Dn arvido

Å%.

G j£ ρ J| S.

SPECIMINIS ACADEMICI

DE

FELIGiTATE

c i v I L i

PER

PHILOSOPHIAMCOMP_ARANDA,

Partem Poiteriorem,

hdulgente Incluto Colleg. Pbilojbpb.

rüpfaiienft,

PRvESIDE

Ampkßmo VI R O,

D*. ANDREA CELSIO,

Ailronom. ProfejJ. Regio»

Publiccß bonorum c enfur<8placulefubmittU

JOHANNES RA FE LT,

Ad diem XVlf. Maji An,' MDCCXXXlf,

In Audit". Guftaviano Majori, J

horύ antemeriäiemfohtis.

VP-S4lli$;-Ut**TS WERNERIANK.

SACR/E KEGm MAJESTA-

SUMMiE FI-

Celfisfimo & lllußrisfimo

Co μι τι ac Domino,

Dn arvido

HORN,

SENATORI, Cancellari« Regia? PRTSIDI,

&Societatis Regiae Literariae & Scienciarum PRiE-

SIDI ILLUSTRI, Academias Regia? Aboenfis

CANCELLARiO Excellentiflimo.

Celfisfimo & llluftriffimo

Comiti ac Domino,

Dn carolo

GYLLENBORG,

SENATORI, Academi« Regi« Lundenfis

CANCELLARIO ExcellentiiTimo, & Societatum

Regiarum Svecanae & Anglicanae MEMBRO

HONORARIO.

MyECENATIBUS

TIS REGNIque SVECLT

DEI VIRIS,

Celßsßmo&

Co μι τ i ac Domino,

Dn. gustavo

CRONHIELM,

SENATORI, Juftiti# Commisfionis PRAE

SIDI, & Academia? Regime Upfalienils

CANCELLARIO Excellentis·

iimo.

Celßsßmo & Illuftriflimo

Comiti ac Domino,

DN GUSTAVO

BONDE,

SENATORI, Gancellark Regise CONSILI-

ARIO Exceüentiflimo , & Societatis Regime

Literaria; & Scientiarum MEMBRO KONORARIO.

INDULGENTISSIMIS.

i & Exc

CO MIT ES!

INdulgeatis,Jubmjße

^qutfo, Excellentiffimi

bm hanegrattam, ut, cum tik omnilu-

^ åfamtxfintMfo&n&mis Nomini-

bus Veftris collußrari cpueant^ & ^, β non ahä>

re, certe argumenti, quodpra feferunt,ma>gnu

tudirie, ofjerentls exihtdtem commendciri ^pMtA*

mim, Etemyn nullus dubitdviiCcliisiirni Comi-

tes,Philofophkj menU mlems^. humanumdngen-

t ia

tia Gf mnumcra, praßnti ßecimtne, quantum ingenii tenuitaspermißt,perlußrareac ρerß)teere,

ikque uel ^maxtme obviam tre, phtlojöphtam

ut remßertlem, inanem ac ßta humana prorfus

mutilem alto fuperetlio contemnunt⁵ indtgnamq^

adeo efje, 1antum opera impendatur th Åca- demiUjiec niß in futura jf>em obltutonk,addtfcir

non certe ipjtm Phtlofophta Jed phtlo/ophantwrn

nonnullorum 'vipik ^ac abcrratiombm Jedu&t ^ar~

bitrantur. Sane apud rueteres$mas,om?iwmpo- pulorum in Republtca admtntßrandafui temporis japientisßmos, tantus phtlojophta Lignit honos,

tantaquecelebritas, utrnter praetpua tmpertiful-

cra, Regitzdtadematk ornamenta ac decoraful-

gidisßma,philofophiam refplenduiffe, monumenta ejus gentk hißortca abmideloquantur.Seiheethu-

jus ope Rempubltcamaufpicato conßttm-, hujusope

conßttutam feRetter coßervarRdewquecollapjam bujus ope optime reßaurari, ettam experten-

tia ynagißra eäocltfirmtter tllt fibt perfvafum ha-

buerunt. Htnc dvvtnus Plato demurn Rem-

publtcam, tn qua vel Phtlofopht tmperantjvelRe¬

gesphtlofophantur, beatamforefapienterpronun-

cidvtt. Proinde nihil ^memo ad Prtnctpk & ci-

wiumperennemfelicitatem atquefalutempromo- uendam aptim accommodatiusq,exeogttanpoteß,

imamβ Uli, qui irnperio prafunt, eöftim utantur

mmifterils, ht vero oqm parent, eorum aufpicik

regantur, ^ eruditionk £ffcientia lande pracellunt. Quos interfiJos, Muftriifimi Co-

imites, principem profeclo locum obtineiis,

wo# longo remm ufu confummatisßmi,Jed multiphcietjam doBrinagenereornatiflat^na Svio-

Gothici minifleria Gfnegotia intima GTgravis- fima in S:a R:a A4:tis Regniqueflalutemfapien- tpsfime geritls, Quare ^{cum m} univerflum Gens

Ar&oa, tum pracipue Sveticarum Adufarum

Athenaa ^ac delubra de tantorum Nmnmum Ru- telarium ^{cura ac} Providentiafibi inßgnitergra- tulantur.lmmo infimugaudentflubVeftrispatro-

ciniis aufjpicatisfimis pbdofopbiaauBoritatkmfub

jugum ynijfla jonje&urarum pbantafiis monfirofay

vagis terminis lubrica, Gf ab omni ufu abhor-

rente pulpitaflua ^non infefiari⁵ Jedpbilofopbiam

moderateflentiendi hbertate donatam, rationum

nexu GT ordine pulcram ^, verborum figmflcati-

busfixam, G^ publicis privat:sque negotiis ohm applicandam, difcentium animis, W/o prajudi-

ciorum turbine abreptis, fidcliter infliUari. TVb#

mirum itaque, W# /W penicillo pbilofopbiam

certam G?folidam, cquafelicitatem patria nul-

lo ^non tempore comparatis, adumbrare fuscipio,

fi

βVobis, otnnium Scientiarum Mascenates Indulgentisfimi, juveniles bosce conatus vene- rabundaanimi fubmisßone confccrare, mecquede propenßsßmo inpoflerum favorc Veilro gratu*

larifußmeam. Suscipiatis, bumittimus precory Excellentisiimi Comites, Jereno &faventis*

fimo vultu hoc qualccunque venerationis0Γ'jub- misß obfequu mei pignus♦ Incitamentumerit boc

mihi maximum, ut (ub gratiojisflmis aufpiciis

Veitris Philojopbiam ad ufum vitay pro modulo ingemi ^mei, accommodare, ^atque profelicitatC Veitra, qua cum publica eadem eß, calidisßma jundere vota, nunquam deßßam,

llluftrisfimorimi Excellentisiimorumque

NOMINUM VESTRORUM

cultor devotiifimus

J. R AFELT,

SACRA R F.GI .£

MAGN« Fl-

Prrälußri^ac Generoßsß?no Baroni ac Domino,

I>. 10HANM HENRICO

von KOCHEN,

Äulac Rcgix Cancellario Societatis Regias Literariae&

Scientiarum Membro Honorario.

Perillußri ac Generoßsßmo Baroniac Domino,

DN Η E R M A Ν Ν O

CEDERCREUTZ,

SecretArlo Status,

Périlluflriac Generoßsßmo Baroni acDomino, dn c a r o l o

von carlson,

Secretario Status*

PATR0N1S

EXeYcitattonem

Perilluilr. & Generoiiflf.

Cultor

► . ;lf) ^- m

JOil.

majest atis

DEI V! RIS,

Perülufiriac GeneroftsfimoBaroni^ac Domino,

'ν. i ο η ν ν ϊA

1

Juftitia: CanceUario.

Perillußri^ac Generoftsfimo BaroniacDomino?

Dn. o l λ ο

cederström,

Sccrctario Status.

Perillußri ac Generoßsßmo BaroniacDomino,

d» η ε ν r i c ο

bunge,

Secretarto Status & Poftarum Regni Svecix D/refft-

ri iupremo, ΜA XI MI S.

wivibus Veßris, Perilluftrés ac Generofiffimi Domini teßeram cum omnigen* froßeritatis ardcntißimis votisy (S

co ηfeerat

Nominum Vestrorum

humillimus

r. å fεlt,

S: je Rt/Έ

MAGNff FI-

Generoßsßmis ^ac No-

dn. johanni rosenadler,

Cancellariae Regis Conftliarlo & LibrorumCenfori Regio.

Dn. olao nordenstråle,

Juftitiae Revifionis Secretario Regio.

Dn. JOEIANN1 FRIDER. von SCHANTZ,

Cancellariac Regia; Confttiario.

Dn. j o a C η i μ o ν ε r é s,

Cancellaris Regis Confiliarh,

PATROxNIS

Generoß de Nobthsßmo Doinino,

DN. olao ehr en kr o ok,

Secretario Regio, Avunculo Honoratiffimo.

PROΜΟΤΟRl-

^ _{Obis etiam,} GenerofiiT. ac NobiliiT Domini,

Veftrse commendatlffiwias habere dignemini ^, fubmiffe

Generoiiili & NobiliiE

Cliens

jO H*

μ: tis

DE! VIRIS,

biltsfims Dominis,

Dn. GUSTAVO BONEAUSCHIÖLD ^,

Cancellariic Regia? Conflliario.

Dn. GUSTAVO CELSING,

Cancellaria: Regis Conßhario,

Dn. Ε D V A R D O PLAN,

Jufiitis Reviiionis Secretario Regio.

Dn. C A R O L O ^von G R Ο Τ Η,

Camers Coilegü Reeii Confiliario.

Μ A GΝ1S.

Generoß a c Nobilisfimo Domino,

Dn. JOHANNI CHRIST, ^von BAHR,

Seiretario Regio«

BUS ÜPTIM1S.

Conipedus Diiiertationis.

§. I. Viam ρandit trattationi de utilitate [tngularum

fcientiarum w vita civilt,declarando ujum

§. IL Logicde. ρ. 40.

§. III, Ontobgies. p. 45.

IV. Cofmologi(C. p. 48.

§. V. Pfychologies. ρ. ?Γ·

§. Vi. Theologie naturalis, ρ. 55,

§. VII. Phyßcee. ρ. 59·

§. Vill. Mathefeös pures, ρ, 66.

§4 IX. Arithmeticds prattices. ρ. yt.

§, X. GeometriesJubterranees. ρ 73.

XI. Geometries prattices. ρ 8*

§, XU, Mechanicesgeneralis feu Phoronomiee. ρ. η6.

§. XIII. Mechanices prattices. ρ ßi.

§. XIV. Catoptricee,Dioptriea &Perfrettiv#.

p. 84·

XV. Aftronomics. ρ. 87·

XVI. Geographie?, Hydrographie?, Chronologice&

Gnomonices. ρ. 91.

§. XVII. Acufhces & Mufices. p. 95,

§, XVIII. Architettures civilis. ρ .97

§. XIX. Architettures militäris & Pyrotechnies. />.99.

§. XX. Technologies, ρ i02.

§. XXI. Teleobgiee. ^p. 106.

§, XXII. Xrni inveniendi, Logiccsprobabilium, é^5

Wr/Å charatteriflices. p. 109

§. XXIII. Philofophies prattices univerjalis. p. HJ.

§. XXIV. Phibjophiee moralis, ρ ii8.

§ XXV. Phibjophiee civilis feu Pohtices. p. 127.

§, XXVI. Colophonem dßertatwm addit.p. i$i.

§. I.

Trata jam per pri'orem Di Her¬

tationem via, ad uberiorem, de fcientiis Philofophicis,felicitatem generis humani promoventibus,

tradlationem bono cum Deo pro-

gredimur. Opfandum fåne föret,

ut omnes, qui muneribus publi-

cis fefe admoveri cupiant, iingu-

lis fcientiis rite inftruerentur, quo, Philofophia duce,

vitam tranquillam fehcemque ^agere poiient. Habent

etenim omnes Philofophiac partes hoc commune , ut utilitatem quandam iingulac generi htimano intendantj

adeo ut _, quicunque lis omnibus pollet, ad majores indies aflurgere queat felicitatis gradus, in quo Tum¬

ma in vita humana confiftit beatitudo. Verum ne Pla- tonicam condamus rempubhcam, & in votis habeamus, quodin hifce terrenis fperare non liceat, fvadet omnin©

vitae humana? curriculum, ardfis fane interclufum limiti- bus,& uniuscujusque hominis inciinatio,ut quilibet ele-

menta omniiiicientiarum folum adaifcat, & easdiiciplinas profundius hauriat, _{quaemaxime & diretfte}ipfi in eovitae

genere,cuife addixerit, prodeflfe poifint. Neque enim o-

G mnibus

40 ^ ^{) · (} §§&·

mnibus aeque neceitaria eft fingularum fcientiarimu profundior cognitio , fed tantum ex illis decerpen-

dum eft , quantum cujusque inferviat inftituto. Ex.

gr. Studium moralis philofophia: quilibet excolere pot- eft i licet in ea Pfychologiae ^parte non usque adeo

verfatus fit, _qua: de commercio animae & corporis, quod philofophorurn hujus feculi pomum Eridis me-

rito appelles, pertradat. Mutuatur etenim moralifta έ

PfychologU empirica, qua: experientias, de anima noftra

fumtas receniet , quantum il!i fundamenti loco iiij philofophia morali ^opus eft, adeoque fine detrimen-

to fuae fcientiac Pfychologia rationali, quae rationes ex-

perientiarum tradit, carere poteft. Sic quoque res fefe

habet cum ceteris philofophia: partibus. Quum autem (io. part. i.) oftenium fit quemque civium obftri-

åum eile certum vita: eligere genus, qnodcunque au¬

tem vita: genus fua requirit philofophica ftudia, fequi-

tur , iingulos cives, in aliqua tamen philolophia: par¬

te, erudiendos effe. Sunt autem nonnulla: fcientiac

adeo comparata:, ut reliquac omnes fine illis rede ad-

difci nequeant; eamque ob caufifam fingulis adeo ne- cefiariae, ut,iis pofthabitis vel negledis, ceterarum phi¬

lofophia: partium verätates, aut non perfpici, aut fai¬

rem non pari felicitate , progreftu ^{, ac} facilitate co-

gnofci poiÉnt. De hifce itaque difciplinis, ut primum

agamus, fas eft.

§. II.

Inter eas itaque fcientias, qua: utiles immo & Tum¬

me Tunt illis neceftaria:, quibus animus eft quarundam philofopia: partium emetiri fpatium, atque difciplinas

inftituto fuo unice infervientes addifcere, primum fi*

bi Logica vindicat locum. Logicam definivimus, (§<

3, part. i.) efte fcientiam intejledus humani operario-

nes

«gf ) ® C £> ^4ι

nes dirigentem, ad veritacem in ^rerum cognitione,tam ad fui , quam ad aliorum inilitutionem ^, aiTequendam.

Hujus igitur fcientiac in vita civilt utilitas admoduttu

eil perfpicua. Licet enim omnes ea praediti fimus fa-

cultate natural! , ut potfimus , quid verum , quidvo

falfum fit invenire j faepe vero veritas adeo perplexis

involvitur nodis , & falfitas variis coloribus fucata_.

veritatis fpeciem mencitur, ut facile in veritate evol- venda, falfitate detegenda quivis niii regulis ratioci-

nandi fatis inftruftus, erroremcommicere poilit. Do-

cet itaque Logica regulas, quas facultates mentis in_*

veritate eognofcenda dirigunt; docet quoque modum regulas illas ad cafus obvios applicandi, quibus cogni-

tis, pofiurous rede in quolibet cafu de cujuslibet rei

veritate inquirere j & verum ferre Judicium. In rebus

autem rite dijudicandis, requiruntur verae & genuinae

definitiones atque propofitiones, _{requiritur quoque re-}

<fi:a definitionum & propofitionum ad cafus obvios _ap- plicatio, in qua omnis cognitionis acquiiita: ufus itu·

vita civili confiilit (§. 4. part. t.). Quum itaque Lo«

gica doceat, quomodo definitiones accuratae & _propo*

fitiones determinatae condi debeant, doceat _quoque &

definitionum & propoficionum juftam applicationem>

fequitur hane fcientiam ^rebus in vita humana _geren-

dis aptandam efle. Sunt nonnulli , qui contendunt Logicam naturalem ⁹ quae eil difpofitio naturalis diri- gendi operationes mentis, quibus veritas cognofcitur,

ufu ipfo ad habitum dedu&a, ad veritatem latentem de-

tegendam, & ad veritatem dctectam examinandatrL.,

fufficere. Verum qui tam alto fuperciiio Logicartu

artificialern contemnunt, quique eam in futurac obli- vionisfpem addifci exiftimant, vel fpuriam didicerunt Logicam, vel genuinas fenfum non rite perceperunt, vel denique de ea,applicanda minime fuerunt foliciti.

Q ι Nor

A* ^ ) ® ( I8,

Non quidem negandum eft, Logicam in Scholrs &

Academiis fic pertraftatam fuiiTe9 ut nemo de ejus in

vita communi applicatione cogitaveritj adeo ut di-

fcentes ea imbuti nullam prac ceteris in ratiocinando

habuerint praerogativam. Hinc caufa perverfae quo-

rundam opinionis de inutilitate Logica? ipiis eruditis

adfcribenda eft, qui ita tradiderunt Logicam ^{> ut} ad

praxin omnium ftudiorum finem fuerit inutilis. Se-

poiita autem ea methodo ^, quac Logica? internam ac-

ftimationem minuit, demonftrabimus Logica? artificia-

lis neceffitatem , & naturalis fummum in'·reéle ratio¬

cinando defefhim* Experientia patet exercitium fa-

cultatis cognofcitiva? , in cognofcenda veritate ^, fuis

conftare regulis, quas mens tenet , etil eas non rite

intelligat» haud aliter ae dantur regula? Staticae ju-

xta quas motus corporis organici fiuiit. Harum regula-

rum & confufa & diftinäa datur cognitio. Confu-

fam cognitionem abfolvit Logica naturalis, diftindam

vero artificialis.

Qui itaque confufa regularum gaudent cognitione,

juxta quas fuas mens dirigit operationes, non ad o-

mnes circumftantias , in cafu prafenti funt fatis ätten*

ti; quum ex confufa regularum notitia non nifi con¬

fufa? formentur idea? ^> adeoque vi imaginationis ex

fimilitudme rerum pra?fentium, cum antecedentibus ^,

Logica folummodo inftrudLi naturali, in caiibus ob-

viis fua ferant judicia. Verum uti tam confufe cogni-

ta facpius confundi poflfunt, ut cafus fimiles ab iIiis

haberi foleant, qui valde funt diffimiles & inter fo

difcrepantes;& hinc facdein applicatione^errare queunL

Longe aliter antem artificiali pollens Logica judicat:

diftinde enim nofcit regulas, & iic non fecundurrui

rerum fimilitudines, fed veritates, operationes mentis dirigit ^> nec in applicatione vaciliat. Evidenter ita¬

que

) © ( ρ* 4$

que patet, ouam peftime rebus fuis'confulunt, qui

aut omnino Logicam artificialem contemnunt, aut tu- multuaria tantum opera eam perlegunr. QuodnanrL»

quacfö in Republica datur munus fine rationis ufu ad-

miniftrandum? Certe fi exifleret, Logicam omnibus

inutilem eflfe lubenter fateremur·. Si Theologum re»

fpieiamus ^, cui res eft cum fpiritualibus , in facris li-

teris nobis a Deo reveiatis _, & rationem plurimis in

locis fuperantibus , exercitio tarnen rationis, cujus

verus ufus in Logica docetur ^, minime carere poteft.

Etenim fundamentum Theologiae Dogmaticae, Mora¬

lis & Polemicac eft exegeiis Scripturac Sacrac, ad exe-

geiin autem Scripturac Sacrac rite inftituendam requi- ritur, ut fingularum vocum notiones exhibeamus ge«

nuinas, hoc eft, ex intentione Spiritus Sandi currL^

fingulis vocibus conjungendas, earumque inter fe ^nexum

oftendamus , quod fine ope & auxilio verioris folum-

modo Logiet prarftari nequit. Hifce itaque fubfidiis,

una cum ceteris aliunde petendis ^, interpreratio fieri poteft demonftrativa, qua omnino Theologis ^opus eft$

ii verum Sacrac Scripturac fenfum contra adverfarios defendere, aliosque judicii acumine pracditos convin*

cere, nitantur. Practerea defininones condere _, the-

fes argumentis probare, Sc conclufiones ex didis Scri- pturx Sacrar tanquam principiis firmiftimis derivaro

debent Dogmatici ^, quac quidem omnia fine Logicac

theoria & praxi ab ipfis praeftari fruftra exfpedes. Ju¬

ris quoque eonfultus in juris prudentia legislatoria_,,

confultatoria Sc judfciali rede inteüigenda ^, Logica_,

minime careré poteft. Hare etenim docet, quomodo

antinomiae in jure condendo funt vitandar, & fi _quac funt _, quomodo detegendar. Nam Logicac praefidio

inftrudus fyftematico gaudet inteiledu, hoc eft, ^Co¬

gnitionen! fuaov in fyftema redigere, & fic veritates

G ι univer-

*4 «i ) » t ι»

univerfales inter fe connedtere valet, adeo ut fequea-

tia per antecedentia ^tanquam principia certiifima de-

monitrentur, Ex hac itaque connexione, propofitio-

num , confenfus earundem & diflfenfus ftatim apparet, unde omnes contradidtiones confequenter & antino-

mia: , evitari poiTunt. Monitrat quoque Logica mo»

dum univerfales formandi notiones 5 unde juris pe-

ritus difcit, leges ad generaies revocare rationes. Et

hinc melius perfpicit, ^qua: una & legitima ferie inde

fequantur, immo & ipiius experientia evadit locuple··

tior, ejusque applicatio certior- Tradit denique Lo¬

gica regulas, quas in legibus interpretandis obfervare

debent judices, fenfum legis fecunoum intentionen?*

legislaroris intelledturi. Quum enim fecundum Celfi

effacum a), fctre leges vonfit verbay fed vim & potefix·

tem eorum tenere. Huc quoque accedit, quod depro-

babilitate Logica docet. Quoniam enim judex rei ve-

ritatem in puteo Democriti prorfus latentem expifcari

femper nequit, ea fcientia opus omnino habet, quae

maximam in cafu praefenti probabilitatem ipfi fuppedi-

tat. Medicorum _quoque filios Logicae ftudium in re¬

bus fuis feliciter peragendis plurimum ^promovet. Ia

eo etenim fummus Medici officii cardo verfatur ^, ut

redte de iis judicet, quae ad infirmitudinem vitac no-

itrae propulfandam & ad valetudinem corroborandam

ötilia & proficua funt. Ut autem haec omnia fibi ^co-

gnita habeat medicus, opus eit ut iis initrudtus fit me·

diis, quibus folidior hujus fcientiae cognitio abfolvi-

tur. Si itaque in medicina univerfalem & firmam co*

gnitionem ^quaeras, ea ex indubitatis experientiis o-

mnino derivanda eit 5 quum vero experientia non_»

nifi de fingularibus fumatur, fequitur ut ab experien¬

tiis individuorum propofitiones generaies per indu-

étioncm elici & indc legitimo argumentandi modo

con-

«onclufiones duci queant. Quo autempaåo experien-

tix rede inftituantur & ex judiciis intuitivis judicia-.

difcuriiva formentur » ne Vitium commitamus fubre-

ptionis, ex Logica hauriri licet. Manifefte itaque patet ⁵ medico rational! eam addifcendam eflTe fcien- tiam, _qua: naturalem judicandi facultatem acuit _qua:- que viam & methodum vericatem inveniendimoniirat.

Sic etjam Politici quocunque demum fungantur mu«

nere, diftinftas fibi debent formare ideas , veraque ferre judicia, ne imprudenter agant ^, & per prxci- pitantiam judicent de rebus, fibi non intelledis, mul- taque a veritate aliena facile iibi perfvadeant. Lo¬

gica igitur artificialis harc omnia fubminiftrans, mi- nime ab illis effc comtemnenda. Omnibus itaqj publi-

cis muneribus admovendis incumbit, difpofitionem ad

veritatem inveniendam _naturalem , per Logicam ar-

tificialem, genuinas cognitionum reddentem rationes?

qua: fefe invicem naturaliter iequuntur, & regulas ex

ipfa mentis humanac ^natur« & entium notione de-

monftrantem, excolere, ut, quod naturae gratia pos- fidemus arte & experientia ^acuatur, & ad indies majo¬

rem atque majorem perfe&ionis gradum evehatur, jux»

ta illud Ciceronis b)^: neque enim ignoro qua bona fünf fieri meliora poße doftrina, & quoe non Optima > aliquo

modo acui _tarnen & corrigt pojfe·

a) Lib, /7.ff% de L, L. b) de Orflt. Lib, /.

§. IIL

Quum omnes philofophiar partes fuis nitantHr

principiis, in qua: tanquam ultimas fumtiones refolvi

poilunt earum demonftrationes, philofophi omnes ter- minos & propofitiones univerfales , quibus _quaeque icientia f«lcitur, in unam redegerunt difciplinam ^, ne

ilias

4* *ۤ )) * (( pfc*

illas in quacunque repeterent. Hanc itaque dixere

Ontologiam five ftridiori fenfu Metapbyßram, quac , li¬

cet omnis cogmtionis humana: principia contmeat, ad

noftra tarnen usque tempora admoduni negleda ja-

cuit* Cartefius enim in philofophia reftauranda occu¬

patio Metaphyiicam Scholafticorum terminis multifa-

riis nullisque refpondentibus notionibus & obfcurispro-

pofitionibus adimpletam pronunciavit, & iic ille evi-

dentiam in philofophia quaerens, ut fcilicet diftinda:

terminorum notiones , & evidentes propofitiones da-

rentur , hane ut inutile lexicon terminorum barbaro¬

rum & vocum iine fenfu refonantium omnino rejecit,

Quum autem Theologi , invalefcente licet philofo¬

phia Cärteiiana ^, in dogmatibus fuis explicandis & de-

fendendis haud paucos terminos retinere necehum ha-

buerint, orta elt opinio , Metaphyiicam Theologiac

ftudio addiftis unice utilem effe ^, ceteras vero fcien-

tias illa omnino carere poffe, Ha?cverofententia haud

firmis ftabit radicibus, fi perpendamus, quod terminis

iftis generalibus carere nequeamus in difciplinis reli-

quis, etjamii more Geometrarum probationes thefium

co usque profequamur, ut ad prima principia recur-

rendum fit, faepe in principia, quae nullibi quam in

Ontologia feu philofopjiia prima reperiuntur , incida-

mus. Etenim in philofophia prima explicantur notio

entis in genere & notiones generaks proponuntur pra:dicatorum, quae eidém convenire poffunt» five il-

lud in fe confideretur /iye -ad entia alia referatur.

Sunt igitur veluti genera fuprema ad qua: reducunturo»

mnia praedicata fpecialia ^, enti cuidarn dati generis,

datacque fpeciei tribuenda c). Quum autem munus a- liquod publicum ambientes in philofophicis quibusdam

verfatos effe fcientiis oporteat, fequitur Ontologiam

non modo Theologis , verum & juris cbnfultis medi-

eg§ ) o ( ⁴⁷

eis, & Politicis necefiariam _{efie. Non}

itaque Metha- phyfica prorfus rejicienda eil:, Ted fic emendanda _{, ut} in illa diltindi termini ac evidentes propofitiones in-

veniantur. Scio equidem hanc difciplinam fterilem-»

quibusdam & exigui momenti videri. Verum caven-

dum_mus eil, ne noftrum de ufu prineipiorum prafcipite«

judicium, _{antequam ad cetera,}

qua: inde deri-

vantur, demonftranda ^a nobis fuerint rite applicata; fic

fane prineipiorum ufus non adeo manifeftus efie folet.

Haud aliterac illi, qui Mathefeos _pura: elementa pri-

mo intuitu refpiciunt ^, argre de eorum utilitate con-

vineunrur;_les elementorum autem fada _{ad cafus} fpecia- applicatione , ingentem & antea fibi vix exfpeda-

tum eorum deprehendunt ufum. Si quis ulterius ^ur- geret, illas generalillimas notiones , qua: in Ontolo- gia habentur ^, adeo efie _{communes, uc cuilibet} facis lint perfpedar; & fic minime ^e re efie, horum termi- norum & notionum peculiarem formare feientiam,

quum quae communiter fentimus pereipimusque, II majori_tur cura & ftudio fubtiliori evolvuntur, oblcuren- magis, quam dilucidentur. Verum oppido falfa-.

eil: hecc ratiocinatio. _{Nam qus communi} fenfu fenti¬

mus , ea confufe tantum pereipimus & inteliigimus;

quum, autem in philofophia femper diftindar delide-

rentur notiones, omnes confufx exulant. Pofiunt ta¬

rnen notiones illa: generalifiimac in Ontologia diftinde cxplicatac ad fenfum communem reduci, adeoquo

communibus confufis reddi conformes; licet phfiofo- phi fit, in notionibus vulgi confufis non aequiefeere,

fed notionibus diftindis fibi comparatis, illas ad fen¬

fum _communem reducere : quas in notiones com¬

munes_{nili fe fenfu}adeo redudas nemo in dubium revocabit, quid pereipere negat. Eadem _{valet quo-} que ratio in ceceris philofophiac partibus. Continet

Η einen