H1PPOLTTUM EURIPID1S

comparatio

INTER

H1PPOLTTUM _EURIPID1S

ET

VHMDRAM RACINII

Cujus Partem SsCUNDAItf,

cons. ampl. ord. philos. ups.

PR^ESIDE

Mv CHRmOPH. DAHL

qrmc. Litt. Prof. Reg. et Ord.

ρλο gradu

p. p.

^0SEP HUS OTTO H01°fER,

Vestmannus.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. X JUN. MDCCC.

"r·!— sssése

upsalije,

Litteris Joh. Fredr. Edman

Reg. acad. Typogr*

COMPARATIO _INTER HIPPOLYTUM EURIPiDIS et PHADRAM _RACINII.

Pars II.

Quae ^Phadra, Veneris ^arcem invidiae ^quafi debuere ^illorum

mala Hippolytus ^{quae nobis exami¬} &

nands fumftmus, _poematum conftituunt. Illis deftitui-

niur

antiquitatis monumentis, quae accurate fatis & di- re&e demonftrent, quid ingenio, quid tempori debuerifc

Athenieniis Poeta; nec nifi

diétis antiquorum au&o-

rum, quae in hane rem obiique veluti traduci posfunt, fi&ane omnino an per manus tradita iit haec fabula,

dijudicare quodammodo valemus. Non enim Hyginus,

quem huic materiae lucem daturum jure crederes, fide- lisiimus teftis heic eft exiilimandus; Euripidi omnino confentit; _at, praeterquam quod folus hane rem attige- rit, fontium, e quibus hauferit, nuilam mentionem fa¬

cit; _quare fufpicionem, quod Euripidis veftigia unice presferit, minime efFugit. Quae vero aliae nobis fuppe-

tunt rationes, rem etfi noftram haud direfte tangant, materiam tamen hujus fabulae Graeeis, Arhenienfibus praecipue, notisilmam fuisfe & ab antiquisiiinis retro

temporibus vulgo celebratam, extra dubium _ponere vi- dentur. Aristoteles fiélas vei poetarum ingeniis

nnice debitas memorans Tragoedias, prsefentem futn-

mis etfi laudibus decoram3 ^{intaétam omnino} relinquit.

Cerimoniss, quas Troezsenis quotannis iuisfe follemnes*

C Pau-,

«) Vid. Fab. XLVIL

b) Aristot. Poet. Cap. IX.

Pausanias c) refert, mirum in modum illis conv^- niunt, quas Diana raorienti Hipfolyto in brevisfimas

vitas folatium ad calcem hujus dramatis perficiendas es~

fe pollicetur. Plijtarchus ef) quoqne huic rei ^earo»

dem, quam ceteris antiquitatis narrationibus, fidem ha»

bere videtur; quod eum minime fuisfe faéhirum arbi-

tramur, (i ingenio Poetae unice acceptam illam Graecit

retulisfent. Indolem prasterea Tragicas apud Graecos poefeos oculo intention intuentibus, eamdem faftis quo-

vis in tempore celebribus prascipue immoratam fuisfe,

facillimum eft obfervatu, quibus ex causils non tantum primam ideam verum praecipua etjam poematis fui li-

neamenta Euripidem vulgari debuisfe opinioni ritecon-

cludere nobis videmur *)„

t

Quse inde commoda vel impedimenta in dramate

conficiendo au&ori occurrere potuerint, recenfere & dis-

quirere heic non animus efl:, utpote quae commodius

noftraeque inftitutioni convenientius in progresfu opel-

2se hujus anitnadvertantur. At disiimilitudinem quara»

dam poematum Euripidis 6c Racinii ex hoc fonte

de»

r) Paus an. Lib. II. Cap. 30. Cfr. Eurip. Hippolyt. Verf. 1425%

d} In vita Thef.

e) Adeo comtnunis & facilis efl: hsec obfervatio ut vel levisfima

antiquorum poematum atque hiftoriae cognitione inflruftum haud eflu-

gere posfit. Qua? rationes primo obtuituhaud leves heic opponi pos- fiotV accuratius exammatse nullius funt momenti. Inde fcilicet, quod Tragici Graeci, imma etiam unus idemque Poeta eamdem materiem va- jrie traftaverintr (vid.. Traite du Theatr. p. d'AuniGNAC. Tom. I,

Lib» IL Cap. I.) fabulam esfe fiftam & pro lubitu a Poetis adornatatri

minime valet concluflo; qnoniam plures disilmillimseque de eadem re

©pmiones vulgäre®· faeilKme oriri posfunL

derivandam filentio prasterire minime licet; _quae, etjam-

ii externa tantum

ipfa poematum oeconomia funda- ta, per fe tamen maxima eft

potuit, quin diverfum

illis indueret habitum. Hage

in

coniiftit pre- tio, quod nos ejusmodi fabeilis attribuimus, ab eo lon- ge diverfo, quod antiqui Graeci iisdem concesfere. His enim &

antiqua hiftoria & religio, fororio quail

vinculo inter fefe connexae, continebantur; ^tiam _quse- cumque fiunt, majoris faltim momenti quaecutnque, non iine proxima Deorum _ope contingere exiftimat in pri-

mis eulturae initiis conftitutus vel propius ab his abfens homo, & fiftis intermifcere _vera, di vina humanis, _per-

vicacis Imaginationis lufu fedu&us _{numquam non ge-} ftit. Hae

ambae, & religio & hiftoria Graecis prse-

cipui fuere ^momenti. Non enim peregrina quaedam dog-

matum compages illa fuit; intimo nexu cum gentis cul-

tura cohaeiit. Philofophia ^{fublimior ex} rebus divinis ideas nimis humanas

adhuc fugaverat; quae vero

figmenta mentibus fuperftitiofis ab antiquisiimis retro

temporibus arriferant, fublimia & pufehra nativisque

veneribus decora faepisfime fuere. Ät Religio fenfibus, Imaginationi & Guftui velificans fummam in mentes humanas habet vim, eaque, quae eamdem conftituunt, figmenta denfum humeris bibit aure vulgus /).

Haec vero religionis indoles non unica erat caufa,

cur tantum pretii Graeci antiquitatis adderent memoriis.

C 2 Pa-

/) Ne extra materiem & limites praefentis opellae nimii evagare- mur, generalera tantam religionis Graecae chara&erem heic effinximus.

Quae plarrajse caufae pulebram illius & laetam faciem, a cujusvis aliui populi, qui polytheismum amplexus fuerit, tetrica & horrida doftri-

na

adeo diverfam formarint, alio forfan tempore, cum fata & vires

fi

iii t, accuratius examinare nobis concesfum erit.

Patrhe armor & gentiiis foperbia ex libertate earnque·

eomitante vigore orfca, heic quoque pJurittium value-

re.

Quodcumque ad civitäfcem pertimiit, id a fe haad

alienum civis quisque puta vit; qua alaeritate reipu-

blicse feiicitati vel fervandae vel promovendae fhiduit,

eadem etiam praeterita illsus inquiiivit fata. Neque

parum illa monimenta, quam memoravimus, fuper»

bise blandita funt; cum &c originem & progresfum atque fpiendorem civifcatis ad Deos referenda esfe au-

étores, plerumque docerent.

Nos fublimiori religione gaudemus, alios fnduirnus

mores, neque in Euripidis patria vivimus. Non itaque mirum, β ea, quse antiquitas venerata eft, noftro tern- pore nihil vel parum faitem pretii habeant»

Hsec in genere difta, fi prsefenti materias applicarv»

tur» aptisiime eamdem esfe eleétam ^nec egregia in ani-

inos vi

potuisfe inteliigitur. Prseterquam enim quod non fine numinum infcerventu res peragitur, The-

feum ejusque faniiliam, fi vel religionem vel patriae

amorern refpexeris, fummopere Athenienfes esfe reve- ritos conilat. Non absque ratione grati cives ac po- fteri ilium inter nuniina & genios fuos tutelares refe-

rentes divino honori profecuti funt. Is enim fuit

quem jure Athenienfes civicatis fuse conditorem falu-

tarint, cui potentiam, qua in pofterum claruere, atque iplendorern maximans parteni debuerint. Civibus gravl érvitute _{presfis libertatem} reddiderat g) & civitati con-

ten-

* e

g) Cuivis nota efi: illius celebris ad Cretam expeditio. Quamvis ineptisiimis figroentie referta fit hujus idneris narratio, cuivis tamen

inde apparet, quod Athenienfes turpe Cretenfibus contulerint tributum,

asque dum virtate Tke£ti inde liberati fint. Quicumque rem atxurt**

fcetitionibus discerptae ^at illius _opera refe^ae optimara atque loco & tempon convenientisfimani tradiderat

giminis forman» K); nee non folletnnia & Judos, hila- risfimi populi prascipua blandimenta, ut ceteri antiqui-

tatis legumlatores, inftituerat vel inftauraverat fy. Quin

etiam vitia, quibus iaboravtt, ejus fuere indolis, ut ad

mentes illi conciliandas potius quam avertendas condu- xisfe videantur _ftius k). Nam praeterquam quod faeculi ju-

quam fliius genio attribuenda fint, ex improba

mente originem fuam minlme duxere. Re vera illas dotes animi iilaque menda prae fe tulifc, quae ab Hero£

Tragico,

omne fi ferafc punftum, artis periti expoftula- foient» vltia le via furnmis virtufcibus redenita. Tem¬

poris quoque, quod Inter Thefeum & Euripidem inter^

fuit, longius intervallum ad reverentiam augendam non parum forfan _{conduxit; quum e} longinquo major re- verentia foleafc esfe

C _3.

Ca-

tios & veritati convenientius enodatam novisfe optant, adeant Pur-

tarck,

in vita Thef.

K) $ua prudentis fuaque auiloritate orania illa Atticae oppida, quse fibi invicem hoftilia numquaip tion ciebant, fub Uno imperio collegit, indeque exortas novae civitati Regiminis formam, Democratiae potius

quam Tyrannidis fpeciem, referentem tradidit. Vid. Ρι,υτ. in cit. loc,

i) Vid. Voyage du Jeune Anacharf ab inft. & in feqq. pasiim.

k) Genio faeculi quam lubentlsfime obtemperavit, pericnla & fe- minas ubique quaerens. Quicumque tempus, quo Thefeus _vixit, cuna Medio JE\o contulerit, miram illa roter inveniet conyenientiarn.

t) Thtfeus annos circiter naille & trecentos ante Cbriftum, parum ante Trojani belli initium vixit. (Vid. Barthelemy in Voy. d. J.

Anacharf. Freret potisfimum fecutum Tom. I. & VII.) Stirpis pa-

ternae auctorem Ctcropem habuit, qui ad Atticam AEgypta eolojus®.

RaciniuS non id lucri ex opinione vulgari faobr®

potuit. Noftri temporis plerisque Thefei riomen & me-

rita penitus funt ignota. Qui vero hiftoriam åntiquam

melius calient, eos diverfisfimi quafi mundi incolam

eodem, _quo Giaeci, favore ampieéti minime posie, ex

causiis jamjam allatis fatis in aperto eit.

Quantam haec omnia vim ad utriusque poemafeis fa-

ciem mutandam habuerint, ex fequentibus patebit. Ad

quae nobis viam munituri ad oeconomias dramatirm eas-

que, quae in illis occurrant, diverfas rationes recenfen-

das jam progredimur.

Pfuedra m), Thefei ^uxor, Wppolytum n) privignum

fuum EleWI o) conipiciens, quo ad Cereris myfteria

ce-

dacens 1657 annos anb Chrift. ibi condidit Atbenas. Majores inter

maternos Pelops fuit primus. Hic etiam colonia a Phrygia du&a

1423 annos ant. Chr. infulam occupavit iilius nomine PeioponoefuTft

vocatsm. Vid. cit. locutn.

in) Phcedra fuit Μin o is Crctenfis Regis filia Sc Ariadnis, quasa ingrate adeo Thefeus traétaverat, foror.

η) Filius Amazonse feminse, nomine Antiopis, fuisfe dicitar.

Ab hac Threicia gente, quae ipfas Athenas obfidere aufa fuisfet,

Thefeus vindi&am ^quaerens, jure belli Antiopen adqqjfisfe narratur.

Sed de boc bello, quin etiam de ipfa gente, an umqaam exftiterit, du-

bitarunt jamjam hiftorici antiqui. Vid. Plut. in Thef.

o) Eleufinia rnyfteria ab antiquisfimrs retro temporibus in oppido

Eleufi, _parum ab Athenis diftante, Cereri dicata fuere. Suam fi«

liatn

Plutone ereptam qujerens, cum ab Eleufiniis bene rece-

pta fuisfet, remunerationis loco eos agriculturam ftiaque rnyfteria

docuisfe creditur. Illis temporibus, quibus vulgaris religionis doftri-

aia

fuperftitione & ritibus unice continebatur, b^ec myfteri» immorU-

eetebranda convenerant, vehementisfimo illius amore

^agraVrfc; Non ita multo poft Thefeus, casdis expiandse gratia, in exiliiutn profeétus eft Trcezaenem p), ubi H/p»

polytus fua domiciiia collocarat. Pkadra Thefeum illuc comitatä, ^ex prsefentia Hippolyti, merfum vifceribus ignem refufcitatum fe

fl t; & Tkefeo Trosx,aenis aliquantum tem¬

poris abfente q), adeo Hippolytum deperiit, ut a defpe-

ratione & vefania proxime abesfet. Cujus causfam explonsns nutrix ^rem HippoZjyroiaperit eo confiiio, ut ejus

mufcuum excitaret

Hunc _vero, ut oportebat,

tantum tiefas fummo horrore perculit, Phadra & per- verfam nutricis fedulitatem & contemtum _amorem

comperiens, ex indignatione non minus quam pudore^

vita fefe privavit; cum prius curasfet, ut Hippolytus ejusdem, quodipfa intentaverat, criminis ^coram 7hefcs>

rens ageretur. Thefeus interim ab itinere redux cau-

famque mortis percipiens, Neptunum

qui tria vota

Thefeo fe perfoiuturum pollicitus erat, in poenam &

vindiétam filii invocavit Hic etiam, equis monftri a

Ne»

Htatis animse & poense prsetniique poft morfem dogmata propofuisfe tdeo- que maximas foisfe utiiTtatis exiftiman/ur. Vid* Meurs. in Eieuf.

p) Troezasne oppidum erat maritimum in

Peloponnefi regionej,

<fuoe Argolis appellata fuit, fitum. A Pittheo, iiiio Felopis Thefetqu»

avo

materno, condituro erat. Thefeus hoc loco & natus & educetus erat, ibique etjam Hippotytus juvecilem fuam setatem confumfit, Pit°

thei, cujus tunc tempon* fapientia magna fuit, curse cornmendatuf.

Pittheo mortuo, hujus qaoque regionis imperium Thefeus cspesiivit»

Vid. Ρ

in Thef,

Voyage du ieune Anacharf.

q) Eumdem in iinem, ac ceterae Thefei peregriuationes hoc lter

Tina cum

Pirithoo, periculorum & voluptatum focio, fuit inftituturo»

Helenam, qua? tot millibus poftea excidio fuit, rapere in animum mdtör-

xerant, nec parvi illis ftetit hoc conamen. Vid. Plut>

Λ/*

»Mfcsdfc- 2)0

*\

Neptuno immisfi terrore correpcis, tni&rrim· peritfe.

Thejeus autem, de ^re vera a Diana certior faéfcus, in

fummain defperationem incidit.

Hane fimplicem poematis inftitutionem, quse .nar- rationein tantummodo

quaJis vulgari iertnope celebra-

ta fuerlt, continere videtur, haud esfe fervandam Ra-

CiNius exiftimavit. An illius vei temporis genius vel

fervilis imitationis timor, yel Ciiori abfentia, vel de- nique illa, cujus mentionem fupra fecimus, externa poeinatum disiimiiitudo iu caufa fuerit, quare compli-

catior illi arriferit oeconomia, in praefenti dijudieare no- bis ^non eft animus, difforentias & fiiniiitudines poema- tum, non caufas illarum nunc quserentijaus. At modum,

quo in hac inepta, ut judicavit, iimpiieitate tollenda

ufus fuerit, oculo intentiori conilde» emus. In dramate Graeco non difficile eft obfervatu, perlbnas vel chara- éfceras, Phadram få exceperis, ad excitandam fui curam paruin valere. Nutrix nonnifi externa & fortuita caufa

eft dirarum, _quae accidunfc, rerum; nullis fere rationibus impellitur, quare hoc vei iilo modo agat, fumma pravi-

tate, nullis afåeétibus, gravioribus faltem nullis labo·

rat. Thefeum ipfa fabulse indoles & inftirutio a fcena

quam diutisilme prohibet, adeo ut chara&eren» fuum explicandi tempus vix fuppefcat. Euripides etjam, quod obiter admoneamus, Ihe/ei characfterem adcuratius

determinare minus necesfum habuit, cum ex causfls,

quas jamjarn adtulimus, Athenienfå populo, cui hoc

opus probatutn Poeta voluit, fatis cognitus & celebra¬

tus esfet. Hippolytum ipfum, a priinis etfi verfibus at-

tentionem iibi vindicare videatur illiusque perfonam ejus esfe momenti Euripides judicaverit, ut poemati

fuo illius prsefix^rit nomen, parum tanien aptum ad

eruinentisftuium locuui occupandum ce ni emus. Nimia

3Ϊ

fere virtute fuperbit, vel, potius dicam, innocentior eft, quam ut Tragicam dignitatem fervare posfit. Illius frigus & Phasdrse ^vehementia fummam quidem chara- fterum conftituit pugnam, at hsec fola nec alia quadam tragica innixa vi, parum ad animos ciendos valet. Ne»

que non adfunt validisfimae ab Euripide culpam amo- vendi rationes, quas, cum tandem de meritis & vitiis utriusque poematis judicia fimus laturi, in medium pro- feremus. At noftris temporibus Hippolytus, qualis apud

Euripidem exftat, minime probari potuit, neque hoc fummum Galliae Tragicem fugit. Si igitur fuse digni-

tati aptior Hippolytus, &, quod praecipuum erat, ceco- nomia infimul complicatior atque poéma prolixius red-

di posfent, Poétam Grsecum ii non fuperasfe, noftris

faltem temporibus optime adcommodasfe Racinius for»

fan exiftimetur. At

cauiis, quas in fequéntibus ex»

plicare eft ^an i ^mus, artificium amoris, dicere malim,

quam ftudium, tanti, Racinii temporibus, erat pretii,

ut Tragicuin poema illo deftitutum vix animo fingi,

nedum exemplo proponi posfet. Racikii itaque Hip¬

polytus chara&erem fuum, qualis apud Euripidem ex»

ilat, exuere, fuamque venandi induftriam cum arte aman- di mutare necesfum habuit. Arklem e Pallantidarum r)

D fa°

r) Erant bi Pallantides Thefei agnati; nim Pallas ^erat AEg»it qul

filium habuit Thefeum, fräter. Quo tempore Theftus Trcezaenis &

fibi & aliia ignotus educabatur, Ρ atlantis filii fpem regni, poft obitum Mgtiy capeifendi» habuere. At Theftus repente Athenas advenife &

xA AEgei filius agnitus fummam Pallantidarum movit invidiam & iram.

In contentione quadam, quae ex hac regni cupidine orta erat, The- feus Pallantidarum quemdam imprudens occidit, eamque ob caufam In exiiium, cujus in boc dramate fit mentio, profe&us eft; nam Atb®«

nieniibua iegibus antiquia erat faneitum ut, qui vel invitua caedem ^cojsb·

uiifisfet, ^annuo exfilio mul&aretur,

r*

Si

familia, apud Thcfaim captivam

ut dicit quidem* vehe-

mentisfime amat. A miptiis illa prohybebatärne no va

Pallantidarum proles Thefeo ejusque pofteNs -Athena-

rum imperium, de quo jamjam gravisfime erat dimica-

tum, eriperet. Hippolytus circa virginem follicitus, quse in pat;ris fummurn odium inciderat, ^quam ruam esfe

futuram fperare numquam pofcuit; quam felix, judi-

cavit forfan Racinius, & tragicis rationibus promé- Vendis aptum inventuml

Ratio inftituti noftri nobis non concedit, ut heic disquiramus, ut rum Hippolyti charaéter, ea, qua Raci-

niuS procesfit, via melior & fcenae aptior faftus fit, ^an

alitér cothurno dignior propotit posfit. Heic animad-

vertisfe iufficiat, ea, quam indicavimus, mutatione, oe- eonomiam fabulas prolixiorem & complicatiorem esfe redditam, plura & diverfa agentium confilia, fibi invi-

cem impedimento futura, esfe promota, nodumque fic

ar&iorem exfpe&andum esfe. At infimul non injufte

forfan veremur, ne duplicem eo modo inftrnxerit aftio-

nera & fine, _quem intenderit, omnino exciderit poéta.

Ingenium fane divinurn eximiamque artem apud eum conjunfta jure crederes, qui res nullis viraculis inter

fefe nexas fic compingat, ut in unum coalefcant; quin etjam ad has res non tantum disjunftas verum etjam

diefociabiles fociandas, nullae fnfficerent vires. Raci-

kiuS ialtem quavis fere in pagina nobis in pofterum praebebit exeinpla, quantae difficultates inde oriundae &

ingenio & arti illius illuferint.

Haec vero amplificatio materiae, ipfam quoque for-

fflam, ut jam vidimus, implicatura, Racinio i η tollen-

da, quam improbavit, fimplicitate baud fuffecisfe vide-

tär. Eum In finem altera quoque ufus eft methodo,

quam,

quatw, cmn differerentiam

levern poémata inter conitituåt, omnino inta&a-m relmquere non licet. Eu-

rhpidis poema plana &refåa lemper, ^ut jamjam com-

perinras» incedit via; nulla ejusmodi adfunt

veriiones, _{quae animum} de eventu illarnm follicitum reddere _ftt commutatio, posfinc. nullum Nulla

fortunse tenebris in emicat melius placidum vel pejus fi-

dus, quae tempeftate _{correptis tenuern refocillet falutis} fpem, at inde (latim nebulis indu&um tanto vaftiori de-

fperationis voragine miferos fubrnergat. Nullam itaque,

quam artis Doélores loquuntur, Peripetiara heic inve- neris, nec nifi fimplex, ut quidem Aristoteles de- finit, eft hoc Drama. At longe aliter apud Racinium

res fefe habet. Ariciam Hippotytus, liunc Phadra amat»

at ambo fpe felicis ^eventus deftituuntur. De morte

Thefei nuhtiatu.r

& utrique laetior in futura _{arridet pro-}

fpe&us. Amorem fuum in praefenti ^non adeo vitupe-

randum cenfet Fhaära nec in eodem coram Hippolyto

declarando anxia diu hseVet; Hippolytus neminem, qui

fuj cum Aricia connubio impedimenta ftruat, ulterius timens, fuum etjam illi tefiificatur amorem. Et Phadra

& Hippolytus ex regni hotiore atque confortio, quod uterque fuis curis ofFerre geftiunt, _{optimum fibi augu-}

rantur fuccesfum. At eodem temporis ^momento T7if- fcus necopinato redit jainque laetisfima fpes gravisfim»

cedit defperationi. Phadra _praecipue nulla fupereft fa-

lus. Non enim ipem tantum Hippolyti vincendt omnem

judicafc praecifam, fed fpretum _{quoque, ut feminam de-}

cet, amorem grav>"sflme doiet, nec nifi dedecus & pu«^

dorem reliquae manere vitse defperans fentit. "Quomo-

do enim Hippolytus, qui ejus flamrcam adeo averfatus fuisfet, Thtfeo eamdem haud indica>et? Quibus omnibus rebus vehementisfime _commota, furibunda & amens non confentit, fed imprudens

cedit Oenoni fvadentiv

D i «t

ut fibi curam ejus ipiius criminis, cujus rea erat, in

Hippolytum transferendi, demandaret. Qua nefanda ca-

lumnia Thefeus permotus, iisdem, quibus apud Euiupi-

dem

furit dirisfimis in filium votis, quae eanidem qiro-

que illius perdendi vim habent. Ex ^angore confcientiae,

quod iniontem juvenem & morti & dedecori dederit,

venenum Phadra iibi parat; jamquo imminente morte,

Dianae apud Euripidem partes agens, Thefeum adit,

feie accufat, Hippolytum honeftse reddit famae Theieum-

que vehementisfimae defperationi.

Eft heic Peripetia vel Cataftrophe luculentisfima,

ejusque dramatis, quod implexum nominare artis

periti amant, perfpicuum exetnplura.

Oeconomia

Poematum varia hoc modo cognita»

quse in accuratiori illorum tra&atione occurrant, diife-

rentias & fimilitudines jam recenfendas, ordo, quem

nobis praefcripllmus, requirit.

i) Vid. Aristot. Poet. Cap. X,