Η.
Vyn Jgr.7&.
DiiTcmtionem Philoibphicam
J GRA DUALEM,
DK
R ATION Ε DUCTA
Cum
Qojjfejifu Ampliif. Facult. Philofophi iti
r λ
Regia Ac ad.Up fal\
U j PR/PSIDE,
Ampliflimö atque Celebcrrimö VIRO
JOHANNE
r Phil. Pra&. Prof. Reg. Ord. 5c h. t*
Facuh Philof Deci Spedabili>
Püblico. examini fubmittit S:x Rix Mttis
Alumnus
SVENO M.
W-Gothus.
«lAd diem 6. Febr. 1707. inAud.
Gufl. Majori4
ÜPSÄLLE f-typis WERNERIANIS«
Reucrendisfimoin Chri-
DN JOHANNI
Inclutae DioeceC Strengnen-
Confiftorii ibidem Pr«-
Gymnaiii Ephoro Maeeenati & Pro-
FIRIS Notyliffimk
DN.BENEDICTO
BAAS,
$upremi Dicafterii, quodHolmias flo¬
ret, AdfeiTori mtegerrimo.
DN. SIMONI
Regio Camerario dexterrimo,
Patronis <3c Honora-
Dijjertaüimculpm
μ βο Patri ac Domino y
I BILBERG,
ι- fisEpifcopo Eminenriifimoi
fidi Graviflimo ,
o accuratiflimo,
>- motori Magno.
k & Confuitisfimis
DN. PAULO SS39L
Camcrario Regio accuratiilimo,
* DN.LAURENTIO
collin,
Judici Territoriali apud Weftrogothos jcquiffimo.
: Patruis
-
tiifimis,.
t hane d, d. D.
ΜJane ° Pater, noßr'ts lebile Gotthis, Denis inäe-
C/m Strengnenßs Dax, Columenqiie
facti.
Non quis Apelleo valet hos virtutis ho¬
nor es
Pingere penicuto, quos Tibi pe Aus ant.
Et Vos,occiduis Clari/ßmä nommterm
Mens devota colit, dum Mir et mmt
Themis.
En! veniens mea Muja pias fi-ßßh ad
aras;
Sufcipite, o mit es * fcripta teneUa, rogo<
Ut placeatVobis Virtus, bore defcripta la-
Qualicuncfi .meo, fiipplic.e>voce precom
Tolliceor gratam ßtbmißo peAoremen-
teni, ι
Qua me nunc Vobis ojfero, fyesque
meas,
Efle mihifaciles, Pyliosque attingite ca-*
nos,
Ut Utas Veßra proßperitate fiem!!
cliens Venerafeutidüs-
S. Bred BERGfe
Cum Deo.
Tbcfis 1\
jl quod unquam ele¬
gans, certé eft ilu- dium, tra&ationem de virtutibus com-
prehendens, quod dignitate non exiguå, utilitate fum- må & jucunditate ejus fvavilli må
fatis fuperque patet. Quanquam_.
enim nullam contineatpartem Phi- lofophia, qua? mortalium commo- dis non inferviat, vix tarnen ullam magis, quam Do&rinam de mori- bus, utpote quam maximé finis prasftantia reliquas omnes fcientias
facilé antecellere dixerim. N'am
A quce-
2
qnsecunque hae docent proximé ad
exercitatioiiem ingenii: quae verb
illa pandit, ad remedium animorum
^ conducunt» Glorientur alise diici-
plin^ fe rerum eiTentias fcrutari,
eaque deprehendere, quae oculis
non percipimus; ja&itent fe veri-
tatem inveiligando, intelle&um, ne erroribus obfufcetur, illuminare.
Philofophia moralls de rebus geren-
dis, quod majoris eil momenti,fol-
iicita eil, &, quomodo dömande fint paifiones ac vincenda?, monilrat, viresque fuas latius extendit, boni-
que conféquendi naturam inve nit,
ad illud ample&endum hortatur^
Sc neceilitatem, utilitatem,jucundi-
tateq; ejus oilendendo, omnes ho-
mines ad ejus amorem allicit. Quod obfequium, quam venerationem-.
Summo Numinidebeamus,qua*que
officia nobis, aliisque, hxc morum
Magiilra praefcribit. Quanto faéla
honeila bonis verbis, quantb etiam boniamor, veri notitia?, quantocg
cura
cura animas curae corporis prseftat;
tantö etiam excellentior Difciplina
morum aliis Philofophias partibus
meritö cenfetur. Unde concludi-
mus, cum maximé circa inculcan-
das virtutes verfetur Philofophia-*
Moralis, operas eiTe pretium, de,*
Virtute, quanquam vulgare nimis
hoc videatur argumentum, dulce*
dine tarnen virtutum du&i, in no¬
mine Jeiii, aliquid difTerere«, Hase
vitia fugat, hominesque beatos red-
dit. De qua reite Cicero Libr. 9*
E'pift. 14. ad fam: Nihil eft, mihi ere- de, virtute formofius, nihil pulchrius9
nihil amahilius· Nec male h^ec iru.
Paradox: 6. cap: 2. verba protulit:
Nulla poJJeßiojiuUa vis auri &* argenti,
pluris, quam virtus <eßimanda eß,
Theß II
^DIfficultatem optimé is Tibi vero peripe&am habet, hujus materias
qui de Virtutibus, quantus fit dii-
fenfus inter veteres 5c recentiores
Philofophos no verit; adeo ut, quo*
A 2 modo
4
modo certi aliquid de iis adferamus,
hoc opus^hic labor ßt. Ego fane,
ut adhuc juvenis, veterum fcripta
minimé arroganter contemnere vel debeo, vel volo; ab ipforum tame fenténtiå aliquantulum difcedere
fatius duco, quam cum quibusdam
ethnicorum errare, & ad veritatem rei potius, quam ftri&é au&orita-
tem eorum attendendum eiTe fentio.
Ν am hominis, in q ui t Cicero oft: Lib.
i.C. 4. efl proprio, veriinquißtio atque
inveftigatio, addit etiam paulo infe-
rius: Quod verum,ßmplex, fincerum- quefit, id ejje natur £ hominis aptiffi-
tnum. Inconfultum itaque videbi-
tur , ii feriptores ita alios fe- quamur, ut promilcue in omnibus, viftjgiis eorum prefte inhasreamus.
Jam autem non tarn ex more__»
reeepto, quam ob utilitatem, quam fecum fert onomatologia,infcriptio-
nem differtationis, paucis explice-
mus.
Tb Μ
5
Theß III.
AViro exiftimamus originem fuam nomen duxiflej» virtutis, quaii vis, five robur viri: quoniam fiepe, & ilricäé quidem, apud Lati-
ni fermonis probatos fcriptores,pro
fortitudine , qua? viris primario competit, fiimitur. Sic vernaculå noftrå lingvå dicimus
five 9ftani)affiqt)eet å 931απ; ita apud Gr-ecos dfysfa, fortitudo, άπδ
75 ανδρός å viro, denominatur; re&é
tarnen Philofophi demonftrant foe-
mineo fexui fortitudinem non_»
omnino e(Te denegandam. No-
ftram fententiam de Etymologia_>
virtutis approbat etiam ante me- luoratus eioquentia? iie didtus pa-
rensTufc: Qua?ft: Lib: 2. §. 43.. his
verbis: appellata eft å virö virtus,, viri autem propria maximé eft „ fortitudo,cujus muneraduo maxi*,,
ma funt, mortis dolorisque conten-,,
tio, utendum eft igiturhis,ii vir-,, tutis CQHipoüesy vel potius, fi viri „
efle
6
eiTe volumus, quoniam ä viro
virtus nomen eil mufcuata. Mul-„
tisautem quid fit Ratio demonftra-
re, nimis curiofum potius, quam neceiTarium föret, cum cuique ra- tione prasdito fatis manifeftum fit
eiTe nobiliifimam mentis faculta- tem, qua pra?cipue a brutis fepara-
mur & rationales dicimur, qua?,
quod honeilum faciendum, quod-
que turpe fugiendum fit, demon-
ilrat. Hanc vero originem virtu-
tis conftituimus, quando promitti-
mus nos velie ex ratione reda vir-
tutem ducere.
Tbeß IV
Umeranturå plerisque virtutes primaria? quattior, vulgo: Pru- dentia, Juftitia, Temperantia &
Fortitudo, atque has nonnullijdi-
xere fub fe reliquas virtutis fpecies compledi, quodque pertineret ad
Prudentiam: fapientia, ars, fcien-
tia & intelledus; adjuilitam: reli¬
gio, pietas, obfervantia, veritas,
vin-
7
\ vindicatio & gratitudo; ad Tem- perantiam: Continentia, modeftia, caftitas, dementia, humilitas, co-
mitas, urbanitas & humanitas; ad Fortitudinem: magnanimitas, pati-
entia , perfeverantia, conftantia,
confidentia & tolerantia. Verum ii
rem perpenderimus &quå mentis bilance,& virtutesprimarias debe-
re fic eile comparatas coniiderave-
rimus, ut vel in omni exercitio vir- tutis omnes fimul adfint, vel quo- piam modo fingula? å reliquis fint diftin&a?, in recenfitis illud noru»
invenimus; ad omnes enim a&io-
nes morales iimul omnes concur- rere nequeunt, nam accurraté lo- quendo, quis eft Jocus Temperan- tiae, dum calamitas & adveria for-
tuna urget ? Quid etiam efficit for- titudo, dum nullse torquent miferia?, nullaque pericula obveniunt? ut-
pote, dum fortuna mitiori vultu ad-
fpirat. Quapropter virtutes parti-
cnlares potius, quam primaria? di-
s
ci merentur. Jüxta tarnen hoc fa-
tendum eft, ordinem numerumque
virtutum facile häud eiTe inquirere:
Arbicramur enim tot virtutes & offi- ciorum genera cenieri poiTe, quot pra?cepta bene vivendi, fecundum
diftin&a obje&a, qu-e aut Deum_,,
aut nos ipfos, aliosque concernunt.
Thef. K
Vlrtus ut nec in fe niii unicam ipe&ata unica in eft, fic- nobis
deprehendimus recftam rationem.
Quia vero plurima flint objefta fin- gularia virtutis, varias etiam aftu-
mit appellationes, ejusque opera-
tiones refté ut intelligamus, ipfam-
que naturam virtutis claré & diftin-
<rté percipiamus, plures ejus qua- ii fpecies reperimus, fortitudi-
nem, temperantiam, liberalitatem, aliasque. In eo verb fatemur vir-
tutem coniiftere, ut ad folamratio- nem,qua?,ut verbis utar Hungari cujusdam Pauli Patris Symb: 19,
propria homini choenix , qua noti
cibum,
9 cihum, Ted cun&a metimur ; hö-
mini propriam dixi, eå enim pro¬
prio vivat homo, rationisque di&a-
mina attendat, & ea fic diligat, ut conftans qu^dam exiftat fententia
ea mox exfequendi} qua? ratio per-
agenda eiTe jam monftraverit_,4
Quapropter virtutem, quae non tan-
tum imputativitatem, fed etiam«·
moralitatem refpicit, per habitum«·
neceflario & foliim definiendam-·
eile vix audemus ftatuere cunu Ariftotele Üb: 2. cap: 6, ad Nicoim
dicente: 'Έςιν άρα ή αρετή εζίς τξο-
αΐξίΐιχγ} εν μέσοτητι χσα,τγι τΧξος ή μας ώοισμένΥ) λόγ&), νή ως αν φρόνιμ οξίσειε,' Nam, ut virtus in opera-
tione coniiftit, ita habitus virtutem
non prascedit, fed fequitur; fi enim
honefta fa&a ex virtute proven!-
unt j virtus omnino pra?cedit bonas
a&iones; &>ϋ conceditur virtutem
ceu matrem homini ante adiones
perfe&as inefTe, multo magis con- fitearis eam antecedere illum å bo-
B nan®
1° ^ narum acSionum frequentiå erna- *
nantern habitum. Inde Joan: Ma- t girus in commentario fuö ad cap: a
3,4.1ib. s.Arifh ad Nicom: infertha- ^
,,bitü virtutis comparariex a<Sio- ^
,, nibus, & fubjungit obje&ionem: q
„EfFe&us funt pofteriores cauiis fu- g
„is efficientibus; fed habitus vir- ρ
„tutis funt caufde efficientes, é qui- Q 3, bus proficifcuntur virtutum a&i- ρ 3,ones, ergo habitus Funt priores t(
3, a<Sionibus, & per confequens fal- ^
„Tum eft, quod in primo capite di- pe
3, <Sum fuit a&iones debere antece- pL
„dere habitum virtutis. Ex qui- ^ bus patet ipfius etiam tempore de jr
habitu hoc deliberatum fuiile & n dubitatum : å ratione vero omnes
omnis se vi Philofophi fcivere vir- g
tutem defcendere. q
Thcfi VI. la
RE<Sa <Situr, licet ratio, quam non raro virtus in a&ionl· amplö- oi fi<
bus teéfa videatur, nec adeo claré fi peripic$tur, in multis tamen rebus
aper*
aperta nobis & perfpicua elucet, ut
viam ejus ad virtutem ducentem
tuto poflimus ingredi. Scintillas
adhuc optimus Creator in mente^
humana relidtas fervat, quas aili-
duo ftudio, multo labore, fummå- que induftriå oportet rurfum velut
ex cineribus excitare, ne parvuli
ifti nobis inditi igniculi, pra vis opinionibus,aliisque vanitatibus re-
ilingvantur, interdumficoccuiti la¬
tentes, ut, quo fe abfconderint, effet
qui dubitaret. Fidelis <Sc officiofus
fervus optimé quidem novit herum
fuum; veftitu vero peregrinö in- dutum, eminus ambulantem, aut in loco obfcuro fedentem, vel in multitudine huc & illuc vagante hominum euntem, haud facilé a-
gnofcet; ita etiam ratio in rebus
quoque naturalibus occulta eil <5c
larvata infantil praeiudiciis, in a&i-
onibus moralibus, depravatur paf-
fionibus Sc cupiditatibus noxiis,quae
fi exui, abjicique poffint, re&am
ratio-
rationem cernere non folum, verii etiam, effigiem fuam naturalem
referenté agnofcere poterimus. In
exasftuante mari Γι quis conftitutus
eilet, ubi flu&us navem penitus
abforbere viderentur, ratio fefe oc- cultaret forte, dum nefcires, an
permanendum eifet, an vero navi
fra&a in afTerculum quendam vel
aliud obvium exfiliendum; tum äu¬
ßern ratio ignorantiaacdubitatione tantifper velatå, velamento iftöper
bonam fcientiam Moralem detra&o,
no difficulter detegeturJPerverii ve*
ro & yitiis contaminati Tun t, qui, ra¬
tionem re&am avidé non invefti-
gantes, cupiditates fuas pro legi¬
bus habent, feque du&um rationis fequicogitant,cum libidinibus fuis
fatisfaciunt. Opinatur rationem di-
öitare avarus, ut divitias, infatia-
bili defiderio, ufum pecuniaruni
fibi aliisque interdicens, corradat, Sftperbus, cum alios opprimiü, ut ipfe houores confequatur, fecun-
dum
13
fil dum rationem fe vivere autumatj.
m Luxuria Sc voluptatibus deditus,
In libidines fuas turpiffimas loco ra¬
us tionis, cumSpinofa aliquö aut Be-
us verlando ponens, tarnen juiTui fe_»
c- obtemperare rationis putat. Ade-
an oque enormia fubinde hinc exfur-
vi gunt fcelera, quod reda ratio cum 'el praqudiciis, cupiditatibus Sc paffi-
u« onibus confundatur* Quemadmo-
ne dum enim vinum dilutum, adulte-
er ratumque, non eil vinum, Ted vi- :ö, num cum aqua five fascibus com-
ret mixtum; Tic ratio depravata, non
«a- eil ratio, fed ratio conjunda cum
Ii* affedibus Sc libidinum congerie_».
ri* Verum, å rebus externis fe aver- iis tere, Sc ad reda? rationis didami-
jis na folum attendere, adionesque
di- ilridé dirigere ad pra?fcriptam~.
ia- å ratione legem, genuinum ac iin-
itn cerum virtutis eil officium,
at, Theß FIL
ut TTIrtutem å reda ratione velut pa-
m- V rente procreatam fufius ex^o-
un nentes
ϊ4
nentes, confideramus flc compara-
tam eile, ut tanquam ex attentif-
iimo rationis auditu proveniat.
Nam munus rationis fiquidem in
eö confiftit, ut didiet, oportet etia
ut diligenter ejus didlamina ätten- dantur. Quo modo enim audiat
rationem eique obtemperet, qui
non di&antem aufcultat ? Velut vo- cem vigilis, ii vel cives vel milites
nihiii faciunt,atqueaures ad fonum
damantis obturant, ipiimet iibi
damnum adferunt, non excubitor,
ii hoftes urbem invaferint & incen- dio deleverint; itare&aratio egre- gium vivendi modum prceicribit,
monita vero ejus audire ii nolueris, ipfe cauia es? poenasque minus re- eé pera&orum lues. Ut vero le¬
gem rite percipiamus å ratione_>
promulgandam, juvat omnia, quae in fenfus incurrere & ufum ratio¬
nis impedire poflint, removere_j,
priusquam nos ad auditum ra¬
tionis accingamus, ut quieta iit
animaj alias enim variis concur-
renti-
15 rentibus mentis cogitationibus, a- nimus ii c diftrahitur & turbatun,,
ut aufcultaturo ingens exoriatun,
obftaculum. Ratione itaque fcien-
ter & follicitå curå redlé uti debe-
mus. Nam ut Ger.· J. Voffius in li- bello de cogn: fui ait; Animå hac proximé quidem ab angelis abimus,
ac propius accederemus, fi excoie-
remus eam, uti convenit; <3c mox addit: animam ii negligis lapidis
inftar obbrutefcis. In ipfo homine
eft, quod confulat. Ibi, infenempe,
& non extra fe, tale aliquid inveni-
et, quod apertiilimé, quid facien- dum, quidve omittendum fit, mon- ftrat. Quamobrem non tutum in_*
omni negotio eile deprehendimus,
in verba, quod dicitur, Magiftri jurare, fed ad rationem, nobis in-
habitantem, accedendum, atque-»
ex eå addifcenda funt, qu^ igno-
rantur. Plurimi falluntur eo, quod
fic eile ftatuant, quiaalius dixerit,
cum tarnen & pr^ceptor <5c difci-
pulus
pulus errate facilé poifint. Veriili-
mum quidem eft cun&os prascepto-
ribus indigere, eorumque benefi-
ciis, magnisque meritis obligatos
efte; in illos tamen omnem conji-
cere curam nefas eft, ipfi etiamres
accuraté perpendere debemus atcj
adideas mentis recurrere> quibus
excitatis & confultis veritas eluce- fcet, ut virtutem appetere non dif-
ficile fit. Nunquam å Magiftris a- liquid infunditur, tanquam prius
non aliquå ratione habueris; ab i-
pfis autem provenit admonitio, ut adrationem, quam anteaDeus in-
didit, attendas, monitaque ejus ex- audias.
Thcf. Vilt
UBi percipientis, jam beneficio perfpicua & intelleéhis,re$ aper-
ta eft ratio, in eo, ut intima currt illa conjunfti velut fimus familia-
ritate, laborandum eft: quippe quü
lenis & repentinus rationis tantum
aflpeåusj nihil prorfus fecum ft-
i?
rat utilitatis; fl véro magis magis-
que ea nobiscum reputemus, quae clara funt, ratio etiam obfcuriora_j
revelabit. Sicuti ei, qui artibus libe-
ralibus deditus eft, qua; fem el tan-
tum infpexit, poft temporis aliquod
intervallum peregrina forte vide- buntur; quae aliquoties vidit, per-
legic & fcrutatus elf, magis ipiifunt familiaria, ea vero, qua? quotidié,
iterum iterumque trasat & delibe-
rat, in recenti femper fixa haerent
memoria; Sic rationem ferne! vel
pauciflimis occafionibüs Ii confulis,
non eandemadeo claram invenies, frequenter autem ad ejus monita_*
fi ättendere volueris, ea monfira- bit, quce minus facilia ante cogita-
veras. Ex jugirationis auditu, tan¬
dem cognofces virtutem, quae in_#
eo tota occupata elf, ut nihil tentetj nihil aggrediatur, quod antea non_»
rite examinavit atque ad rationis
trutinam revocavit. Virtute verö
prasditus quiséfle nequit eo folum«
C modo»
ϊ8
modo, quod rationem aufcul ta verit: t
nam rationi, fiquidem ut lex iti^ r moralibus coniiaeratur, omnino et a
jam debet obtemperare, alias enim r.
nullus inde a&us provenit hone- c ftus, & opus inchoatum, niii per- ti
fe&um atque ad finem perdu&um d fuerit, fruilra eil. Itaque in idpra?- e
cipue incumbere prodeft,ut rationi ρ auditce parere iludeamus, quod fit, t
cum omni curå ea peragere, qua? ρ ratio facienda pra?fcribit, operans
navamus, ne rudis & inanis omnis d noilra fit animi attentio. ρ
Thef. IX. ii
RAtionem docentem mus, cui competit difcentibus, coniidera- ν tt qua? perverfa funt, prohibere; ad ii
ea vero, quse veritati congruafunt, it
eos iniligare, & hinc virtus didi- o cit å vetitis abilinere & mandata^ e:
bene obfervare. Agenda igitur^ ci func, qua? ratio di&itat, quod pro- f
hib&t, nunquam perficiendum, ne fi quidem tentandum eft. Differen- fc
tia
tia autem trita invenitur inter^ *9 mandata negativa & pofitiva: illa, ajunt, femper obligare;ficut proxi-
mum nunquam la?dere: hsec, pro
certis circumilantiis, pro nunc 8c
tunc, uti dicunü; ficut, mutuumu
dare, cum nempe & quando alius
egeat; licet nec diffiteri poifumus prsecepta affirmativa fub fe nega¬
tiva comprehendere. Ita, cum ratio praecepto afiirmativo jubet vitam fervare, &, qua? ad eam fuftentan-
dam funt neceifaria querere, e© i- pfo prohibet prascepto negativo implicito, ne quis fibi ipii manus violentas inferat. autaliomodo vi¬
tam adimat. Ingens nobis obvenifc impedimentum, dum in animum-.
irtduximus, rationis di&aminibus
obtemperando, virtute confpicui exiliere, fi juxta Msecenatum, ami-
cörum,aliorumque mortalium con-
filia, diäa, faélac^ fequamur, atque_»
fic hominum opiniones & au&ori-
tates rationi pra?ponamus. Verum
equi-
«quidem eft, quodhaud raroopor*
teat nos agere iecundum mandata
hominumj non tamen prascepta_»
humana erunt primaria a&ionum_>
noftrarum caufa, Ted cun&a facien¬
da, quia & quatenus fummum nu-
men mandat & ratio re&a inculcat.
Ita bon# indolis filius, non abfo*
luté folis parentibus obedit, fed fub-
ordinaté; Deus namque & ratio
hoc jubent. Sic etiam honeftus &
probus vir inter latrones confticu-
tus, agit qttidem quod facinoroii
Ifti homines imperant, non verö
prascife, quoniam fic imperarunt, fed quia aliter mandatum Divinum, de retinenda vita obfervari noUj
potuit; vitas enim confervatio fub-
jeftum, fundamentum, &recepta-
culum velut quoddamreliquoru of-
ficiorum regulariter eft. Si igitur
rationis diftamina å fententiis alio-
rum hominum re&é non diftingva-
mus, minimé virtutis compotes e- rimus, fed facillimé in bivium &
de viü
21
devium perducitur mens noftra^,,
ut vera a falfis, feu ab iis, quse opi~
nionibus, placitis & confvetudine^
tantum hominum itänt, vix digno-
fcantur. Ex hoc errore perplurimi
noftrorum temporum nebulones
fallunt «Sc falluntur, dicendo multa eife facienda foliim ob mores &
confvetudinem aliorum, illudqu«
referunt, fed inepté, inter arcanau^
politica.
Thef. Ζ
QUandoquidem coa&a virtus docente non fit, Laertio homo
virtute fruens ad fanam rationem«.
attendendo, eique obtemperando,
nihil invitus agit, omnia ad fuam dirigit voluntatem; quod lubet, quod conilituit, efficit. Imo, vix ipfum pceniteafc, patrem in habitu
hoilili interfecifTe; fimodo error., quidam affuerit invincibilis, quan- do quis ignorat, quas nec fcire po-
terat nec tenebatur,& ex iitåigno-
rantiå in errorem prolabitur, fiqui-
dem
22
dem ratio di&itavit vitam, quam«»
patrem ablaturum putaflet, aefen-
aendam eile. Homines etiam Chri-
fliani, fub duriilimo jugo fervitutis
Turcarum reda&i, quatenus probi
funt, fervitutem diel poiTunt vo- lentes fuitinerc. Sicut enim non_»
edis, non bibis, nec dormis, quia inimicusmandat, verum iftaruiTL#
a&ionum, ipfa noftra voluntas &
neceffitas caufa eil impellens; iic
homo optima indolis, quod per- verfus dominus poilulat, interdü agit, non tarn, quoniam dominus juiTerit,quam quiaipiius ratio, cui obtemperavit, fic omnino voiuerit.
Thef. XL
CUm di&amina rationem audire, excipere, eique & obfe- ejus
quium prasftare doeuit ratio, feie_>
exerit virtus, quam ii juilitiam ap¬
pellaveris nec male feceris. Quan-
quam non tam eam intelligimus Juilitiam fpecialem, quas ad alios fe¬
ie potiffimum extendifc, quaq; jufti
funthomines in pnemiorum&pce- 23
narum diftributione, in contra<fti- bus & commutationibus, quam-,
illam proxime convenientem vei
cum juftitiå univerfali vel medio critate. De hac Burgersdicius Ideå Phil. Mor.Cap. 2 j .§ 7. Nihil inquit,
aliud eft> quam ολη άζίΐη, id eft, utit-
verja virtus moralis> quia> quemadmo-
dum in prover biß eßi
Έν δικαιοσύνη συλλήβδην πασ άξί~
τη τι.
Juftitiå tina virtutes continet omnts.
Ejus unicum officium eft mediocri-
tatem inveftigare,feu in a<ftionibus moralibus, quod medium excedit,
abrogare, &, quod deficit, explere.
Quamobrem non inconiülto pi<fto-
res vel fculptores, Iuftitiam altera
manu gladium vaginå vacuum, al¬
tera ftateram habentem , pingunt
vel exfculpunt: quibus demonftra-
tum volunt, in jufto nec exceffiui?
nec defe&um deprehendi; nam_, quod nimium eft gladio juftitia_,
arnpu-
24
amputabit, quod minus eile cogno- fcitur, ftaterå conabitur replere-».
Ha?c virtus cum ratione tarn dele-
&abili amplexu cohaeret, ut nullö
negotio videantur poiTe feparari.
Ipfi, ante omnia, rationis mandata iequi incumbit; adeo ut, fi vel mi¬
nimum a&io å mediö recedat, con¬
traria fit rationi, atque peccatum vel in exceiTu vel in defe&u appel·
latur. Sic, qui nimis eft comis,non
comis eil, ied fcurra, qui minus
comis eil, nec ipfe eil comis, Ted
ruiticus vocatur. Quamquamnec
diffiteri poiTumus difficillimum eiTe
invenire omnem virtutem in me- dio coniiilere; liquidem concipere
non valeamus aliquem nimis juftti,
velnimium temperantem. Quam-
obrem Thomafius Ph. Pr. Tab. j,
affirmat circa juilitiam non proce- dere, quod virtus in medio duorö
extremorum vitiorum fit pofita;
fed reda ratio, inquit, iüam mediocri-
tatem efficit, obfervatido omnes cir-
cum-
25
cumflayitiäs morales, & pro carum
-j·
yarietate variando fua dtciambia.
le; Juftitia idcirco tale medium tarnen Ho requirit, ut inde clariflimé, quid
iri, virtus, quidve peccatum fit, per-
3 ta lpicias , nec minus evidenter., ,
ni- quam, fi tribus, 3,unitatem pra*po-
>11; fueris, 13, vel poftpofueris, 31, ali-
un um efle nu me rum, confpicias. Eo-
el· dem modo, fi tantillum virtuti de-
on mas vel addas, non virtutem feu
lus medium, fed vitium efle depre-
ied hendes; Äthane utiliflimam cerni-
iec mus obfervationem, cum non ra-
:iTe ro, ad id pra?fertim, quod nimium
ie- eft, plurima mundana nos alliciant.
?re Unde Golius Lib. 2. Cap. 3. ftatuit tu, -plerumq; magis vitandum ejfe excejjum,
m- quam dejeäum.
.
Ί' Tbcf. XII.
ce' ¥taque Juftitia, accurate naturarru
>rö JLrerum perpendendo, invenitfaepe ta.» multa fic non efle comparafa, ut^.
ri' primo viderentur intuitu, eaqueL·»
ir' ad lumen rationis deducens,&, num
»»· D ratio-
2 6
rationi congrüa fint,examinans, ni- mium & pärum rejirit,- utjuftü iit, quod remanet, Nam fi vel mini¬
mum eiTet, quod å reda rationis via decederet, vitium erit & rationi contrarium. Aliqualis adio & im-
perfeda ad virtutem conftituendä
non fujiicit; fecundum Ciceronis didum in Parad: 3. Cap. 1. Una vir-
tus eß conjentiens cum rattone, per-
petuä conftantidy nihil huic addtpotefl,
quo magis virtusfit, nihil demi, ut vir-
tutis nomen relinquatur* Etenimjthene
fatfa, rede fafta Junt, & nihil reflö recfius, certe ne bono quidem melius quidquam inveniri potefi. Quem- admodum turris imperfeda, & ad plenum non exftruda, turris non
eft, ied pars turris; nec aurum.,
commixtum rede vocatur aurum, fed aurum & fcoria: Ita etiam_, adiones ad redam rationis legem
rite non attemperatx, nihil minus, quam rationi funt confentanea?.
Parum intereffe quis exiftimare_,
r-r '
poiTet
27
pofTet, Γι aliquid tantum extremi,
uti appellatur, fupereflet, modo vir-
tutis officium appareat. Verum, ii
remanierit. nullum feré virtütis ve-
iiigium cognofces; potius autem
proreptalTe ex eå opinione tandem
doleas atrociffima vitia loco virtu-
tum. Quid manifeitius eft, quid
etiam magis auditur, quam quere- ia, & quidem legitima proboruiii^
dicentium vitia jam pro virtutibus poni? Avaritia pardmonia appel-
latur, fcurrilitas vocatur corriitas , prodigalitas dicitur liberalitas <Sc iuperbia nomen aecepit magriäni-
mitatis. Contra, virtutes vitiis ma- culare, funt, qui tentanr: Mafculam
pi'etatem iuperftitione, frugalitatem
avaritia &c. confundunt ' Error ift/e inde dim anat, quod plurimi,
virtutem paulifper tantum captan-
tes, fe poffidere putent, quas non
acihuc Tibi
,acquifivere virtutes.
Cum leni tantum paffiqne virtutem
defiderare quidam incipiunt, mox
perfe-
zS
perfe&im eile falio autumant;fre- quens autem exercidum quoque requiritur, & hincegregié Horne- jus lib. 3. cap. ι τ: $. 15. de Juft. Sane
femel atque iterum velie , quod jußmn φ, etiam mjuftijjjmo competere poteft,
cum nemo tammjußus facile eße po[jit, quin int er dum illud velit, quod juflum eß. Qu are ut jufius quis ßt, perpetu*
confianter idfieri oportet.
Theß XIII.
C Um ita tur, in iui quis juftam ratione rede homo uti-
ducitur cognitionern, & ex iftå per- no-
titiå, officia erga Deum , aliosque patefcunü. Nam omnes noftras
a&iones, quotquot funt, perverfas videbis, nili cuivis fortis fuse agnitio. Unde'apud antiquos ma- ximé falutare illud monitum, No- fce Te ipium , velut fan&iflimum 'habebatur , & hinc etiam elegan¬
ter Tic canit Juvenalis, Satyrå II.
« -
CoeU defcendit γνω&ι asoaflov
Figen-
Vigenclum, & memori tractandum
pectore, free Conjugiitm quneras, vel facti inparte
Jenatus E/Je velis, ( nec enim loticam pofeit
Achillis
Therfites , in qua fe traclucebat U-
lyjfes
Ancifiteni) feti tu magno diferimine caujam
Protegere aßectas, te conjule. Die
tibi quis jis,
Orator vehement, an Cur t ins, an
Maro, bucca
Nofcenda eß tnenfa %αη-
In fimmis, minimisque &c.
Hincnafcitur asqua quasdam Humi- litas, qua tantum nobis non tribui- mus, ut aliorum comodis defimus.
Si enim ob tuam tantum utilitatem, aliorum in iocietate negle&å, vitam, elato animo, inftituis, non perver- fiffimus modo, verum etiam mi-
ferrimus es; malus, quia te homi-
nem
3°
nemefTe & aliis öfficia debere non meminifti, matremc$ humum nee j
agnoviili: calamitofus, quia omni- ]
um vitiorum eris habitaculum^. {
Geulingium, quem in hac re fecu- j
tus eil Philarecus, nobifeum con- r
fentientem habemus; plurimis e- r
nim in locis eleganter ipfe & inge- { niofé humilitatis laudes profecutus r
eft. Ideoque fumma ope conful- t tiffimum eil niti, uü quisc^ feipfum c
ha&enus fpernat, ut omnem hono- η
rem & omne obfequium prüftet-» n Deo ac rationi. Di&is verö his, c
Deo & rationi me cöntrarium eife ti aliquis forte putaret, cum jus natu- fc
rx Sc praeeepta Divina jubeant fe_j a
confervarejubeant quoque proxi- h
mum ut fe ipfum diligere, quod a- u
li'quem noilri amorém involveret. ti Veriim enimverö , talem fui ipfius te derelicHonem non cogito, ut quis di
tarn fit abjeåo animo , qui maxi- fi,
me ftudeat ut male nabeatur& (per- qi
natur \ hoc enim proeul ab homine
probo abefl ; fed opinor relidlio- 31
)n nem, qua omnes pravas cupidita-
tes & inordinatos afieéhis, quibus
d- homo maturus, ratione relidiå, re-
-»·
fertus eft, deferamus, & rationi υ¬
π- nicé adh#reamus. Itaque eo, quo
U" nos ipfos re£é cognofcimus, hono-
e- rem Deo & rationi prxilamus, quod
;e* in noilrum & aliorum commodum
us non
poteil non vergere. Mali au- Lib tem homines & facinoroii hoc non un io- obfervant: Cum enim prodigi bo-
na fua vendunt & negligentes o- t-» is? mnia confumuilt, ob proprium», commodum, utiquidem arbitran-
■ffe tur, hoc efficerenon dubitant* ut tu- labores omnes & moleftias effugi-
ant & voluptatibus indulgeant_,.
xi- Nec qui integras no&es , dimidi-
l a-
umque diei fpatium fomno & quie-
•et. te conterunt, qui furtum commit-
ius tere aiTvefcunt, aliisque fceleribus
uis dediti funt, aliam magis ob rem ,xi- fic defides jacent, & malé vivunt,
er- quam quia fe ipfos minus juilo co-
irie gno-
)bo
gnofcunt, indeque malé amant &
omnia honefta refpuunt nego¬
tia. Qui forte omni fpe mitio-
ris fortuna? deftituti funt, hi i-
deo deiperatione torpent, quoniam
fe magis quam rationem curant_j, quo vel egeftatem, vel defpe&um,
vel imminentes pcenas deli&orurn,
vel alias quascunq; moleftias, abji-
ciant. Sui autem jufti funt ceftima·
tores, non quifeipfos ,fed qui refta
rationem vehementer diligunt.
Tbef. XIK
PRajpofteri nullam noftri amoris caufam inveftigare poffumus j fi
enim ad ftatum, quo fumus in ter-
reftri hac peregrinatione, refpicia-
mus, haud difficile erit intelle&u,
nos heic nihil quidquam per nos i- pfos valere. Nam extra nos qui-
dem nihil ipii poffumus agere, &
tota noftra aftio in cogitationibus,
quas intrinfecusin nobis deprehein dimus, ita confiftit, ut etiam jux-
ta in-
Λ
^
ta inveniamus , mentem a fé ipiai cogitantem non eiTe, fed Deum in-
effabili virtute & artificio id effe- ciiTe , nobisque vim dijudicandi ,
pro benignå fuå voluntate ingeifif*
fe, inque momenta confervare-».
Nos folummodo in univerfitatis hoc admirabili theatro, machinam hane
mundanam infpicimus ; mundus
tamen infpe&ionem iftam non ef-
ficit» fed fenfus noilri, ab aliquo iu- periori move »tur > quod fit nobis,
ut hominibus, incomprehejifibili
modo. Illud novimus, nempe nos hinc, ubi & quatido alius voluerit,
ferri , & anxios eile , & pro- pter confvetudinem cum terrenis,
& propter rationem, qu^ nobis mi¬
nus re&e fa&orum reddenda eft,
cum recordamur nbs tanderti e£
terreftri hoc abripi doffiiciiio. Ita-
que humiles nos efficiat, ipfa no- ftra debilitas : nam? quid ad introi-
tum in hunc mundum valemus ?
Quid ad motum noftrum,.alioriim-
Ε qus
que corporum ? Quid etiam ad exi-
tum ex noc mundo ? Igitur cogno- fcamus nos ipfos & fanam rationem
iantum veneremur, ut foliimde oft ficik debitk, qua· fa tis diligenteripfa
inculcat, nec tam de corporis no-
ilri frivolis & vanis voluptatibus ,
folliciti fimus, & fic virtutem theo- reticé ante fpe&atam, jam ad pra¬
xin per talem humilitatis fenium-j referemus.
Vbcf. XK
INter officia, di&itat ratio, ut imprimis alia taceam, eile qua? de- prehendimus,ut nihil quidquä,quod
in noflrå poteftate non eft, aut qua-
tenus non eil:, aggrediamur; quo-
niam ubi nihil valemus, ibi nihil vel¬
ie debemus. Νon relu&andum eft,
cum Deo hinc placeat nos abripere:
nec liberum occupandum eft mortis arbitrium; quia, au&ore Pufend.
lib. i. c. 5. §. 9. de off. Η, & C. Nemo
6bi ifß vitam dcdit^fcdilla pro Det be-
iteficw habenda, adparet quoque bomi-
ni nequtdquam comp etere poteftatem in proprium vitam > hattenus ut eandem pro lubitu pojfit abrumperc. Deiverö
eil folius, fub cujus imperio fkmus
de vita & morte difponere, nos au- tern nec debemus, nec poflumus,
Permanendum itacg heic nobis eft,
donec hinc abire poftulat, animam-
que å corpore Deus feparat. Si au·
tem in corpore acquiefcendum, no- itri femper erit ofiicii valetudinem
curare, ne corpus langvefcat, atque iic incuriå vita decurtetur. Cure-
mus itaque ut valeamus: quod ta¬
rnen fieri nequit, nifi certo generi
vita?, nec nimis magnifico , neque
abje&o nimium, led attemperato ingenio dotibusque noftris nos a- ptemus. Quo requiritur, ut iimus vigilantes , conftantes & contenti forte mediocri, neplurimum varie-
tate munerum diilrahamur. Simus
vero parafci in negotio omni hone-
fto invidiå premi, labores fuitine-
re,
fe, contemtum & fexeentas .ejus- modi difficultates pati, ii vitam ho-
iieftam & cum fru&u conjun&am
fuftentare voluerimus. Attamen recreatio& deleflatio omnis ηοη__»
ab G t, ad Catonis illud lib. 3 .dift. 7.
fnterpone tuis interdum gaudia cur is, Ulpjfis ammo qitemvis Jufferre la*
borem.
Et Sepeca? cap. 3. de Tranq. An,
Longe optimum efl mijcere otium rebus,
Nam arcus nimium intentus rum-
pitur; corpus quoque animi enris
non interdum liberum, facile cor- ruptum videbis.
Tbeß XFl
Hlfce conflat, ita deliberatis nullam nobis dari , clariflimé cau- fam animos efferendi, tantiim opor¬
tet nos, qua? noilra funt peragere, tantummodo de officiis noftris de- bitis ibllicitos efle , nihilque fupra
vires aggredi* Quamobrem ae_j
beatitudine noörå nos per nos dis-
pofituros, ne quide cogitare prod-
eil:. Si enim yel milk cogitatio- nibus, quacunque hora torquere-
mur, tarnen tanto minus ad felici-
tatem noftram operari poifemus,
ut potius eadem,nimis curiofåtali
follicitudine, ex qua tumida jfcatu-
rire folet ambitio, deturbata foret.
Kobis ferviendum eft & obtempe-
randum rationi, Deus legitimus fe-
licitatis difpenfator retribuet. Nec prcetereundum , quod certiffimum
in nobismet ipßs lignum agnofca-
mus , nos vir tute effe pra: di tos, nempe tranquillitatem animae, quae hec male mns? efie&us ,apex, pra?- mium, frucSusqne virtutis dici me-
retur. De hac egregié difTeruit-,
Seneca, quam etiam cum fua prx- ftantiå probe a?ftimare ipfi jucun-
dum eft, cui dulcedine ejus deleÖa-
ri contingit. Poftquam enim vir-
tus procellofa & molefta vitia irL_>
fugam conjecit, ab illörum impetu
libera Sc tranquilla anima tandem
manet. Sc ha£la eft hujus vita? iiim-
mum
58
mumbonum; ficutappellat acquie-
fcentiam feu animi tranquiliitatem
Comenius in ίαο Fabr. Fort. §. 27.
Thef. XJ/IL
^JAm indiilolubili adumbratå tenui éc vulgari itilo breviter cum Virtute ratione , qu^ nexu coha?ret,
verbuio tantumadjicio hinc omnes defcendere virtutesalias,quaspar-
ticulares vulgö nominamus, nec ullam dari virtutem ex fana ratio¬
ne non profluentem & fefe pro ra¬
tione obje&orum nondiffunaentem
inquodcunqueexercitium. Omnes
vero particulares virtutes ubiq; in
a&ionibus vix iimul invenies. In
frugalitate enitn, qua tali, nullam
deprehendes liberalitatem: in gra- vitate nulla fefe oflendit comitas,
& vice verfå. Virtus autem tunc
particularis appellatur, cum deter¬
minative & pra?cife in hoc vel ifto
certo & peculiari exercitio fe exe- rit. Exempli gratiå: cum circa_*
alios homines virtus occupatur,di-
citur
citur a^quitas: cum verfatur circa
res profperas, temperanda vocatur.
cum inter adverfa prodit, fortitu- dinis induitnomen. Hoc modo, refpe&u pardcularium virtutis offi- ciorum , reliquas omnes virtutes
pardculares nomina fortiuntur.
Tbefi XVIII.
TjGregium eil virtutum origi-
MJj nem, naturam & effedlum no-
vi fTe ; egregium eil de virtudbus
acute & fcienter poiTe differere; e«
gregium edam eil alios ad virtu¬
tum exercitia iniligare. Cognition
nem verö de virtudbus mortali fna-
nem efle & nullius commodi, niil
notitiam itlam ad praxin ipfe refe-
ras, quivis probus & afliduus vir¬
tutis cultor haud abnuet. Quae u-
tilitas segroto, ii medici tantum.»
confilia audiverit & remediorum vim noverit, eadem tarnen in fuos
non convertit ufus ? Quid guber-
natori navis conducit artem navi-
gandi addidiciile , fi inter rabidos
ilu&us
fiu&us eandem nonexéreeat? Quid
etiam homini prodeft icientia Phi- lofophice Moralis, niii morbos vi-
tiorum virtutibus cüraverit ? nifi morofitatem violentarum cupidita-
tum virtute refrasnet? V i vis exem-
plis , qu χ de virtutibus no veris , comprobes ; alias aureas virtutes, quibus te gaudere airbitraris, faci-
lé deferens, timidis militibus fis af- (imilandus, qui, licet fciant fibi di-
micandum eiTe , cum hoftibus ta¬
rnen congredi recufant, & propter ignaviam fuarn ab ipfis opprimun*
tur; Pra?ceptis moralibus inftru-
&us , il ad eorum inonita non vi-
"
xeris, re ipfå manifeftas, quantum å virtutibus abhorreas <5c quam rni- fer vitiis iuccumbas. Inter alia_>,
quce fatis eleganter tradit Tullius
de officiis ha?e quoque laudanda_,>
qua?lib. i. cap.18· exftant: Ut nec mediet nec imperatores, nec oratores;
quamvts artis prtcepta perceperint, quidquam magna laude digmm fine ufii
&
érexercitatme canjequi poßunt; ßc of ficii confervandi pr&cepta traauntur
illa quidem, ut facimus ipfii fed rå magniiudo ufumquoque exercitaUonem-
que defiderat. Retté etiam monetL#
Ariftoteles Jib. 2.cap.2.ad Nicom:
ΌυΥνέιάΰμεντί εςιν Yj ctpslfj, σκεπίόαε-
lar αλλ' IV άγχ&οι γενωμε&α· επεϊ
άν ήν οφελφ> άνΊης. Ideoque virtu- tesopereipfö exercere, vitiaque^
fugere maximéhominiincumbit«..
Longum foret recenfere, quot ca-
lamitates & quot damna fecum vi·
tia ducant; nec minus longum fo¬
ret, quåm difficile, dulcimmarum
virtutum laudes fatis celebrare, &
earum jucundiflima eximiaqucL»
eommoda fufficienter defcribere^.
Quapropterj pro clauiula, effatura
illud elegantiiumuin tantumraod«
adducam:
A uro quid melius ? Jqjpis. Quidfaß»*
de? Vir tus.
Quidvirtute? Dens, Quid Deitate?
Nihil,
F Gui,
Optimi Pareiitis Filio haud degeneri,
Dn. Phil Candidato
SVENONI BREMBERG
De Virtute ex Rationc Ducti egregié difputantL
Pmgoribus prifcis feripta' veterum fophorum per
Clara,Stggiritac nuda tabell a fuit.
Qrcdiditis.vacuam conato lumin c mente
44 fua per fenfus munia cuncta rapi.
Npftrane fic peeudum vifa eft fors ce-
dere forti, Queis, caecps motus indidit ipfe Deus t Atfqcusingenito paganae lumine gentis Ingcniurp monftrat, dulcis Amico',
tuum_».
Virtutis, Ratio genetrix tibi jun&a &
bore
^rodi^itlauro condecorata comcs
ex Animot gratulatur J. Unge.
Eidem
Doiflino & Amko Homratiffimc,
t
