eli CERTITÜDINE

Λ

/y·

Ü. B

DISSERTATIO

De

CERTITÜDINE

HISTORICA,

QUAM,

Suffragante Amptiß. Facult. Pbiiojopb.

In

Regia Acad♦ Upfal.

Sub MODERAMINE

ViRl

€ELEB ERR

mag eli £

FRONDIN,

Hift. PROFESS. Reg. & Ordin.

Eacult.PhiLh.t. DECANI

fpe&abilis,

Ad diem XXX. MenC

Maji, Ann*. MDCCXLI.

In Audit. Carol.

Majori publka Ventilat km fubjicit

JACOB ERIC

RoSLAGUS.

U Ρ S A L I Λ.

♦ + ♦ ♦

* * φ * *

Fingere quin liceat pifloribus atque

Nil _vetat, hiftorici fed mage

certa

fides.

® m m

Ominibus, in veritatis invefti- gatione ioccupatis ^, nihil magis

cur« cordique effe debet, tjuam

ut ratrones & cauflas _{rerum, o-} mni dubitatione exclufa , folide

perfpiciant. Hinc enim oritur il¬

la certitudo, _qu« anima eft Co¬

gnitionis human«, hoc alioqui

nomine vix dignat, utpote qua dcftituti, circa agenda

δζ fugienda non folum timide femper verfaremur, at- que peccaremus turpiter,

fcd

& in fce^ρtici fmum ma- xime noxiutn , (ine emergendi fpe, daremur pr«cipi-

tes. Verum enimvero non ubique fert, vel rerum

cognofcendarum indoles, vel etiam mortalis vit«

hu-

jus conditio, ut rrotitia noftra fummum illud certitu-

dinis faftigium attmgatj quin potius neceilitatis velu-

ti lege quadam^j inträ

probabilitatem fubfiftere isepiiTi-

me cogatur. H»c autem licet ita comparata

fint,

tii-

mis tarnen in hiftoriam, nobiliflimam vit« magiftram, injurii mihi videntur illi, qui nihil,

vel

parum

eidem

certitucHnis ineile, camque non nifi iimiiitudine qua- dam veritatis glorian poile autumant.

Quisquis enim

rembaue accuratius fecum perpendit, non

poterit

non

A huic

% 4» )or Ht·

liuic veritati aiTenfum praebere,, gaudere nimirum

fei-

fioriam _quoque fua qpadam certitudine,

fupra

omnem duBitationem poiita , quanquam abfolutae denronftra-

tionis capax fton fit. Periret alioquin omnis virtus e- jus, & mendix plane

föret

titulorum ilie fplendor,. a

Cicerone ipfi tributus,, quando eam teßemtemporum,

Incem veritatis, vitam memortA ^magißram vit<er & nun' tiam denique veritatis appeilävit*. Proteifio certitudinis, feuquod ilern eil, veritatis horrore nudata plane hi*

fioria ηofira, quid aliud eilet, quam ignobiie quöd¬

dam fceleton , ad irommes fallendos cpnfiruftum ^,· iiné

iucco?, iine nervo, (ine fanguine?' Abfk a; nobis quam

Jjongiffime ha?c tam improba opinio, nec corpori tam venufio macuJam adeo turpem, quas omnem ejus pul-

chritudinem deftruit ^, adiizerere- _patiamur. Quamob-

rem disquifitionis nofirx labor in ea nunc potifiimurn

verfabitur, ut veritatis hiiloricar decur,-rndigne a mul-

tis attentatum, in tut o collocare _queamus. Innoxios

autem hofee conatus meos favorl tuo, B» L» etiam at-

qpe etjam commendo, ut ita lapfus mci

juveniles,

cir¬

ca materiam hane arduam _^ faciliorem tanto excufatio-

ηem inveniaot..

$· II;

Bene Timarus, regulam quidem redtitudine , at hifioriam veritate definiri,, dixitrrf). Orane en.im fal- fiim ex:hifiona exulare necefium eft. Hioc Dionyiius Hälicarnafieniis _, iijä'., inquit, rir

aAtjBtiag

^jy

tropik··

b).

Et Polybius eandμι appellat κλείνωτατψ παι^ιαν καϊ,

<%υμνατίαν _{πξος. τας} πολιτικά?,

πτξάξεις,

c). Hujus ^autem

veritatis dum convincimur, ccrtitudo inde _generatur fiifiorica » quam1 propterea per indi*biam eognitionem·

Vieritatis: eomm , qti# exißere ^, fierv, faffdque fuiße ηÄr¬

rant_{ur v}

a)Po'ybh in_excerpt. lib.12. b) citAm·. Greve in diß- de

ΛΟϋ&Ηηι tgftp.ip, c)cit:, Re,ihe.nbJn voLdß,biß^ ol.pAre.Z'pJ??;*.

) o ( *§*· i

rantur _, definire liceat» Vocatur etiam hat t£t%tjvßd-et

loiftoricA, quando ^vcx illa, in angurtiori ieniu, furm-

tur pro βde otuUta ^{, qua} propoßttcni ^prolat# ab ^{eo »}

quem tieque faÜi , neque fallere vclis ^, certo fiimus adfenfum prabemtts d), Objecrtive ^autem coniiderata^, prout nempe monumentis hiftoricis inert; , auftoritatu

qucque nomcn induit» Hoc cafu eam Keckerman·

nus per quandam ad credendum obligationem explicat e).

Sed quacunque demum appellatione iniigraattrr hasc certirudo, perinde nobis erte videtur, modo ipfius reä

iindoles maniferta fit. Ad hoc«ergo nunc praeiipue at- tendendum exirtimamus, quod incrementi impariens,

& fiuduationi pror.fus inimica* formidinem falfi tol-

l .t omnem, mentemque ita afficiat, ut ailenfum ^co-

hibere minime poiTit. Nortram igitur certitudiriern

non folum aequare, verum etjam fuperare morälem

illacn , fenfu vulgari acceptam, putamus, immo phi- lofophicam plane attingere, diceremus, niii veritatum,

circa quas occuparur, diverfa indoles peculiare quod-

dam demonftrationum _genus fibi vindicaret, Omrcés

enim veritates, quas oertitudine philofophica fei^{u η cur,}

necertario tales _, iisque oppofitx plane impofiibile«

funt. Hirtorias autem veritas univerfa e fairtorum e- ventu , qui contingens eft, fufpenditur. Hinc ßubje-

ftum coTiclufioms ^, in demonrtratione philofophica ^#

tam ar<fto nexu cum pracdicato fuo conjungitur, ut hoc, falva iliius ertentia, non pöiiit non ipii ^conve-

nire. In demonftra;tione autem hiftorica, prardica-

tum cum fubje&o necertario quidem conneftitur, ita

tarnen, ut in elTentia ejus nequaquam fundamentum aliquod agnofear, fed in fuperveniente quodam hujus ftatu, ciqueinnexa a'fFe&rone* Ver'bi caurta; quando

Deum efle infiniiac potentiae

a{Tevero<,

fubjeertum in¬

te r & praedieatum adeo neeefTarius eft nexus, ut po~

1 K~i Tica

d) Cler.op.pbfl, tom, i.p. no e)cit. Elf, de,ßd, biß,c.q<

4

lita Dei eifetitia, fequatur etiam ^, illum

infinita cffe

^po<

tcntia. Veritatem ergo effati evi&urus, ex ipfa Dei

efientia, infinitam ipfi poteftatem competere, oftem-

dere debet. Quando autem dico ^, Petmm Upfaliae

haud pridem federn habuifle, idem nexus inter fubje*

&um & pracdicaturn minime interceditr ^Neqf enim ab-

folute Ioqufndo ,neeeiTarium erat» Petmm lurjusurbis

incolam futurum, cum alibi _aeque habitare potuififet.

Nihilo tarnen fecius, qöod Upfaliae aliquando vixerit, argumentis, fupra omnem dubitationem pofitis ^, de-

monftrari poteft. Nititur vero hacc demonftratio no- ftra hiftorica fui-S quoque prineipiis certis atque evi-

dentibus. Cujusmodi funt teilimonia feriptorum fpe-

tftatae fidei, omni exceptione majora, nonnullarque fuapte radiantes luce veritates, e foro philofophico

in auxilium vocatae«

§. III.

Eifentia certitudiihi« hiftoricar breviter fic delinea-

ta, reftat, ut ejus quoque demonftretur exiftentia,

quam quidem virtute teftium fumma ^, hoc eft,

ad fidem generandam fufficienti plane, niti dixi-

mus. Quorum adeo qualitas deßnieoda videtur, ut indoles ipfa rei tanto patefeat clarius. Nos igitur t*- ßimenium^ omni exceptione mnjut, id appellamus, quod perhibet ille, qui rem fatis perfpe&am fibi habet, ,ρα- riter & veritatem dicere _{vult atque} poteft. Quorum akerum, ne deeipiatur ipfe, alterum, ne alios fallat,

efficit. Ante _vero, quam de feientia atque candore te«

ftis alieujus rite ferri poterit judicium,. omnis circa perfonam error removendui eft, Sc prima nobis in-

cumbit haec cura, inquirendi ^, feriptumne ipfum fup- peiititium fit & fpurium , an genuinum atque incor-

ruptum. Quod quidem pulchre nos docet Eifetihar- 5,tui hi§ verbi?: immune prioeipium, & tam hiftori*

*m ) o < τ

föppofititiae, ^quam falfi diplomatis argumentum

& rerum inconvenientia fuppeditat,(i hiftoria vel fcri-4'f

Ptura comple&atur ^, aut i) verba formuiasque illo »U quo ea compofita eile fertur^> tempore nondum uika-"

tas,aut z) res i-lFo ipfo ^tempore nondum exiflentes/'

aut 3) res ab eo9 cujus e(Te dicitur, au&ore, alio in"

loco, qui indubitate genuinus eft, prorfus diveriimq·^

de traditas f). Sic etiam pro mendaci, & nullius au-*«

ftoritatis fcripto id habendum eit,-quqd ab iis, qui prima ejus aetate vixerunt, tale judicatum fuit; vel quod eo, quo innotuiffe dicitur, tempore, pro-

ximeque infequentibus feculis ^, frommes ignorarunt plane: pariter &, ubi oecurrunt άντιχοοηο-μοι, aliique

errores _, quos nunquam eommittere potuiile concipi-

turille _, fub cujus nomine circumferuntur: adde et-

jam, ii aniles fabulas continuerit, & ^res nullius ii·' dei, alia, ab ejus, qui integrkatem & bonam famatn

fe&atur , genio moribusque abfrorrentia, Porro, fcri- pturara mendaci aliqua manu corruptam eile,-nunc

tnanifefta ftili diveriitas; nunc apertae contradidioneij

hiatus iterurn , & ordinis conturbatio; variac liturac ^»

& additamenta, quae in autographo ipfo, & apogra-

pfris probatiilimis, optimisque librorum editionibus

non exftant, produnt. Exigua autem exeraplorum difcrepantia, ad au&oritatem fcripto cuidam derogan-

dam, non fatis eft valida, cum omnis literati populi

confuetudo hoc pracferri jubeat, quod pluribus^, iis·

demque caftigatiffimis exemplaribus confotmeiit. Quod

ß vero ingens deprehenfa fuerit diverfitas,, certe co- dkum quoque ipforum vetuiliorum, ii integri fue- rint, major eiTe debet au&oritas, hoc ^tarnen ipio re- centioribus, multa eruditorum virorum cura iiluitra·

tis>

pluriumque

exemplarium

collatione

inftituta ^, e-

A 3 men»

f) de JF, Ht r. u, §* if*

£ -m ■) o (

nienΗatis, erbique fic liternto eommunicatis, fuum de-

cus fuamque virtutem deefie ^, haudquaguam dixerim.

Hinc jure lnferri exiftimanvas, iniquum omnino ede,.,

de illorum fcriptorum ^, qui nullius falGtasis convinci

unquam potuerunt, quique iub uno eodemque no¬

mine orqni aevo innotuerunt, veritate, quin integri

atque incorrupti ad.nos pervenerint, dubium aüquod

fovere veiie. Atque hoc ådern valet de anda raa- gnopere prcgreHu temporis copia exemplariuην, qaac

publicar poftmodum literatorum virorumcuftodiaecom- mifla.» abinfidiis ii^ominum fraudulentorum, nihil ha¬

bentj quod fibi metuere poffint.

§. IV.

Ab audoribus ipiis omni fic dubrtatione ^remota, rpfa horum fckntia, nohis examinandajam venit. Hane

vvero in i11is cert am omnino concipere licet» qui rem

tiarratam aut fenfibusipfi fuis clarepercepemnt, aut ab

aliis bona fide tradita ad pofteritatis memoriam _propå- garunt. Plurimi certe inveniuntur ^, qui provinciam

fcribendze hiftortae ingreffi, non nifi ea , qux propriis

oculis caram duftrarunt, literarumimnumentis conii- grunt. Unde etjam hiftorix yocem non pauci de-

feendere volunt «are τί'υ ιςίξΦ) cognofter-e ^, vidcre g)

xrel ab in _{& cgur} h), ad ^cam notitix certitudtnem in-

digicandam, quaeipfioculari infpedionidebetur. Qurm-

vis ^autern fatendem Iit, eos in pari ρ reti^o ferrperha-

beri non po(Te, qui nihil nifi *κ τωνάλλων

adierünt, uti loquitur Polybius ^, fieri tameu pucelt:,

ut teftis auritus oculato interdum ajquipolleat, li ninii-

rum ea tradiderit, quae fcriptoris cujusdam ^, fide di- gni, monumentis congr.ua fuerint. Alioqui va¬

let hic Plautinum iilud p/uris *ß ocuUtus teftis unus„

quam g) ifiå, Etym, I, 40, é) Franc, Patricias .Dialog, i, Μ .bi/ler.t

•m ) o c h* 7 eptdm,auriii Ätccm /), quoifaoe apud Polybium cenfet

Hersclitus» dum oculös

άλι3ΐτίξους μάξτνξχ eile,

quam

aures, pronuntiat fy C »utiani hujus rei aperit nobis

„LocKius, dreens, quod in veritatibus, quasper tradi- ,,tionem accipimus, proximus quisque easalteri refe»

,,rens teftimonii.illius vim imminuar /). Namque ut

,,vinumv, quo iapius transfunditur > evanefcic ^{r tan-} ,vdetrque fit vappa, fic perfaepe hiftoria,· qüac a pluri·

^bus- reperita v. rie jadatur,

&

aIiis ^arque aliis vtrbis

„recrtara fpargitur » tandem conrtaminatur ^, δί in fa··

„bulansdeg-enerat m), Teflis igirur auritus^,, ii juftam

ficiem merebitur , aifiduam in veritate mquirendavo·-

peram colloobit, neque prius, ^{quam cam} inveneriti, acquiefcet. Ih cujjus- retmemoriam5 judice Tileman-

no ».-■), ab fiebraris, adä dcTignandum opus-hiftbricumt.

ufurpatur φ~πο, quod defcendir ^a radice ^{ϊΠΤ: quafi*}

vieyinqmßmt* Dein quoque ad majus taηto d i dl is a fe

robur conciiiandtim cos , ex quibus profecit, nomi-

^rare,. hrrmo fingulis- narrationum momenris fantes i»

pfos, unde fua hauferit, fignificare debet , ur ita o*

mne txdudarur de probitate ipiius dubinm. Adhibe*·

bir quoque quemadrnodum dicit Lucianus, cvvtaivπολν>'

&

SvyafjLw iofarpjTiKjjv

^, atque in iis^{r quae} defcri- bit, fitis crit verlitus.. Quod ipfum innui^t quoque a«

cunffimus Bürclqus hoc effaro fuo: nemo-pr o dignita te

biforiam· compουet·, cujus· indoles non fit dpta· ea quoque gtrereyquabifiorlcidefcrtbunt o)..Qüod ίΐ veroquidquam#·

ab incertat famae audoribus.acc<ptum> pofberitati tra- dät, prudentiffimam iHam> ^a Curtio additam caurelåcr

obfervabit _„ quiv cum de canibus in rcgione Sopbite

venaricw i) Trutut. v* 6 g. k)lib. 12 fot 746, i) de intell'. hum;

k_{4. c} ιό. §. to m) Degor. Xuhear in retefr. hiem.fieWjß-.p*.

ijt· n) in difcur.philalog. de bi/fe.,delettu, oj in Eupbormt.

gpir>t. *>·

t ) o f m-

venaticis quaedam memoraiTet, Hbi non fatis Ocplorata;

basc fubjicit verha: equidetn plura tranfcribo^ quamcre*

doi η am ne c Aåjfirtotatc fiiftineo, de quibus du bito, nec[tib*

ducere, _qua accepi p)»

§. V.

Adhuc veno teilimonii cujusdam virtus plena mi-

dus & fufficiens nobis arftimatur _, donec acceflerit o-

Ptimum _de canåore fcriptoris Judicium ^, quivel maxime

noc efficit, ut narrationcs fuas ipfis rebus geftis appri-

me congruer*.cupiat- Hac ρ rasfen^te., nullo modo a reritatis tramite in transverfum fe rapi patietur, quin potius id aget, ut ubique duo haec magna hiftorias ju-

ra ferventur :. ne quid falfi dicere audeat , nec veri

quicquam diifimulet; atqueadeo, hiftoricum Luciani .αύτίνομον ^και eißetritevrov, cujus ipfe ideam eleganter expreilit, niorsbu* referat. Τοινΰτος, inquit, μο) ο συγ*

γρΛ^ενς

εςω ^>

4φοβοςι då*'κας-ος, Ιλΐν&Ζξος

^, πΑ\ρ*ι<τίο&

jtcii αλήθειας φίλος, ωςο κωμικός φηιτι χαγΖκα ^(τνκα, x>y

β-κωφην σκκφϊ,ν ονψα ατών q)% ltaque geiia exponet,

jnon qualia fieri delauiilent> fed

quaiia

fint, aut fuerint»

.ad inftarfpeculi, acceptas rerumimagines fine ullo fu-

co reprasfentantis. Hanc vero integritatem hiftori-

ram in licentiam quandam, oratoribus folum & poé-

tis concedendam, tranfmutafle videtur Leibnitius , di- rendo: fatendum eft , ut in fcenico _opere machinas'c igpparere indecorum effet; ita hiftoriam aliquando"

nonnihil de pulchritudine amiiTuram ^,,fi cauflae vera"

Jemper cernerentur,appareretque heroas fubinde pue-<l

<rili ftqdio, aut muliébri libidine, autctjamferyili ^cu-"

.piditate qgiiTe.r), Rettin* tnulto Lucianut, hiftoriam«'

non angufto ifthmo^>

Ted

magno intergerino muroab"

- encomio

p) lih,p. c. /. f)

in inßrutt. de

fcrib. biß, r) The*

,μλ[. de fide jurid,\c. 2.§. Jft h*c verba affert, ex (od, jur·

gent, diplomAtU»,

4M ) ° ( Ht

Cneomio diftinétam elfe, ebfervavit^ ///«unumtiifto-**

riae opus finemque efle utilitatem, qu« cx veritate*' colligitur; jucundum vero melius eife, fi eam, ut"

forma athletam , comitetur s), Quae fapientcr ab ^eo

monita ii quis neglexerit, aduiationis crimen prona

fufpicfone in fe derivabit. QuemadmodutrvetjamBo¬

dinus _ι fe eas hiftorias probare non pofle , fatetur,

perpetuas laudes ac virt utes ejusdem ^, tiuUa vitta com*

memorant,· quum nullus fit tantaintegritAte tfl prudenttA9

utnon fdpifiitne ofendat. /) Qu* ^cum ita fint ³ fenten-

tiae illuftris Pufendorfii fubfcribo, qui, noile, inquit%

deberecenfores hiftoriar, ^ea lege ^natos cfle princi-"

pes, ut ipiorum egregia aut prava fadla non poifint"

non in multorum notitiam incurrere _, quae qualia-"

eunq*,iavenerit, ad pofteritatis mcmoriarn tranfmit-"

terefuojure baud dubitat hiftoria, cujus liberrimam«

cenfuram nemo principum* niii re&e agendo, efFu-tÄ gerit «). Confentit hifce Tacitus, ftiftoricus gravifft-

inus , dum ita fcribit ^: pracipuum munus annaIium reort ne virtutesfileantur, utquegravis diilis faiiisque ^ex pofle*

ritAte & infamia metut fit v). Scilicet, data ^maxime

opera»

cavebit fidelis

hiftoricus, ne in vituperando,

aut laudando,modum excedat>quorum pofterius ^Sene-

ca in Thucydide, Salluftio* & Livio prxfertim, fe·

quentibusque ^eum hiftortcis, reprehendit tv). Atque

cx hifce jam allatis ad oculum patere

exiftimaverim,

in teftibus non folam prudentiam fpc&ari, ^{verum et-} jam, ^nutn fint intcmeratac fidei viri: _camque ob cauf«

fam, hiftoricas curationes foiis olim facerdotibus con-

creditas fuiffe , fcribit Tilemannus χ), fiquidem ad facerdotium eligerentur# qui au&oritate reliquos ^an-

tecellerent. B §. γ[0

, *)to· tit, t)meth. biß,^em4,u)inpr*f.eomtnent.derebus Spee.Csnf, Langlet duFrefnoymetb.pcur.etud. Ρbiß,ρ,m,40j,

p)dnuALy,Cj. tv)

jvAfiriu/,

x)indificnr,sit,p. m, ζit.

m%' >o (

f. VI.

autfcm teßimonlum ^, cum Hieronymo

ilfud

4i*erim^> _f«0^ caujfas ^non

habet menttendi y), hoc eft,

ita comparatum

efte debere hiftorias fcriptorem, ut

nulla plane ad

mendacium dicendum, validiflima

ve-;

road illud

ipfumfugieudum> mcitamenta adiinr. Ge¬

neratim loquendo, plus« fidei

tribuendnm videtur hU

floriac arcariae^ _quampublica:

au&oribus,

utpote

qui*

bus muita veritatis tradcndae impedimenta non raro obftant, quibus jatir

recenfendis fuperfedemus. Nc-

que tarnen propterea

exiftimandum eft, ab bis omnera

exTulare veritatem, cum in pluribus ^, ex

fpftragio vi-

rorum erudftorum^ deprehendatur candor

fummus*

& integrrtas plane

laudabilis» Hiftoriae

vero arcanac fcriptores, cum

nullo emolumento invitati,aut

man¬

dato ada<fti, quin potius

folius veritatis ad pofterita-

tem transmittend<£" amore dutfti ? manus ad

fcriben-

dum admoveant, meliora de irs i^erare^ aquitas ja-

bet. Certe in ipfis indicium

eft, quod

1K plurimum

modeftiar

amantes,

ab inani quavis often-

iatione alieniiint ^, & eundem ubique

integritatis

ca- lorem fcrvent, nec unquam ipfi ftbi

contradicant,

ne-

dum male cohacrentia relationibus fuis interferant.

Harc

vero narrandi fidelitas in iis santo facilius animadvertl poteft ⁵ quanto

certius

patet, eos,

qui falfa

pro

veris

yenditare folent, ne difficultatum ^, hinc

inde fubo-

rientium > labyrinthis

irretiantur, adeo plerumque fe

torquere* ut

anxietas nimia,

qua

dolum fuum oecul-

xare ftudent , impofturam eorum

maxime prodat. Con¬

tra iogenuo

homini aliquid femper ineft,

^quo

fe

^o-

mnibus facile probat,

ariimosque iibi devincit,

atque

ad fidem iibi habendam obftringit. Id quod

Ariftote-

les etiam

perfpjciens*

τ

hg-, imwurty inquit, nifivopw

μάλλΛψ ρ) Tom. I. ορρ% epiß*.ρ

μαλλΜ ΚΑί ταττον ζ). Quamobrem

Melchior

Canus-»

Epifcopus Canarienfis, hunc in modum

difterit:

mihi4'

fane aliquando & verum in

fcribentis fiaceritate

can-<*

dorque elucet, &mendacium contraaufåoris angor &<f

callidiras patefacit λ): Indubium porro

fignumeft,

veritatis ftudio illum duci, qui inimicorum virtutes

& amicorum vitia haud diftimulatj quin potius, quid

in hls reprehendendum, aut in

illis laudandum fit

^,

iine fuco aperit. Et quum nihil bominifitcarlus, quam ipfe eßfibib); candorem nemo fuum teftatiorem face-

re poteft, quam fi ea, quac jure

ipfi

vitio verti

pofi·

funt, _neque iubticeat,· neque

caufiTam fuam ulla

ra-

tione colorare annitatur^ contra, quam fedt Julius Caefar,qui proinde eruditorum

calculis vapulat

c). Nec

minus culpandi funt, qui cacco in patriam amore

abre-

pti, pra:rogativas cumulant, inßituto non malo> [ed a*

diquando prafidenter ntmü, dum omnes Iacuuas explere ca·

nantur dj,

§. VIT.

Inde etjam , quod quis res

plurimis

eodem tem¬

pore notas tradat> coliigere licet, eum vera loqui velle, alioquin enim ab iis, qui earurn omnium acque gnari funt, nullo negotio mendacii argui pofiet. Et fomaquidem, quamvis plcrumque, ut canit poeta >

Tamfißi pravique tenxx^ quam nuncia veri e)y

tarnen* in notoriis vim exferit prorfus eximtam ita*

ut circa haec vel Cola interdum probationem efficere

valeat. Tantum poteft confentiens teftium idoneo-

rum multitudo. Nam quse in fingulis fides

defidera«

tur) in omnibus quafi conglobata robur accipit, &

B1 ad

ζ) Rbettr. I. I. c. z.§.g. a)Rechenb. dijf. de bono hifi.

ξ. 47» b) Terent. Adelph. I, u 14. c) Rechenb, dijji,

cit. §, P- Vojf, de biß. Lat. I. z. c. 13. Sveton. /. /. c,56. d)

Benz, kiß, ecel.p,vt> zi% e) Virg,

&nfd,

I, q,.p,

it «er ) o c g*

ad convincendum fufficit5. cum fieri omnino nfcqucaty

ut magna hominum turba ^,

in

re

fenfibus

clarc ex¬

poiita,

falii, & hi partim ßbi invicem

rgnotr,

partim

diffentientes, partim extra amicitiac ac confortii jura

omnia pofitr, in mendacio

confpirare

pofßnt* vel et- jam vefint; pracierttm,

übt

nulluni tam iniquo laborr pratmium propofitum deprehenditur. Quod procul du¬

bio optime fecum perpendit Pfinius, hune in modum

differens.* Melius omntbus> _quamfewgulh crediturf ftnguU

emm decipere &decipi pojfuntt nemo omnesy neminem o~

mnet fefeüerunt/}. Quaproprer re<ße ArißoreIesy pc-

tentijfimampre&ationem eße⁹ affirmat, β in id quod dici*

mufy omnes fide dignioreß eonfentient g), Et hanc ob cauifam _v qui res fui acvt perferrbunt * faciFe fediori»

bus ftdem facrunty quippe quorum commentarir,, o»

mniiim utut terantur manibusy a nemine ^tarnen fallt-

tatts convinci poffunty & publica adeo fe tutnror au-

^oritate. Praecipuum vero ejusmodi hißorris ad rä¬

dern pondus accedit,

fr

in

lucem emittanturr

fpiran-·

tibus adhuc ritr qui rebus ipfr interfuere* vef praefue»

runt erj-am, eorumque calcufo eotnprobentur* Sed

fracc ποπ ita accipienda velim^y quaß unrns teßimonro*

nihil plane credendum eilet5 nam hujus quoque au-

«fforitasiriibata manet, ubr idoneisargumentis adßru-

éta fueric. Scilrcet aliter phrlofbphr judicanty afiter feges. Prorncfe ^neqne

ilfafrr fidcm

in dubrum vocare Icetr _quae1 \ref unrca

teffe,

cujusvirtus du

dum

^expfo·

rata efty munita, confpiciendäm fe praebet. Porro id

quoque ad opimtonem·

veritatrs pfuFrmum

conferty β

ex il la· ftdey quam

i pfr haben

t alii^T nihil ar<f. cum uti»

iitatis redundaverit. Id enim hraud dubie ^{ut certum} affumr poteß ^>-

neminem

y qui

jußa

rerum notitia in»

ßrudiuseßy niß bσηi cujusdam confequendry ^{vet ma-}

^

;

Fi'

a»

/) InPAneg, ^e, g) Sißnh* dt F. ILc*7.§*^14*

4H ) ° i Hl· **

Fi avertendi gratia, falfa veris fubftitwere.

Sic alii

ve»

ntatem deferunt, quoniam ex

mentiendi calliditatc

voluptatero capiunt j

alii

^* ut

peeuniarum nonnihil

luerentur $ alii» uc ab ii* grattam ineant ^,

de quibuf

ipes fortunaeqae

ipforum pendent, vel quibus alio

nomine obftri&i funtj alii» ut injurias fibi illatas ul*

cifcantur* & peftilentum virus fuum evomant; alii denique

altas ob eauffas, quibus indagandis ingenii

ae propenfionum in

finguli*

notitia

maxime infervit·

§. VIII·

Addtmus adhuc, ingens in

verifatem amoris

ar¬

gumentum efle, ii quis, teftimonium

perhibcndo,

in prafcntiilimum dtfcrtmen ^, filentio

alias facile vitan-

dum, res fuasadducat» Dum enim quispiam fua fpon·

te periculis ^, a quibus eeteroqut natura

abhorret

^,

fe offert* gravem

fubeffe

^poto

cauffam,

cur

fide

dignus judtcetur» Neque id

pfane infirmum vide-?

fur ad veritatis ffudium figniftcandum, fi quis narra- tiones fuas juref urando confirmaverit. Vix enim, ac

ne vix quidern»quisquam adeo fems» & aeommuni ra·

tionis humanitatisque fenfu alienus effe concipitur, ut perjiurium committendo,

uitimisfe diris

ex

animi fen-

tcntia dcvovere velfetr Pari ratrone candorem teftis alicujus id manifefto evincit, ii rem periculofar afeae plenam vidcns>,de tis fcribere, qui

proicribcre poffunt,

nomen _, quam veritatem ^* occultare maFucrit, ^{quo *}

extra metum pofitus, liberion calamofuis fingula co- foribus pingeretr In fcriptoribtu emmr ut dicit Hugo

Grotius» fUdlitM magUv quAm ηemen attettditur h). U-

trum veroex amore veritatis, an alias obrationes,no·

men quis fupprefférir, ρ tebit» ß modo jam

di<ffo

exa¬

men ejusrei inftitutum fu rit. Allata autem ad cando-

tem teftrsprobandum argumenta» nunc

plura

concar«

re re

l·) De v er11, rei Cbriß* t ^g, §. φ

** ) ^o (

i#

fcire débénti dum qu« non profunt feparatim ^{, con-=}

-junfti valent; nunc fingula fuffieiunt; nam, «t

verbis

-Hadriani ImpCFatoris utar, alias ^numertu teftium >

alias

dignitas & ^aucloritas, alias ^v(luticonfentiem farna^, tonfir-

mat rei , de qua quaritur ^^fidew i). Ubi jam ex

fignis

minime faliacibus (cientiam carcdoremque fcriptoris a·»

i:cujus certo inferre-valemus, tunc demum ejus

tcfti·

monium firmuro eenfendum eft; Quod ipfumLambecius

quoque,'Hifenharti judicio,harumrerum

callentiffimus,

oftendic, dum teftis fide digni chara<fteres, paulo fufius

ame expofitos, infafciculum

quafi colligit,

pro

indu-

bitatayinquiens, hiftoricsc artis lege pofkum eft, de re-"

bus antiquis, & ante memoriam

noftram geftis, prae-"

cipuam maximamque fidem iisawftoribus adhibendam"

die, qui illis ipiis eemporibus,

de quibus agitur, flo-"

ruerunt, totumque teftimonium omni exeeptione ma-"

jus eile, (i ad

«tatis^yncfironifmum

quatuor ha»c

infu-"

per accedant. frimum ea vicinitas loeorum, ut vel"

intereife fcriptores potuennt

rei

narratar;

deinde

ea"

daritas fa&i, uttempusaliacque circumftantiae certo"

feiri poruerint, tum ea qualitas arguments» ut nec"

ires nec ftudia locus (it₅ denique ^ea narrationis

fidelj

"

tas,ut major accuratiorquemon

poÄita^diligentiifimo^

cpjoque fcriptore defiderari b),

§. IX.

Quin defcriptas hucusque muneris hiftorici partes

plurimi rite implere queant,

inficias iturum

opinor ne¬

minem. Neque enim plus requiritur ^, quam quod praeftare in hominis

poteftate iitum-eft. Sed,

dicis,

verifiimum eft, illos, qui hiftoriam fcribere pos-<c fent, ^arcanorum arbitros<& confcios, vix unquam"

velie j qui volunt, vix unquam fatis reéie pos-"

fe. I). Hinc tot-fabularum plauftra in hiftoriam in- vehit i) Eifenb. de F* H^e.4, §.7. k) Lib: 2, rer.

Hamburg,

p.j2> l) BitrUng, dtPyrrhtnif,

Biß,

c,,4,

§.j♦

vehi > dism alü ca in literas referimtqusr non fatis

tenent percepta % explorata;

alii

pravis

obfecundan-

tes affedtibus, fubditis quafi calcaribus, in mendacia

ruunt, Quin

faeillirtio negotio fieri poiTerut pruden*

tifilrnus alioqui fcriptor

fallatur,

quod exemplo Thiv

ani manifeftum eft, communicata de lapide mirabrii

Bononienii fabuladecepti «?). Eile ^prsterea auri facram

famem. Hane ad explendam hiftoricos iaepiiFirne ave- ritatis linea defie&ere. Alios odio litare $ alios fes-

do adulationis crimine fe obftringere ; alios denique Traj. Boccalini ⁵ PauL

Sarpil·,

jac.

Boufadii

^, Greg.

Leti, aliorumque funeftisexempiis

edo&os,

veritatem

hiftoricam odium, odium Iliades malorum parere, a veritate fcribenda metu prohiberi. ^{Imitio, quam} parura

ex fide feribant hiftorici 5·, inde porro conftare,.. quod

mulcorum , quac diu pro veris habita funt ^* falika.-

tem fequentiura ternporum

induftria-detexerit, quod*

que non modo eadem inre

diverii diverfa

tradantf fei etjam archiva

archivisjteftimonia tefUmoniisj-contraria

fint. Hxc omniarfi opus föret,pluribus,quam ρτο votOi>

exemplis

comprobari pofle. Prodiiife quin

etjam ex hiftoricorum ordinequ-endam,qui ingenue profeifusfit;

neminem- feriptorum , - quantum ad bi/loriampertinet^> non

aliquid

ejfe

mentitum- n)>

Accedere & hoc

⁵ in nullo

hiftorico , quamtumvis

bono* defuturos fubtiies

fan»"

guinis motus» ex

naturali

temperamento

ftuentes

tiC qui efficient, ut

interdum la*de digna reprehendat

,cc vel, ^quae cenfuram merentur,

approbet,

prout nsm-Ci

pe cum

ipfiusinclinationibus

conveniunt, aut iisdem"

repugnant o). Denique hiftoricis? utpote injuratis >l(

& fortaflis etjam impune falfa narraturis, ^non creden-

dum eife; _quum teile»» qui in

judieiis adhiberi folenr,

ijure- m) Greve in dijf.tit.p* ιγ. η) VopifcutinAurel*c.ζ,

o) Vid* Qéf.j, in additam. ad Tam* 10, obf, Se/eflLp*/M+J704

16 4^ ; o t

jurejurando licet fidem fuam

obligaverint, facpenimje·

ro tamen mera mendacia fundant.

$. X-

Sedhacc,, utut fpeciofe nobis objici queant, tan-

tum tamen non trahunt momenti, ut certitudinem hs- iloricam vel minimum labefa&ent. Nam ii unicustan-

ium hiftoricus (it, qui aliquando vera (cribere & po-

tuit, & voluit, certitudo noftra firmo Ilat talo. Efle

vero plures, qui femper fere, ubi

poilunt,

poiTunt ve-

ro quam faepiifime, veritatem dicere volunf, ex

infra

adducendisconftabit. Deinde non tam de arcanis re»

rumpublicarum » de

coniiliis*caufisque

^{eorum ,} qu*

fiunt atque geruntur, fermo

mihi

eft, quam potius

de fa&is generalibus atque notoriis^,quae quum in mul-

torum (imul fenfus incurrant, nuHam admittuntdubi-

tationem. Dari malae affli&aeque

"fidei

hiftoricos, 8c accuratitfimos etjam integerrimosque nonnunquam la-

bi potte* non diffiteor. Sed quid inde ? Num quis

adeo mendaxfcriptor, qui non aliquid veri mendaciis fuis immifcuerit? Num propterea quod falli quis, 8c decipere poflit,

ftatim fequitur,

eum

deceptum

^quoqj

efle, aliosq;

fefellifle?

Num quac

falfa

funt* atque in-

certa , eorum quae vera firnt, certitudinem tollunt?

minime ^vero. Nam de facris tantum literis Talet il·

lud Auguftini: frAcia vel ieviter diminuta aucitritAte ve- ritatis,omnia dubtA remAnebunt ρ). Scilicet au&oritaS fcripturac

divinitus infpiratac abfolute

&

(impliciter

in-

divifibilis fit, oportet^ au&oritas autem fcripti, ex üde humanapendentis, individua efle, nifi fub certii conditionibus, nequit, quibus fi non fatis fuerit fa¬

ktum, au&oritatem fcripti illius fia&enus efle dividu·

am, confequitur. Hiftoricus ergo in uno falfus, irt aliis tamenfidem meretur, Siigitur

quandoque

huma-

ni

f) Lik*dentend\ r. fe,

' . ■

'

^.

\ '

'

'

4W -> o t

Si»·

17

&ί quicJ pafliis

Ht»

non i deo

ftatim rejiciendus elt» vel

pro

mendaciorum architedo habe

^η

dus» Id quod hoc

fimili Voffius illuftravit : ut pauxillum aqu« marinae"

non dico Eridanum aut Rhenum·, fed ne lluentem4*

quidem falium eificere poteft ^, ita nec hiftoria men»*'

daxdici debet, cui fabuloii quid irrepferit q). Eoet-"

jam fpedant haec Tilernanni: non

aJiterut amfexille«

perhibetur» non qui omnia,

fed

qui pleraque exarte"

conficit, Jta bonus hiftoricus putabitur, non qui o "

mnia, fed qui pleraque

€de & integritate hiftoricao"

bligavit r). Quando igitur

Chriftoph. Carolovizius,

in aula Mauritii, Eledoris Saxonias, ^rnagnac dignita-

tis vir., propter unum

Sleidani, praccellentis

caetera hiftorici, errorempronuntiavit : ejus hiftoriam λdime re

fbi fidem omnium fuperioruw hißoriarum s)} i ha quidern

vox non eft toleranda. Levis certe teftimonioruna ali- qua difcrepantia cenfebitur* &

talis,

quae

rei ipfitis

ve-»

ritati nihil detrimenti afferat$ modo in fa di, ut ita di-

cam, iubhantia conveniant. Si veroarchiva & teftimo-

nia inter fe prorfos pugnent^accuratiustamen examen in ft ituenti luculenter coniiabit, quorfum inclinet veri-

tas. Sic de Anna Bolenia diverfa plane memoriae ^pro-

dide^runt Sanderus atque Burnetus; fed hunc fincerio-

rem eile res ipfa loquitur. Camdenus pariter & Bucha-

nanus circares Mariae Stuartac mirifiee diilentiunt, qua

vero fide uterquc fcripferit, ex Mel villi commentari©

difcimus. Et iic in reliquis caufiac diilenfus probepon- derandac funt, eique

teiti

plus deferendutn, cui major

veritatis lux affulfiffe depre hen ditut. Decetero,qvurrt

non defint, qui in quovis fcientiarum genere multa fe·

cu$interpretentur ftatuancque,continuis

dubitationum

fludibus, quicquid noftra: cognitionis

eil,

agitaretur^

C fi _pro-

, q) De ert, biß. c.y, r) DifcMr. cil,f, /z/, /) BicHt φ Pyrrb,biß,f,vt,Μγ,

ι* 4M )V(

%m

Ο

projédå^qyorundam &*cifrenata licentia, immo pro*

tervia , difciplinarum

certitudinem labefa&are poffet.

ürgumenti

ißius,

ex

lubrica teftimoniorum forenfium

fide petiti, omne

robur proßernet folida (na. refponfio-

^ne

fcifenhartus. Hiftoricus

^?

inquit^ non eadem, qua

tedis in'privato

obfcuroque

ac

forenfi negotio, fecu*

„ritate'

mentirijpotéfi: in negotiis plerurnque notoriis,

,,ac

talibus, quar-non"folamUllius, fed plurium confci-

3?entiam tenent,

quin ftatim exp-eriatur confraii^icnes

5,&

reprobationes intelligéntium, cum aeterno fidei &

„exiftimationis detrimentof, acfnnacula indelebili /).

Prxtereanequiorcs interdirm e

vulgo in judieiis ad

te*

ftimonium dicendurn

produeunturjf qui dum vident*

rel fuam, vel propinquorurn

& amicorum vitam, exi-

ftimationemj civilem, opes,

periculo expoßtas, unico

mendacio in; tuto?|löcarr

poflfe» & imminentia mala

a- verruncari ut veritatem reticeant

falfaque

narrent>

non perpenfa ^>

vel fatis bene intelJe&a juramenti reli·

gione9

nullö negotio, fub fpecie iumroae coniequend«

' felicitatis, permoventur»

Sed

praeterquam

quod ad

hiftoriam feribendam ii Htplurimum

accedant, qui bo-

nis artibus antmum imbuerunt, dantur

etjam,qui

non jfolum non acribus adeo,fed neliis erjam

menriendi fti·

jnulis tentantur f de quibus

proinde praeclaras fovere

cogitationes oportet«^

Quod ii idoneae etjam oftendi

poifint rationes,

quae

fcriptorem ad veritatem ample#

dendam compellere

potuerint,

eum

quidem, falfa.re-

ferendo , pofterttati

imponere voiuiife3, nulla

^nos

ad

credendum impellere

poteft ratio·'

ί §. XL

Pofito demum 5 quodde

fide in univerfum huma*

mparum

honorifice fentire velies

^>

noftra. tarnen

cer~

titudo omnis nondum exfpiraret ^r qvura

multa fint»

quo·

$) De F. H% <. it.§.f,

•m ) o( πι* t?

qtiorufti veritas adeo

manifeila efl,

^4atné

ab ailutiifi-

mo quidem homine

mendaciorum involucris tegi

pos- iit. Si vero quis fuerit, qui

nullam

plane a

mortali-

hus coli juilitiam, probitatem atque

fidem, pratfra&e

contenderet, eum fene fungum pro cerebro

habere

,

merito dixeris, idque eo magis, quod omniur» tempo¬

rumei obloquatur experientia. Nonne enim

faepiffime

hemmes·, in converfatione familiari, in focictatibus,

in contra&ibus, in teilimoniis perhibendis, aliave da¬

ta occafione, lucülenta candoris fideique fpecimina de-

derunt 1 Nonneetjamnum in plerisque vita:

caiibus

in- tegritatis

humana: veiligia ofFendimus ^ Immo vero"

fidei humanae certitudine non tantum omnes praeteri«'*

to tempore initi hominum

contrarius-, adeoque io-ct

-cietatis humana: pleraque

negotia

^,

fibi conftant, fed<c

nitontur quoque bonam

faltem

partem,

ipfac fcientiac"

atque artes, quotquot non

folo intelleäu, fed et-<e>

jam experimentts

acquiruntur, quales funt in univer-"

fum cun&ar, ii eas, qua* mathematicas puras

fcholac"

appellant,

exceperis

«)♦

Humana igitur fides in

^ge-

nere qvurn negari nequeat, irrito

iucceflu

omnem

fi¬

dem hiftoricam impugnaveris ^, quippe qua:

fub illa.,

ut pars

fub

toto ,

continetur. Ideoque

^,

Conrin-

gio iterum

judice, intolerabilis eil illa multorum af-<*

fertio , aptaque

evertendi

omnem

humanam vitam,<x

omnes fcientias, omnes artes* omnem religionem;i(

quod in

univerfum omnis hiilorica traditio moralem«'

duntaxat fidem merearur, qua: fit cum formidine falfi"

conjuntta, adeoque

Sc^A^Krj quidem.,

non

ΐπιτημονικη "

tarnen »)· Itaque fapientiilimus creator,

hac fide iub-

lata, nihij rerum humanarum falvum remanere, prje- videns ^, naturalem adeo ad oredendum inclinauonem animis inievit mortalium, ^ut qui fidem hancce hiila-

C i ri-

u)Conringias in^efiß.Eijerih,comment.

de

T, B.

framifra^