Specimine academico, vestigia theologiæ naturalis in poësi veterum, consensu ampliss. facult. philos. in acad. reg. Upsaliensi, præside ... Carolo Aurivillio ... publico examini defert Andreas A. Malmenius, Sudermannus. In audit. Carol. maj. ad d. XXIII.

B

.C. D.

SPECIMINE ACADEMICO,

V E S T I G I A

T H E O L O G I Æ

NATURALIS

I N

P O E S I V E T E R U M

,

C O N S E N S U A M PL ISS. F A C U L T . PHILOS. IN A CAD. R EG . UPSALIENSI,

PRÆSIDE

M

ag

. C A R 0 L O

AURIVILLIO,

P o ë s e o s PROFESS. R e g . e t O r d in a r i o , S. R. S. M e m b r o , E t F a c . P h i l . h . t . D EC A N O . PUBLICO E X A M I N I D E F E R T

ANDREAS A. MALMENIUS,

SU D E R M A N N

IN A U D I T . CAROL. M A J . A D D. XXIII. OCTOBi

A n n i M D C C L V I.

♦ H, A , M. C.

Högvalborna Fru GREFVINNA,

F . . B E A T A

J ACOBI NA

SPENS,

FRU till Hauo och Iiallhonås & c.

ÖV-E

tt v ö rd n a d s fu llt finne v å g a r fram träda, i förli­tande pä en n å d , fom lä ofta varec gladafte ämne fö r defs e rk ä n d a.

O fö rtjän t m ild h e t och mångfaldiga v ä lg ä rn in ­ g a r u p p m u n tr a m i g , a tt f ö r allm änhetens ö g o n y ttra d e n lyckeliga fk y ld ig h e t fo m d e långe fedan m ig ålagt*

J a g n e d lä g g e r f ö r E d e r N å d e s f o tt e r ett ringa

o ffe r, och cn o m o g e n f r u k t af en fpad t e l n i n g , in­ galunda läfom tillråckelig att fullgöra min oåndeliga fö rh in d elfe, utan att i d ju p ö d m ju k h e t tillkänna gif- v a , h u r u om ö geligt d e t m ig fy n es, att nägonfin \ l f o m iag b ö r och ö n f k a r , d en fainma fö ik ia ra .

• F d e r N â d ' e bar éj alletlaft behagat omfatta o c h

fkydda min Saliga Faders hus med fförffa ômhet ifrån flera år tillbaka, utan ock tillåtet mig att delta« ga i en lycka, fom E d e r N å d e s eget milda finne­ lag endaft kunnat tillfkynda.

J a g räknar min framtid fåker for många vi­ drigheter, om jag får den nåden, att på en iå ofkatt- bar förmon ån vidare grunda det hopp, (om Förfynen tillftådjer att i anledning deraf göra mig.

Anfe fördenfkuid ej onådigt, Högvålborna Fru G r e f v i n n a _{, att jag fördriftar m ig låna giants åt ett} ringa Academifkt arbete af E d e r N å d e s h ö g a namn, och antag med vanligt välbehag detta IVaga ve- dermale af min ofullkomliga högagtning.

M itt dageliga och nögdafte göromål fkall va­ ra , att med tåta flickar anbefalla E d e r N å d e i den

Alsmågtigas oföränderliga vårdnad , och att råkna för fförfta heder, om jag får nåmnas

H ö g v älb o rn a F rn GREFPINNANS

Allrabtlmjukafle I i anare,

S:Æ R:Æ M:TIS

Ç U B I C V L

Verilluftri

at que

LIBERO BARONI ac D O M I N O ,

DOMINO

LEONHARDO

RIBBING,

M Æ C E N A T I O P T I M O .

A

nxius plane dubiusque ad T e accederem,V ir Perillufl:ris& Generofifïïme,nifi animum adde­ ret maxima & ceîebratiflîma comitas ilia, qua omnes aditum ad te molientes ampletti & fere invi­ tare haud dedignaris. T u æ igitur benevolentiæ ad aram fic progredior, ut leve fimul hoc chartaceum m u ­ nus, T u i s fubiiciendum oculis, confecrare aufim. N e - que enim devotiffimi pietas animi follicitare antea deflitit,quam illius fignificatione qualidemumcunque teftatum ego facerem, quo loco immortalia in me Pa- ternamque domum omnem K IB B IN G lA N A merita

habenda putem* Scilicet, veneror in T e , Maecenas

M agne,inauditum prorftis favorem, quo Parens T u u s , beatifïïmæ mémorisé, & quos fuos ille appellabat Hn- gnli humiles ornatos lares voluerunt.Ea loquor bene­ ficia u b er rim a , quæ ardentiffîmæ pietatis afîèfru Pa­ tris mei animum imbuifte olim & penitus devin&um reddidifie totus m e m in i, quæque alacri ego m em o­ ria & (iim m o obfervantiæ ftudio venerabor, quoad temporis & fortunæ vel tantilla mihi copia ftiperfuc*

rif. Hæc« inquam , impulerunt rudem adhuc Ca­

menam n o ftr a m ,u t immaturi in fronte operis T u u m N o m e n poneret. Q v u m vero apparatu verborum nul­ lo , gratiam , quæ Parenti meo o b tig it, quamque he­ reditario quodam iure ut in me derivare T u velis humillimus precor, Evcrgera Optime, celebrare re£te poflirn, venerationis pîcnilïïmo animo recondam po­ tius, quam ut inanis commemoratione officii temeraf- fe videar. T u modo ignofcas, Perilluftris atqueGene- rofiflime D :ne B A R O , quod ad celfa T u a limina pro­ repere aufus fu erim , comite obfervantiæ meæ adeo minuto pignore, nee tutelam T u deneges, poflquam ampliffimam illius fpem m ihi dudum induififli. Meum erit p r o T u o ac Generofîffimæ Familiæ perenni flore ea nuncupare vota, quibus conflare poflit, ad cineres usque me permanfurum

Perilliiflris atque Generofiffinn

HOMINIS TU I

Cultorem devoti/fimum, A N D R E A M A .M A L M E N I U M .

T ill Herr A U C TO R N ,

Alin k å rû(le Broder.

T

örn en täcka ro fo r b ä r a , U t u r molnen folen 1er, Efcer möda fo l jer ä r a ,

Mîftning ofta vinning ger, Sjelfva Himlen kan fig v ä n d a ,

feiftert öde 0; fin än d a ,

Mörkfta natt fin morgon f a , Brutet lkepp o ck hamnen nå. E r min B r o r , från fpäda å r e n ,

U n d e r blandadt lefnads lopp, H a r ej förlla ungdoms våren

Allcid g e d t det bäfta hopp. S v a r t och dimmog var den dagen N ä r vår Mor blef från ofs tagen,

Och den klagan ha vi qvar, Borta ar vår ömma Far, S å ha m o tg å n g s - b ö ljo r drifvet,

Eder lefn ad an cch a f , Om ej Gud E r handen g if v e t,

Hade allt vift gådt i qvaf> Men faft han fitt anlet h ö lje r , Och i dyftva molnen d ö l j e r ,

l j u t v a ftrålar i vårt vc L åter han dock ftundom fe. S k ä l til fägnad jag nu t a g e r ,

N ä r min Bror bland Phœbi f o l k , Som för vis dom kröns med l a g e r ,

Ä r E r egen mödas to lk, Och det prof af lärdom gifver Som ett fäkerc vittne b li f v e r , A t t i Edra Fäders fpår

J med värdigt låford går. Himlen E r min Bror då h ä g n e ,

Eder ungdom blomftre fnällt, Äldrens höft med fr u k ter f ä g n e ,

Allt E r t arbet blifve f ä l l t , E r ej tryte n å g o n ly c k a ,

I n g e n fo r g må finnet tr y c k a , Men F ö r f v n e n nådig bli

I

N.

f. I.

ervulgata efl: querela, corruptam a veteribus Poérls cognitionem,quam moderatricem atque rlucem vitar r mortalium animis naturae Auébor indidit partim , partim univerfi re- clufo theatro orhis adquirendam obtulit., Indrgn3 audacia com m i- nuiffe in partes arguuntur Divinam rnajefla tem , torque (epararim lo­ canda innuxifle N u m in a , quor in ilia virtutes agendi ve »nodos ru-îuræ magifterium indicaverat. Confudifie accu- fantur laudes geflarum ab hominibus illuflrium rerum cum immenfa gloria unius Domini ; fuffocafle fabularum one­ re propagara ab humsni generis initio purioris dodlrinae femina; ad exempla naturalium corporum flrudla fpecie cohlbuifle amplitudinem y quæ nullis terminatur limiti­ bus; quodque cetera probra vincit om nia, ceelum deni­ que aperuifie vitiorum turpiflimorum univerfo exercitui,, tributa h d is illius incolis immanitate ea confiliorum, di­ r o r u m , f a d o r u m , cujus ne homines quidem in terris

n o a pudere poterat. Neque obvitni ire haec talia crimi­ nal*»

nantibus excufatione ulla d e c e t, five fuoprim um ing e n io debuerint carminum fabricatores impia com menta, f i v e , quod ad fidem e rit p ro n iu s , vulgi (ludum ufu tritos fa- cratosque errores, tum confur.geotium fenfirn Philofopho- rum inepta aufa male obfequiofæ artis coloribus o b d u x e ­ rint. Sed fi hinc quifpiam, præpropero a rre d u s ftudio graviflimarum tuendarum veritatum , mox intu lerit, eji­ ciendas efie penitus e litterato orbe Pepticas fine diferi-

mine reliquias gentilis idololatriae, & fenfibus h o m inum , qui DEum r e d e c o le n t, exterminandum quidquid demum inimica filius Numini vetuflas finxerit} patiatur fibi rep o ­ ni m o n ita, quæ de gentilium feriptorum tr a d a tio n e , n o n modo innoxia, fed & Chriftianis haud nulla ex p3rce uri- li, in univerfum fuggerunt prudentiores cauffie judices. N o s , quibus ad hæc divertere in prælenti non lic e t, tam­ quam nofiro inftituto accommcdarius, meminerimus, duo potiffimum eiïe, quæ fabulari in Theologia veterum Pofi- tarum anim adverfa, Divini Numinis ingenuo cultori pie­

tatem adeo non refrigerant, ut concitarint potius & i n ­ cenderint. Perfentiet primum lucidiflimo exemplo eorum , quæ legenda veteres Poetæ dederint, quam difficiles in lalebras, quamque putida in molimina proruere recefie fit humanam mentem, ingenio licet confpicuam ditiffimo, fimul ac fuæ fe temeritati credens , patefadum i n natura rerum DEI cognofeendi modum infuper habuerit. D ein vim quoque veritatis admirabitur , quæ D E um aflerit, quæque mortalium in pedoribus tam altas radices egit om ni tempore , ut & media inter monftra fafeinanti? fu- perffitionis, opprefforibus ipfa fui nunc re lu d a ri ce rn a tu r vario impetu , nunc elapfa perfidere. Admotæ Poôticis- in fabulis, quibus gentilis oiim Theologia im plicabatur, machinæ v id e n tu r, quotquot n e g led æ fem e l Divinæ lu­ cis contemtio ad hujus praecludendos radios fubminiflrare poterat* Id agebatur, ut cupiditatibus quibusvis turbati

« 0 ) Ç ( « * ■

animi indulgentia Numina nil valerent ad ea condemnan­ da flagltia, quorum colluvie cceleltium ipfa fcatebat aula. Commifcebantur Divina cum humanis, naturæ vires cum infinita, quæ iilasconllitueraf, potentia, donec perplexum in vorticem abrepta fingula, vix fagaciflimorum attingi fecernente conjeétura pofTent. Stulticiæ, quæ templa at- que aras publice occupaverat, cogente violentia, & cali­ g in e , quæ humanae menti » dum Tibi relinquitur, po/t a* mifias primaevas opes, undique incumbit, fieri omnino n o n p o tu i t, quin ab ingenio quo inflru&ior eflet copia fingentium , eo triftius collocaretur fecunditas artis, quas tota fufHnetur imaginibus. Et tamen ifta inter præfidia te n ebrarum , tot inrtante hinc armis, inde lenociniis, im­ pietate, exftingui totus haud potuit fenfus fupremæ æter- næque poteftatis, aut hominum vel corruptiflimorum in animis obtundi , quin evaluerit idemtidem, & alia longe a gentibus, immo invitis, fui haud raro præfentis indicia extorferit.

$. II.

Atque illud quidem, quod ad noftræ mentis, ficubicer* ta ratio nulla praefuerit, offendendam in Divinis rebus caecitatem, conferre veterum Poetarum le&io poflit, nunc feponentes, alterum fic contuebimur» _{u t (anioris Ibeolo-}

g i z naturalis _{, iliorum e monimentis eruere ve/liqia &}

declarare conaturi fimus. Tenuia hæc erunt, fatemur, & multis obfira fordibus , fi ad integrum referantur niti- dumque ambitum veritatum , quas propiore nunc collu- iirati lumine Divlnæ gratiae perfpicimus , indagari oiim vel foliu* naturæ viribus debuifle ab illis, quorum erat fubli- mlores anquirere; at contemnenda propterea & examine parum digna nemo judicaverit, nifi qui incuriofus caufia- rum cur «WTroAoyjfrw gentiles dicat Apoftolus a) ty\v cchriSetxv ev cc&kIcc KctTs%rjyJvc6i_{, affici obleéiamento nolif,}

quo fvavifllm« doftrinse, inflammantur ftudiofi, quoties

confefTam ubique & agnitam perviderint. Illud m odo pacifcimur, nihil ut credamur > tetriori fub no& e m y th i­ cae impuritatis anim advertifte, quod pleno in fyfiemate , fi quod fuerit » hujus vel illius Poètæ confideratum , fa­ num penitus & probandum venditetur. Nemo hoc ege­ rit erga D ivinum Numen rev eren tio r. In errorum mife- ra congerie prodi tantum m odo arbitram ur, & h in c inde translucere vellicantis cogentisque veritatis quosdam quafi ftimulos, quaedam quafi retinacula, quibus impedita fingen­ di licentia eo t r a d a fu e rit, ut immifcendo vera falfis, n a ­ turae voces rebellantis ingenii lufibus , hos auguftiores faceret» U b i immutabili violata fan&itate Num inis & iniquiflimis obruta fabellis, mox fubjunguntur in Poetis talia , quæ fo nent reéHus , n o n , quod iaciunt permul­ ti , haec ita explicanda, ne dicam infringenda, ju­ dicam us, ut cum iftis ab om ni parte confentiant , (ed impietatis e cceno profluxifTe ifta ftatuim us, hcecab e a d i- m anaffe, q u * nobiscum n a fcitu r, in Divini N um inis re ­ verentiam propenfione liberalioris animi. Quoties J o v i , Saturni filio , in nulla non deprehenfo turpitudine , aut Idolo c u ip ia m , haud digniori alii tributa le g im u s, quae u n i , vero puriflimoque N umini foli com petunt , d e tu r- pafle PoCtas contendimus v e r it a te m , quæ natura inculca­ b a t u r , at fpeélaffe j u x t a , im m o qua partem v el tantillam

tenuifTe* Deducim ur in hanc mentem ab Arateo illo: ri? yccç x&i y t W £<ryùvy

quod habemus Act. X VII: v. 28 & 29. & in h a c caufia dudum urfit Gerh» Voflius&J. Sive enim Jovem PhyGcum, Id e f ta ë r e m , intellexit P o ë ta , u t Scholiaftes T h e o n au­

tum at,-fi ve Poeticum illu m , q u e m :

- V.8 (>l<J>VT0C A<ktûj sv ëvwiïei cçeoç Iïïotloio

‘;A vTçoo eyxctTeSevro Xj srçeÇov eviccvTov

« 0 ) i i (

fub bene olentibus herbis I.udemem D i ft i i grato pojuere / ub antro Jdtcum ad montem, totumque aluere per annum D ift& i Corybantes. -

u t ipfe innuit Poëta c ), id tamen quod Jovi adjungitur in citato ab A poftolo Poetico hemiftichio, adeo proprium eit veri N um inis, ut huic idem illud nil mutatis verbis ipfe vindicet. Neque nos teriet, fi qui dubitent, an A- ratum , cujus hodie leguntur (pocivcfxevxi præ ceteris vo­ luerit A p o fto lu s, fiquidem in plurali vwàs 7ictnrav m e­ m o r e t , non explicate Aratum dixerit, unde inferri poffit, pluribus forte in Poëtis le d u m illum fuiffe verficulum. N am plures h i , aut verum N um en, ubi verba ea carmini in fe re b a n t, habuerunt in m e n te , aut fidum; fi illud, mox liquidiffimum erit,quod argumentando demum Apoftoli ab a u d o rita te conabamur efficere , nempe faniori Theolo­ gia naturali non omnino vacuos antiquiores Poetas fuiffe; fin alterum , nervus is omnis argumento in e rit, qui ut I n i i t , noftra jam refert. Sed & fpes nobis vix ulla e f t, fore ut a r d io r i tradationis g y r o , in quem noftræ quidem fcriptionis modo impellimur, vim com pledam ur omnem, quam habitura res effet, fi fua in fpatia dimitteretur , præfertim qvum Poëtas huc pertinentes fingulos excutere nobis haud licuerit» nec filicuiffet, abundantiori ex o r­ dine teftimoniorum deligere maxime idonea & fortiflima» judicio diffidentes noffro, potuifiemus. T u a B, L. huma­ nitas e r e x i t , quam merituros innocentia & utilitate qua- iicunque conatus noftros fperare oportuit.

a ) A d Rom, Cap. l .v . 20. b) De Idol. Lib. /. c. 2.

c) A rat. Pb&nom. v.yz.fq ,

§.

nr*

Fieri p o te ft, u t inter gentes variai, Poctæ exftlte* rin t ante «tatem illam, qua vixere fuperffites adhuc

C

te r nos fuis in fcriptis G ræ ci & Latini. Qirin & n o v i­ m u s , multa ex fpeciminibus Poëfeos, quam fa n d io r Ebrce- orum codex etiamnum f e r v a t, litteris tradita efTe, a n te­ quam Græcæ & Latinæ parentes orbem viderant. Sed quia Divinam illam & fandifljmam diftingvere o m n in o convenit ab a ite r a , cui multiplici cum labe conflidan- dum tu itj extra Græciam v e ro & L a tiu m , antiquiflimo sevo quos gentilium forte Poéticus animavit fpiritus, a u t ignoram us, aut luis r e d e vindicare carminibus non pof- fumus ; in præfenti, veterum nomine foli intelligendi Græci & L a tin t, qui ante fUbilltam Chriftiani felicitatem nominis gentilifmo premebantur. In his prifeæ dudum Ecclefiæ D o d o re s argumenta deprehendere, quæ oppo­ nerent ringenti, eorum cum primis te m p o re , ad verita­ tis plenam lu e e m , fuperftitioni ; nec ambitiofius d id u m p u t e t u r , fi tantis ducibus nos quoque alledos fateamur ad (ufeipiendum id quod agimus negotium. Ita certe com ­ parata fu n t, quæ vetuftiflimis e Poétis illi adferunt ad perenne offendendum decus fanioris Theologiæ , ut Poe­ tas fecum ipfis com mittant d o c e a n tq u e, abfonis figmen­ tis ultra modum omnem indulfiffe, fed & protulifle quæ- dam cum illis penitus pugnantia , quaeque adeo veritatis c h a ra d e re em ineant, aut ad illum accedant faltem quam proxime. Sunt etiam n o n n u lla , quæ Patrum nom ine ce­ lebres viri illi hoc confilio allegarunt , usque eo aperta & flrin g en tia, ut e choro v eterum P otta ru m omni magis ad rem facientia vix depromi poflint. Sed quia fufplcan- tu r m ulti, nefeio qua hallucinatione d u d o s illos loca in­ terdum excitafie Poëtarum , quæ interpolata, aut fid a quoque, audoribus non debeantur, quorum præferunt n o m in a , nos ut in re obfcura, difquirendi neceflitate, ni­ mium a b d u d u ra , liberem ur, Poétarum fidemus n e m in i, nifi cujus explorata fuerit a u d o rita s , id eft qui exflet h o ­ die in t e g r io r , aut m em oretur a feriptoribus, quos nulla attin*

attîngat fufpicandi ratio. Juxta tamen noftræ ni! noce- bit caufTæ, fi quis loca illa ut expendat, & quæ genurni duxerit adjungat occurrentibus infra præfenti in opella, aut fontes a d eat, videlicet Juftinum Martyra a ) , Athe- r a g o ra m b ), _{Clementem Alexandrinum c ) , Eufebiumd,),} T h e o d o re tu m e ; , A u guftinum / ) , ceterosque gentilifmi olim expugnatores , aut qui ex his fua irrigarunt a rv a, C ud w o rt h u m # ) & Pfannerum b ), _{tum qui accuratifTîme} pleraque ex cufiit, M o sh e m iu m /), jufto licet rigidior, ut nobis quidem v id etur, judex , interdum fententiam pronuntiet.

a ) _{Cohortat, aà nentes & âe Monarch, Dei. b) Apolog.}

pro CbriHian. c) Adfnonit. ad gent. & Stromat. d) Prœ~

parat. Ev ang, e)Ciirat. Grœc. aftettion. f ) Civit. Dei. g ) Sy(l em* 1_{nt e lieft. umverji- h) Sy fi em. Theolog. gent. pw-}

riar. t ) Objercat. _{D ißert. in Cudwortbum.}

. ; 1 ZL ')! ■ f , ?. \[ “’-'•A 1 Tl 4 n

§■ IV.

Eft autem naturali Theologia in omni primuni illud, n o n m ente foîum a nob»s cogitari D eum , fed effe eum re

vera y _{noftrisque hinc animis accidere, ut illius notione}

aliqua gaudere poftlnt. Q uod fi capiatur (impliciter, «-9W-

rYtros _{a crimine tt m procul disjunéli Poétæ erunt j ut ttc-}

hvSeoTrrcs _{potius rei haberi debeant. Nam Petronius a)}

quidem & Statius b) ubi

Primus, aju n t, _{in orbe Deos fe cit tim or,}

inconditam petere videntur divinitatum multitudinem * cujus procreatrix fuperftitio fuerat, non omnem in uql- verfum Dei vim negare. Lucretius autem Epicuri captus po rten tis, & fi qui Poètæ alii eodem cum illo in lutohæ- ferint , non nugis valebunt ad condemnandos ceteros, quam Philofophorum olim integrum ordinem atheifmi in­ famia contaminarint A naxim ander, Strato, Diagoras & natura:, inter antiquos, mendaciores interpretes reliqui,

fno D iv in a ex voluntate rerum ortutn quia derivabant fere Poétæ » 1beoloqorum proprio nomine difcretos anti­

quitus fuiffe a Phy (icis fie didis Philofophis, qui DEI ob- livifci videbantur, pofi alios multos obfervat etiam Bud- d<æus c). Verum nominis ne fallat blandiens Ipecies, a- gendum efi apertius. Is D eum r e d e , quoad cognofci quidem naturœ pofiit o p e , p ro f ite tu r, qui ens adorat ne-

cej]artum, a mundo difltnHum, unicum, perfe&tfjtmum,

cujus omnipotenti liberrimseque Japienrtœ ortum mundus

debeat , quod eumdem adminiflret fecundum leges jufi tia

& JanBitate / nudatas im m utabili, cuique cultum adeo tot

debitum I f convent entem meritis proeflari oporteat. A d

hanc norm am exigendi Poetæ , quos d ix im u s ,u t primum in cenfum venerint» nem o e r it, opinam ur, qui non ens aliquod necefiarium , naturam aliquam æternam & ab alia o rtam nulla adm ittat, etfi ut de lingulis illud nunc often- dqfur expreflius, eo minus necefie efi, quo confiat cer­ tius , fi ab illis difcefierimus mortalium ftulriffimis, qui fo rtu ito cafui rerum ortum omnium tr i b u e r in t, ne acer­ rim os quidem inter hoftes Divini nominis fuifie, qui n o n ens quoddam a fe, primum quidpiam, ab omni quod ae­ te rn ita te e x fiitit, i n n a tu r a reliquerit. A t quale hoc fit ubi definietur, inundusne f i t , an ab hoc difiindum a- li u d , brutane & undique fufa m ateria, an fpiritus intel- l e d u & voluntate praeditus, a materia omni fejundifli- ir.us, verem ur, ne aliena dicant Poétæ noftri & in Deum injuria. Audiamus praecipuos. O rp h ei haec leguntur apud Proclum d) :

Z svs 7tçœros ysvsro , £svs vçcctcs ocç^iKsçcivyos,

Z svs KsÇ)cchrj, £evs /ut a act' A ies J' sk itocvtcc tstvktcu, Z svs ecffrtjv ysverop (Teds' clpßqoTos stsKstq yv^Cßn, Z svs 7rvöfxrjv yoclris ts ncy èçccvë ccçeçcsvTcs , ZSVS TTVCirj 7T0CVTÛÛV , £svs CCK0C/J10CT8 7TVÇCS cç/xij, Z svs 7S0VT8 fåcc , £eus rjÅics tjåi asÅtjvif,

« *3> ) « r ( « w

Zevs ßcceiAevs, CftV avres oLudvrw ocfyjiykvebKcs,

*'F.v xçdrcs , ?is- èdlfxoov y ever ou, ptyccs d ç y fs ditdvrosv.

Q uæ ita vertit Vigerius:

Princeps poßremusque Jovis, _{qui fulmine cander,}

Jlle caput mediumque fim u l, c//r cuncla creantur,

//fe _{folum t f cœli Hella tos fußinet axes y}

M as natus .Jovis eß, natus Jovis integra virgo y

Spiritus eß cunilis, _{validusque eß Juppiter ignist}

Juppiter eß pelagi radix, eß Lunaque Solque, R e x idem r er unique parens Hf originis auf lor,

Unica vis, dæmonque unus, qui cuncia gubernat.

H om erus _{e) glv.ea.vov Qedv y h sn v Oceanum Deorum pa•}

ventem arbitratur , cWe^ _{y evens: otoevreers rirvKreu qui}

parens omnibus eft.

Hefiodus f ù Hr*< u h 7tpcfr^a ydos y ever, ccvrxp eneira

y * ' r/I^ 5 -v * ’ '

I ca , 7TocvTtoV tocç occrCpocÂeç cciet ’A Sxvxtm v, us Toda Ky Quçavcs tvçvs erw.rev*

Primo omnium chaos fu ir, ac deinde

Tellus lato pe flore prædita omnium Jedes tuta ferner

Immortalium, _{quos tellus & coelum latum genuerunt,}

Pindarus g ) : l'£v a v J ^ v , ev Qedv yevos, ex,

M /af Jg 7rveofxev

Mxrços d/uCporeçot,

Unum hominum, _{unum Deorum genus,}

E t ex una fpiramus M atre utrique.

VirgUius Æ): _{Principio coelum ac terras camposq; liquentes} Lucentemque globum Lunse litaniaque aflra Spiritus intus alit, totamqne infnfa per artus Mens agitat molem & magno je corpore

mi-fcet, &c.

Manilius i ) : _{Hoc opus immenft conftruflum corpore mundir} Mcmbraque natura diverfa condita forma Aëris at que ignis » _{t er r se pelagi que jacentis,}

Vis anim é D ivina regit faicroque meatu Gonjpirat Deus éf. tacita riatione gubernat. Lucanus k): Juppiter efl^quodcunque vidrs.quocunq; moveris. Invenientur i qui dic3nt> in his fecuttos Poetas non tam fua forte fenfa, quam Philofophorum opinionem eorum ., qui nunc aquam aut indigeftum chaos principii ponebant loco , unde origines rerum d e d u c e r e n t, nunc Divina v ir­ tute haud aliter animari mundum fta tu e b a n t, ac noflrum corpus permeat pars illa e x c e lle n tio r, unum quæ v(p&cc-

fxevcv cum fequiorl altera conftituit. Nec o m i tte n d u m ,

un o eodemque m odo judicari non poffe de P o ë tis , five quos nuper adduximus , fm gulis, five reliquis, quippe qvum alia om nino alii fpe& arunt; tum a multis afferri explicationes, quibus emolliri & intelligim itius d ebere oflendatur, qulcquid in allatis locis a u t fimilibus durius occurrit. Sed qui a rd a n tib u i larvif obfeffam verita­ tem protrahere occepimus , ex p e ria m u r, an turpi illa fub

confufione Numinis m undique, cujus fe immunes fatis Poétæ numquain p ræ f ti te r in t, latere quidpiain reperia- t u r , quod errori fuperioris cujusdam in e rra n tib u s con- fcientia aufforitatls immlfcuerit. Demus tantifper, Poe­ tas nonnullos rudem mortuamque molem habuiffe pro ente primo & neceffario, fine quo n e concipi fe quidem praefens rerum ordo p a t itu r, ex eaque ortum porro D eo ­ rum hom inum que, id eft rerum quæ exfiftunt reliquarum om niurn, derivaffe; remanebit illud t a m e n , induci in a- nim um ab iliis nunquam po tu lfle, u t careret univ«rfurn vi directrice ejusm odi, cui plura inftnt, quam ffupido inede cernuntur corpori. U bi infanum hoc femel pofue- r a n t , æternas fuiffe & a f e , nefeio quas, informes & fe-» minibus rerum omnium gravida« tenebras , huic c o n ­ gruens fequebatur , ut in prodeunte ferie reliqua nil mfi m o rtu u m , corporeum , cauffæ certe effectricis viribus n o n majus collocaretur. A t reclamabat pulwritudo &

commodatifiima mutuæ in univerfo indigentiae rerum con* fenfio , retrahebat ingenitus fenfus vitæ , m otus, liber­ tatis cauflæque propriae, cui hæc & fimilia accepta refe­ renda efïent. Caliginofa ex 3ngu(lia eo dilabendum, ut ortu quo demum cumque prorupifife potius mens una vel plures fin gerentur, quae mundo prtcefient & decus tam præclarum in fu n d ere n t, quam , ut efife omnino nulia di­ ceretur. T e rru m haud dubie facinus & Divini oppro­ brium nominis ; fed quo tetriora multo incidifient alia , nifi praevalenti nequitiæ continuo inffitifiet veritas, nifi pulfa hæc femcl repetiiflet id u s tanta conflantia, quantæ relid ere ab omni parte* ne ad fummum quidem eduda petulantia humani ingenii potuit. Se invicem tollentia ut ifatuerentur, citius pafia efl errore obfirmata ignorantia, quam u t veritati efficacifïimæ, quæ D Fum mundo præficit, penitus rem itteretur nuntius. Neque enim probabile fue­ r i t , veteres effida a fe Numina inllruduros fuifie virtu­ tibus illis om nibus, quæ mente continentur providente , conlultaiite, eligente, d ece rn en te, fi aliud nihil, quam Phyficas corporum proximastjue caufias, horumve noffris fenfibus percipiendas vires, in complexu exfifientium re­ rum admiliffent. T im or vero popularis religionis fi effe­ cerit forte in Poéta aliquo, ut a principiis femel politis ipfe defiederet, feque accommodaret receptis fuos inter cives de Diis opinionibus, m ulto effecifiet magis, ut or­ ti natique D ii, id eft alienilïimæ a Divina natura fabu­ lae , haud ulla in carmina irru p ifien t, nifi vulgo has dudum perlvaferant alii, quorum qui primi taiiaaudebant, five Poetæ e r a n t, five m inus,habuifiecenfendifuntom ni­ no neminem , praeter exferentem fe ubique liquidiflimam veritatem, cujus offenfionem vererentur. Fodem modo ca­ pimus,ficubi toti machinae adjungunt Poetae mentem,veluti formam , nunc aßiflentem_{, quod ajunt Philofophi, nunc}

informantem _{, eamque vel aequaliter diftributam per}

menfa naturæ œquora , vel concifam in p a rte s, quarum fingulæ fingulas regerent fubje&orum fibi corporum p r o ­ vincias. D ocum enta hæc nimium manlfefta labis f u n t , quæ a D E O abducit, fed in illis, qui fe abduci patieban­ t u r , teftimonia fimul exhibent v eritatis, contortæ illius quidem ad caecutientem libidinem , at non amifife penftus, quoad cralïam præter compagem fenfibus palpandam, ad- effe mens credebatur fuftinens, g u b ernans, motus vitæ- que caufla ultima. Pertinebit J huc etiam, quod innum e­ rabili agmini D eorum Dearumque fummus præfes & do­ minus qui conftituebatur, Juppiter in eminentiori potifli* mum regione mundi aulam ftruxifie fingeretur & a t r i a , ex quibus in extremos dein naturæ limites imperantis prom ulgarentur juffa. 'Y7rs^retrot üw/uctrcc vocant paflim Pcetæ G ræ c i, Latini /uperas(edes, fuptra templa, Juin- main arcem, ut mittamus locutiones huc ducentes reli­ quas. A i s , fa&um id effe, quia Jovis fimulacro aër haud raro innuebatur phyficus, ccelefiium per intervalla c o r­ porum ubique transmeans. N on refragabimur , modo quaerere juxta liceat, cur a c c id e rit, ut qui fummus in ­ ter mundi regnatores h ab ere tu r, non æ q u e imperii fedein obtinuerit in aquis , non infimis illis & primaevis in na­ turae latebris, unde ortus ipfe repetebatur omnium. Sci­ licet hxfit usque eo animis infeparabilis opinio excellen­ tiae & corporum torporem immane quantum tranfeenden- tisgloriae, in illo confpiciendæ, quem mundi totius de­ cerent gubernacula, ut feducentibus fenfuum ludibriis ad fimilitudinem quamcumque inform andam , ibi demum fige­ r e tu r , ubi corporeae molis efie quam m inim um videba­ tu r , ubi terminos om nino nullos imaginandi facultas in­ v eniebat, ubi receptaculum hæc intuebatur a fubfidente veluti & deteriori mundi tra&u fecretum maxime atque disjun&iffimum. Mifereamur oportet n u g a ru m , quibus fiefrat harum in fem inatoribus, ut fruftra fere veritas la­

certo s m o v e r i t , m ox detrudenda plusquam ferrea in vin­ cula.. Vix levius quidpiam & minutius obtineri potuifle

v id e tu r , quam ut mundi tamquam ergaftulo includendum N u m en in illa tam en regnaret p arte , quæ fubtiliflima patebat & ampliflima» Plus forte induifit Euripides / ubi Hecubam precantem in fert:

f i yr\e oyny.cc

,

v.ci7r) yr,s £%cov eiïpctv, <3~iç 71OT si erv dv~c7roc5C£ eidtvxi

Zfiie

,

s ir cctocytoj (fivaeooe

,

sirs

vSi"

ß

çoriïvf

O terree vehiculum, & in terra habens Jedem,

Quicumque tandem es, impervejligabt lis animis noflris,

[Juppiter, five es nece [Jit as natur ac, five mens mortalium,

quod ita in terp reta tu r Barnelius, ac fi non modo ineffe D Eum in m undo fedemque in illo fuam pofuifle Poêta d oceat, fed & extra mundum etfe, ut qui illum in le con­ tineat moveatque & gubernet. N o s , etfi præfentem cauf- fam; juvare non nihil illa explicatio v idetur, pugnam fal- tem hinc emicare putam us, qua Veterum in Poêfi domi­ nantem errorem captivæquc robur veritatis , haud fane felici e v e n tu , coftflixifle arb itram ur, quaeque illo in capi­ te Theologiae N aturalis, quod a nobis nunc ta&um eft, eo patebit clario r, quo conciliari minus poflint de Divi­ nis virtutibus & operibus infra e Poetis decerpenda, cum fabulofis fomniis de æterno c h a o , O c e a n o , mundi ani­ ma &c.

a) in fragm. p. 239. h) Iheb. JIL 661. c) de /

1

-tbei/m. & Super/Iit. cap. 1.

10. d) Comment. in Tim.

Platon, e) Ili ad. X IV . 201. 246. f ) Iheoq. 116. jq. &

45

* g )

Od. VI. Nemeor. /. {q. h) Æneid. VI. 724. fq. /)

A/Iron. Lib.I.247. k) De bell.Civ.

1

X.jSo. I) lroud.S84.fq.

§. V.

A lte r u m , quod de D E O praecipit (anior Theologia Naturalis > eft ut unus agnofeatur 5 quo nomine ludere

haud raro Pcétas non m irab im u r, poftquam vidimus fuc~ cubuifie eorum plurimos focordiæ, quæ ultra /tr u d a m in mundo fcenam cogitando non afcendit. Parmenidem i- g it u r , cui hæc tribuit Simplicius a)

- ctywrjTcv scv k, ccvûûà&pcv iztv.

OV0E7TCT rjv, cud s9 «;, t7tei wv s^iv tiu\

' Ev

-- ingenitum & mmquam periturum efir

id videlicet quod DEI nomine v o c e tu r,

N e que enim fu it* aut e r i t, fed nunc efl fim iil omne

U num, continuum ,

-Manilium b)> apud quem

- - - - - - fp iritm unus

Per cunelas habitat partes atque irrigat orbem,

Omnia pervolitans

,

corpusqne animale fig u ra t

,

hisque annum erandos ceteros praeteribimus, quod Spino- ziftlcae foeditati fi non præJuferint, ab ea certe haud p ro ­ cul abfui/Te cenfendi fint. Illos luftrem u s, qui plura licet N um ina verbis m e m o re n t, unum tamen complexi animo, loquendi forfitan imprudentia peccarunt magis, quam fen - tiendi protervia. Nimirum fuis cancellis ar&ata mens h u ­ mana Divlnæ immenfitatis thefauros omnes fjmul & fe- mel contueri n o n poteft. N unc hanc, n u n c illam quad particulam feligere necefie h a b e t , proque diverfo m o d o , quo confiderare li c e a t , diverfis etiam nominibus infigni- re. Q uod ubi agerent P o è t e , invitante a r t i s , quam fe- quebantur > in d o le , perfonarum inftar haud raro expin­ gebant varias illas , vel Dei Ipfius, vel ab eo naturæ in­ ditas, v ir tu te s , tamquam agentes & loquentes induce­ bant , resque circumflantes omnes accommodabant fpedla- c u lo , quod præfentiflimum oculis animisque exhibere h o ­ minum conabantur. Largimur, majori vjx umquam cum periculo hanc intendi potuifle indu/lriam, quam ubi fu- perftitioni. deditum vulgus nova huic pabula undique

capta-<S£2 ) 2 i ( © »

captabat, n e c caruiffe Poétas culpa, fi effecerint fuis ille­ cebris, ut firmarentur ullo modo ineptiæ, corruptis clu­ dum mentibus quæ placuerant. Effecerunt vero, quoties ccm minifcebantur abfona, quoties ex hifloria p il a r u m i n te r honiines rerum ingerebant in tabulas, quibus Divi­ ni m a jd fa te m Numinis repræfenrarent, tot deceptrices fpecies, quot extricare fpeffantium ftupor nullo modo p o tu it , præfertim qvum ex iis, quæ re ipfa accidiffe o- lim in terris credebantur , ceteris , quæ fuo ex ingenio Poetæ adfperferant, verifimiiitudo & fides haud exigua fubrieretur. At ocwncsocru nihilominus fuiffe fimulacra ilia > nec a Poëtis inculcata, quafi vere exfiftentia putas- fent eo h ab itu , quo veifiebantur,vel inde patuerit, quod & alias res plurimas & humani animi varias com motio­ nes pardi artificio tr a n a v e r in t, quod famæ , feneffutr, te m p o ri, i r æ r am ori, invidiæ &c. c o rp o ra , figuras, Termones dederint, immo qua parentes & prolem diffin­ xerint. Si hinc nem o reffe collegerit, credidiffe Por­ tas , quod iffd fingula extra eorum-mentes effent omnino talia, qualia informabantur , aut quod pturibu« numero animis finguli regerentur hom inum ; durum e r it , ut de N um ine agent s % _{eidem fe fingendi folfertiæ ubi perm it­} tebant , plura coluiffe putentur , propterea quod in uno plura poéticis adminiculis animaverant. Verum q u o m i­ nus æqualuer hæc interpretatio habere locum poffit firc- gulorum Poetarum finerulis in carminibus , intemperan­ ti fiima , quæ fæpius offendit, licentia in cauffa eff. Lo* q v u n tu r haud raro eum io m odum , ut non verbis folu n multiplicia enarraviffe Numina , (ed ultro viffas manus dediffe appareant furori ipfi multiplicantium. Ad unum folem PoCticos Deos referri omnes > auffor eff M acro­ bius c) & fv ro 7txv _{fapientum confiituere ♦ quorum cx}

adytis Po^tæ femina m utuati fuerint ; fed præterqm m q u o d Poêlas illud in præfenti re parum j u v e r i t, plus

etlam Intelligentes non m o v e b it, quam m o vere potuit H uetius d ) , ut iisdem (ub involucris unus latere M ofes crederetur.- T em erarium quoque lu e rit, nulla præflruda cautione , Fourmontio e)alTentiri in omnibus, aut Le Plu- c h i o / ) » quorum ille, multo quam qui a n te eum haud difparia conati fuerant , progreflus longius, in una fere Patriarchal! familia, cujus hiftoriam Sacri Scriptores per- cenfent, labentium vero temporum incerti fluxus vitiave­ rant > natales libi invenifle Po£t:ci Panthei, vid e tu r; hic n o n tam impia quadam ex opinione de Divina natura fuc-

crevifle primitus exiftimat denfam in Poëtico cœlo nubem h o fp itu m , quam ex male potius dntelledis & transforma­ tis hieroglyphicis indiciis, quæ mortalium antiquiflimi ex­ c o g ita v e ra n t, fufcipiendarum in domeflica & civili focie-

tate rerum. Per nos liceat, haud diluenda polytheifmi macula notare infauftos afleclas turbas, quae unius h o n o ­ rem N um inis dilaceraverit. Scintillulas modo priftinæ lucis dignofcere fuperftitionis e caligine nobis v id e m u r, ubi numerofo ordini , variis ex Divinitatum generibus conflanti,unus tamen princeps praefigitur v.çcctiçcç « W v -

tûûv g ) 7tqouTU SeZv />), viares ©folv, i ) , /Jièy^oçê

y.vhçcç k ) , Divum hominumque pater at que rex l ) ,

Ille pater reftorque Deum , cui dextra tn fu lc is

Jntiibus armata efl, qui nutu concutit orbem m).

'Icvacv tyoo 7reçl t Geccv 7feçl

r

êtfx ecvBçoo7tiûV

Tantum ego /upraqueJ'um Deosjupraque [um homines,

loquens ipfe inducitur ab H om ero n) , poftquam totius orbis & Deorum om nium viribus fiias praetulerat.

Qui fulmen qui vos habeoque regoqtie alt idem , Deorum in concilio, apud O vidium 6). N e m ­ pe quibus demumcumque praefidiig veterum in poé/in ir­ ru erat infanda illa cohors fidorum N u m in u m , haud abo­ lere Iatifliine patentia naturas potuit obfequia , quibus uni f e a u d o r i j moderatori u n ic o , tota fubjicit, quaeqne ho­

) 23 c

m inum in mentes adeo fe vel remotiflirnis ex an^ulis u- niverfi inlinuant , ut perfonatæ catervæ ipfos inter ilre- p it u s , commodare fibi aurem Poétas coôgerinr. Te/tis prodeat Phocylides, cujus eft:

*Eis ©ecs eq) uc(pcs, àwotrcs <$’ oc/uct, fcj 7icÅvc?ftcs

Unus efl Deus , / api em3 potens , £d ditijfimus p),

H o r a tiu s , ubi eum invocar,

Qui terra m inertem qui mare temperat Ventojum &• urbes regna que tn flitia

Divosque mortalesque turmas Imperio regit Unus equo q)^ & om nium luculentifiimus Sophocles :

'Eis reus dXrjS&cuaiv 'eis e^i Geos

‘Off 8Ç0CV0V r erev£e jÿ yoiictv pcoxçdv Tlcvrx re '/jocçc7rèv ciïï/jtoc xdve/xoov ßlccv &C.

Unus prof edo unus eft tantum D eus,

Cœii Jolique machinam qui condidit >

Vadumque ponti coeruleum _{vim Jpiritus r).}

a) In A r i flot. Phy/, apud Cudiv. p. 467- b) Afironom.

Lih. I f. 64. _{fq. c) Sat. Lib. I.} / 7 . _{d) Demonflr. evang.Prop.}

X . 3. /q. e) Refiex.Jur les Hift des anc.peupl. L If. J ) H ift.

du Ciel part. 7. 5 ) 7//Vw7 X X 2 ^ . h ) OdyfJ. X I V . ijg . /) Ih a d .X lX .2 jg . k ) Iliad. III. 276 I f alibi feep. h Enn. F7.

Annal, p. 6j. ed. Heftel & Vir g. Æn. X• 2. m)Ovid. Met. 2.

g4g. n) Iliad. VIII. 27. 6)Met. I. /07. p) _{Poëm. adm. 49.}

q) Lib. III. Od. IV . r) In excerpt. Vet. Com.Cf Prag. ed. Grot* p. 14g.

§. VI.

Itaque pro explorato fumere liceat Jovis nomine fupremum haud raro a Poétis intelJigi auCtorem rerum o m n iu m , illuftrem perfectionibus, quas nullo a dm i iTo lim ite, faniori inT heologia Naturali vindicari ei fupra pofuimus*

- « O te £ de r o f y dede« ro' d e a c r«

*Ottj> xsv y Sv/jäv eSthei' iïvvaTcu yccç cc7rocvrcc,

Deus hoc dabit illud finet

QuodcwnqueJuo animo voluerit, potefl enim omnia ai).

'¥ev&qycpetv yciç dx tTsUccrtu sey.ee To dîcv , cciïsci 7iciv tt. os reKèi,

M entiri nefcit os Jovis

Sed qu<x d icit, perficit omnia /;).

Aetrcii yoeç c © tes, trntç t f cvTcos © tes,

OiDevos' -

-A W D<?f//, qui quidem revera fit Deus,

Nullius indiget c \

-M / majus generatur ip/o Nec viget quidquam fimile aut fecundum d). J u re igitur geut torque Deum rectorque vocatur,

Ju re capax mundus n il Jove maius habet e). Nulla autem effigies, nulli commiffa metallo Forma D ei, mentes habitare & pectora gaudet f ) . Imm o vero nudis heic verbis fidere haud quaquam neces- fe eft. Frequentius fere nihil in Poètis obvenit, quam u t fummis laudibus profecuturi maximorum virorum m erita , aut Divinas his origines t r i b u a n t , aut fublatos fingant, nelcio qua cc7rc§tciaei in fadigium illud, quod Di­

vinae naturæ proprium ipfi afieverabant.

Fac

, impium h o c multa ex parte fuifie & audax in Eum , qui folus perfe&iflimus, fuam gloriam & , quod illam indicer, n o ­ m en alii im pertit nemini. At elucet ta m e n , non dedi­ turos Poétas, ubi Heroas fuos aut carlffima capita alia adulabantur, quin Divino etiam majus in culm en illa ex- tulifie n ti fi præftantius quodpiam aut fublimius concipe­ re umquam animis potuifient , aut nift fumma qusevis & excellentiflima dum fpecularentur , indelebili fe fenfu

præfen-pracfentem rr ox ingdlrflet p e rfcäio , quæ Dei a cogitatio­ ne fejungi nulla vi potefi. Movit hæc eadem, ut quoties in fabulis, quas publicis theatris dicaverant, res incide­ bat naturæ viribus impenetrabilis, toties Deum induce­ re n t , quippe cujus unius virtus fuflicere nodo folvendo omni poffer, quemque licet temere adeo & irreverenter a d v o c a ren t, ut ©ecV «Vc fur^ccvrji' _{exfibilandum denique} vulgo fiéret proverbium , non tamen rogaftent opem, fi terrarum & cceli o rb e m , quæ regat fiedatque pro impe­ rio poteftatem attingere animo aliam potuilTent, præter e am , quam Del colendam nomine ipfe edocet* Ac fiquis o b je c e rit, in propatulo eiTe illepidas & plus quam ftultas narratiunculas, quibus Divinam gloriam creberrime laces- fe ru n t, nec temere credendos om nes, ficubi loquantur magnificentius & in Divinæ naturæ excellentiam congru* e ntiuj, qvum perm ulti corporum ,quotquot fuerunt, funt aut erunt, ingentem globum, perfectionum, quæ efie pof- fint , omnium capacem venditaverint & unice cogitave­ r i n t ; refpondemus accidifl'e his, quod violentius trajectu­ ri flumen vulgo patiuntur. _{T e n d u n t remis vclisque in} oppobti litoris partem eam, quam fpe&ant animo ; juxta v ero trudit aliorfum & cogit undarum impetus ; tenere curfum, quem inceperant, adeo non poflunt, ut defledere illico necefTe (it & incumbenti alveo concedere. Haud aliter PoCtas, ubi nunc ludicris pellicientibus figmentis, nunc impio quodam inftigante Philofopho, rationis im­ perium excuflerant, eo ducebat fervllis impudentia, ut

Divinis perfe<ftionibus detraherent naturæque univerfee teftimoniis obniterentur, mox harum ita expugnabat co­ p ia , fplendor & infuperabilis confcientia, ut a capto te- terrim o confilio infeii fere refdirent, quodque reipfa fen- tiebant animo , fentire fe quoque verbis faterentur.

E< ©fc/ ti oçoocri (pocvÀov _{, ùa) ©eoî,}

Si turpe aliquid D ii fa c ta n t, non fu n t D iiy ,j

quod ait Euripides g ) , & Callimachi iUucI :

K^tjrec del \J>fuçtt<* y à ç t uÇcv u dvoc <tf7o

K çyjreï ereKryvccyro ' cru J '’ ou Lccves, eaal y d ç d ie t,

Creta usque eft mendax, ftr u x it tibi Creta f epuler um, A t non mortuus es, nullus cui terminus aevi b),

farpe etiam in mente habuiffe reliqui deprehenduntur. Conftâbit hoc apertius, fi offendi poffit, ceteris , quæ Deo c o m p e tu n t, hoc quoque adjunxiffe Poéfas, u t mundi t o­ tius. fabricæ præfuiffe credatur, non naturæ neceffitate quadam, fed liberrimæ decreto fapientiæ.

a) Homer. Od. X I V . 4 4 4 . h) Æ jcbyl• Prom. vinB. 101 z.

r ) Eurip. Here. Fur. /?4f* d) Rorat. Lib. 1. Od. 12. n . e)

Ovid. L n ft. II. 1.37. f ) St at. Thebaid. X II. f 03. yoj.. t> ) Apud

Plut, de audiend. Poêt. cap. 4. h) Ilym n. in Jov. v. g.

5. VII.

Exiffimat Eulfathius a ) in curmhmoiict , quæ vocatur, H om erum celebrare voluiffe omnipotentis C reatoris ex arbitrio data univerfo primordia. Juftinus M a r ty r b), Clemens Alexandrinus 0 , & hos fecurl alii ex M o feip fo hifforiam recens conditi rnundi adumbrari rjcpcusoTevy.Tw clipeo illo judicant. Q uod fi verum effet, fequeretur, ut liquido haufta fonte multis Poeta immiftis purgamentis adulteraverit. Probabilius difputant, qui ©eoycvlus fic di» ^tas veterum effi&as arbitrantur ad exemplar eorum , quæ non vagæ modo traditionis rum oribus, fed & præceptis qualiscumque Naturalis Theologice percrebuerant in ter gentiles de opificio , quo admirabilius cogitare nullum poterant. In his vero quemadmodum valde obfcurum eff, an a mundo auéforem ejus fatis Poëtæ omnes diffinxerint, ita clariflime perfpicitur , materiam quamdam æternam creditam ab iis fuiffe , quæ Deo licet fti/jtusfy$ fubjeéfa, huic tamen ultimam originem non debuerit, fed formam tantum externam & cultum illum, quo noftris nlmc apta

ufibus, Innumerabiles in flexus figurata cernîfur. N on excitabimus Hefiodum , quippe de quo liberaliflime fta- t u e r i t , qui hoc potiffimum egifTe eum c re d it, ut naturae p h e n o m e n a , vulgi obvia fenfibus , fidarum imaginum nominibus indicaret , non progreffus ad fupremam càuf- f a m , quam etfi non nominat explicate, fieri tamen pot- eft , u t haud impugnatam voluerit. Loquatur irdiar o- m nium O vidius d). Hujus

Unus toto natura vultus in orbe

Quem dixere chaos, rudis indice flaque moles, congé fla que eodem

Non bene juntfarum difcordia femina rerum,

quia prim o loco p o n u n t u r , ita quidem u t ortum an ha­ b u e rin t, aut unde acceperint, penitus reticeatur, vero videtur (imillimum » tributam his æternitatem , quam gentilium & Poëtæ & Phiiofophi, tantum non om nes, male in telled o Phyfico c a n o n e , ex nihilo nihil fit, mate­ riae com petere autumabant. Dein immani illi& confufo acervo ubi D eum præficit & meliorem n aturam , id eft diffindam a materiali altera, cujus modo meminerat, & in qua litem is d ir im it, cœlo te rra s, terris undas abfeindit, dißociata ligat concordi pace &c. eadem r a tio n e , qua moti ceternum ab eo mem orari chaos d ixim us, efficitur, u t Deum quem appellat, æternum quoque crediderit & ex chao au t aliunde haud quaquam ortum. Quod igitur ae­ terna & n o n creata flamina rerum , quibus orbis conti­ n e tu r , effingit, illius indicium ignorantia» interpretamur, qua merfus gentilifmus j j c u i t , quod plenum in illa jus, nujquam impeditam poteflatem opifici Deo vindicat, quod decernentem hunc , jubentem prout libuit, ordt* nantem certo fingula confilio celebrat, faniori T h e o lo g is Naturali quia confentiunt , hujus petita ex difciplipa ar­ bitramur. Nam fi ponderentur fingula, quæ Divini illius in operis enarratione Poëta c u m u la t, né verbulum

, dem in v e n ie tu r , ex quo oriri fufpieio p o d it , vinculo e- jusmodi alligatum fabricatorem ftatui ærernœ Ib e t moli eo rp o re æ , ut n o n liberrima voluntate egide credatur, quidquid egerit, lm rao vero ita agentem in fe rt, ut nulla in te rv e n ie n te aliena ope , nulla naturalium caudarum m in id ra n te ferie, fed fuiipfius unica v i r t u te , fuo juflfu n u tu q u e diremerit , je c r e v e n t, evolverit, di/pofuerit. T e r r a m in fpeciem magni orbis g lo m erav it, ne non ec­ qualis ab omni parte foret ; obliquis rivis cinxit flumina, q u o ede pod en t declivia} tonitrua in d itu ir, ut hominum hæc m overent m entes y aftra ccelo infixit , n e regio ulla o rba edet animantibus; u t edet qui in cetera dominare­ t u r , hominem fecit,

Sanctius bis animal mentisque capacius a lt£ e). H abes ubique finales caudas, quæ intelligent!! decernen- dlque facultatem arguunt in eo quem ad agendum illas perm o v e b an t. D enique unicum modo tam Ingentis ope­ ris au& orem ftatui vel ipfa dubitatio:

quisquis fu it ille Deorum f )

c o m p ro b a v e r it, u tp o te qua licet hæfide Poëta videatur,, fluo nom ine appellet , plurium tamen fociatam operam,

re jicere , juxta intelJigitur. T e n u it antiquos

plurium fecunda n u m in u m , quæ fingula uni eos fubjecide obedientia & nos antea obfcrvavimui & fuo nunc O v i ­ dius exemplo firmat. D u b i t a v i t , quodnam plura in te r fumm um h a b e re tu r, no n d u b i t a v i t q u i n fummo & unico Immenfæ iftius v irtu tis tribueretur gloria. Ex ceteris,qui data opera explicare mundi incunabula non adgredi funt, u t breviffimis ag a tu r, H oratium m odo ad jungamus T cu­ j u s eft

- Deus abfeidit Prudens Oceano Jißociabtli

le v r a s , g }

Euri-) « a ( ® ®

& E uripidfrii, quem Elutarchu* fervavit predicantem

T_{cv ctst'çw Ticv &çctv8 a iX o ts % £cvov,}

X ccÅ cv ncM thiJici rt'ATovos actyit,

Coeli renitent fulcris fide ibus inbar, fu lc ru m J a f teritis of us artificis b),

a) Comment. in Iliad. X VIII.4S3.JC/. b) Cohortf.2f.ed. Pa•

rij. tö36. c) Stromat. Lib. V. p. _{ed. P a n s. 1641. d) M et.}

L 1*6_{. J'q. e) Met. I. 76. f ) Ibid. 3 2. g ) Lib, I. O d .j,}

b) De ptac, Phil. Lib, I. cap. 6.

§.

v n r.

Lubricum îocum evafrmus * expeditior illey in quo Poé’ta* fpe&abimus venerantes Deum ut gubernatorem u- n iverfi, sequitatis fontem , tutorem innocentium, fcele- rum vindicem, virtutis omnis au&orem & rem uneratorem ctrtifTimum.

Z f v s ocvTcs vtfxet o h ß tv cÀu/u7ncç et\'§poo7i0i<riv

EcBâcÎV r fi Y.CtY.OÏGlV , C71Û0_{Ç & t ÅT, (T IV tKCC^CC4}

Jupiter ipje dillnbuit felicitatem Olympius hominibus

Bonis atque malis » _{prout voluerit unicuique a)*}

- _{Ou* fV>}

riÀr'v Jde Toov fjLiTh.cvroov

LcC/JllOCÇ , GTt XÇYi TfT(Åb<&UJ7

Non e(l p r tte r Jovem ullus, ju tu ra ru m rerum Q ui difpenfot quamcimiquc oportet perfici b)* Regum timendorum in proprios greges Reges in ipfos imperium e(l Jovis

Clari giganteo triumpho

Cunila Jupercilio moventis c"). Tlecvru ïiïooy (hos cipSxÅfAos ?Cj ttcovtx vcy\(tccs,

K a / vu r u j olm tS tA r ja l T rtd tç x e rc u, &de i A f ö n

'OiY\v iïrj K) rrjvcJe cHy.yjv ticKis g:vrcs ièçy« ,

Omnia videt Jovis oculus, omniaque intelligirr

e w 1 30 C « 0

E t h<tc certe ftquidem vult infp icit, neque ipft lu tet Quale judicium civitas intus exerceat d)%

E(l profettoDeus,qui quæ nos gerimus audit que & videt.

Dene merenti bene profuerit, male merenti par erit e).

Si genus humanum & mortalia tem nitis arma,

A t jperate Deos memores fandi atque nefandi / ) .

Sunt h æ c , quæ to t fxv&cts, apologis, ^era/xc^öWo-/, tot hiftoriolis de Gigantibus, Prometheo, Lycaone & reliquis, tum univerfo Plutonii antri & Elyfiorum camporum appa­ ratu edocere conati funt j in quibus omnibus fi deinieris quidquid ferocioris abundantia ingenii & caligantis labes loculi indecora Divinæ naturæ admifcuit, (upererit H om e­ ricum illud :

5,F.%« ©fc^ t-yJiy.ev cfujxoc, E ß oculus vindex Deo.g) & quod habet Sophocles:

- rè s ccctpçcvoic

©fo/ CpiXzai Kj çvy&o-t rè s y.ccy.ès,

c œ le/l i um

Am at modeflos Numen & Jpernit malos, h)

Poterimus hinc quoque a d d u c i, ut indulgentiores fimus in judicandis iis, quæ de originibus rerum & natura ipfa Divinitatis enormiter falfa & repugnantia attuli/Te Poétas fupra vidimus. Immenfo pelago, cui cymbulam humana ratio com mittit , quoties fuis nil territa tenebris Deum cogitando ad mundum refert , hujusque ab illo ortum eomple&i qualicunque notione laborat, m ergatur necef- fe eft, & exitum vafti laboris nusquam inveniat. PoCtis certe vetuftiflimis , quibus cæcam nodlem propior nulla Divini revelatio Numinis mitigaverat, evenire aliter vix potuit. Nec fidifle eos tamen o p in io n ib u s, quibus di- verfifiimas in partes trahebantur , Numinis explicaturi œternam poteftatem, aut pafTos omnes fuifle, ut quae fortiflimum inde robur nancifci potuiflet, impietati fre­

& & ) s i ( « a ?

na penitus la x a r e n tu r , innumera loca, quæ paucis jam m odo allatis adjungi pofien t, haud dubie efficiunt. T e ­ merariis ubi diftenti ratiocinationibus m etiri animo to

©«cv ingred ieb an tu r , nomina dare ponto necefie e r a t , in quo naufragus gentilifmus fruftra circumfpiciebat ta­ bulam 5 fimplicibus contra natura? monitis ubi obfeque- bantur & vivido fenful illi N um inis, quem adhuc m o r­ talium n e m o fine oppofiti formidine excuffit, ita rev e­ re b a n tu r D ivinam providentiam , cequi & iniqui irrevo­ cabile difcrlm en , malorum p œ n a s , virtutis excellen­ tiam , u t & noftra tempora qui in fic iu n t, profligatas n e­ quitia? alum nos daturi in ruborem finf.

a ) Ody/J, VI. i$$. b) Sopb.ap. Stob.Flor. 7it.22. c) Uorat,

Lib. Ill.O d J, d) He] Op. I) 26p.fq. e) Plant. Capt. A ff. 2.

Sc. 2.6?. d j. f ) V trg.Æ n.Ly^d. g ) Batracb.j/O. b) Ajaç

.

IX.

Etenim ubi ultimo nunc loco oflendendum eft,præ- fcribi a Poètis & urgeri cultum N uminis tamquam aeter­ n o jure debitum humanæque felicitatis unicam fcaturigi- nem j id m odo v e re m u r , ne prsefentibus e x copiolis m e­

tiatur quispiam integri habitum & gravitatem agminis. Ilf&TCC GfcV TlfJLOC

Ante omnia Deum cole,

eft in carm ine , quod Phocylidi trib u itu r, nec’multum abludit initium ^ttSSv Pythsgoræ,

'ASccvurès /utv 7TçwTcc -

-T lfj.cc

-Immortales ante omnia Deos cole. llocvr) ©fcv aincv v7T€çti$ï}j.ïv

Omnis rei au&orem Deum arbitrare a)

prcecipit Pindarus; & Carcinus in T e r e o apud Stobæum b J : A CTK«V

« a s » ) 32 < « s ® •

Atrzeiv /uh celery v

,

f

ä/t«v

Qeèç^

F%<yv

a/uÇiûo tccvtcc

,

potYjCCçtoi 3

' aqua

KfxA

vjfxfacz (rjv

,

YMya&oz &uvr,<rrrca,

Virtus colenda ell Je mper

,

oranda e{l Deos

Tort

una

,

quisquis rfla conjunxit duo

,

nomen is merito fe ret

.

• T 5 t o d'’ fv^oftrcBf,

• * -

-

tWf/

3

«v

roi TTçcç 0

fÿf.

S' r ’ «À«

770CYTCC

dVuTf^’

ryëtTùU TÏCtryç 7,s(jS~. y yùç (velfletoc avvSvyayx-t ftçcTotç,

K c p < £cr; , x « v 3 av ô ;cr< v , &k U7rc?hvT&i,

Eflote memores rite venerari Deos ; Namque alia cuncta cœlitum ducit pater M inora} pietas durat ad fumrnum diem

,

Vivent e

,

mori ente homine

, «

0

«

intercidit c). A d e o videlicet perfvafum habebant,

A7//;//

invitis f a s quem quam fidere D ivis, d)

u t carm en fere nullum , gravioris (altem m o m e n ti, au- fpicarentur, nifi fafis ad Divinum N um en precibus. Q uin & carminis ubi poftulabat argumentum, ut fandioris pie­ tatis imago d a re tu r, precum ardore tamquam charadere certiilim o inflammabant animum fermonesque illius, qui tantae virtuti* decus exprimeret. Virgilianus Æneas vel (olus fidem fecerit. Neque vero fuperfluum , quod infe­ r a tu r illud H omericum e ) ,

O

crv.e Qpoîc l7ri7tet$t}T<cu pethee f ey.hvcv ccvts

,

Quisquis D iis obtemperaverit

,

magis exaudiunt ip/um% aut huic gem inum Pindari f ) ,

’

Awercu 7tçcs ‘xjx^a/

eu-

Eeßeuv ecviïçôûv Åtrcds

,

Vertici t ur in gratiam

Piorum virorum fupplicationibus

.

S acrificii, Ifuftrationes, feflos dies, templa commenda­ bant,

b a n t , patriis quippe moribus congruentia, fed Ita u t hi» (olis vera; religionis confici negotium pernegarent.

*Eic' oimos ctçGOC cc/jivve&cu 7rsç) Troer çyjç ,

Unum au gur mm eß pr xßantißimum,pugnare pro patri a g)*

A b nimium faciles , qui trifiia crimina cœdis

Fluminea tolli poffe putetis aqua bh Non bove maciato cccleßia Numina gaudent.

Sed, quee præftanda eß & (ine t vfle, Ude i). P erju rii fcelus pafliin damnant ; quidquid boni exfpecflare liceat hom inibus, nifi Divina annuente voluntate matu­ rari pofTe diffitentur^ Si quid mali inciderit , excipien­ dum fanciebant animo, qui Divini veneraretur æquitatem im perii & hac contentus adqukfceret. Amandum fupra om nia D e u m , h o n o ran d u m , m e tu e n d u m , illius obtem­ perandum jufTis, quaeque reliqua (unt officia Naturali ex T h e o lo g ia fluentia,crebrius inculcarunt eorum haud pau­ c i, quam u t fingillatim nunc adducendis teflimoniis de­ clarare opus fit. Ipfa multitudo Numinum, quæ ubivis a d o r a b a n t, magnam partem debetur Audio & foHicitudi- ni illi , qua v e reb a n tu r, ne in opere perneceffario & cc- quiflimo verfati viderentur remiffius» Præfens ubique adelTe N u m en intelligebant, quidquid in orbe invenitur u s q u a m , illius adminiflrari n u tu fentiebant & ab illo co n ftitu tu m elle, ut mortalibus pro dlverfitate a&æ* vitas, aut prodefle poflet aut graviteF obefTe 5 unde fenfirrv rebus quibus dem umcumque adjungere eœperunt D iv i­ ni honoris fignificationem eam , quæ turpis tandem irt fuperftitionis crimen defiit. De/eflamur hoc , ut qui m a x i m e , fed nec aliter illius reos agi Poêtas finimus r quam u t detorfifle in 3liena Divini gloriam cultus fatea­ m u r , vim ejus & juflitiam & neceflitatem cognovifle pariter & cominendafle afleveremus.

a) Od. f . pytb. b)F lor. Jitul.defe lic it, c) Soph. Phil.

« S P ) ' * 4 f ( * *

*4 9f* d) Viyg> Æn. II. 402. e~) Iliad.I. 21g. j ) O d . _{8. Olymp.}

g ) IltadkX 11.241- b) Ovid.Faft. 11-4$. i) Heroid. X X . ig2.

§. X.

Non licet plura p e rfe q u i, poftquam ari fumma & præcipua capita Naturalis T heologiæ , quorum §. IV. me- minimus, Poëtarum <ie Divinis rebus fcita examinavimus. Præftitiffe n o n n ih il ipfi nobis v i d e b i m u r f i quæ ftriftim & breviflimis afferenda erant, aliqua faltem ex parte oflen- d e r in t, teftibus, quod initio pofuimus , haud umquam caruiffe veritatem , quæ Deum p rofitetur, & ne tum quidem exfcindi penitus h o m inum e mentibus potuiffe, qvum gentilifmt hinc offunderetur denfis nebulis , hinc Impotentis ingenii , quod Poëtas in transverfa ra p u it, elevaretur intempeltiva diligentia. Quemadmodum v e ­ ro ypsuJeat inter 7rcAoc Itv/aciviv o/jlcIoc, mendacia inulta

Vera fimi It a , u t ait liefiodustf ),«A>?åéa vera nonnunquam

fxv§Y\<icccdcu dixi He in univerfum deprehenduntur P ô ë tæ ; ita fi qui indicatam a nobis femitam deferuerlt , vix e x ­ plicabit liquido, quid pugnantes illi toties inter fe invi­ cem fenferint in ea parte humante cognitionis, cujus

p e r f e r e explicata præ cepta, unius Dei immor­ tali in. nos Chriftianos beneficio venera­

bundi accepta referimus. a) lbeog.2?. 2g*