RELIGIONIS VERiE

■ Α Ζ)

DJSSERTATIONIS PHILOSOPHICA,

De

NEXU VERiE RELIGIONIS

STATIBCIVILIS,

PARS

PRIOR,

Quam,

lndulgente Amplif}l Facult. Thilofopb. in Regia

Academia Upfalienß,

• PRASIDE

AMFLISS1M0 At$3PIRO',CE

Mag. ANDREA

® 9t0<B<®aSS/

Eth* & Polit. Profess. Reg» & Ordin.

PublicQ bonorum Examinimodeftefubjicic

Stipendiarius Regius

Michael Μ. Lithovius,

OSTROB 0TNIENSIS.

In

Auditor.

Guftav.

Majori ad d.

7

Junii,

Anni mdccxxxvi.

Hor is ante meridiem folitia?

UPSALI& _·, Literis Höjerianis.

VI RO

Admodum Reverendo, _atqtte PrAclarisJimo

D OM 1

Mag. MICHAELI

LITHOVIO,

Ecclefiarum,

_quae

in Lapo, Cuortane, Cau-

hava & Härma DEO

colliguntur,

PASTORI meritiilirrto,

PARENTI ojptimo > carissimo*

HAuU ^{Pater , Hefberit fulv as}

^undas

^{libi fluminli}

Attulero ^, nec

-purpuream donabo rubentis

Quam

vaga

PaSloli defpumant fiagnaJaburram.

Sed vero

fragilt ref

^ero ^,

Pater Optime

^, c

unna

Ρramla tot

meritls, tenui benefafla miner

va, Et Eua tam levibus

penfabo

munera

chartis*

Hulda Εups non

ojflciis fervire voveret

Gratia _,

β

reger

et praftans

med

vota facultas

^>

Et mea

flatnimbus turgerent vela fecundis

⁵

Sed

quia deficiunt vires mihi, donaci nulla

^

Exigua

/

Exigua hacce quemt tradi meliora papyro,

H&c

animi, faltim longe maj

ora

voventls,

Pdrvuia

refpicito placida

^nunc

pignora fronte, Atcfc, quod obteflor

^,

blandls ampleBitor ulnis♦

Providm

ipß Dem, faeiles qui film habenas

Orbis

habet, _nutuque fuo vohentia noflra

Fat^a

regit,

^{voveo ,}

7^ b

ene

die

dt, ut

otim

åtder^{e non}

femper fduflo Tua t

empora

lapfa

Sorte revolvantur

fdcili, fragilique fenelid

Suflineat conflans Gf inexpugnabile robur Corporis atque dnimi> fic profpera fatd videboy Aufpicilsque

^mem

^vernanti lembulm dura]

Fiatibm

expandet fua vela

,

fuoque cupitam Fempore

^,

tranquillo portu, pulfabit

^arenam*

PARENTIS Optimi, Cariilimi?

tlcdUnttjfimtu,

MICHAEL LITHOVIUS.

fHåb

^*

οφ JDanbelétnannen i ^Carkby,

Q^reborne οφ .ξ)69ΐυιΗαφίαΟ

SW SAMUEL

LI ΤΗ Ο VI US,

SEHtn

Jpögtdraöe f. 53roDec.

ßanbeiomannen uhleå,

(Eftteborne

οφ Λό3η>Φαφία&

At LARS FORBUS,

3)tttt

JgjögtciraDe f. ©»äger.

;5?plbigfl jag nu flilbrar af/

?ifl eii prof af tatffamt (inne/

Viagra orb/ på flampabt linne/

jag bår/ in till min graf/

Sbr betoijfia gobbet all 3 ett flabigt minne bara/

ΟΦ €brt Uof i Seber fliåra/

©om ej nå'n utplåna jTatl.

himlens J£>Srre låte St>r/

Sber banbel/ mårf οφ lefnab

©tå

t

jlabig flor οφ trefnab!

©å af troget bwta ber/

. S)«n

4?öfltåraPi t- SSroré οφ @n>ageré

trogne 23ror οφ Atenare

M. LITHOVIUS»

Α. κ) Ω,

Pr/efatio.

Οη mäle

quidem ii,

qui

hominem

in

tranfigéndo

vitaecurriculo conftitutum,

cum navi quadam ^, inter aeftuantes ma- ris fluftus variis ventorum & fortunae lufibus expofita, comparant. Scilicet, ut navi , quae mercibus per aequora trans- portandis deftinatur , non fufficit, perite ^, compadam eile, malis, anchoris, velis, clavo ceterisque necefla- riis, _quae itineri ad nutum tranfigendo inferviunt, in-

ftrudam _j fed oportet quoque ut

nauclero

^,

adcurata

artis navigatoriae notitia imbuto ^, utatur.

Hic

^cogno- fcat, neceiTum eft , non folum quo tramite per aequora transeundum fit, qui ventorum

flatus propoiito infer-

viant itineri, & _qua

facillimum

arte, exorta tempefta-

te, navis

dirigi

confueveritj Verum etiam explorabit,

num quae fyrtes aut fcopuli

ullibi

lateant, &

cavebit,

ne navis in eosdem forte impingat. Porro, exercitatos

habebit famulos, qui fibi in gubernanda navi

auxiliatri-

ces porrigant ^manus, & imperata

promtiiTime

exequan-

tur. Praeterea

graflanti nimium tempeftati

non temere

A fe expo-

% PRJETATIO,

fe exponet , neque tarnen ad

quemvis vehementiorem

ventorum flatum expavefcet. Ita

fere

cum

homine, qui

profperum vitas exitum ex

fluduante hoc mundi pelago

aliquando defiderat, comparatum

eft. Nimirum,

DEus

T.O.M. hominem neceftariis, quas vitas feliciter tranft- gendae inferviunt, abunde profpexit. In corpore ipiius elegans illa adparet ftrudura , cui admirandas, ne di-

cam pro merito rite excutiendae ^, nulli unquam fuffici-

unt fapientias magillri. Huic machinae vim quandain

internam indidit, fponte fefe movendi, & ad adiones

in fui confervationem tendentes , adplicandi. Prasterea feniibus inftruxit organicis, quorum opera , tum fui

ftruduram , tum rerum extra fe poiitarum feriem fpe-

culatur. Porro fpiritum, qui in cogitatione pötiflitnum

fe exerit, ipii adjunxit, & modo, in hac quidem

fragi-

litate _{, non} perfcrutabili ^, univit j quo , cum totam

corporis humani compagem regeret, tumadionum ^ex

hac unione refultantium clavum teneret. Hoc igitur

fine duabus illum facultatibus exornavit, una quas judi-

cat, altera quas operatur , & hasc eft, ^quasvoluntatis,

illa autem, qux intelledus vocabulo indigitatur. Hic

entia tam quas revera exiftunt , & fenfuum opera ipii

offeruntur , quam in poftibilitate ^tantum poiita, ^per- cipit, dijudicat, & de iisdem ratiocinatur^·, quin etiam

multain memoria retinet, 8c quidpiam pro lubitu itna- ginatur. Pari fe habet ratione circa entia moralia &

a(ftiones humanas, dum, cognito legum praefcripto, mo- ralitatem earum expendit,&, quid agendum, quidve o- mittendum iit, decernit. Voluntas eft & dicitur inter¬

na adionum humanarum moderatrix , quas ad objeda

abintelledu propofita, fponte libereque fe determinat, appetendo quod arridet,

refpuendo

quod

difplicet.

Hae

autem rationi$ noftrae facultates ^non ultra fe ^exten- dunt,

PRJETATIÖ, ₃

dunt, quam ad ea tantum , quas vitas hominis naturali inferviunt, & ad commoda aut incommoda tantumtem-

poralia fpedant : Sed eft nonnihil prasterea ^, cui obti-

nendo Deus hominem formavit, & ab_aeterno, propen- fiftimo in ipfum animo ^, deftinavit j & eft illud , vera in hac vita Felicitas, & Talus poft obitum exfpedanda.

Ad hane vero metam_, proprio quidem nifu, ratio hu¬

mana haud pertingit. Quemadmodum enim navigan-

tes, ad terras a folo patrio remotiores, & quas oculo-

rum fugiunt aciem ^, deproperantes ^, in Tcopulos facile

impingunt,

quin etiam Tcopo fuo penitus excidunt, ii pyxide magnetica aut deftituantur ^{, aut} eandem in ufus fuos & utilitatem co'nvertere nolint _j Ita homines, Ve¬

ras in hac vita felicitatis cupidi, & fpem futuras obtinen-

tes, neceflum habent, ut media, quae excipiendas huic

felicitati opitulantur, non folum perfpeda iibi habeant,

verum etiam vitam & opera fua iisdem conforment. U-

nica autem media Tunt , quae Deus in verbo fuo, nobis

revelato _, propofuit. Et eftent homines longe felicis-

fimi _, ii debita veritatis cognitio in intelledu _nunquam deficeret _, & voluntas ^, ad ea, quas ab intelledu ^, aut

peragenda aut omittenda imperantur, promtiiTimae in- ftar Famulas attenderet. Sed eil hoc ipfum quod inträ

vota Femper fubftitit , & in pofterum quoquehaud du-

bie Fubfiftet. Deplorando quippe protoplaftorum lapfu

fadum eft _{, ut ,} quemadmodum noduae ad lucem ^, ita homines ad veritatem non raro ccecutiant > & ^a regia

virtutum via , in vitiorum compita plus Faspe defledant.

Scilicet,intelledus _hominis, qui^ante legem DEi, petu- lante majoris fapientiae deiiderio violatam, ad veritatem

facile penetrare poterat, hodie in

fpifta

ignorantias ca-

ligine oberrat, & fateri cogitur, maximam eorum par-

tem quas Feit, minimam

eile

^illorum quae nefeit. Fit

A 2 inde,

4 ^{ϊζμγάτιο:}

inde _, ut de una & eadem re ^, tot

inter eruditos

fint faepe fententiarum

divortia

^, quot

difputantium capita

exiilunt. Sunt pauci, qui

indubitata veritatis

criteria

aiFerre norunt, plurimis aut in

probabili

tantum fpecie,

aut dubia & fcrupulofa animi

fiudluatione

conilitutis.

Sunt etiam non pauci, qui deftinata

animi malitia,

hor-

renda opinionum monftra excogitant, eadem pertina-

citer defendunt, & aliis invita prorfus veritate obtru-

dunt. Mirandum igitur non eil, ii voluntas noilra du^

dum intelledus ita afFedli, feqvuta, id faepeoperetur,

quod virtuti oppido adverfum

eil.

Et

optandum eiTet,

ut, errante intelledlu, tantum & ipfa erraret. Verum

adeo profunda eil ipfius

corruptio

^, ut

frena virtutum

inftanter mordeat, &, laxis vitiorum habenis,graifari cu-

piat. Solet igitur juiliilimo

judicii didlamini,

apertam aliquando vim inferre, &, fradlis omnis

juili honeftique

repagulis,

effrenata peccandi licentia debacchari.

Nam quotusquisque eil, qui ^non advertit, inordinatos

äffe-

<ftus multorum intelledlui ita dominari, ut nulla infor- matione, nullis praeceptis, nullis legibus, nullis deni-

que crucibus aut patibulis, ab inveterata peccandi ^con-

fvetudine terreri queant. Sed eil praeter

hanc

, quam jamattulimus, alia adhuc & oppoiita

peccandi

ratio. Ut

enim per illam ^,

judicio fuo & affedlibus frena plus ju-

fto plurimi relaxant 5 ita ex

adverfo

per hanc ,

inculpa-

tam & judicandi & vivendi rationem, ardtioribus, quam par eil, cancellis ^, haud pauci includunt, ^operaque in

hominum übertäte poiita , quin immo

neceifaria

pro- fcribunt _, deteilantur, condemnant. Non quisquam

facile negaverit, quin

hoc

majori, ^autcerte pari foret reipublicae detrimento ^,

ii pariter modo invaleret

^, ac hodie, deteilanda

quaevis flagitia

perpetrandi

übido in-

valuit. Quamvis autem

haec ita fehabeant, & homo

adeo

PKJEFATIO. r adeo profunda^

miferise quoad animum fubjedlus fit,

multique ,

propria eandem culpa ita

augeant, ut

nihil,

aut certe parum fpci

de illis

ad

meliora revocandis fu-

perfit ⁵

negari

tarnen non

debet, quin quispiam

^,

qui

mediis ordinatis ferio ufus fuerit , magnam miferiae fuae

partem tollere queat , & in

ftatum longe feliciorem

commutare. Et hoc futurum eft, fi intelletftus veritati inveftigandae ftuduerit, &

voluntas virtuti exercendae

o-

peram navarit. Ut autem

nihil fere frequentius eft,

quam in utrumque negotium, aut

exceftu

aut

defe&u

impingére , & virtutem ^, quae a

duobus vitiis plerum-

que ftipari fölet, paucis tueri

contingatj

non

fuerit in-

Utile vielere) quousq3 homini ^, qui ver<2 adheeret religioni &

reipubiic# profuturus efi^, in ojficiü, ab ^utraque animi

facul-

tatepreefiandis , inoffenfo pede progredi liceat. Et

eft hoc

ipfum ^, quod in praefenti

Differtatione

pro

virium

mo-

dulo tentabimus. Cum autem diffufi admodum eftet o-

peris, omnia ^quae huc fpeftarent ^,

complefti, fuffece-,

rit nobis, faltem nonnulla , leviter & feftinante

qui-

demcalamo,

attigifle. Quod fi alicubi hallucinemur

,

meminerit B. L. eam elfe omnium noftrorum, in hac

quidem fragilitate, fortemj

quo

futurum eft, Ut

mitiori cenfurae virgula nos caftiget.

CAPUT

PRIMUM.

J. I.

Viam dicendis aptrit.

J.

11 Faifam

Rthgionem

non

fufßcere fint obtinendo, qui

per

Religionem intenditur

^,

commonflrat.

III. Définitwnem vera

Religionis

^,

& viam ad

eam perveniendi

tradit.

§. IV. De

^11m

&

interne

& externe colendum eße

6 4M J> ö f S«·

§. i.

Ocabula qua?

in frontifpicio Dif-

fertationis adparent, cuivis in lit-

teris non plane hofpiti, notiilima

funt , ideoque iisdem fufe expo- nendis non immorabimur _{3 non-} nulla faltem de Officiis _eorumque indole _, quippe ^quae dicendis viam

^ aperiunt, paucis in antecefium

notabimus. Scilicet officia _, quae homini peragenda

funt _, aut DEum ^, aut feipfum , aut alios homines re-

fpiciunt. Vanum eft quod nonnulli de officiis ^erga

bru-

ta animantia obfervandis, fabulari folent. Qui enim

in nominatis hifce fe rede gcflerit, facile advertit, qua ratione bruta animantia tradanda fint, & in ufus ac

commoda hominum ufurpanda. Haec autem Officia funt

in triplici fere differentia. l^rimo, qua jurequodam ab- feliito & perfeffo nobis incumbunt ^, & rationem necejfitatis fua in jußitia acSanglitate Divina agnofcunt. Non placet,

neque ad propofitum pertinet, multis inquirere , unde

moralitas adionum humanarum derivanda fit , quae controverfia tanto animorum motu tantoque fervore

inter eruditos agitata eft, quanto vix unquam alia. Suf-

fecerit dixifle, eos veritati eife proximos, qui ftatuunt,

eam ex libera Dei voluntatenon pendere ^, citra ullum

ad juftitiam & fanditatem refpedum3 nam fieri nequit, quin Deus fufficientes habuerit rationes, quare alia no- bis injunxit ^, alia autem prohibuit3 quae rationes alibi

fundari non poftunt, quam in convenientia adionum ab homine praeftandarum cum fanditate ipfius , aut ea-

rum cum ipfa diicrepantia. Ut autem perfpedum fibi

homo haberet, quid huic fan&itati conforme, quidve

adver-

4M ) o C Hft- 7 adverfum eflet _, neceftum fuit Deo^, normam ipfi prac- fcribere _{, quae cum} agenda tum omittenda diditaret.

Haec norma Legis vocabulo indigitatur, & eft aut Divi-

na aut Humana. Lex Divina in legem natura feu uni- verfalem, Moralem & Poiitivam difpefei folet. Ißa ta- lia ineuleat officia, _quae adidamine rationis humanas in- notefeunt, & ab omnibus fingulisque perpetuum obfer-

vanda funt. lila cum lege naturae in tantum convenit,

uteadem diditet officia _, Ted differt in hoc, quod non- nulla _qua? haec imperat, ifta ignoret. Hac autem, quae

in Poiitivam univerfalem & particularemporro diftin- gvitur ^, aut ejusmodi tradit officia, quae exlumine na¬

tura?,& absque peculiari revelatione non cognofcunturj

aut talia, qua? hngulorum tantum capita tangunt, quo-

rumve obligatio ftato tempore exfpirare debuit. Lex

Humana Π Civilisin jurisprudentia univerfali fundatur,

& generalia ejusdem _praeeepta , ad quamvis focietatem particularem ^, _{prout intereft, aut ratio} flatus requirit, adplicat. Hie leges ^, excepta Pofitivaparticulari, ^tam

ardum cum focietate humana nexum habent, ut,niii

rite obferventur _, Talus cum publica tum privata

proeul

dubio exfpiret.Tantam igitur vim obligandi continent,

Ut,ii quis aliquid commiferit, quod iis adverfum eft,pcE-

na, crimini proportionata,pledendus

omnino fit.

cundo, talia exiftunt officicia, autβmavü, attiones huma¬

na, qua jure _quaß. voluntario peraguntur , & quoruty-pra- ftandorum ^aut omittendorum nulla exißit legalit obligatio.

Hae alias _rerum indifferentium nomine veniunt. Et folent eruditi difputare , an hae

tales in

rerum natura fint, alii, fcilicet, easdem admittunt, alii in

dubium

re-

vocare non dubitant. Sed verbalis eft haec ^controver*

fia, & ^re ipfa utraque

pugnantium

pars

amice confpirat.

Hienim contendunt, nullam hominis

aftionem exiftc-

re, qu«

B •m ) o χ m-

<re _, quae non aut bona,aut mala fit, & hoc eft, quod ti¬

li facile concedunt, fi,nimirum, ad finem a<ftionis refpe-

xeris. Nam fieri quidem nequit, quin homoin adio-

nibus fuis ad finem aut bonum aut malum femper at- tendatj Ted tarnen exinde, quod omnes hominumaftio-

nes moralitatem quandam admittant, non licet infer-

re _, easdem jure quodam abfoluto aut injungi aut pro- hiberi poffe ^, quod tarnen iifruftra omnino opinantur,

Sic Ε. G. quispiam tibias impune inflaverit, & tarnen, fi hane artem non didicifiet , criminis adverfus legem perpetrati poftulari haud pofiet. Tertio ^, proprio, funt

illorum officio^, qui inträpomoeria vero vivunt ecclcfi&, (f re-

ligionem Chrifiianam profitentur\ Horum praeftandorum

tanta incumbit obligatio, ^ut,finedifpendio verae in hac

vita felicitatis & falutis, poft obitum promiftae, omit-

ti non queant. Haec igitur jam enumerata offieia, ut &

eorundem nonnulla oppofitorumexempla, in praefenti opellaafferre meditamur ^, ufumipiorum & utilitatem ^,

quam focietati Civili pradlantalio _tempore , fi Deo

ita vifum fuerit, expofituri.

§. II.

Offieia illa, quibus Deum homo profequi tenetur^

Religionis vocabulo eruditi comple&untur. Primum, quod homini de Deo cogitanti occurrit, eft exiftentia ipfius. Hujus,utetiam multorum ejusdemattributorum cognitio ^, toti quidem generi humano adeo perfpeefta eft, & femper fuit,^ut nullus in hoc rerum univerfo ad- huc exftiterit _{, aut} aliquando exiftet, qui ens aliquod fupremum ac independens,faltem animo fuo confeflus

non fuerit. Hane vero de Summo Numine notionem,

nonpauci ftultifiimis deliriis adeo commacularunt, fa- fcinante ipforum animos diabolo ^, ut deformes plane

Deum colendi rationes , & tam Sacro Codici > quanj

fange rationi oppido adverfaj ^, excogitarint. In hane eulpam

•Φ* ) Ο ( _Ρ culpam onines & iinguli ii incurrunt, qui Rcligionem

Ethnicam _, Samaritanam, Muhamedanam, & cetera e-

jusmodireligionum portenta,aut oJim profeffi funt, aut etiamnum hodie profitentur. Nam tantum profedo

abeft _{, ut} hae aut hifce (imiles fufficiant fini , qui per

Religionem intendi fölet , obtinendo, ut fortiifimuni

obicem eidem opponant,& flagitiis quibusvis föres fub-

inde aperiant. Quamvis enim fiat, aut fieri poitit, ut.

ii, qui falfa: adhierent religioni ^, magno fan&imonias fervore ^externe _turgeantj exitide tamen non aliusveri-

tatem religionis ipforum inferre poterit, quam qui ve-

ram pietatem,aut veri nominis officia ^, quae non ex ve-

ra proveniunt notitia, audafter adpellare fuflinet.

Ex hifceautem ignorantiae

Ψ-

tenebris, quae tot mor- talium animis proh dolor ! hodie imperant, fingulari

Dei gratia , pufilla hujus univerfi pars evafit, & veram

religionem, qua tum in fana Dei cognitione y tum in obfequi»

ipjidebito confifiit, amplexa eil. Hare Dei gratia, in ver- bo hominibus revelato , fed ^a iingulis non tequc exce- pto, eluxit. Scilicet, ^cum cognitio Dei, & verus ejus-

dem eultus, fupra fphaeram rationis humanae in plerisque pofita fit, placuit Deo, talequidpiam homini revelare,

quo ^, ceu unica & infallibili credendorum pariter ac a-

gendorumnorma uteretur. Hsec igiturnormain Sacro

Codice hodie cornparet , & auftoritate fua, perfpicui-

tate, perfedione &efficacia, intelleftumhominis ad af-

fenfum _, voluntatemque ad obfequium permovet , bo-

num a malo, veritatem a falfo difcernit, & exortas in religione controveriias fola dijudicat. Optandum autem

effet, ut omnes ii , qui Chriflo nomen fuum profiten-

tur, eandemquein rebusfidei normam admittunt, in o-

■mnibus quoquedodrinse c.ipitibus convenireftt,ipfoque

B opere,

ΙΟ 4$ί )of

opere, quantum in hac

quidem fragilitate datur,

exprn

mercnt. Sed verendum eil, ^ne pauci admodum

tales

exiilant, & plurimi,. cum in compiranda de Deo

noti-

tia,tum in cultu ipfiofferendo, perverfo

procedant

tra-

mite. Quis eil enim qui ignorat, quantum

disfideant,

ipfi Chriiliani ^, in iis etiam

fidei articulis

^,

qui funda-

mentum falutis noilrae _quam proxime attingunt?

Quis-

que inveteratam & longa ^temporum

ferie probatamve-

ram religionis opinionem tuetur, & aliorum

poilulata,

vitam, obitum, ad ima usque tartara, prampofieranon-

nunquamjudicandi audacia, detrudit. Huicautem ma- lo, & ^tam exitiali opinionum varietati,

facile is mede-

ri poterit ^, qui Scripturam Sacram diligenter

ultro ci-

troque revolvit, mediis ad genuinum ejus

fcrutinium

ordinatis ferio utitur , & fenfum ^, qui analogiam

fidei

proximus adparet ^, & excitandam conducit

pietati

^,

fem-»

pereligit. In hoc autem opere conilitutus

inprimis ob-

fervabit, ne rationi fuam ^tantum adfcribat) ut Scripturam

auéloritati quidquam decedat. Et tanto quidem

diligen-

tius ab hoc vitio caveri oportet, quo certius

eil, ratio-

nem humanam , fi vel tantillum initio extra cancellos evagari cceperit ^, infrunita poilmodum

judicandi licen-

tia t in quamvis myfleria graifari ^, & veritates ^,

in hac

quidem vita imperveiligabiles^, ad fuum captum

metirfi,

Habentur multorum hac in ^re tentamina, fed quam in¬

trä conamen femper fubiliterunt y &

hodie cachinnis

pariter ac commiferatione cordatiorum

excipiuntur.

Dominetur,oportet, Scriptura Sacra, & ratio,

inilar

^an-

cillam, ad nutum dominam feattemperantis,

exiilat. Sed

alia eil ratio cum fcriptis hominum , quorumve

aufto-

ritas non eil nifi humana» In hifce, homoveritatis cu-

pidus non omnia quam ipiius oculis

oiferuntur,

ceu

in-,

lallibilia excipiatyaut cujusvis placitis

jurejurando feßa-

tim

4M J O f *«l· 11

tim obftringat. Ipfe penes fe expendet, num dodrina ipforum,ftabili in SacroCodicefundamento nitatur. Sci- licet, ornnia & fingula dodrinae capita femel in dubium

revocanda funt _{, non} propterea quidem ^, ut iingula impugnet, ^{aut evertere} meditetur, fed ^{tantum, ut}de veritate illorum in pofterum tutior exiftat. Hane igitur

ob cauifam,non folum ^eorum fcripta evolvet, qui ean- dem cum ipfo religionem ampleduntur,fed ^eorumquo- que volumina expiicabit , qui ipfam invadunt. Ratio-

nes & argumenta utrorumque ponderabit, & litern ver- bo _Dei fuoque judicio dirimendam eiferet. Memine-

rit _{, omnes} homines eife fallaces _, ideoque placita ia quibus multi confpirant, non majoris eife audoritatis, quam privatorum fcripta, quae veritati litant. Quod,

Ji in inftituto hoc dodrina* examine,quidpiam forte oc- currit _, quod a veritate defledit, eorum, quorum in-

tereft _, cenfurac fe fubjicere non dubitabit. In opinio-

ne fua _, dum vel tantillum dubii in adverfa adparet,

conftanter manebit, meliora autem edodus, fenten-

tiam mutare non erubefcet. Si autem rationes ipfius argumentis oppofitae, non fuffecerint, & adverfarii ab

errore fint irrevocabiles, folus fibi fjpiat, ^caveatque,

ne publicamEccleiiae ^pacem indefeifo difputandi pruritu perturbet, iimpliciorumque offendat animos, qui in quamvis novitatem,in primis in religione tentatam, vo- luntatis inclinatione_, facile propendent. Ex his, qua:

jam breviter allata funt, patefcit, non folum, quo tra- mite ad redarn de Deo fententiam , homini veritatis &

falutis fuae cupido, pergendum fit: ^verum etiarn quo- dammodo adparet, quibus potiilimum rebus, religionis gratia cognofcendis, operam navabit. Scilicet, utver- bo fingula compledar : tcnebit,neceffum eft,

quidquid

Ecclefia^ de exiftentia^? eifentia , operibus & voiuntate

B i Diviifa,

η -tW") ° ($«·

Divina , praevia Scripturar Sacrae

audoritate, & dida-

mine rationis non perperam

informatae

^, confitetur?

hoc tarnen cum difcrimine, ut iis addifcendis, quae i- pfum Religionis fundamentum proxime contingunt, plus operis & diligentia^ impendat.

IV.

Cum fic ad debitam Dei rerumque Divinarum no- titiam homo pervenerit, otiofus earundem ipeculator

haud permanebit, Ted de cultu ipii offerendo follicitus

erit. Et fieri quidem nequit, quin homo Deurn, tan-

ta gloria tantaque majeftate circumfufum magnifaciat, animoque fuo extollat. Si enim res creatae> in quibus

nudam fere umbrarn, & pauciffima perfedionis fuae ve-

ftigia exftare voluit, magno nonnunquam honore Sc

admiratione excipiuntur $ quanto magis Deus ipfe ho-

norandus eft, qui omnes omnium perfediones infinitis fuperat parafangis ? Creaturae in hoc univerfo exiften-

tes, maximae, minimae, conditoremfuum celebrant, &

certando invicem extollunt _{5 qua} igitur fronte homo*

nobiliffimum ejus artificium> elegantiflimumque totius

mundi compendium hifce cederet ^? folusque ^taceret l Quin iino res inanimatas imitari debet, qu£e in laudibus Domini fui ebuccinandis exemplo funt, & digitum qua- fi porrigunt.

Difcat^oportetjOmnipotentiam

& Sapien«

tiam,in vaftiffimi hujus mundi ex nihilo formatione, &

elegantiffimo rerurn ordine,admirari5 difcat bonitatem

inexhauftam,in provida ac paterna earundem cura,vene- rari. Gratiam in mercede virtuti promiffa exofculetur>

juftitiamque, quae vitiis vindidam comminatur, expa«

vefcat. Ineftabiiem mifericordiam, in commlferationé

primorum hominum,

per

lapfum

^,

iram ipfius

& aeter-

11a fupplicia promeritorum ^, penlitet, flagrantemque

crga genus

humanuni animum,

ex tnediis ad amicitiam

cum

t -

•m) © (l·®*

cum fcipfo redeundi ordinatis ^, colligat, pariter ac hu-

millimo agnofcat animo. ^{. ^} T

Hac autem ratione celfiifimam Dei Majeftatem he¬

mö meditatus,& expertus tot tantisquebeneficiis ab ipfo

fe cumulatum, gratitudinem fuam ipfo opere, nccefium

eft , patefaciat. Et tit hoc, ii Deum, ceu ebullicntem

omnis amoris fontem,viciftim rcdamet. Hic in Deum

amor, fi quidem verus eft, ceu primum mobile autmo-

vens eft in homine , ad quod omnes animi facultates &

fingula hominis opera fe convertunt. Hic filialem Dei timorem mentibus hominum inculcat, hic fiduciam, patientiam, fpem, humilitatem ceterasque virtutes lon-

ge plurimas operatur r & efficit ^, ut homo in onmibus

ad nutumDei fe conformare ftudeat, perfecftionemque

vitae _, quam iieri poflit maxime ^, femper adfpiret.

Verumquamtumvis hxcomniainmente humana_pen·

agi queant,& Deus ceu omnifcius,fingula hominum co-

gitata exploret, nihilo tarnen minus juftit in verbo fuo,

ut homo externo etiam cultu fe profequatur, & fubmif-

fo corporis geftu ^, debitam animi devotionem, aliorum oculis _, fuo imitandam exemplo , exponat. Ad hunc

vero cultum pertinet ^y ut homo gratiaspro acceptis a Deo beneficiis agat , & fimul pro iisdem in pofteruin

quoque exhibendis, devota oris precatione ipfum eiHa- gitet. In rebus ^adveriis opem ipfius

imploret,

& quo- vis die certum temporis fpatium, privatis pietatis exer- citiis _, deftinet. Publicis Eccleiiae eonventibus _prope-

ranter adfit, & verbum Dei, a publico Eccleiiae miniftro praedicatum ^, diligenter attendat. Res facras fumma ^re-

verentia tracftet, & diem in primis Sabbathi> opexibus

caritatis Chriftianat exercendis, impendat. Breviter,

lic fe ftudebit externe gerere , ut alios profani animi homines, ad veram pietatem fuo compellat exemplo, &

emnibus vere piis, indubitatamYerse pietatis ©pinionem

deieipfo injiciat* Gap·

*4 4M ) o C Μ.

CAPUT SECUNDUM.

I. Atheismum & Polytheismum ,

reipuhlica

no»

centi/Jimos, profligat,

§.

II.

Rehgwnem

Statijticam &

Naturalismum

^exami-

nat.

III. Superßitionem

caßigat, nonnuUas ejusdem jpecies

^enumerat,

§. I.

C Um

^quae

iic in praecedenti capite nonnulla

^{ideam verae} religionis conftituunt, viden-

attulimus,

dum quoque nobis eft, fcilicet, antequam ufus

& commoda ex religione ita formata in focietatem ci-

vilemredundantia perfpicimus,videndum inquam,quan-

tae miferiae quantisque difficultatibus eae exponanturres-

publicae, quae aut nullam admittunt religionem ^{, aut}

quarum cives vitam vivunt,principiis & diftaminiiVerae religionis oppoiitam. Statim igitur in limine illospro-

fcribimus ^& deteftamur, qui Atheismo, ceu reipublicae

non nocituro , patrocinantur. Athei nobisiiaudiunt, quiexiftentiam Dei,ore,fcriptis,opere,quantumquidem

in ipfis eft, impugnant, & ex fuis aliorumque animis .penitus exftirpare fatagunt. Conftat ex fuperioribus,

nullum dari Atheum theoretice ita dictum, live omni

prorfus de Deo notitia, natura deftitutum\ quod ta¬

rnen multi fuerint, & etiamnum eflepoftint, qui, fuf-

focato confcientiae fuae teftimonio_, animoque adimpu-

,gnandam clariflimam quamvisveritatem obfirmato,De-

um nonefle, poftularunt, deploranda omnium tempon-

rum hiftoria nos dubitare^non finit. Etfidem profe&o fuperaret, quemquam tantam bonae mentiseclipfin fub- iiiie, ut homines ita affeAos reipublicae proficere

pofte,

adnrmaret9 niii certoiit certius;nonnullos

exftitifle,

qut

4S ) o( Μ.

v hoc idem &contenderunt, & ab aliis cordatioribus im-

pugnati, omni nifu defendere fe non dubitarunt- Sed

ciEcus fit oportet, qui non videt, quam formidandum

fit hoc dodrina? fpedrum, & omni reipublicaetranquil-

litati certiilimum minitans exitium. Ut enim penes o-

< mnes in confeiTo eft, ^aut faltem eiTe debet, ipfam o-

riginem,&primumtranquilla? focialitatis fundamentum,

ex fenfu legis Divina?,natur# hominum infcripta?,

deri^

vari₅ ita ex oppofito verifilmum eft, homines, diruto

hoc fundamento,

focialitaticolendaenonmagis

efieido-

neos, quam bruta quaevis & feriifima quidem animan-

tia. Scilicet, fieri omnino nequit, quin is, qui exiften-

tiam Summi Numinis negat, legem quoquenaturae, ceu eftedum ex hac cautfa manantem, idem explodat, & fic,

non Deum quidem,· fed fe ipfum, communem:& ium-

> "

mum legislatorem conftituat. Porro, negata Dei exi- ftentia, expulfa quoque lege naturae, neceffum eil, ut omnia & iingula iimul officia, ad _qua? praeftanda* me- diante hac lege obligamur, _{exfpirent, &} iic miferanda

tandem reipublicae Facies, quin imo fatalis ejusdemfub-;

veriio procul dubio _{compareat. Non} funt audiendi ii, qui legem naturae, improprie iic nominari contendunt, eamqu^,ex audoritate legum civilium,omnem obligan-

divim mutuari cavillantur. Nam tantum abeft,uthoc

verum fit, ut e contrario lex civilis confcientias hörnia

num non queat obftringere, nifi in quantum principiis jurisprudentiae univerfalis fuperftruda fit. Quod au- tem patrocinii, ruinofi hujus poftulati fabricatores,ex

moralitate rerum objediva obtendere folent, nulliuseft momentij haec enim moralitas jam pridem ex circulo

Philofophorum expunda eft, & inter otiofa

ipevJefo*

phantium molimina, merito annumerata. Cum igitur Atheus, _quoad intelledum corruptisfimus iit, utpote

qui

4Φ? VoC S*

qui exiftentiam Dei, veritatem adeo evidentem,

&

tan-

to omnium feculorum confenfu probatam ^, impugnat,

praetereaque legem ^natura;, & obligationern ex

illa

re- ftiltantem, profligatj

iieri

non

poteft, quin voluntas

quoque ipfius id operetur,quod in

perniciem,& totalem

focietatis humana; ruinam,manifefto vergit. Tanta

eil

enim facultatum animihumani fubordinatio, ut in offi-

eiis peragendis una dependeat ab altera,

Sc fe invicem,

pari fere gradu ^, ut caufse praefupponant.

Ecquid igi-

tur ex fönte putido ^,

limpidi

aquarum

rivuli

unquam expullularunt & quisquam ex mala

arbore fru&us dul·

ciores fperare poterit? nimirum, ii

Athei ita defcripti,

vitam & opera paulo

penidori judicii oculo infpicere-

mus, adpareret, tantum abefle,ut

membrum reipubli-

cx proficuum

efle

^queat, ut

animai plane infociabile

& infeftusejusdem hoftis merito falutandus

fit

: verum

qvum detrimenta ifta, qua; ex

virulentiiTimo hoc Athe-

ifmi veneno per totam rempublicam

difFunduntur,

aut

adeo manifefta fint, ut quispiam

cogitando facile

ea-

dem aflequatur, aut ex illorum

fcriptis colligere

queat, qui iisdemfigillatim

enumerandis

operam navaruntjno-

ftri non intereiTe opinamur,

multis illa

exponere, tan-

to quidem minus, quanto

certiusefl, vei folam

eorun.

dem enumerationem , pagellas longe

plures expoilula-

re, quam quot

opellae huic deftinata: funt.

Oppoiitum

Atheifmi zViPolytheifrntufevixminora funt

mala,quaeexhoc in

rempublicam proveniunt,quam

qusex

illa in eandem _promanare indigitavimus.

Gentiles

e- nim, qui hunc Polytheifmum

excogitarunt, de ipfiset-

iam Diis, multa jufto pariter ac

honefto oppidoadver-

fa,finxerunt, quorum

deinde exemplo, rudern plebe-

culam, non poterant non

ad quzevis fügitia

perpetran- da, fo.ciet.atem

raaxime turbantia,

^movere.

Graphice-

4M )o( S» 17 hoc ipfum Ladantius Lib. 5·. cap. 10 expofuit, ubi haec ejus verba comparent: nec eft dijficile docere, cur Deorum

cultores boni CT jufii effe nonpojfint. fihtomodo enim fangvine abftinebunt? qui colunt cruentos Deos, Martern atque BcUo-·

nam? Quomodo ^autparentibusparcent , qui expulforempa->

trisfui Jovem ? ^aut natis exfe infantibus, qui Saturnum? quemodo pudicitiam tuebunttir, qui colunt Deam nudam (f

adultcram

Ί (J quafi apud Deos profiitutam ? quomodo fe ^Λ rapinis & fraudibus abftinebuntΊ qui Mercuriifurta noverunt, docentis_, nonfraudis effe decipere fed aftutia? quemodo libi"

dines c o er c ebunt, qui Jovem, Herculem ^, Liberum^, Apoüinem

ceterosque vencrantur^, quorum adulteria &ftupra in mares

foetninas non tantum dobl·is notafunt, fed exprimuntur etiam

in theatris_, atque cantantur^, ut fint omnibus notiora? pos«ί funt ne inter h<ec jufii effe homines, qui etiamfinaturafint boni, ab ipfis tamen Diis erudiantur ad injuftitiam ? adpla«

candum enim Deum quem colas, tis rebus opus eil, quibuf il*

lumgaudere ac deleciari fcias ,* fic fit, ut vitam colentium

Betts pro qual'.tate nominis fuiformet. Videmus hinc, eos,

qui polytheifraum in focietatem humanam introduxe-

runt, proclivitati noftrce, qua in malum mortales fe- rimur, ftudio quafi opitulatos, quo facilius, Deorum, fcilicet, exemplo, nullaque vindidae ^aut pcenarum for- midine, quasvis crimina, deftrudioni reipublicae infer-

vientia committamus.

§. ii.

Ad .Atheifmum proxime acceduntii, qui religio«

nem ore quidem externe profitentur,

fed

quorum cor- da & animos nondum penetravit. Et hoc

xpevffo

Politicis, feu, quo nomine etiam compellari folent, Statifiis, fo-

lenne eil. Hi enim cavillantur religionem in cerebris

hominum effidam effe _, Sc, ceu efftcax medium, hotri-

num a ferocia innata mitigandorum,

inque obedientia

C magiftra«

ii 4W )οί ^

magiftratui debita tenendorum, eandem tantum

refpici-

unt. Ut igitur principi ^tantam in vita

civili licentiam

adfcribunt, ut omnia fuo arbitrio gerere queat j ita jus eidem indulgent, religionem quoque prout

reipu-

blicae interefle, ^aut ratio flatus poftulare adparet ^, pro lubitu difponere. Urbem fine

folocitius,

quam rem- publicam iine opinione de Diis, aut conftitui aut con-

ftitutam fervari poiTe ^, cum Plutarcho ^,

contendunt.

Nihil interefle opinantur quamcunque religionem quis comple&atur, modo religionemdoftorum,

utloqvun-

tur, virorum habeat, hoc eft, ut crederepoflitquicquid

demumvoluerit. DEus enim, ut quidem criminantur, religionum in Ecclefia varietate pari deleftatur

ratio-

ne, ac fponfus praefentia fponfae fuae, veftitu varie

colo-

rato, & infinitiscrepundiis excultae, lastari folet. Non

faciledixerim , annon omnes ii, eandem cum hifce ti-

biam inflent, qui libero plurium religionum exerci-

tio in republica tolerando,tantopere favent. Quamvis

enimexperienti-a edoceamur, ^veram religionem medi-

os inter hoftes & haereticos & ftare& florere pofiejde-

bitae tarnen prudentiae & pietati adverfatur, eandem, praeterneceflitatem periculo non facile evitando expo-

nere. Sed obfervandum eft, nihil omnino eile,adquod

hi. pariter ac ifti majori animi

fervore

adfpirant, quam

ut vulgo homines longe religiofiftimi appareant. Hanc i,gitur obcauflam, ubicunque occafio fe obtulerit,quip- piam pro religione ejusque vigore tentare non dubi-

tant. Angeli, immo Dii tutelares ejusdem videri vo-

lunt, nulli labori nullisque impenfis parcentes, dum-

modo fuftentetur, defendatur, propagetur. Eft aufem facile intelledlu, quo hac tali fimulata religionis cüra Statiftae refpiciant. Scilicet, ratio ftatus ipforum, quae adprivatum interefle femper attendit, ita formata eft,

ut ftabili

) o ( _i?

- ut ftabili quodam fulcimento indigeat, quo diruto ^, fi-

mul & ipfa ad ruinam fpe&aret^non facile reparandam.

Fuit

quidem

jam inde a rerum fere primordiis, & et- iamnum in quovis vitas ftatu eft, quippiam arcani, quo commodis fuis ac utilitati privatas, inculpato nonnun- quam, mortales profpiciunt 5

vix

tarnen

aliquid

aut

infaufto magis fidere excogitatum eft ^, aut

cultoribus

fuis majori emolumento eft aut efte poteft, quamid,

quo religionem fingulis acftionibus

fuis,

immo

flagitiis

aiiquando graviftimis, Statiftas

obtendunt. Scilicetj ni¬

hil in rerum natura exiftit, quod ad permovendos ho-

minum animos magis conducit, quam perfvaiio, qua, omnia Politicorum coniilia, iingulaipforummolimina, religionis aut reipublicae caufa fufcipi,

exiftimant.

Haec

ad fuperftitionem fere venerantur, his

efficiendis

o-

mnes animi corporisque nervös

intendunt, & miferan-

da multorum clade non raro obfignant. ^

Cum igitur

hisce verfutiis, in fuas _partes vulgum

veriipelles hiSta¬

tiftas pertraxerint, facili plerumquenegotio,

quidquid

in fuum commodum & reipublicas detrimentum medi-

tantur, efticiuntj ad quae enim

peragenda

ne

ipfe

qui¬

dem genius infernalis quemquam

feducere

poteft, adea perpetranda,fola de

religioiitateStatiftarum

opinioquem«

piam movere valet. Plena funt omnia

hiftoriarummo-

nimenta exemplis, quas oftendunt, quam

immania da-

mna,nefandus hic religionis

praetextus,reipublicas affer-

re queat. Quid enim quasfo erat, quo

Munfterus, far-

torille Leidenfis, tantam in Germania tempeftatemex-

citavit, ut principes in fe

fuosque armaverit, &

una fecum ^tot hominum millia dilanianda tandem expofue- rit, niii religio ? Quid ^{erat, quo}

auxiliante, Carolus

Primus, mitiflimus illeAnglorum Rex, vexatus

eft, in

eonfilio accufatus, damnatus, &

morti demum/mille

C i mertibus