L
DB PERFECTJBILITATE CHRlSTJANlSMt
DISSERTATIO TIIEOLOGICA,
CUJUS PARTEM TERTIAM
EX SPECIALI SACRyE REGLE MAJESTATiS GRATIA
ET
VENIA MAX. VEN. FACULT. T1IEOL. EPSAL.
P. P.
mc. CAROLUS ALFREDUS CORNELIÜS
S. S. THEOL. CAND. STIP. OXENSTJ.
ET
JOHANNES GUSTAVUS HAMNQYIST
VERMIANDUS. STIP. REG.
IN AUDIT. ECCLES. DIE X DECEMBR. MDCCCLIII.
H. A. M. S.
UPSALI^E wahlström & c.
"t
17
vinitus datam postremam et summain neque hominumin religio-
ne progressus, quum totam illam in Iiac revelatione positam
ubertatem et copiam fecerint suam, quoad Iiis in terris fieripos¬
sit, ad finem esse perductos existimare nobis liceat. Quod vero
ad ebristianam adtinet revelationem, nequebumanaementis com-
mentationem atque meditationen! supervacaneam facitneque ejus cognoscendi studium interrumpit, quia nulln veritas per id ip-
suni solummodo, quod nobis data est, ad fructum nostrum re- dundare poterit, nisi si quis sua ipsius opera eam acceperit et
in rem suam converterit. Rei ipsius objectae perfecta ae con-
summata ratio non modo non impedit, quominus liomo nonuisi progrediente explieatione rem iliain objectam sibi appropriare possit, sed baue etiam paulalim progredientem necessariam fa¬
cit explieationem: quod quidem ad probandum babcbis, unde
illustrissima surnas documenta, si ad res naturales studiumque illud, quod iis in scrutandis explicandisque eollocaturn sit, ani-
mum adverteris. Eodem modo chrisliana reve-alip absolute perfecta ac consummata quasi vividum et fecundum in se con- tinet principium, ex quo series continuatioqueprogres.su um, qui
in reügione bumanq generi faciendi siut, explieari possit. Prae-
terea revelationem ebristianam, sieut aliam quamque aetionem utpote vere divinam, non — ut ita dicam — negativum quid-
dam neque, ut vult scriptor ille, quorundam tantum errorum ad doctrinam vel mores pertinentium quasi amolitionem dixeris,
sed positivum quiddam in se habere necesse fuit, novam quan- dam crealionem, novae vitae quasi centrum, quod in se novam conlinebat Dei cognoscendi colendique rationem, quae liumanum
genus quasi recrearet.
Ne boc quidem contentus Scriptor noster ipsius revelationis
caussam proximam et eflicicntem Deum esse negat '), seilicet quod probari non possit nullo interveniente Deum quidquam etlicere, quamquam negandum non sit posse fieri, ut tali modo
') Cfr. I c. ])■ 104. ''Mich diinkt, die Voraussetzung einer unmittel¬
baren Offenbahrang ist ehen so mllhithrlich und nngegriindet, als die Voraussetzung einer absoluten Vollkommenheit des Geoffenbahrten."
%
liiilla alia quasi caussa secunda adjutus Dens agat ®). Quare id
tantum sumendum ac statueodum esse Deum quasi per alteram quandam manum revelationem effecisse, sive providentiae divina?
sapientia factum esse, ut in quorundam liominum animis magis
puras incorruptaeque rerum divinarum exstiterint notiones, quas,
nisi a Deo iis provisum esset, non invenissent. Oas vero no¬
tiones, ut in aliis omnihus hominibus, ita in sanctis illis Scri- ploribus edueatas et eonfirmatas esse, quare iisdem, quibus
omnis obnoxia sit humana scientia, viliis laborarent. Nostrum igitur esse non uti niodo nolitiis illis perfeetioribus, sed bis
etiain adjutos longius progredi.
At lioc modo ad deismum revocata sunt omnia, cui, si sibi constet, omnis neganda est revelatio. Nam mediata, quam vo- cant, revelatio nulla omnino est, quia actio Dei, qua non nisi
secundis adjutus caussis agere credatur, verbum tantum est in- ane2). Huic enim rationi hoc imprimis objici potest, quod,
quum omnia divina ad similitudinem entium finitorum conformet,
omne actionis vere divinas tollit nomenj quod si Deus est Spi¬
ritus, actio etiam ejus — ut ita dicam — spiritualis est, ita ut
non externo tantum et quasi meclianico modo vim suam in omnia exerceat, sed per omnia, intima quadam conjunctione secum
connexa, spiritu suo, cui omnis debetur vita, pertineat. Reve¬
lationem igitur a Deo quasi per alterius quandam manum so- lummodo effectam statuendo, omnis tollitur revelatio, quae qui-
dem Christianismi est, divina, neque de revelationis perfeetibi-
litate jam ulla fieri potest mentio, quum jam revelatiositnulla.
Progredientem Christianismi perfectionem in libro suo, qui
^Die Fortbildung des Christenthums zur fFeltrcligion" inscri-
') Cfr. I. c. γ. 116. "Nun wird es freylich niemand zu läugnen wa¬
gen, dass Gott durch unmittelbare Thätigkeit in den Zusammenhang der Dinge eingreifen und übernatürliche Wiirkungen in der Seele eines
Menschen hervorbringen körnte Aber aus der blossen Möglichkeit lässt sich ja nichts für die fVürklichkeil folgern.''
2) Cfr. Melin; Jesu Lefverne. Ρ. II. p. 103. "Indelningen i medel¬
bar och omedelbar gudomlig verksamhet är olämplig och beror på en
mechanisk uppfattning af förhållandet mellan Gud och verld, liksom om Gud vore absolut extramundan och blott emellanåt ulifrån stötte till den stannande maschinen, för att sätta den i ny gång."
19
bitur, Ammon etiam defendit. Cliristianismum, ait, ita a Deo
instituium esse, non ut esset, sed ut fieret totiusgeneris bumani religio, eumque ad finem suumtanto propius appropinquaturum, quanto plus id, quod in Christianismo essef, ideale, quod di-
cunt, valeret. Quod in Christianismo esset reale,( necessarium quidem fundamentum, sed tamen quandam tantummodo quasi
hracteam') esse, qua volventibus steculis detrita pellucidum ide-
alis illius scientiae quasi speculum residuum esset. Cliristianis¬
mum, quippe qui a Mosaico profectus esset Monotheismo, si-
mulac primum exstitisset, judaicum quasi colorem multis suis
induxisse dogmatibus, quas quidem quum ad ipsam doctrinam
tum ad vitam moresque spectantia emendanda et praceptis in- stitutisque Jesu tnere evangeliets imbuenda essent, si ad quan¬
dam omnibus orbis terrarum gentibus aptam religionem confor-
mari posset Christianismus 2). Quem quidem ad conformandum
et emendandum maxime valuisse Gnosticos, qui in tantis vitiis alque erroribus vim maximam habuissent, quippe qui in animis
informarent ac mente eogitationeque eifingerent Messiae judaici
idealem notionem et "ex Servitute israelitica" christianam tan¬
dem religionem liberarent et quasi emanciparent3). Eandem
vim ad Cliristianismum excolenduin fuisse in patribus ecclesia- sticis, quos dicunt, et imprimis in Origene, utpote qui graeca imbuti philosophia lianc ad Christianismum conferrent. Deinde
') Cfr. Ammon: Die Förth, des Christenth. z. tFellr. F. 1. p. FIII.
"Hat man nun sonst dieses Tliatsäeblicheunserer Religion höher gestellt,
als das Ideale derselben, so war das allerdings ein Fehlgriff, weil die
Folie alles historischen Glaubens sich im Laufe der Zeit unvermeidlich abnützt und allmählich nur der reindurchsichtige Spiegel der Erkennt-
niss übrig bleibt."
J) Cfr. /. c. Η. 1. pagg. 383 et 384.
8) Cfr. L c. P. SI. p. 84. "Sie (die gnostische Theologie) vollendete
die Vergeistigung der jüdischen Messiasidee, welche die Propheten of¬
fenbar mehr von der politischen, als religiösen Seite erfasst hatten, und
welche gerade damals der unglückliche Barcochab in ihrerganzentheo-
kratischen Herrlichkeit zu verwirklichen suchte. Die Gnosis hat diese und andere Unvollkommenheiten des Judenthums ohne Schonung auf¬
gedeckt und die Emancipation der christlichen Religion von der israe¬
litischen Knechtschaft kräftig durchgeführt,"
quum ad Germanos pervenissct, iugenia Gernianicorum adChri-
stianismum conimutandum et quasi recoquendum multum valu-
isse, ita ut järn talis 11011 esset, qualis a Christo Apostolisque
ejus ortus esset.
Quamvis igitur Christianismus, multis alienis aecessionibus
aspersus, eo usque defluxisset, ut jam ne in evangclica quidem
ecclesia talis esset, qualis a Conditore suo profieisceretur, fieri
tamen posse, ut ex Seriptura Sacra et Historia ostendatur ac
demonstretur, quoniodo Cbristianismo, ut ternporanoe — utita
dicam —- religion! saeculis volventibus suae ipsius summae per-
fectionis obversata sit imago, quare setnper ab alio ad alium
adscenderit perfectionis gradum !). Tres iilas ecclesias priuci-
pales, Graecam, Romano-Catholicamet Exangelicaui, christianae
quasi stirpis primos et potissimos rainos esseexistimandos, quo-
rum nullus, totius arboris incremento nulluni in discrimcn ad-
ducto, intermori vel tolli posset. Ε contrario suani cuique pro¬
prium vera, quae tradat doctrina christiana, praicepta percipi-
endi rationeni magis magisqueexcolendam etperiiciendam esse2).
Personam Jesu ad historiae fidem comprobatam immutabile qui-
dem esse fundamentum, quod vero hoc in evangelico iunda-
mento quasi exstructum sit, id progressionis continuae capax
esse3). Et eam si velis quasi designare viam, qua ad religio-
nem totius orbis terrarum hominibus accommodalaui progressio
Christianisnii fieri posset, eo fore ut fieret, quod a subslantia
et quasi suco et sanguine Christianisnii totum illud, quod ei ad-
haereat quodque cum advectu ejus in antiquum orbem Judaicum
atque ethnicum cohaereret, fortuitum9 temporariurn et quasi con-
ditionale Sejungeretur4).
') Cfr. I. c. Ρ. IV. pag. 7. '"Es wird nötliig seyn aus der Schrift
und Geschichte nachzuweisen, wie das Christenllmm als thatsäclilich be¬
stehende Zeitreliqion seit Jahrhunderten sein eigenes Ideal sich vorge¬
hallen und dadurch von einer Stufe derVollkommenheit zur andern sich erhohen hat."
2) Cfr. I. c. Ρ. IV. pag. 156. 3) Cfr. I. c. Ρ. IV. png. 9.
4) Cfr. I. c. Ρ. IV. pag. 317. "Das erkannte TVesen des Christeu¬
thums lässt keinen Zuwachs und keine Veränderung zu, wohl aber das Zufällige, Zeilliche und Bedingte, was ihm anklebt und mit seiner Ein-
«21
Iiis ex omnibus allatis reperimus hujus iibi'i scriptorem
in varias disiralii senteri'ias, quum in Clii'istiaitismo ea, quae
in faclis posita et ad bistorite iidem comprobala sint, teuere quidem velit, iis vero nullam aliam subjicere vina possit, quam
ut sint idealium illorum quasi fundanjenta et fidei quasi ad-
miniculum. Kt quid ad verum pertineat Christianismum di-
judicaturus nullam aliam sibi eonsilii viam invenire potest,
quam ut in Scriptura sacra, quid iudaica tantum accessio,
quid vere evangelicum existimandum sit, ad arbitrium suum decernat1). At vero illud nere, quod dicit, evangelicum ni-
bäl aliud esse vuli, nisi illas abstractas, ut ajunt, et commu-
nes rerum divinarum notitias, quas solas ut veras ratio liu-
mana aecipere possit. Pra3teriit scriptorem libri illius, nullam
religionem, quae quidem et vero religionis nomine adpellanda
sit et vim aliquam in animos liomitium exercere possit, indi-
vidualem non esse oportere: illa antem si facta esset arbitraria
sejunctio, religio Christiana Christianismus esse desineret, ne-
fiihrung in die «alte jüdische und heidnische Weit zusammenhing. So
dachte Paulus, als er das jüdische Knabenalter des Messianismvon sei¬
nem geistigen Mannes.ilterunterschied; so haben die Weiseren undAoll-
koinneren unter den christlichen Partheien aller Zeiten gedacht; sowol¬
len auch wir denken, forschen und wirken und nurdarauf achten, dass
wir auf dem rechtenWegewandeln und die einzelnen Artikel derchrist¬
liehen Wahrheit in der Form und Stufenfolge entwickeln, welcheihnen
die Vorsehung vorgezeichnet hat."
') Cfr. i. c. P. 1. pntj. XV. '"Die Aufgabe, die sich dem Verfasser
dieses Buches darbot, war diese, das Christenthum als die aus dem patriarchalischen undMosaischen Monotheism hervorgegangeneund durch
Jesus vollendete, einzig wahre Religion darzustellen, die aus der Nacht
der Zeiten hervorglänzt; an dem Princip der göttlichen Offenbarung
unverrückt festzuhalten und doch überall ihren objecliven Inhalt von seiner suhjectiven Erfassung zu unterscheiden; einzelne Wunderansich¬
ten zu achten, aber sie doch lieher «als grosse und der providentiellen
Weltordnung würdige Wunder erscheinen zu lassen; die Thatsachen
der heiligen Geschichte festzustellen, aber sie überall mit der Welt¬
geschichte in die nöthige Verbindung zu setzen; das Geistige, Ideale,
Erhebende und wahrhaft Göllliche der heiligen Schriftsteller freudig
und dankbar zu ergreifen, aber dafür auch das Bildliche, Menschliche,
Individuelle, oder Zweifelhafte und sieh Widerstreitende seinem Schick
sale zu überlassen."
que ista ad totius generis humani religionem progressio aliud
quidquam significaret, nisi quandani a vera religione ad deis-
inum aberrationein. Inest praeterea in illa ratione initiuin et quasi materies, qua inelioata et praeparata est ratio Hegelii,
ad quam quasi aditus nobis comparatus est.
Ii, de quibus adhuc mentionem fecimus.; Ilationalistae, qui
e\ eo genere suut, quos vulgares appellant, eam esse Chri-
stianismi indolem putabant, ut pro instrumenta tantum habe-
retur ad rationalem, ut ajunt, inducendam religionom. Quod
quuin ita esset, christianam revelationem ratione humana ma¬
gis magisque ad perfectionem addueendam censebant, quo ma¬
gis in dies idonea fieret ad id, quod oporteret, efticiendum.
Qua in opinione versati quum aliis se implicabant difficultati-
bus tum praecipue hoc vitio iaborabant, ut id, quod divini-
tus missum ipsi faterentur, humana ope emendari putarcnt
ac perfici posse. Quas quidem diflicullates ita sibi expedire
yisi sunt alterius generis Ilationalistae, de quibus infra dice-
mus, ut nisi ratione humana divinam rationem cerni atque aperiri non posse contenderent, quamobrein illa sensim pro- grediens et cum ipsius huinanae rationis explicatione conjuncta
religionis perfeciio nullam aliam haberet vim, quam utper ratio¬
nem humanam divina magis magisque ad effectum perducere-
tur ratio, sive ut in homine vel per hominem Deus ipse ma¬
gis magisque sibimet ipsi quasi patefieret.
Hujus speculativi, quem vocant, Slationalismi dux et prin
ceps, ileqelius, absolulam quidem et perfectam religionem pu-
tat esse Christianisinum; sed tarnen contendit in eo veritatem opinionis induisse speciem et formam, quare illa obsolute vera,
quae in Christianismo inessent, formam accepissent, qua? rei
absoluta; non responderet. Sola philosophia absolutum illud
forma cogitationis expressum esse, qua; quidem forma rei illi
infinitae ac absoluta; pariter aequaliterque responderet1). Hac in
') Cfr. Hegel. I*hit- der fteligion. P. il. p. 353. 'Im Glauben ist
wohl schon der wahrhafte Inhalt, aber es fehlt ihm noch die Form
des Denkens. Alle Formen . . . können wohl den Inhalt der Wahr¬
heit haben, aber sieseihstsind nicht die wahrhafte Form, die den wahr¬
haften Inhalt nolkwendig macht."
25
sententia Hegeiii inest doctrina de quadam Christianismi per- feclibilitate, si quidein inferiori opinionis formae, qua; scilicet.
omnis lege quadam sancila? ac temporariae religionis sit pro-
pria, superior illa et absoluta cogitationis forma succedat' ne-
eesse sit, ubi illa absolute vera totum positivum, quod dieitur,
velamen exuerint et cogitatione concepta sint, quae quidem
sola cogitationis forma rei absoluta? pariter aequaliterque re-
spondeat. Hane vero mutationem non ad formam solum re¬
ligionis sed ad ipsam rem etiam pertinere ex eo concludi licet, quod, si Hegelium ipsum sequamur auctorem, res et forma quasi in unum eoneurrant, ita ut forma? mutatio mutationem
etiam rei ipsius eßiciat, et si rem ipsam mutaveris, forma
etiam mutetur neeesse sit1). Perfectibilitas igitur Christianismi
ab Hegelio ita accipitur, ut sit quidam quasi transitus ab opi-
niotie ad cogitationem, a vera religione ad systema philoso- phieum, a persausione de Christo ad historia', fidem compro- bato ad notionem illam philosophicam de Christo ideali, quem
dieurit, i. e. ad illam de unitate divina? humanaeque naturae ideam, quae in ipsa sita sit cogitatione. Eam solummodo ob
causam, ut de unitate illa sibi persuaderent eamque pro "cer-
#o"2) haberent homines, persona quaedam insignis et singula-
ris exsisteret neeesse fuisse, quem Ό-εαν&ρωπον exislimarc pos- sent. Neque vero, quamvis hujus rei conseii redderentur cer-
l) Cfr. Hegel. Logik Ρ. I pagg. 32. 33, 35, 36; Encxjcl. P. /.
V. 59; Phil, der Hei. Ρ. I. p. 74. 193. 194, cet.
'2) Cfr. Hegel. Ph. der Hei. Ρ. II. γ. 282. "Das Bewusstseyn der
absoluten Idee, die wir im Denkenhaben, soll also nicht für den Stand¬
punkt philosophischer Speculalion, des speculativen Denkens hervorge¬
bracht werden,sondern in der Forin der (iewisshet für den Menschen
überhauptj nicht dass sie es denken, die Noihwendigkeit dieser Idee
einsehen und erkennen, sondern darum ist es zu tlmn, dass sie ihnen gewisswird, d. h. dass diese Idee, die Einheit der göttlichen undmensch¬
lichen Natur zur Gewissheit komme, . . . dass sie als in der Welt gesehen und erfahren erscheine. So muss sich diese Einheit in ganz
zeitlicher, vollkommen gemeiner Erscheinung der Wirklichkeit, in einem diesen Menschen für das Bexvasstsexjn zeigext, in einem Diesen, der zugleich gewusst xverde als göttliche Idee, nicht nur als höheres \Vesen überhaupt, sondern als die höchste, die absolute Idee, als Gottessohn."
tioresqiie fiercnt Iiomines necesse esset, nobis tarnen esse cre-
dendum unitatem illam divini humanique, quam in bomine
Jesu Christo vere incsse putarent aequales ejus, re vera in eo
vel alio quoquam cffeclarn esse aut uinquam effici posse. I-
psam de quodain quasi ΰεανΰρωπω ideam (quae eeterum nihil
aliud est, nisi idea de genere hominum universo) veram qui-
dem et necessariam esse: baue vero ideain in certo quodam
unico liomine nmquam plene esse effectam baudquaquam esse statuendum, seilicet quod ideam ut singulare quiddam et qua¬
si in conspectum cadens percipere opinantis'), non cogitantis
sit hominis. Christianismo igitur absolute quidem verum con- tineri, at inferiori indutum opinionis forma, et religio ehristi-
ana , ut in sacris literis quasi adumbraretur, in hunc modum
perfeetior fieret necesse esse, ut historien illa et in factis po-
sita, quippe qua; operta tantum et quasi symholica essent ideae
velamina, relinquenda essent.
His ex senlenliis Hegeiii quae sequantur, ut ex se infelli-
gitur, ita operam frustra impensam dederunt Straussius et
heuerhachins, ut commonstrarent, qualia essent ea, quae inde
necessarie efficerentur. Straussius Christum quidem ait eum fuisse, qui divinae humanaeque natura; unitatis notiouem omni-
um primus animo ac mente eoneeperit. Hanc vero unitatem
in ipso baudquaquam plene esse effectam, quare ea, quorum
ille primus conscius fuerit, quaeque cum bominibus commu-
nieaverit, non absolute perfecta essent, sed continuis bumanae
mentis progressibus magis magisque excolcrentur necesse esset.
Historicum illum, quem dicunt, Christum ad ipsam Christia-
nismi non pertinere intimam vim ac naturam, sed quod veri
Cliristianismi proprium et cum natura ejus intime esset con- junetum, idealem esse, quem vocant, Christum, sive illam de
divini humanique unitate ideam, cujus quidem homo ille Jesus
Nazarenus omnium primus sibi conscius fuisset, quae vero ne-
') Cfr. Heget,. Ph'iinomfaiol. «. 568. "Diess, dass der absolute Geist
sien die 'Gestalt des SeTbsffeeWusstseyns an sieb, und damit auch für
sein BewussXseyn, gegeben, erscheint so, rfnss es Glaube der Welt ist.
dass der Geist als ein Selbstbewiisstseyn, d.h. als ein wirklicher Mensch,
da ist."