaHie- ronymi incerta valde & dubia,&ficom*
mode cxpliccntur, nobiscum planefa-
ciurtt« i
ciunt. Quod fi demonftrari poflet in~.
hac opinione ipfum fuifle, dicendunu
eft,apracceptorefuo Barrabano, vel ab
aliis Judacisj peifimae fidei hominibus deceptum fuiiTe. In ChronicoEufebii
adfertur quidemad annum 4740 affir-
mare nonnullos Ezdram dtvinas Seri- pturas memorittr condidijfej & ne Sama-
ritanis mifcerenttir5literas Judaieas com-
mutajfe. Verumlicet Ebraicé parurru peritus habitus fit Eufebius, aliosque fö- ium id affirmarc hic dicatur : haecco
tamen verba nunquam Eufebium fcri- pfiiTe puto, cum in corre&ioribus ex- emplaribus nusquam compareant, ne-
que Scaliger infuis editionibusexpres- ferit ; ied vetuftior Latina Eufebiani
Chronici veriio vitiata tantum haec habeat a quodam Monacho iive alio, qui libros Hieronymi legerat adpofita.
Notum eil enim quo pa&o libros a fe
vcrtendos atque edendos interpolaro
foleant Monachi. Hinc in errorettL·
non modo Waltonus orientalium lin- gvarum peritiffimus, fed alii etiamdo-
dbiflimi viri abduch funt. Inter Rab¬
binos pauciflimianobis hicdifTentiunt, iiquc recentiores, PJerique docent li-
brum
ib
brum legis a Mofe fcriptum, & in ar-1
ca confervatum una cum duabus legis
tabulisdib die r nisn emρequadratistha-
ra&eribusexaratum fuiife. Clariffitné de hac re loquitur Hipponenfis illei
Praeful, o) totius ecclefiae orthodoxae infigne columen tutamenque: Ebrads
liteVaS a legerceptffe-,qua data eft perMoi fen &perfucceffwnempatrumΕbraamlin-
gvam cum fuis literis cufloditam. ΡlurCS
"noftrae fententiac propugnatores , e fanftis Patribus proferrcmv fi opuses*
fet; quandoquidem autem omnes feré
ädverfarios in acie jam proftratos ad
numos antiquos veluti afylum inexpu- gnabile confugere conftar, hos etiam paulluium infpicere non érit gravo.
Qui animum fuum ad varia veterumj
numorum generacolligéda applicuere,
veramque éx iis indagandam antiqui*
tatemnon exiguam adulterinorum-»
nothorumque fegetem reperere, iru»
qua Ebraici numi, quorurn magna cir-
cumfertur copia, apud antiquitatum a-
matores, icrutatoresque? primum oc-
cupavere locum. Nam ea non funt antiquitatey quam illis adfcribunt na- ftriad^erfärii, dum mutationem facra-
rum
II
i rum literarum inde coliigere conan-
tur. Numos hoicc certiiiimam ac ve- ram praeferre antiquitatem, male fibi perfvafit Ifaacus Voftius,&apudomnes haud pervicaces fufficere teftanterm»
Waltonum exiftimavit. Etenimdiuin-
ter eruditos magnum fuit dubium, an genuinum aliquod numifma Judaicum
Hodie inveni itur. Carolus Patinus cj)
tefte Joh. Wagenieilio, exiftimavitho*
die nusquam reperiri verae antiquita-
tis Ebraeorum monétam. Si numis bifce fuam hypothefin ftabilire velint
adverfarii, incumbit eis -probare illos captivitate Babylonicaantiquiores exr titifte: quod vix efficere porerunt.
Namque Hottingerus, Conringius &
Relandus rationibus graviftimis & fir-
miftimis probarunt eosomnes poft re- ditum ecaptivitateBabylonica (ignatos
effe, nempe Hafmonaeorum & Heror
dumtemporibus, & quidem ab ipfisJu- daeis, poftquam ab Antiocho poteftar
tcm numi cudendi na&i iunt» Sama- ritani autem qui vocantur charafte-
fesin numis quibusdam reperti, magni
viri valde veroiimiliter ftatuunt lite- tas fuifie Judaeorum tachygraphicas,
