Dissertatio philosophica exhibens fundamenta imputationis actionum in foro humano quam, venia ampl. fac. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu defendet Jonas Gabriel Blom, Stockholmiensis. In aud. Gust. maj. d. XIV Maj. MDCCLXXXVIII. Hor

D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA EXHIBENS

FUNDAMENTA JMPUTATIONIS

ACT

ION UM IN

KORO

BUMANO

QUAM,

VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPS.

PRjESIDE

AU.

DANIEL.

BOÉTHIO,

ετη. et polit. prof. reg. et ord,

PRO GRADU

·♦. - .

Defendet

JONAS

GABRIEL

BLOM,

Stockholmiensis.

IN AUD. GUST. MAJ. D. XIV MAJ. MDCCLXXXVIII.

horts α. m. solitis.

UPSALIÄ,

FUNDAMENTA

_IMPUTATIONIS

ACTIONUM IN FORO

HUMANO.

ix in υΙΙα alia re a

_Fhilofophis

ventilata & cemerariis _{explicationibus attre&ata clarius}

e-lucet _{necesiitas, ingenio humano}

injunQia, modum

cnriofitati & _{perquifitionibus}

ponendi, quam in illis,

quas de libertate mentis humanas _{agitat^ fuere,}

quas-iftonibus. _{Quosdam enim illis refolvend'S}

operam dicantes in eas _{delapfos fuisfe conclufiones}

videmus,

quae felicitati humanas iocietatis non _minus,

quam ieniui hominum communi contrarias _{funt; alii vero}

hisce iemet _{oppofkuri iis ie}

implicatos deprehenderunc difficultatibus, quibus omnino _{iuperandis impares esfe}

vires _{humanas Fateri}

cogimur. Quando aöiones

\o-luntatisque

humanas motus ad forum Divinum re

e-rentes non in iis _adquieicimus

momentis, quas ex

coniecutionibus a&ionum naturalibus & conicienrige noftrae necesfario habitu fana ratio _{petere poteft, vel}

Religio revelata fan&isiima _{adfert, ad probandum,}

Deum revera _{aébiones & coniilia hominibus}

impu·

tare; fed nobis id _{quoque negotii}

_fufcipimus,

_{ut ra¬} tioηes _{reddamus, cur Summus rerum}

Arbiter ita ?■·

gere voluerit, hasce ab omni _{pane ingruere}

difficul-§■ '

4

Fundamente,

imputationis

tates animadvercimus. Si itaque

noftra ponderis

quid habere posfet

fententia.

inutili &

noxio

plerum-que iili

fuperfedere juberemus

labori,

quem

in

hisce

nodis folvendis fruffcra per plura

faecula

eruditos

con-{umfisfe, conftat, idque agendum

esie

praéciperemus,

ut nulla amplius obf-curitate

Iaborarent

argumenta,

quibus ex

indole

humana

rerumque

necesfario in

nos effectu extra dubium _poneretur, virtutes

vitia-que humana in

foro divino

indifferente

nequaquam

fpe&ari oculo.

Quod

deinde ad

a&ionum in

foro

humano _{Imputationen! attinet,carere}

_ornnino

_nos pos-fe arbitramur _{fpinofarum de}

_libero

_arbitrio

mota-rum qusellionum notitia,

&

_tarnen

iufficientes

ratio-nes nulli dubitationi obnoxias adferre, quibus

fub-nixum exercent homines jus aftiones & confilia

im-putandi,

puniendi &

remunerandi.

Et

hac

prascipue

in re noftras periclitari voluimus

vires;

quamvis

enim

res tritas & faepius ventiiatas

Le&oribus

offerre

vide-amur, tuam tarnen B. L. veniam nobis non

omnino

defuturam esie _{fperavimus, cum}

_noffrarum

_virium

aliud adhuc vix _{exipeffari poiit fpecimen, quam}

quod de attentione, qua

aliorum

uii

fumus

informa-tione, teflari queat.

§. 2.

Fundamenta _{imputationis in}

_{foro humano}

expli-caturi id nobis _{agendum esfe}

_exiftimamus,

_ut eno-datis _causfis, cur hominum a&iones & confilia

homi-nibus curae fint, _{perquiramus humanam}

indolem im¬

ABionum in _{foro humano.}

bis recte _{imputatas esfe, nobis perfuafum habeamus"} Sc _{cur, aÖionum noftrarum inputationem, ab aliis} faftam, _{juilam esfe· fatcamur necesfe fit. Quod}

igi-tnr ad causfas attirtet _{propter qnas}

_iingularem

_in

a-ftiones & coniilia hominum attentionem _dirigimus, easdem facile in eadem falutis iux cura, _{qua iingtilas}

alias res ad iuosufus adhibere iludenthomines, _reperies.

biomo icilicec fenfu boni & mali ad _agendum facul-taresque, quibus prxditus eil, exercendas, & res, qui«

bus _{circumdatur, quousque vires permktunt, iuos} in ufus convertendas _{impeliitur. Front itaque res} no-xias vel utiles esie _{cognoverit, attentionem ad illas}

fu-giendas & removendas, has vero habendäs & (ibi attribmendas _{dirigit. Hsec ex effeÖu rerum excftata} attentio ad vires & _{agendi mcdum, quibus noxam} vel utilitatem res adferunt. obfervandas _perducit,

eas-demque fecundum convenientiam virium & agendi

modi in clasfes _{dispefeere docet, adeo ut non tantum} pro utilitatis majori minorique gradu, perpetuitate & ad _{ftatum, in quo pofiti fummus, aptitudine, fed etiam} pro virium, quibus gaudent, diverfa indole res no-xias & _{profuturas reflimemus. Si hirc generaliter de} rebus, uiibus noftris infervientibus di&a ad homines eorumque a'&iones Sc coniiilia adplicaverimus, expe» rientia facile _{comprobabit, nullam aliam rem}

propi-us _{atque magis perpetuo nos circumcingere, quam}

homines, neque ullam ad damnum vel comrnodum nobis adferendum esfe efficaciorem. Hominum _ope fu-blevati _{nafcimur, creicimus Sc adolefcimus, ab illorum}

tenevolentia, in quocumque alias pcfiti iimus flatu,

5 Fundamente imputationis

pendemus,

a&ionesque & confilia

eoram

nobis

obes-ie vel _{prodesfe per totam vitam edocemur, in ilios}

itaque ialucis noihxe cura animi attentionem

prsci-pue

figendam esie jubet.

Hac necesfitate

duäi

eo-rumdem diverfam a rebus quibuscumque aliis

no-xiis & profuturis indolem facile _perfpicimus, dum

nos noftrasque vires & agendi causfas _a viribus _rno·

tuque

aliarum

rerum

diverfe esfe indolis

percipimus

6 a iimiiitudine effe&uum, ab aliis hominibus edito¬ rum, cum nofiris a&ionibos edo&i iisdem noftras vi¬

res agendique modum adicribere _non dubieamus;

a-deo ut humanas a&iones _{confiliaque viribus & agen¬}

di _{causiis, ab iliis, quibus agunt & moventur aliae}

res, fenfibus noftris externis fubjeffoe, diverfis, propria confcientia id _{efflagitante, attribuentes noxam &}

uti-litatem ab hominibus _{profeSham alio} computemus cai-culo, aliaque fpei metusque modificatione

exfpe&e-mus, quam quae ab aliis quibuscumque rebus, ad falutem vel _{perniciem noftram efficacibus, provenit*}

Peculiarern hane hominum a&ioncs & confilia

com-putandi rationem imputationem vocanius, ex dive fo causfas, vires humanas dirigentes percipiendi modo

ortam, _eamque jure adhibemus, quousque nofira ie-curitas _{noftraque commoda, cum (ecuritate &} com-modis iocialibus _{conjün6ta, atrentionem in humanas} a&iones _{pofiulat. Obfervarnus enim, diminuente} ju-rium propter humans focietatis iecuritatem necesii¬

tate decrefcere fere facultatem, de aktion_{η η aÜorum}

hominum _{imputabilitate, ut loquuntur Philoiophi,}

JÜicriMh in _{fcro ΙΐΜίαιιβ.}

Ί

§· 3

Haecce de _{caufis, quibus ad}

imputandas

aftio-nes _hcminum

impellimur, breviter allata _indicanr, Au&orem naturae _{fapientisfime}

per curam falutis

uni-ciiique _{hominum congenitsm alterum alterius}

inqui-iitorem & _{judicem ccnilimisfe, ut fenfu}

mutuae

fpe-ckcionis _{permoti communibus ccmmodis}

iinguli

flu-derent, vitamque, mutua adprcbaticne _& laude di-gnam, agerent. Hoc vero _{inquifitoris & judicis} mu-nere rite _{funöuro non tantum}

opus eft, ut causfas

habcat _{inquirendi, verum etiam ut in fententia}

feren¬ da non temere _{imputet. Quaerendum}

itaquejam

es-ie _{arbitramur, unde}

perfuafum ncbis esie _{posfit, ho¬}

minum a&iones & confilia rite a nobis _{impurata esfe*}

Ad _{hanc folvendam}

quacfticnem primum _{imputabilita»}

tem _{aGrionum in natura humana}

iundatam _defcribe·

mus, & dcinde _{regulas, quibus in aGionum}

imputa-tione

_adftringitur

_{humanum Judicium,}

indicabimns.

Nemo humanae _{particeps naturse fuit, qui}

non

fen-ferit, fe viribus & _{agendi aptitudine inftruöum esfe,} quas, ii homines exceperis, _{apud caeteras res} fenii-bus _{obverfantes, fruftra qu^iieris;}

& quamvis doGi

pariter ac indoG:i _{ignorantiam fateri cogantur de}

es-fentia i-ntcrni _{principii virium homini}

propriarum,

li-mitesque, quibus a facultatibus, _{aliis rebus creatis}

concesfis, _{feparatur, deicribere nefcianc, fe tarnen alio}

agendi

modo _aliisque a&ionum _legibus

_adftringi,

_non

magis

denegare

poteft homo, quam de iua dubitare exiiftentia. Haec diverfae ab aiiis rebus indolis com

feien-Fuηiam2ηta iiuρutitioηis

fcientia' omnibus hominibas

communis

imputabilitati

humanaruni a£fcionumi fundamento

ePc.

Continet

vo¬

ro i:m3. fénfum facultatis fponte

agendi,

2:do.

con-fciefitiara facultatis deiideriis non tantum

praefeaci-bus, fed faturis qaoque, motum es

fe,

res

comparan-di & coniecutiones earum

praevidendi,

3:tio.

denique

obligationis

fenfum,

a

focietate

&

entium

intelligen-tiurh & volentium in nos poceftate

necesfario

oriun-dum. Aftiones itaque oinnes, prout

ipontaneae

&

cum

ienfu facultacum, quas rationis

nomine

denotare

fole-miis & obligationis

confcientia

connexae

esie

potue-rint, refte imputantur,

§· 4·

Quando vero

jam

a

generali

hac

natura

huma-nx ad a&ionum imputationem

aptitudine ad

eas

quac-ftiones refolvendas pergere volumus, qux

moveri

pos-iunt circa _judicia noftra

de

eo,

quod in

quaiibet

a-ftione aliorum hominum fpontaneum,

rationis

imperio

iubje&um,

&

cum

confcientia

obligationis

connexum

esie _potuerit,

_{recurrendum nobis}

esfe

exiftimamus

ad fenfum communem, a rerum non

tollendo

effe-£tu _per

_cxperientiam

_inter

agendum

unicuique

mor-talium _{ingeneratum, quem ut}

fupremum

hisce

in

_re¬

bus _judicem a natura

ipfa conftitutum

esfe,

adfeve-rare non dubitamus. Varia qnidem adeo

funt

hu¬

mana iudicia, variiappetitus, varia

&

mutabilis

homi¬

num perfpicacia, _ut certi

quid &

fibi

conftantis

ex

il-lis elicere, vix in noftra esie videatur poteftate;

ied

diverfum hoc & varians humanuni ingeaium non

pe-Aciionum in

_foro

_{burnano. 9}

impedire putamus, quominus omnes iisdem

origi-nariis deiideriis _{a£fci, iisdemque circumdati rebus}

non _{eousque feniibus & iudiciis conveniant,}

quo ne-cesiitate vires exercendi fuas coaäi fuerint. Senium ideo cornmunem hinc oriundum fufficientem _esfe

pu-tamus, ut iine _{gravioris erroris metu ea faitem}

con-iilia _{easque a&iones imputemus, quas ialus hominum} vel _{puniendas vei iingulari adprobatione iaudandas esie}

jubet, quamvis prudentia non minus, quam communsa hominum commoda eam nobis fimul _injungant

obiiga-tionem, ut in iis _{prsecipuejudiciis de aliorum meritis &} aftionibus, a quibus mali quid _{in eum, quem judicio}

noftro _{fubjicimus, redundaturum videmus, omni}

uta-mur _{circumfpefrione, ne innocentem}

pro ionte

ha-beamus; eam vero raro nos adhibuisfe, _periuafum

esfe _{poteil·, nifi alios homines, non perfpicacia modo} in iisdem, rebus _{dijudicandis exercitata fed}

integrita-te _{quoque confpicuos, album noftrs iententias} addi-turos fore _{calcuium, certo fciarnus. Regulis itaque}

in acfcionibus humanis _{imputandis adftringicur noftrum}

Judicium, a fenfu hominum communi vim &

re&i-tudinem _{habenribus, quas inter fequentes}

numera-rnus. Si _{agentis itatum eum esfe videamus, ut in}

caecorum inftrumentorum clasfem

per eundem

de-je&os fe experiantur homines, nulla locum obtinere

poteft imρ uratio. Quo magis irrebftibilis fuerit vis

externa ad _{agendum cogens, eo etiam minus} impu-tationi obnoxia eft aftio. Habitus temere _contrafti,

in vim _{quamvis coa£Hvam creverint, excufationi &} abfolutioni criminis infervire _{nequeunt. Qui mentis}

umm

J—i. -ii. I

10 Fundamente, impntationis

iuerit compos rationisque ufu in caeteris

a&ionibiis

carere omnino deprehenius fuerit, _non magis _quam

bruta animantia _{imputationi obnoxius esie poteft.} A-&iones iifoe, qnarum confecutiones necesfariae omnino videntur iine coniilio & intentione, fponte fuscipi

nequeunt. Quo majores & luculentiores

agenti

ad-fuisie videmus causias, de _{coniequentiis a£tionum}

monentes, eo etjam majori jure easdern imputamus.

§· 5·

Eadem virium & _{agendi modi, hominum} indo-11 _{proprii, conicientia, quae}

_{peribaiionem nobis in¬}

generat, jufte aliorum

a8;iones auftoribus fuis

inrspa-tatas esie, _cum ienfu obligationis conjuncla _r.os

quo-que ad proprias

adtiones

imputandas,

& ad

juftitiam

imputationis, ab

aliis

fa&am,

agnofcendam

irnpellk»

Ea _{permoti non taηcum}

_inconfuke

_fa£ta

_&

_propriis

commodis _{oppoiita nobis exprobramus, verum} quo-que odium & deteiiationem, qua

fua

& communi

fa-lute du8:i homines confilia _{perniciofa &}

_a&iones

no-ftras _{pravas condemnarenc, ii}

_iisdem

_{aeque ac}

_nobis

innotefcerent, nobis attribuimus, & e contrario

amo-rem & adprobationem, benevolis mentis

adfedtibus

& fa&is, aliis & publica rei utilibus,

dandam

nobis

adplicamus. Fatemur quidem

hane confcientiie

in-dolem _{illiusque vim non hominis}

_fenfus

_ingredi

po-tuisie. niii natura _{ipfa jubente} hominibus

circumdati

illos a&ionum noftrarum & mentis motuum fpefta-tores & _{judices haberemus, fed mota ex hac}

focia-lis vitae necesfitate attentione nec vires nec regulas,

qui-Attiomim in _{foro humano♦ ii} bus in _{agendo adftringimur, penitus ignorare}

posfu-mus, verum nos _{ipfos judicamus, damnamus vel lau·}

damos

propter aeque urgentes caufas, ac alii nos ii·

bi _{profuturos vel noxios amarent vel odio haberent,} Praeterea _{quando aliorum judicia de eo, quod in} no-ilra fuerit _{potedate, & de aftionum noilrarum veris} causiis _{perfepe errare queiint, & temerariis interdum}

inniti _conjeÖuris

atque fuspicionibus; ienfus noftri

i-piiusjudiciorum de propriisa&ionibus fundamenta cui-Iibet attendendi _{praebet nunouam vacillantia, quippe} quse non dubia ad alias res, extra nos _poiitas,

con-icientia? _{applicatione fuperftriiuntur, fed immediate &} intuitive _{percipiuntur; hinc non tantum}

corrigit

pro-pria _{uniuscujusque confcientia, quod pravum in}

a-liorurn de nobis fententiis _{fuerit, fed etjam graviori,} quam cui alii nos iubjicere _{posfunt, fcrutinio nos}

ob-noxios reddere _{poteft. Hinc quoque non defunt,}

neCi _{quamdiu hurnanum extiturum iit genus.,} dee-rtint _{exempla hominum, qui, quamvis vindi&am &}

deteftationem aliorum hominum _{effugisfent, fponte}

tarnen de fe _{ipfis pcenam fumferunt, vel aliorum}

pote-ftati, ut meritum fubirent _{fupplicium, fe tradiderunt.}

Quodconfcientia malefafforumnon _{femper ad extrema}

hiecce _{impellat, non impeditquominus}

metumcum ma·

Iis _{fpemque cum bonis atfronibusnecesiario}

animadver-tamus mentem _{humanam conjungere, feque}

fontem

condemnare & innocentem _{abfolvere, quoties ad}

a£tio-num rationem reddendam vel a _{cogitatione libere}

va¬

ga ηte vel a rebus circumftantibus & cafu

attentio-nem in fe _{ipfam converiam fenferit. Quo}

magis

12 Fundamenta _mputationis

humanam _{perfcrutamur naturam viriumque, illi} con-cesfarum, _leges, eo majori nobis elacet certitudine veritas _{illa, quod icilicet malefaOrorum confcientia ni¬} hil unquam cercius excogitari posiit malum, dum e

contrario _{majus & contra hominum fortunieqae}

inju-rias tutius non datum fuerit homini _{praefidium, quam} mens reFti iibi confcia. Si e im ad tempus

attentio-nem ita distrahere _{valeremus, ut ad tacitos mentis}

recesius examinandos minus converteretur _{quis un¬}

quam mortalium adeo fupra caius pofitus eil, vel

tantum in _{cogitationum iuarum direclione imperi¬}

um exercere _{valet, ut non gravisiimas & quidem,}

hexperientiamaliorum hominumriteconfulerevoluerit, nunquam fallaceshaberet verendi causfas, nefopita con¬ fcientia in vita tandem _{expergifcatur, poenaeque} fcele-ilum, tardo quamvis interdum pede iniequenti, tradat.

§· 6·

Antequarn

incomtis hisce & levioribus

meditatio-nibus finem _{imponimus, verbo quoque memorasie}

juvabit effeflum illum particularem, quem afliones & _{confilia, quae imputanda fenfus hominum commu¬} nis _{jubet, habent in affeftionnm formam quibus}

res noxias _{in genere removemus vel}

_fugimus

_& pro-futuras _{atqueutilesadpetimus & ampledlimur.} Omnese-nim _{adpetendi & fugiendi nifus quamvis in cura falutis} noilrse ultima _{agnofcant fundamenta,a rerum eosdem} moventium, diverfaindolediverii fiunt* fic _{quiab homi¬}

num _{voluntariisa&ionibus excitantur, diverfam omnino}

affeSlionum conftituunt clasfem. Res noxias

ΛBionum in _{foro humana.}

di,_{fungiendique nccesiitas,ii ab humanisconiiliis} injun-ftaiiierit, inodium, vindi&am 8z. deteftationem

transfor-matur, _{quibusfenfus mali, quod vel nobis illatum}

dole-mus vel inierendum _{metuimus, non tantum ingravefcit,} verum armatur _{quoque contra noxios injuriarum}

auttores. _{Appetitus vero, auihus in res utiles &} gratas ferimur, earumque posfesiione lastamur, Γι ab hominibus utilibus & benevolis moti _{fuerint, in amo¬}

rern, venerationem, _{gratumque animum}

convertun-tur. Hand quidem _{raro vocabulis, has ipeciales,}

qui-bus homines _{ampleQiimur vel ab iis abhorremus,} mentis adfe&ioms _{denotantibus, ad animi, alias res}

adpetentis averfantisque, habitum defignandum, uti fo-lemus, ied iignificatione, a prima 8z genuina haud parum diftante, & eo plerumque fenfu,. ut

antropo-morphoiin quandam obje&is, a quibus adfe&i

loqui-mur, induamus. Fieri quoque interdum poteil, ut in _{ingratis praecipue, a damno & lsefione ortis} fen-fationibus, primi animi motus coniilium & cafum vix

diftinguant, fed redeunte attentione hunc errorem

non _{posiumus non ita corrigere, utodium & vindichm,}

ceterosque hominum contra homines armatorum

af-fe&us ad alias non extendamus a£tiones, _{quam quas}

confentiente ienfu hominum communi

imputandas esie videmus.