petro etADPLI

A /

Q. f. T. Q. S.

DISSERTATIO GRADUALIS,

DE

USU etADPLI

CATIONE RHETORICVB

QUAM ,

C onfentientedmfliJJ. ienatu

In Regia Academia Upfalienß,

Ρ R JE S I D E,

VIR O C Ε LEE E

Mag. petro

ekerman,

Eloquent, PROFESS, Reg. & Ordin.

Puhlice cxaminmdam ßftit

ANDREAS N

WEST-GOTHUS.

In Audit. Guftav. Maj. Februarii

Ann. MDCCXUII.

Heris ante folitis. m

UPS411-S impreffa,

Ariftoteles in Rhctor. ad Alexandrum:

Quemadmodum imperator fui efi fervator ita exercim:

tia, fapientia conjunfta, cum huma¬

na vita gubernatrix efi.

ρ. Έ. V.

§. ι.

Icet fupremum Numen perinfigni

illa dote, prsc beftiis, ornaverit genus humanum, ^ut ienfa ani-

miaperire, communicareq: cum aliis res neceflarias, _{quaeque ve-} lit, non dubiis incertisque indi- ciis, ceu nutibus, _pofTit often- dere, fed verbis manifeflis &

perfpicuis enunciare: inde tarnen eidera a natura da¬

tum eile, ut bene & ornate loquatur, nemo exiili-

met. Etenim hoc totum, _quantum , debetur arti &

induftrix. Videlicet, cum fiomines viderent alios aliis

„melius loqui, obfervarunt cauffas hujus differentiar,

rem intentius contemplati, invencrunt, quaenam

„ca eilent, _quar, in homine naturaliter eloquente, ma-

,,gis placerent, & probarentur auditoribus, ac demum

,,colle&a ex iis obfervationibus

atque difpofita in ^{or^}

,,dinem, _{pratcepta, artem vocarunt λ).} Hinc nullus dubito _&

quin, naturs duftu, de numerofo, elegant!

eminentiori dicendi genere cogitare coeperint ^mor-

tales. Nec minimam quoque anfam hane excolendi

artem dedit ipfa neceffifas, fe fuosque adverfus alio-

rum injurias & falfas criminationes defendendi, uti

„teftatur Cicero: cum a fummis viris maxima: res ad-

A mini-

fc HM ) o ( Hl-

„miniftf3rentur> arbitror alios FuiiTe non incallidos

„homines, qui ad ^parvas controverfias privatorum ac-

„cederent, quibus in controverfiis cum fxpe a

„mendacio contra verum homines ftare confuefcerent,

„dicendi afliduitas aluit audaciam, ut neceffario fupe-

„riores illi, propter injurias civium, refiftere audacibus,

„& opitulari fuis quisque neceifariis cogerentur b).

Quemadmodum nihil fimul inventum, & iimul perfe¬

kta , fcilicet, idem initium agnofcit Rhetorica ac reliquar difciplinae: itadiu fatis in nudis principiis & in-

cunabulis prius haefit, quam ad fuum faftigium adfcen-

dit. Hojus elementa initio, iine dubio, fuerunt craf-

iiora, & vix inter ipfius cunabula numerantur r);

quamobrem Cicero eloquentiae örtum facic ab Athe-

„narum adolefcentia: Athenis, inquitj primum feo-

„rator extulit, primumque etiarn monumentis, & literis

„oratio eft coepta mandari: tarnen ante Periclem, cu- 3,jus fcripta quaedam feruntur, & Thucydidem, qui

?.non nafcentibus Athenis, fed jam adultis fuerunt, Ii*

„rera nulla eft, quae quidem ornatum aliquem habeat,

8c oratoris efle videatur d). Antiphon perhibetur qui¬

dem primam confcripfiffe Rhetorieam, quamvis for-

tafTe Em pe dödes viam ipfi oftenderit. Demoßbexes ve-

ro ad fummum, inter omnes Gracciac eruditos, oratoriam

evexit perfe<ftionis gradum e). Haec demum, ^{una cum}

aliis difciplinis, e Grxcia Romarn dimigravit, 8c, licet

fenatores initio illam admittere noluerint /}, _tempo-

Te tarnen Ciceronis, ita excoli & doceri ccepta eft ^,

ut fupra nihil. Irrumpente tandem undique barbarie, eloquentia Romana in fpiftis quah tenebris iepulta ja-

cuit, donec, feculo XV & XVI, non in Italia tantum ,

fed & in Germania

reftituta eadem fuit atque exculta denuo^l. Qui pleniorem noftrac defiderat hiftoriam,

adeat viros hac de re meritiiBmos, utpote StolHum ^,

Heumannum, & alios. *) Ora-

4M Hl· ) o C t ä) örator Chriftianut ^ρ.ηγ. b) de inventlone Rbeto*

rica Libr, I.c.3. c) Caußni eloquentia facra & humana p.6»

d) de claris. »rater. c, γ. e) Stollii introduftio ad bifiori-

am liter ariam c, 4. f) Svefnius de c lar ii Rbetoribus <·,/.

g) vid, citat. Stollium.

§, Ii.

Uti ufus non caret ahufu, ita idem de hacnoftra diftum efto fcientia. Etenim Sophifta? deprehendentes»

huic inefle fingularem perfuadendi vim» hac lucrandae pecuniae cauiTa, homines deceperunt; bonos & inno-

centes oppreßerunt$ malos vero defenderunt j fontes

& nocentes a poenis meritis eripuerunt; &, quod o- mnium maximum , di&uque horrendum , pacem &

tranquillitatem reipublicae turbarunt ^, fubverterunt*

Quibus rebus tantum odii atque invidiae fufcepit Rhe-

torica 9 ut innumera fere convicia contraxerit. Gami-

tant obtre&atores, artem dicendi , eflfe ^artem coqui-

nariam > artem obfonandi, artem fucandi. Quid, quod pergunt oratoriae maftiges, contendendo eam nulla a»

mnino laude dignam, fed potius rem vituperabilem ^>

odio plus, quam Vatiniano profequendam, atque ex 0«

mni libero populo profcribendam h)% Dicunt enim il«

lam non a Numine aliquo divino, aut ccelefti infpira«

tam flamine > fed ^a diabolo inventam, remqueabomni

honeftarum rerum numero longe alieniffimam effe: ut«

pote, quae nihil aliud fit, ^quam fubdola quacdam&per-

verfa bonos opprimendi, malosque redimendicalliditas;

verfutaque fallacibus argumentis'veritatem _oppugnan*

di, & inania intrudendi folertia: aftuta denique in-

cautos hominum ^animos afperis & hamatis errorum

fentibus implicandi vafricies ^i), Verbo : hac, confi-

„lia ducantur in pejus: nec feditiones modo turbacque

„populäres, fed bella etiam inexpiabilia excitentur

In robnr fuac fententiae varia adferunt exemplaj utpq-

Α ι

4 m )o c l·»

te Ciceronis, qui gloriatus eft fe Cluentium ^e judici-

bus puniendum eripuifle, nulla alia arte ^, quam hac i- pfa* quam illi tantopere praedicant, eloquentia, ne- bulis fcilicet eorum animis ofFuiis. An veroaliter, in- quiunt ^> damnatus eil jEfchines, vir alioqui probus&

juftus, ^quam canina facundia ipiius Dernofthenis, qui

türbida Athenienfium confiiia orationis flabro, ceu vento quodam , agitare confueverat? Ad vefaråam

Carneadis in primis provocantesj iile, oftentationis

ergo, altero die coram Principe quodam Graeciae o- rationem habuit _pro adftruenda, poftero autem, pro

«teftruenda lege naturali m). Et fexcenta alia·

h) Plato in Georgia. i) IVinandi a Pettendorforatio

de dignitate & ut iIi tAte eloquentia l) Jguintil. tnflit* ora-

tor. Libr. /. Cap. XVL m) Van der Muelen obfervat, in

Grotium de jure belli & fäets»

§. nr.

Sophiftas in caufla effe, cur in tantum odium

inciderit oratoria, indicavimus. Quo nomine non in-

telledos volumus Rhetores , quam vis inter hos haud

raro parum, aut nihil difcriminis, intercedat. Eorum

tarnen munus praecipue confiftebat in ipfa eloquentiac

arte

ex tribus tantum partibus , inventione argumen- torum, eorumque prudenti difpofitione, & eleganti denique exornatione tradenda »). Sophiftae autem cir¬

ca ipfum dicendi, fiveproclamandi exercitium,occupa-

bantur» poftea autem valde degcnerarunt a priftina

officii fui celebritate, & magis artificiofac orationis fermonumqj illecebras quasdam,& veluti firenulas, ad-

fedabant #). Sophiftae erantavidum genus pecuniae,

gloriofum ac jadabundum , profitebantur fe vi oratio¬

nis efficere, ut parva fierent magna, & magna vicif-

fim parva, vetera nova , & noviflima vetera videren-

titr /Λ Und-e nonnunquam adpellantur praevaricato-

rcs,

•H* ) ö ( Η* *

res, tergiverfatores, calumniatores Sc fyeöphanta? f).

A Luciano adfimilantur fimiis r). Pracfrade tamen con-

tenderenon fuftinemus,ipfos Rhetores ab e/usmodi con- viciis atque cavillationibus plane immunes fuiffe ^, ut videre licet apud Lucianum, immo apud Platonem, qui

Rhetores ex omni libera republica excludendos _ipu-

tavit. Hane vero infamiam ex confufione Rhetoris &

Sophiftae in eos redundaffe, teftatur Orator Chriftia-

ntts /}.

v) confr. digert at. dt dignitAte ora t or i £ p. p, o) Cauf- fni eloqv. facra (f human, p« 7. p) Orator Chrtftianus p. iji* q) Joann, Salvii örat. de eneomio eloqv. p. p<r*

r) Tom. II. p. i6y% f) p. ijr.

§. IV,

Ut umbra corpus, invidia gloriamj fic etjamhä¬

ftes Rhetoricam, fingulare Dei donum, preflfo fequun- turpede, in eam plurimos contumeiiarum _congeren-

do aculeos, quibus tamen illam ^carere debere quivis

arquusrerum aeftimator facile judicabit. Pratcepta Rhe-

toricae in medio pofita funt, ut loquitur Auguftinus,

quae ad perfuadenda feu reda, feu falfa, valeant pluri-

mum t). Si nimia illa adulandi licentia excidatur _j ii procacitas Sc vitium illud teterrimum, alios contume-

iiis & probris lacerandi, amputetur 5 ii denique arro-

gantia dcinanis tandem adpetitusrefeceturj his, inquam,

tot tantisque maculis deletis, continua exiftet oratoriae

pulchritudo. Qu od ad probra a conviciatoribus mota

adtinet, illico conftabit, hare nonRhetoricar, fed homi- nibus, hac perverfe utentibus, adfcribenda effe, Etil forfan oratoria praeter naturam, iineque fua culpa qui-

busdam noceret: quod tantum abeft, ut oratoria: di- gnitatem & praeftantiam imminuat, ut ea potius id 1V pfum cum omnibus rebus bonis, virtutefoJa _excepta,

commune habere videatur, _{quac, quo} funt praeftantio-

re$,

δ 4M ) ο (

res» to pérniciofiorem fentiunt abufum: quif, quae-

fo _{, tam} erit demens, ut contendat propter abufum,

rem ipfam, ad atrpiiflimos omnium hominum fru&us

aptam, elfe cxpellendam? Sic omnes artes, magiftra-

tus, iramo ipfum verbum Dei in exfllium profcriberen-

tur; fic cibos afpernaremur, attulerunt facpe invaletu-

dinis cauflas: _nunquam ted:a fubeamus, fuper habi-

tantes aliquando procumbunt; non fabricctur militi

gladius, poteil uti eodem ferro latro «)· An quia mul-

ti inebriantur vino, cum Lycurgo incidenda: vites?

nonne potius cum Galeno admovendi funt fontes v)*

Homines ifti talpis funt cacciores, qui non perfpici-

unt, qaantum difcriminis fit inter oratoriam germa-

nam, & adulterinam feu fophifticam. Hacc reipublicac

non obeft, fed infigniter predeft, uti teftatur eloqu.

„parens Cicero: Cum res ab noftra memoria, propter

„vetuftatem, remotas, ex literarum monumentis re-

„petere inftituo: multas urbes conftitutas, plurima

„bella reftinfta , firmiifimas focietates, fan&iifimas

„amicitias intelligo, cum animi ratione, tum facilius

„eloquentia comparatas. Ac me quidem diu cogitan-

„tem, ratio ipfa in hanc potiifimum fententiam ducir,

„ut exiftimem, fapientiam fiae eloquentia parum prod-

„effe civitatibus, eloquentiam vero fine fapientia ni-

„mium obeße plerumque, prodeiTe nunquam *). li¬

la autem hominibus adulatur, palpum ipiis obtrudit,

fucum facit, calamiftros & plura id genus alia ad ho¬

minum perniciem adhibet ^x). Ideoque ^e republica e- jiciendam prorfusque exterminandam efie nemo non videt. Par eorum infania eft, qui objiciunt nobis fa&um

Ciceronis, Demofthenis, Carneadis & aliorum, qui

fuis donis abufi, oratoriam ^a Deo immortali ad falu-

tem hominum datam, ad bonorum detrimenta conver-

tere: hoc vitium non ineflfe Rhetorica:* fed ipfis, hac

abu«

4H )ö( » ₇ abutentibus» fupra monuitrms. Quemadmodum enim

aurum per fe bonum eft, ac libertatis inftrumentum ,

pravitate autem hominurn eis exitio eiTe poteft; fic

par quoque eft ratio Oratoriac.

t) Prima oratio in Julianum. η) Quintil. inftie.

orator. Libr, II. Cap. XVI. v) Sab ii oratio de eneomio

eloquentU f. pr. to) de tnventione Rbetorica. Lib% I, e. L x) Winandi a Pettendorf oratio de dignitate & utiiu.eloqv«

§. V.

In omni fermone, argumentorum ordo debita forma & figura variari debet; gravia tropice efFeren-

tur, ut vis verborum argumenci vitri comitetur , iti quo· tarnen figurarum deleftus eft habendus, _pro ra- tione argumentorum ; nempe graviora illuftriores fi- guras requirunt, hypothefes , ethopceias, Profopo- poeias & fimiles.· contra levia, prseteritionibus, ^ia- terrogationibus, aliisque levioribus figuris adcomtno- danda funt ?)· Si quis igicur orationem habiturus,hoc adfequi cupit, utfermo ejus pondus ac eximium orna- tum redoleat, is ad Rhetoricam, qua: omate loquendi fcribendique fcientia eft

z) COnfugfät. In hac ^, inquit Ci¬

cero

hane vim & utilitatem ejfe ar bitr or

non ut ad repe- riendum _, quiddicamus ^, arte ducamur

fed ut ea, qua na¬

tura, qua ftudio% qua exercitatione confequimur, aut reft a

ejfe confidamus ^, aut praoa intelligamus a). Quid? ^natu¬

ra quoque nobis inefie experimur, ut iis magis permo- veamur, facilius perfvadeamurquae per fi(ftiones,tro- pos & figuras, quam quse fine his adminiculis _propo-

nuntur'. difuile eft diclu, pergit idem Cicero, ^quanto-

pere eonttliet animos bominum eomitas , affabiiitasque

fermonis b), Item: quis nefcit maximarn rim exfiftere or a*

toris in hominurn mentibus

ve.l ad iram, aut ad odium^aut

dolorem incitandis, Pel ab hifce iisdem permotionibus adle·

gitatcmy mifericordiamque revo c an di si c). Ne qua quam

ver©

s •4fr? ) ο ( Η·»·

vero hcic contendimus, illum effeftum imice ipfi orna*

tui tribuendum efle: nonenim convincit orator, qua·

tcnus nudos colorcs & veneres fermoni adhibet, Ted

quatenus adfertis fuis argumentorum pondera addit.

Ornatus enim ifte, veritatis fundamento deftitutus,

nihil ad argumentandum, nihil ad delcélandum, nihil

ad commovendum valet. Soli & cumulati ferrnonis

flofeuli vix quidquam continent, praeter ideas inanes

& deceptrices, quae magis obfcurant, quam illuftrant

orationem. Parcior tarnen eorum ufus eftinftar aroma-

•fTum, quae dum modiceadduntur ferculis, ivavisfime ea-

dem fapientj contra,dum immodicefit,fatietatem &nau*

feam creabunt. Porro,quantum oratoria, fubminiftran«

do fcilicet falutaria confilia, ad rempublicam firman-

dam, nec non quaelibet imnainentia mala, abea aver- runcanda, valeat, probe intellexit Philippus, Mace-

donum Rex fortitfimus, qui folitus erat dicere, fe ma¬

gis unius Demofthenis metuere facundiam, quamcun-

&as Athenienfium triremes, balliftas, catapultas, to-

tum denique adparatum bellicum d). Quid, quod

Menenius Agrippa, ^cum plebs Romana bellum intefti-

num adverfus Patres moviflet, &, ejus reicaufla, infa-

crum montern fécesiiffet, ^a Senatu ad plebem orator miflus, poftquam in caftra venerat, folius eloquentiae

ope, cxorator faftus eft, propofitaque rudi plebi fabu-

la, de diftenfione membrorum humani corporis, hoc

effecit, ut piebs cum Patribus in gratiam rediret» Hinc

jam videre licet, quantum vir pariter in lingua, atque

in pettore, Mercurium habens facundum, expediat rei- publicae. Expresfit id ipfum Poetarum princeps his

verbis:

^Ac veluti _magno in populo, ^cum fiepe coorta eft * Seäitio, ftevitque ammis ignobile vulgus

Jamque

) o ( f

pfamque face s & faxa volant; ^furor arma miniftrat·

Tum petat e gravem, mer it is, βforte vir um quem

Confpexere, //to, arreähque auribus adfiant χ llle regit difiis animos, # peäora mulceté <f)

j») Ealatlum cloqucnti* ρ. ζοι. ζ) Stoüii introdu-

Ei i o ad hiflor, //Vét. a) Libr%ll. ds eratore. b) De officiis Libr.il» c) Idem de or Mor, d) Lucian.Totn,Il, e) JEneid* libr. /. ijz.feqp,

§. VI.

Cum Rhetorica fit fcientia ornate loquendi fcribeft-

dique, ut fuperiori diximus,nihilque magis deceat ho- ^{51 ,} minem,quam ornate & perfpicueexprimere poiTefenfaa-

nimi fui, _prono quaii iiuit alveo, hane inprimis Principe

eflfe dignam: ea enim tempora haud raro incidunt,faepe-

que ejusmodi caufiae & cafus ipfi obtingunt, ut necef-

fum habeat uti artificiis oratoriis, _qua: fi ignoraveritj

parum, aut nihil proficiet. Cum enim novae leges condendar, antiquae autem abrogandar funt, Principis intereft, non tantum explicare fubditis fuis cauflfas hujus abrogationis, fed etjam firmisj, claris & perfpi-

cuis argumentis demonihare, has novas!a fe latas, le- gij divina: & naturali congruere, immo ipforum digni-

tatij fecuritati infervire. Cum tributa

imponentur,

aut bella indicentur

Principi quoque, incumbit ^, va- riis perfuafionibus mentes fubjeilorum eo allicere, ut ad tutandam publicam falutem auxiliares ipfi adfe*

rant manus. Perfuafionibus fuis, facundi« plenifii-

mis _, ita commovit Dalekarlos Rex, gloriofiffima: ^me¬

moria?, Guftavus Itmus, ut quaevis difcrimina in ex-

pellcndo Chriftiano li:do non tantum fiocci penderint,

fed etjam focios laboris bellici fefe pratftiterint fortiiii-

mos, Immo Guftavus Adolphus, eccle-fia Evangelicat,

& Germanica libertatis vindex, & patronus acerrimus

B e!o-

to ) ö ( £<§#·

cioquentia Fua prorfus incomparabili, in comitiis an-

te expeditionem fuam ⁱⁿ Germaniam, ita inflammavic

animos Ordinum regni Suecia:, ut fe fuaque , Π furs

ita ferret, pro ejus & publica falute expoiituros, und quafi ore fpoponderint. Hi fuo exemplo fatis com·

probarunt, tum, quam vere Tullius dixerit, eloquen-

ti am Princtpibus maxima ornament o ejfe f), tum, quae fit

oratoriäe dignitas, quanta utilitas, ^quanta majeftas·

Tempore tumultuofo, cum respublica feditionum &

diftenfionum civilium quaii turbinibus & ventis quaf-

fatur _, quid tum Regi proftabilius, quam pofje dicendo teue¬

re hominum ccetus, mentes aüicere, voluntates impeÜere,

quo velit ^{,· un} de autem v elit, deducere ? quid enim ^tam regium , quam retinere homines in eivitate g)? Hunc ta·

men finem vix adfequetur Rex, niii rationem animo-

rum movendorum bene cognitam habeat. Quantum praefentia & ftrenuitas Regis, inbello confpicua, mili-

tes animat atque confirmat, tantum quoque amoris,

benevolentiac ac reverentiae excitat apud Fubditos,

comta, mitis atque ornata Regis facundia. Conciones Principum debent ejje tnagnißc*, puret, eletta , ρar c a ver*

bis, ampU fententiis ^, fenfu fimpliciy prudenti, gravi, fe-

dato b), Oritoria nec minorem utilitatem adfert con-

filiariis, quibus ^non tantum convenit varia falutaria

confilia excogitare, fed excogitata jufto ac debito or- dine, immo, invicftis & perfpicuis argumentis corrobo-

rare, corroborata vero ore facundo proloqui. Porro, quantum quoque interfit, legatosad ^exteros Reges mit-

tere facundia pollentes, in quorum veluti humeris,

baud raro & regni, & civium falus reiidec, intellexit Pyrrhus, Epirotarum Rex, qui fatebatur plures urbes per

Cyneam or itione, quam armis, a fe eile fubaclas. Etenim fapientia (ine eloquentia parum prodeß civitatlhus i),

FaC vcro «liquem in toelum adfcendiiie, ^atque ibi cor-

pora

•m ) o ( i#>? ii pora ccelcftia vidiife, eorumque ordinem,puJchritudi-

nem, majeftatem, vim & qualitates, penitus didiciffe:

hic ii reverfus ad mortaks,elinguis fit ^, aut tam bal- bus , ut nihil eorum» quae ibi cognoverat, oratione dcclarare poffit: quid tum prodeffet huic homini ^tam multiplex tantarum rerum cognicio? idem plane di-

cendum eft de legato indtferto: quid utilitatis adfer-

ret patriae fux? quomodo rite,clarc ac perfpicue fuas cogitationes cum aliis comrnunicabit? quomodo deni- quealiis, ^ut fuar petitioni adfentiant, perfuadebit.«? £·

gregie hac de re diiTeritDen Anton de Vera & de Ci|-

„niga ^, & hoc quidem modo: J1 appelle vertu dans ^un

„Ambaffadeur, une induftrie abfolue & univerfelle a-

,,quife par plufieurs experiences, par fciences civiles,

„la connoiffance parfaite des hiftoires, une jEIoquetice

„naturelle & ^une connoiilance generale de ^toutes les

„affaires, _qu1 on lui peut confier, & enfin, par un.e ,,prudance & une vivacite d'efprit, qui puiffe fournir

„les moiens de faire reuffir une affaire, ou pour de»

„tourner les obftacles, qui pourroient i* y oppofer*

„Et mox: Pour dire la verité, on ne peut pas etre bon

„Ambaffadeur ^, fans étre bon Orateur, _parce qui toute

„cette charge confifte dans 1' art de peifuader & de

„diffuader j mais cela ^ne _{fe peut pas} bien faire i moins,

„que d* avoir beaucoup d' efprit, d' eloquence & d'

„elegance ; auffi plufieurs tiennent, _{que c'} eft de la

„que les Latins appelknt un Ambaffadeur, Orate,ur: car

„ff un homme n' a de Γ efprit ^que mediocrement, Sc ,,Γ il η1 eft _pas parfaitement inftruit dans Γ art de bien

„parier, comment pourra-t -il avoir Γ addreflede bien

„faire une harangue ^, expofer & donner å entendrje .„fes affaires, Ρ étendre fur un fujet quand il en fera

„befoia, exciter la joie ou la trifteffe dans ^une affam,

„blée, felon les occurrcnces, naettre la paix &la con-

B i cord

ii ·#! ) ^o Κ $#·

5,cordé entré les Princes, qui font] divifes, ^ou recom-

„mander Γ amour, la foi, & la religion? La Rheto-

„rique & Γ art de bien parier eil neceflaire å un Am-

„bafladeur l)· Quapropter nemo ambigere poteft le-

gato» immo cuilibet ^vere Politico, perneceflarium

efle oratoria: ftudium, cum fine illo non modo admi- niftrare ea, quae illius funt officii & muneris; verum

▼ix quidem nomen perfcåi legati» airt Politici tue-

ri queat.

f) De finibus bonorum & malorum Libr. IV, g) Cic,

He oratore Libr, 1, h) Caußini eloqv, facra & hum. p. 113.

i) Cicero de inventione Rbetorica Libr, I, l) Le parfait

Ambajfadeur p, 14p, & /ja. confr. Dijfertf de Eloquentia jurid'tca p, 12,

§, VII*

Si ftatum militarem refpiciamus, Rhetoricam >

jpérmagnum quoque ibi habere ufum deprehendemus.

Hinc praccipua in exercitum commoda derivantur; fi-

quidem Imperatoris vehementi concione erefti excita*

tique milites, ardua & formidolofa quacvis fortiter eK- cipiunt, ^ac propofitam in laudem viftoriamque, acri-

ter decertando

confpirant; nec ita auribus percepti

tubarum clangores, animos ad pugnam acuunt & ac- cendunt, ut ad virtutem & gloriam oratio exeitabit, Nempe illa vigorem mentis ad quaclibet pericula erigitj

metu conterritoj

_peneque jacentes conftanti robo-

rat hortatione$ fauciis & vulneratis folatium dat; pul-

▼erem & fudores abftergitj vires reparat, reficit. Un-

de Onefander inter undecim boni Imperatoris requifi-

ta eloquentiam, ceu praccipuam, numerat m), Maxima

pars orationis, loquitur Cicero ^, admovenda eß ad ani-

worum motus, nonnunquam, auf eobortatione , aut com-

Werneratione aliqua ^, aut in fpem , aut in metum, aut ad

inpiditatem, aut ad gloriam consitandos n)\ immo> nec

ttUa

4M ) o ( ΜΙ· Μ uUä ref plus apucl animot hominum ^, quAm er do Cd ornatus orationis, valet o)t Quam ob rem erjam apud Graecos

& Romanos rari erant Imperatores, eloquentiac im·

periti 5 non tantum ipfi iingulari voluptate & defide-

rio has traftarunt _artes, fed etjam Rhetores & orato-

res in bellum fecum duxerunt , ut, junétis quaii viri¬

bus , milites ad fortitudinem praeftandam incitarent·

Qua enim re unquam Imperator facilius fibi devinciet a-

nimos militum, _quam oratione, eorum inclinationi ge- nioque adcommodata? Alexander Magnus hujusrei fuit

obfervantiflimus 9 pracliurn jam jam cum Dario com-

miflurus ₅ quippe in concione, prius habita ^{, eas attu-}

lit perfuafiones ⁹ qua: Macedonibus, avitac bellica: glo¬

ria: aemulis 9 Gra:cis, vindi&am injuria: iibi quondam

illata: fitientibus, Thracibus vero & lllyriis ^, rapinae

dcditis, animos & calcaria addiderunt, ad extrema

quadibet pro fe tentanda. Rex Guftavus Adolphus, glo-

riofiilima: memoria:, oratione fua inveåiva in caftris

ad Noribergam, ita exprobravit militibus fuis rapinas *

quibus fe per fas & nefas ditare geftiebant, ut ab e- jusmodi vitiis in pofterum penitus abftinuerint pj.

Atque b<ec eft ^, dicas, facundia Principe digna, Eloquio tantum »ebilitatis ineß q\

Hinc nullus dubito

quin ignorantia hujus utiliiTimae

fcientiae, multis, in muniis iuis rite obeundis,maximo

fit impedimento. De hac re olim conquefti funt Jo¬

hannes Friedericus EJe&or r), & Mauritius, Princeps

Saxonia: , a nbo confitentes fe haud ^raro negotia

fua non ea vi* atque dexteritate exfequi potuiile ^{} ac} ß

hae inftru&i fuiifent fcientia.

m) Libr. II. de Imperatove. n) de Oratore Libr»

II, 0) idem de claris orator, Libr. p) Neuntair fonder-

bare Trattat. von Krieg. Cap, III confr, Loccen. hiß. Ke¬

rum Svecic» Libr, Vlll· p. $) Ovid. Libr. IL de

Ponte ep. j, r) ex concione funeb, J*fii Main. /f. /jj^,

14 ) o C

§. VIII.

Duo funt Rhetoricae velut brachia,, quorum al·

terum in fuaiionibus & diiTuafionibus viget: alterum

in controverfiis & judiciis fefe exferit uberius t).

Si enim ingreffi fuerimus curiam, judicia, tribunalia ^>

videbimus utique ibidem vim atque virtutem fuam ex-

ercere Rhetoricam. Sunt in republica facinoroii &

mali, qmbus nihil facrum, nihil fandlum eft, qqibus injuriam facere aliis, nequicquam eil religio; qui bo-

'nos fupprimunt, innocentes adfligunt: rurfus alii bo-

ni & innocentes, per calumniam ^* maximorum cri¬

minum rei agunrur, potentiorum invidia & odio prae- gravantur: ipforum cauffiam agit oratoria, hos defen-

dendos fufcipir, & judicibus innocentiam eorundem

demonftrat. Ut hocce officio jurisperitus rite fungi

-queat» debet argumenta excogitare & iovenire, in-

venta difponere, difpofita exornare , exornata claris

& perfpicuis rationibus, vel ex aequitate, confuetudi-

ne, lege divina & humana petitis, roborare» robora-

ta vero, optimo modo» judicibus infinuare. Infelici

fane omine haecce omnia fuccederent » fi quis. prarce-

ptis oratoriae non eflet inftruétus. Eloquentiae itaque

iludium maximoperecommendat ftudiofis juriSjVir Con- TuItiflimus,Academ. Carolin,Prof.David Nehrman: dum 'ita fcribit: En Lagklok måile fielf kunna tala och fkrif-

wa med befkied, eftertrycic och behag: alt derföre

är Eloquentiae (ludium mycket gagnehgit för ^en Rätts klok; ty thenna wåltaligheten, når then manlig år, och ej beftår af ett blott ordeprång och manwåder, lårer honom, huru han med iitt fkrifwande och talande må

kunna' erhålla andras wålbehag ^, och fulkomligen <>f-

wertyga them, fom wederbor, om måhlets råtta iam- manhang u). Quantum fubfidii in cauffis obfcuriori-

bus capiant jurisperiti , ex quatuor illis ftatibus, prae-

fertkn

«* ) o f s#

fertim conjedurali, quos inculcantlibri Rhetorici, fatis

id comprobavit Cicero in oratione pro Milone,

ubi totus, quantus, occupatur in detegendis iniidii*

Clodianis jargumenta fcilicet, quac jam, brevitatis cauf*

fa, ficco practerimus pede, depromens ex dido illo

ftaru, uti videre licet in oratione citata. Charta mc ciiius deficeret, _quam oratio, ii omnes illos enume-

rarem, quorum vitia ac fcelera fuis orationibus in ^pu¬

blicum produxit Cicero, oratorum omnium pracftan-

tiflimus, quosque ctjam praefentiffimo capitis periculo

exemit idem. Sufficiat adduxiffe exempla Sexti Rofcii

& Catilinac; hunc ob crimen oeeifi patris, cujus fal-

fe accufabatur, domo & laribus paternis ejed:um, ^pa-

trocinio _exutum, omnibus bonis fpoliatum, imma

jam "jam judieum fententiis occidendum, non tantum facundia iua prorfus divina liberavit, fed etjam ipfum calumniatorem, Chryfogonum, convicitj illum vero ,

deteda prius ac frada ejus nequitia , mor ti tradendurn

eadem ipfa curavit. Fingas jam jurisperitum ea igno-

rare, quac boni oratoris funt; fcilicet rationem ani*

morum movendorutn, magno id periculo cerrefuerit

reo innocenti, qui odio magis ^, quam crimine pre*

mitur: facias rurfus, eidem accufandum efle hominem facinorofum, facrilegum vel homicidam, qui ^tarnen finguli gratia apud judicem valeant, quid tum ei Fadti-

tandum efiet, ii artem perfuadendi non rite calleat * Quid itaque uti lins eloquentia ? quid Uber dllus ? qua fe·

runtur patrocinia fupplicibus, ex-citantur afjlitli ^{^} datur mi- ferit falus , rei periculif liberantur 5 qua femper armatur

praßdium amicisy opem alienis ,falutem periclitantibut ^t invi-

dit vero (ß inimicis metum Gf terrorem ultro feras,

t) cfr.Caufini eloqv Sacr. & humanap. 600. u)Jurüpru-

dentia Civ. Suec. I

afdein. C.I, §.34. v) DiaJogus de e·

loquentta p. m. 6$p. c jr. Dialog, de Or a t or ihut c, j.

§. IX»'

16 493 ) O (

§. IX*

Tanta eft utilitatum oratorias magnitudo, ut, quo demum cunq$ mentis noflrar converterimus aciem,vi*

deamus hane ipfam, fuam exferere vim. Vix ulla vi¬

ta: pars ea carere poteftj absque hac jaceret divinus

eultus, jaceret religio: non eiTcnt, qui publice ^popu-

lum de fuggeftu docerent: immo templa deiolarentur

& fchola:, virtutisqj feminaria penituscorruerent. Illo-

tis quafi manibus ille fåne tra&aret res facras, quido-

cendi provinciam fufeiperet fine convenienti methodo

ac difpofitione, fine verbis puris ac perfpicuis, fine

numero fuavi ac decenti, & denique fine ullo orna-

tu troporum ac figurarum. lllius oratio redoleret

fane meras battologias, tautologias, & plura ejusmodi

vitia& foeda orationis monftra. Dubium itaque non eft, quin ornamenta Rheterices in facris concionibus, ma-

ximo cum auditorum emolutnento, ufurpari poifint;

,,plurimi enim homines adfedibus plerumque ita du-

5,cuntur, ut nuda atque acerba veritas nonnunquam

„naufeam in eis excitet, niii, amcenis involuta locu-

„tionibus, ^atque lenociniis fuis condita, adpareat

Abfint ^tarnen _quam longiifime omnes blanditiae ver- niles, abfit quoque nimium adfeftata ornatuum Rhe-

toricorum copia; plus enim defatigant, quam com-

movent animos auditorum. Åpte proponet dogmata

fua facer orator: ad excitandam virtutem erit ardens,

in vitiis improbandis afper, in bonis Jaudandis orna-

tus, in adverfis denique levandis mitis. Verboi ccti- ,»cionatorum oratio debet efie folida, gravis, fa η ita ,

5,cafta, fobria maxime, ubi de Deo & facris myfte-

„riis, ut in principiis fieri fölet, adhuc fedatus fermo

„efl: i altius ingreflus licebit fe attollere» figuris co- ,,piaque & laxitate orationis diffundere,· iempertamen

„apud populum dicentibuscompetunt propria vocabu-

4M ) o ( *»' ₁₇

Ja, _aptae translationcs ex rebus notis Ϊ conformat!o»

nes & figurac ornnis generis, oratio plena, fucculen-

,,ta, clara, diferta, exemplis & di&is intexta, &, ubi

,,opus eft, incitata, ardens,pugnans*)· Porro Rheto-

rica non minus milis, quam necetfaria ^{eft oratori} Xacroj multa enim in facro codice ejus indplis ^oc-

currunt, ut, fi majori cum fruftu ab auditoribu«, prarfertim Gmplicioribus, capiantur éc intelliganttir,

ampliorem _requirant illuftrationem ^, utpote de De,o

Uno in Divinitate , & in perfonis trino: de lapfjj ho¬

minis i de cjusdem per Chriftum reftauratione; de juitificatione coram Deo.· de fide: de baptifmo ^: de

coena Domini: de fal ute & vita acterna. Immo in facra pagina ejusmodi quoque comparent locutiones,

quas facer orator neutiquam intelligere, multo mi¬

nus adverfariis, hifce ad ftabilienda fua dogmata per- verfe utentibus, reiiftere poteih fufficiat acjcjmufle, e-

xempli loco, verba Chrifti teftamentaria in facra coc- na 5 ibi occurrit copula illa tfi, quam Calviniant tropice intelligendam efte poßulant. Quis crgo fi-

ne notitia tropologiae Rhetoricac eos convinceret, errorisque argueret? Quam ob ^rem etjafti lex nofträ

eccleßaftica feveriftime mandat, ut candidati facri mi- nifterii in hac, quac inter reliquas, ibidem nomina-

tas, difciplinas Philofophicas primum quoque occu- pat locum ^, rite examinentur y). Quid, quod, ii

rem penitius infpiciamus, vix »llam paginam, in to¬

to facro codice, tropicis åut figuratis locutionibus garentem»deprehendemus: evplvas v. gr. Prpphetam Efaiam, miraberis fåne peculiare & grande illius di- cendi genus; unde Hieronymus ζ) adfirmare non du- bitavit, illum fuifle difertum, & urbanae elpquentiae peritum, nec habuiffe quidquam rufticitatis admixtum.

Ezcchielem, ob pulcras ennoias & compajationes i.I-

C Ύ~ _luftref

AS 48* } o ( $ϋ·

luftrél, fion immerito comparavit Homero D, Fried*

libius. Quid , quacfo, fortius eloquentia S. Pauli' quid artificiofius ? quid denique prudentius & inftru"

étius , quam habita in Areopago, Athenis, oratio ?

quam apte, proprie ac jucunde, ab ara ignoto di-

cata Deo, fumit exordium? ^quam fapienter ab ipfis

quoque Graecorum poetis teftimonia profert 4)? Im-

jiio oratio, quam coram Agrippa in fui defenfionem

habuit# tanta arte, ae fapientia plena eft, ut yix quidquam interomnes oratores poflit fimile reperiri,

Jiinc adeo mirandum non videtur, (i tanquam extra fe Raptus voce magna Feftus clamarit: μαίνγ nacäs. τλ

grtÅAci η γξοίμμΛτΛ tις μ&νίοιν τπξίτξίπει b)% His jam

ita poßtis, faciiis eft reiponfio ad objetftionem illam,

quam obtre&atores Rhetorices regerunt ex epiftolaf.

Pauli i» Cor. I. 17. & Cap. II. 1. 4. !?. Apoftolurp

Jaeic tantummodo improbafie nimis adfedlatam illam grandiloquentiam, fucatam nimis & phaleratara lo- quentiam, neutiquam vero germanam, genuinam &

veram

multac fvadent rationes, omnique caret du- tio,

y*>) StoUii introdttUio dä Hiß or. Liter, p. ιό8· x) Cauf-

β»i eloq*. facr, ö* hum. p. 113. y) Cap. XIX, §, II, z) Jacob, Rauppius Libr, III, Biblioth. Port. Comment· in ßfaiatn. a) AtttXVll. 28· b) ibidem Cap, XXVL 24.

§· X.

Per tranfennam jam itaq; vidimus, Rhetoricam,

cuilibet fere hominum conditioni, iniignem praebere

ttfum, Hane quoque reliquis fcientiis ac difcipliois Philofophicis & ufui 9 & ornamento, effe adftruere

nont dubjtamus. Literis humanioribus in primis hi- fioriac ac poefi quara maxime iniervit: ii eaim hifto-

ria

•fW ) ^o ( Η*· 19 ria fuum obtineat finem, ut fcilicet ex aliorum ex-

emplis virtutem atquc fapientiam difcamus, nec non

ut juftiilima contra nonnullorum vitia, quac adferun-

tur, odia contrahamus t), ope Rhetorices» virtutes

vivis fuis coloribus depingantur ^, necciTe efh Faces

ac ftimuli nom tantum fubdendi Tunt rudi plebecu- lae, quo ad honeftas adtiones to melius perducatur,

fed etjam eis, qui fupra vulgus fapiunt; multi enim bonum, quod adprobant, non ampleiluntur, haud

aliter ac Medea apudOvidium, quac de fe profitetur:

- -

video melior A

proboque

Deteriora fequor: · - ä).

Vitia _quoque, & fcelera ita exponet hiftoricus, ut

amorem eorundem ^ex animis legentium radicitus

evellat, ämplifieatio poteß plurimum, eaque tina Uus ^o-

ratoris efl & propria maxime e). Si quis digne, & pro-

ut fubftrata materia requirit, hiftoriam Regisj vel Principis cujusdam confcribat, eluceat, oportet, in

ejus fcrmone perfpicuitas ac mira facultas; in narra-

tionibus lepos & quidern adftriftus & profluens, fub-

tilis, clarus, adcuratus; in judiciis vero veritas, in

fententiis denique brevitas: nihil ^pura iUußri brc·

vitate dulcius, monet Cicero* Quam autem eleganter

hafce Ieges obfervarunt Cornelius Nepos in expo-

nenda vita excellentium imperatorum Gracciac ; Cur-

tius in enarrandis rebus geftis Alexandri Magni, ne

de aliis loquar, nemo non, nifi Horum fcriptorum ignariffimus, facile judicabit, Rhecoricam inter &

Poeiin tam ar&um intercedere vinculum exiftimatCe-

leberrimus Gerh* Johannes Vcffius, ut eas non mo¬

do forores, fed germanas etjam & vocet, & efie

contendat f). Fin i t inj us eft oratori Poéta, tefie Tub

lio , numeris adßrtffior, verborum autem licentia libe»

rior9 multis ornandi generibus (ocitts ^{ac poene} pari in

C 2> boc

ιό «83 ) ο ( pe·

hoc qut dem certe prope idem, nullit ut t er mints c It ^cum»

fcribai aut de β ni at jus fuum , quo minus ei liceat ea»

dem illa facultate & copia vagari, qua velit g). Si

poeta animos hominum moveat ac deledet, varias

aptas Sc idoneas res non folum inveniet, fed has

troporum luminibus} di&ionum floribus, variarum-

que denique pidturarum elegantia illuftrabit, iine

his cnim tota Poéiis quafi jicet ac friget: carmini

parva gr att a t nifi eloquentta jit fumma ^, loquitur Plinius

b). Porro» quidquid regulae Poefeos de legitimo fer-

monis fine, de adfedluum rnoderato üfu, de decoro

orationis & prudentia adhibenda, jubeant, e fontibus

Rhetorices hauriendum eft. Qui igitur oratoriam, ut

rem indignam minusque neceflariam, contemnuntf

non aliter videntur agere > ac qui ver tollunt ab an¬

no. Namut fe ver ad ceteras anni _partes habet; fic

Rhetorica ad reliquas literas humaniores. Licet ver floribus nudisque amoenitatibus videatur fuperbire ^,

pracparat tarnen varios fruétus, qui reliquis anni tem-

poribus maturi protruduntur, Sic etjam hacc, quamvis

nudos tropos, ac figuras feeuna adferre cenfeatur, re¬

liquis difciplinis lucem clariflimam non poteit ^non

adfundere.

c) Confr. CoUegium Iii β or, Celeberrimi Dn. ProfeJJ,

Trondin mfc. d) Libr. VII. Metamorph, e) Cicer. de o-

ratore Libr. II. f) Confi't. natur. Poef. Cap. I. g) Ci¬

cer. libr. I. de erat. C. XVI. b) Libr. y. ep. 8»

Xi.

Utut nonnulli Rhetoricam, utpote plus ob«

fcuritatis, _quam lucis, difciplinis philofophicis adfe-

rentem, penitus profcribendameiTe,contendunt;at hane

(amen, ii ^res absque Audio partium rite examinetur,

ab ejusmoeli coQVicio plane immunem eife? haud dif-

fieiie

•W ) o ( »' 2*

ficile eil probatu. Rhetonca enim averfatur Bärba-

rifmos, iolcecifmos & idiotifmös, tenebras fermoni obducentes, amat vero inprimis puritatem in verbiSp

& perfpicuitatem in fenténtiii. Has quoqiie requi-

rit Pfiilofophia, illos vero quam mäxiftie reipuit. Qai igitur regulas Rhetorices defpiciiirit, obfcuritaterti &

nebulas orationi ofFundunt, neutiquam vero, qui has fequuntur. Quid, quacfo, ftilo Cicéronis ^evidentius*

quid perfpicuum magis, quid juxta elegantius? Lüben-

tes quidem fatemur, Ciceronem aliter löcütutn fuilfö

iti orationibus, & aliter in libris fuis Philofophicis,

nusquam autem eum perfpicuitatem, immo cüiquc

rei convenientem ornatum neglexiiTe, multo minus improbaiTe, deprehendemus. Hunc nullo modo of¬

ficers fermonis perfpicuitati, teftatur Baumeifterus :

„Non ideo Philofophorum ftylurn volumus eiTebar-

„barum, horridum , incultum, & ab omni prorfus ,,elegantia alienum. Cum elegantia fermonis per-

»fpicuitati nullam vim infert, fed ad eandem potiys

,,multum confert, tantum abeft, ut eam negligi ve-

,ilimus a Philofopho, ut commendemus ctjam earri maximopere i). Quid ^, quod ^, ftilus Philofopbicus erit

dt virtute fimplex purus , integer, validus , fand;* m&'

trona non dißimilis , qua extra fucum naturalibus erit acu·

tus

ojfeus ^t adfiriftus, enucleatus i'). AntiquoS illos Pbilofopnos, fctlicet Democritum, PJatonem, Arifto-

ftotelem &c. in fcriptis fuis Philofophicis ornatum ftili rite obfervafte teftatur Cicero. Quemadmodum ^,

„inquit, ii ornate locutus eft, iicut fertur & mihi vi-

„detur phyiicus ille Democritus, materies i IIa fuit

„phyfici , de qua dixit: ornatus vero ipfe verborum,

„oratoris putandus eft. Et ii Plato de rebus, a civi#

>,Iibus controverfiis remotiftimis, divinitus eft locutus,

>,quod ego concedo ^: ii item Ariftotetes, ii Theo-

phra-

»,phraftus, (i Carneades ia rebus iis, de quibus dif-

*,putaverunt > eloquentes, & in dicendo fuaves, at-

„que ornati fuerunt ί fint hae res, de quibus difpu-

„tant, in aliis quibusdam ftudiis: oratio quidem ipfa

5,propria eft hujus unius orationis, de qua loquimur

„& quaerimus m). Abfit itaque methodus il!a , dog-

„mata Philofophica tradendifermone inconcinno,bar-

^aro atque infueto, plus obfcuritatis, quam perfpi-

cuitatis pariente. Cavendum tarnen eft > ne elegantia

officiat perfpicuitati, potior omnino habenda eft ratio perfpicuitatis ^> quam elegantiac »). Et fic, quäle id

cunqueeft, pro modulo ingenii ^* demonftravimus

Rhetoricam vitac civili multiplicem adferre ufum. Non quidem negamus ampliorem adjungidebuifte tra<ftatio-

nem,fed cumj variac Diftertationes, in hocce argumen-

to, fpecialiores haud ita pridem in publicum

prodierwit, finem opufculo noftro imponi-

mus, enixe rogantes, velis C. L, conati-

bus noftris favere.

i) Injlituti Philof. Ration, ρ. z6. I) C au ff in i eloqv.

facr. & human, p. iij. m) de claris trat, n) citat. in-

ßitttt, Bautneißeri.