MARTINI NATURA-

(1)

i_wprSUP-_>

ISES&.

ii

i

-' •

Jl:W

•z r n e t n.

DISPUT AT10

PHYSIOLOGICA

Do

NATURA-

Cum confenfu Se

Approbatione Åmpliflimas &

^vene-

randa;Facultatis Philofophica? in illultri SveonumAcade-

mia Upfalienfi: ^proMagifterij Philofophici in- fignibus -cönfequendis-, fub ^mo-

dcramine:

Excellentiffimi Clari/Jimiviri.

M. MARTINI ERIC1 GE-

Si R I N I \ in

praefatå mclyta patriae. Academia^Inf.

Mathefeos ProfeflbrisOrdinarij,Amplillimse Facult.

Pbilol. _p. t. Dccani fpedtabilis, Fautoris devQ>-

tévencrandi; publice

Vintilaniam

Dijcutiendam cxhiiet

G U DM UN DUS ERL AN DI NORENIUS

Wermelandus.

In Acroateriomajori, adDiemn. Marti horklocej,

confiteto.

Syr. 43.v.36.

Operumejusmininiampartem videmui:multoenimjunt majora

opera^1)einobtsadhucincognita-».

- Maximumcorumquafcimm eß- minimumforum quaignoramm

U

P

S

Å L T AV

Imprirnebat EfcbiMüs -Matthias

Ann ö cId. hc.xxxy.

(2)

Reverendiß^ gf ExceBentlß. Viro-T)

^on>im.

Diu M. J O N JE NICOLAI

O R {'E N SU LA N Q,\vermelandeniiurn &r ^was--»

boenfium Praefuli &

Suprattendenti dignidimo.,

promotorifuoreverentér colendo»

AdmodnmRev. Exceil. Cl. Hiro.

Dn-.. M O

L A O

LA URE L

I O,

In Academia Patria S. S. FheoJ. ProfeflL Ordina- rio, celeberrimo,Praceptori& Mecoenati fuo multis no- minibusfuipiciendo.

NEC N 0 N

Viris Rev. Cl. Hr/m.

Dn. M. SvENoNI BENEDICTI Paßori ingrtj'gjSalfft.

Diu. Laurentio Andrej Paßori

/«^uim/upland.

Dn OiAo Sal^oMonis Paßori in ^tcrflihgf/Upland.

Dil,. Svenoni Beronis Paßori inÄoletn

Dil. M. Petro Erici Paßori in

Dn_. M. Svenoni Anundi Paßoriin jvpfa.

Dn_. m. Johanni ma t th iie Paßoriw Qtaffna$+

Dn_. M. Svenoni ChristqPhori Paßoriin Dn_.. Jo niE Benedicti Paßori in (§ (ffDalCM*

Dn_. Matthiae Erlandi Paßoriin ^oor.

Dil,, Johanni Christophor ifymmyfij. in

$yktl

indußrio.

Dil,. Sympatriotüßiü hoctempore

'Idbßalia, Mußts

invigtlanti*

hws omttibut ßngulü.

> lllüut Promotoribuifummü, hü

Jjfiniluit conßangvineü

,popu- Uribui)Exercitium hoeßudijcultutdp monimen.

Dicat

confecratfy

Gudm-E rland-Norenius.

AutL&Refpond.

(3)

P R t><£ M I ü M

Hilofophia

Naturalis cognitioném

Uber

all ingenio

effe oppidb dtgnatn

nemoinficiasibit, ni(iqutfungum pro

cerebro habet. H<zc

enirn

d reele Philofophantixm ^c^orond femper

judicata

/utt

cuijure tå

me

rit6 palma concederetu)", ßve antiquitatem, ßve

utilitatem ßve de-

nipp jueunditatem feiles. (^Antiquitäten/

quod concernit

extra con- troverßtaleampoßtu eflPhilofophiam

Naturalem fua iricunabula d fan-

ilis Patriarch16traxiße :Imoin ipfo

Paradifo catpijfe. Ibi enim acutifll-

mus Naturdtferutatortå contemplatorAdamus,

teße Hißorid Creatio-

nis, an'malibus pro diverfd ipforum natura, varia^nomtna

impofuit.

Jacobum fuiffrerumphyßcarücultorem,velexunico

ilio ßatagemate

ceconömico, quoujusefiinaulaEabani:Gen.30,

liquido liquebit. Ibi

enimlegitur Jacob9bacillos verß-colores pofuißein

aqualiculos,

^quorum

■aßeclus effreitutpeeudesverßcolores feetu*

ederent. Ulilitates

autem hujus feien^tiaomnes enarrare

ßquisßbi

temerario

aufu preefumit, ü Au-

gix

ßahttlum

(quod dicitur)ßbi repurgandum

fumßfle videtur.

Uni-

et fit inßar omnium ^, quod feilicet ^nos( d

poßeriori

tarnen) ma- nuAucit ad Dsi fapientam^, potentiam tå Bonitäten»

agnofeendanu

^>

celebrandam , colendam, _quo nomine publico praepnio d

Gentium

Apoßolo Paulo Rom. /. eß nobilitatas. Siccopedepratereo

multi-

plicet

utilitates

quas

ubere

proventu

tåfeliciplane traduce alqsDifcipli-

nis, communicat. Hüpenß habitü^, vix aliquü

dubita'iomsferupulus cuiquamftbefepoterit, defummd

ejus

jucund/tate\

qua certetanta

eß

ut animumhominühoneßißm.zvoluptatis

quadam titillatione afßciat.

Jfluodfußus

oßender^{e non}feriratioinßituti. Hujus

feientia

tantano- bilitas,ameenitastanta,meinvitavit,invitatüinfuüPalatiüintroduxit,

introdullu varid ferculorü anßofculoru fvavitateacdulcedineexcepit, affecit. Animo enimnullus

eßfvavior cib9

^quam

veritatis cognitio,tefle

EaBantio. Nerum enimv erouthejjesperegrimis{qualemmein

hocflu-

dipgeneremodeßeagnofco)anteq»am

iäotis quaß pedibus palatq

^a

dy

^ta

intimiora ingrediatur ^, atrium

feu veßibulum

jcrutatur

tå

rimatur:

It^aegoin

hujus nobilifflmx

Scientiave

flthulo paulltdum fubßflcns, D

e

Naturanonnullaprxlibarefert animus. Eaenimmerito

cenfetur B

a-

ßs tå Fundament»,cuiuniverfe

literaturaPhyßca adificium fuperßtrni

debet. Ideoqui minime

ruinoflam fed firmam domum

exteuere

cupit-

A 2 ' funda-

(4)

J

fundamentumutreflecoüocet.ne cc

(fe

efi. Hlncpratereafalutatur

4mjPrincipium,Norma,Menfura adquam verttasPhyfica^exigttåex»

4minartdebet.. Accedit tåilludquumNaturafitcommunisnofierPa¬

rens(tefie Plinio)ignominio[umföretfilio,parentis profapiam^non ha¬

berecognitamatj.perfieflam. Naturam.habere tå quidfitnaturaig»

no'arej efi preprijsnegleHü, alienacurare. PraCertimquumhowofit

Nauro. mortaliståimm ortAiscerfiniumyadcoj Naturaquaficolophon0.

IdeoNatufam homini commendare efi hominemfibi ipjt commendare,

Ime laudemipfamlaudare lumen illuminare- Sedjammanum aratro admovebo, tåfiubidgveritatem inprofunde latitantem(adinfiar vul- petuiet v'itr'texteriöralambevitis,pultemnonattingentk)nonindag*rox

cogitatex)'. Efi aliquid prodire temosfinondaturultreu^

CögitantiatitemmihiquosSufieptores[y Propatres huyos fee-tus com-

'

p'ellärem. EcCevos'V'triA.K. CLH'pra omnibusprimoocur>ifiis,qui-

btos hichonorjure

deberetur..

Infiatjamvernantis^anntternpiu, quod

terrdm adgerminationem difponerc,defuturaannona caritate vdüber¬

täte prafagium dare, immaturos firuchas ex terra, gremio produce-

re-,fölet. Hinc_ego,fuperata per Dei gratiamfiudiorum mcorum bru¬

ntali(utitaloquar) afperitate,multisjp exantlatis

laboribus,fvavior

fiu

dio/timvernalisjam appropinquans tempefiat>,

vobis

hoc exrrcitium tanquam aiiquodfiuturifruclu*. vadimoniumfeuprodromu,utadferret,.

aquumjudicavi,. ^Imo^veroNaturaadyta,quiahic corfideroytåvosmei tå _ego vefierfum,favore, informationey affinitate confangvinitatet

Pcquibuspotiorijure haneDe Natura

Tviffvicrivjnfcribevemf

Iccirco

vobisHtriA. K. Cl H.fifto hunc'ngenioli^{me t}primo-genitum fcetuidop

töliben,etuitålubentim-,quia eßprimötånuperjjfin>t9->quippecujusbla- fastålattantesvocesvetem.enday e,velcumpatientidaudietålegere^tene¬

mini. Mittovobisy imuam->.eum nontanquambeneficiorumremunera- f onémifed nontamcharta hutcqua'intimopeflörtsmeirecefiuiinfcri- P-tam,gratamentüfignificationem^ufcpdum commcéiior benemerendi occafio mihi afifulqeat«.Hosomnib9'qua ftudijsmeismihiepfcuicommune

efi^cumalijsMufarum alumnis.,fiepiffimeuttiu*scpfo>tunamammasfu¬

gere)cömpedn inijcere videntur> matureobviam,itate,

idquodpluribm

dvobispeteremyKifi fci;^emvos hac in^refrontspoliusquamcaltadibue*

indig'ere. H*lete,mecptll&quivobisplurimum Sebent, vvfcp

plu)

imtj

(5)

^^-JOc:-'O^^X:-X<: j^c >Q<Sfc ^K0Qc:

D I S P U T A I I a Do

NATURA-

THESIS L

Rseclare alicubi monet medico-

rum facilé princcpsGaleny;inquiens:

A« 7T^C0fCtJi i^iTZij^etV 72* QVOf.tCt.Tti. HaflC

. monitioném penli habens ^,thematis

de N «tue a triam- pcrtexturi;pri-

usquam remipfm feuntyypoL-nteyiai

. attingamus^> breviiTimam N a X ur iE

ö»GfAcbnteyiav pr&mittere neceilarium cenfemus.

Ik

tivwcLT.teytetv f^u nominalem ^natura? Definitio-

nem quodconcernit, tria proponitnobis confidcranda;

Natura:fcilicet. i. Hk^wiiioLv^ 2. ö^ovv/xietv. 3. zwowfxictv.

TJåc^wfiCa, feu EivfxoÄsyicc.Natura?Granris&Latinis eadem

cfle videtur.. Grxcisnamq; Cpvcntdicitur, idquod å <pCea quod gigno bgnifkat, delcendit^> binc (pvaixog (pvnKvji naturalis) fic (pvaiKyfe. im&jfxq appellatur^cafcientia qua:

contemplaturcorpusnaturalequatale*. Latinis natura dicitur eo quodaliquidnafci faciat, undc faspenumero importat generationem vivcntiuni) adeoq; cujusq* rei prineipium.unde^moveatur,teileArmandode Bello villi

Träd. ^2. c- 34. III,

3. Cognitå voci's profapiä, confequcns eft Natur»

åprnpUv difeuttere, quum illa multorum errorumfoc-

«Lundillima matcrefleioieätjuxta vcrficulumu.*

A _i " Er*»

(6)

ErrorUnt

genetrlx

eß<equi*vocaiio

fempe?.

Spuriasigitur Figniticationes å

gehuinis

quantum

quidé

prore natå Fuflicere

judicam9,ventilabim9. Sumitur

auté

Natural.MethaphyFicé. 2. PhyFicé. 3. Eth'ice. 4. Medice.

j.Logice.I. IniVicthaphyfxca

ufurpatur

vox Natura i.Pro ipfacllcntia alicujus reiquatenus opponitur

Non-Enii.

E. G.Chimera;. 2. Pro Caufa miiverFaün ent3fc. Divina, feuomnium rerum architedlo & modcratoreipib Deo»

adeoq; dicitur^Natura Naturans. II.

PhyFicé.Fc.i. Gcnera-

ter& collcdtivé _prouniverfitate ^rerum,

alias dicla

Natu¬

ra naturata.HocFenFu uFurpat ArifthacvoceMethaph.i2.

T.33. tibi dicittotam Naturaå

prkno principio penderc.

2.Pro generationeviventium; atq; Tic

dicitur

q:

Nafcjtu-

ra,3.Pro principijs rerünatüraliu Materia lciiicet&For¬

ma4.Pronaturall inclinationereixauFatå å naturali pro-

prietate

fecundü qualitatem pradominantern rei incli-

natae,FicgravetenditdeorFumJeye

FurFum.

/.

Hujusloci

propria cft

acceptio; Fe.

pro

interno operationisSc

muta-

tionisprincipio,utdeineeps

patebit fuüus.

III.

Etbicc

pro habitu&conFuetudine: Fic^natura veriRegisednonop-

primere,Fed Fervare Fubditos: Paftoris

^non

deglubere Fed

tondere pecus. IV. Medice^procomplexione6c Tempe¬

ra" ntoi Sta dicunt quorundam hominum naturani eflebiiioFam> quorundam meianchoiicam. V. Tandem Logicépro

Definitione rei

&c.

IV.

3. tvmvfiUccmiturin

terminis alijsq; deFcriptio-

nibusnaturaaequipollentibüs.

Ex illorum

numero

Funt:

Quidditas,Eflentia,hoctamepeculiarirefpe&u ^iervato ^; quod iilaordinem ad

definitionens h&x ad efle rei,

^na¬

tura vero adoperationensimporter.

Armand de

B. V.

Tra6t2.deprad-SubftEx harumautem numero

funt ha?

tales

(7)

talesdrcum-Iocutiones: Naturaeil: vis ordinaria rebus infita & implantata in primacreatione»Inftrumentü Dei

Ordinarium, Anima mundi (qua1 appcllatio Pub grano falls eil aeeipienda ) å nonnullis appeilatur. item in corpore naturali, quatalg eft, dicitur prineipium in-

clinationis naturalis; _quo paßolapis deorfum fertur^na-

tnraliter ^: in Brutis animantibus :Pr. inftinclus naturalis

& deniq;in hominePr. intelligentis voluntatis. Aliasce- lebratur Divinus ordo quo omnia moventur oriuntur

& occidunt. Seneca1.4. de Benef. EP (inquit) Divina

ratiototi mundo & partibus ejus inferta. Pjinius fatis

appofité indigitat Naturam omnium rerum Parentem

& opificcm. Ha; tales locutiones fine dubioaliquamlucis

fac'em praibent natura; Etymologia:, quå övoy.<*,7thoyu»

feu vocis Natura; confidcratio clauditur.

V.

ne futuraerit five hiulcaCrve mutila

roanca; ejus Ücheleton conPabit tribus primarijs

membris: videlicet_{Natura; 1.} Definitions Reali. II. Divi- ßone. ^III. jdJfieBionum fåproprietatü quarundamperfuccincfa

Theoremata, confideratione; quibus feorfim ^earum qu&-

fiionum $ Dißinclionumfyllogen,qua' adpleniorem ^natura:

Cognitionen! facere videri queantj ceu mantiPam ad- jüngere placet. Vi.

DePnitionem ipfam videbimus in GeneP & Ana- Iyfijillam mutuamur ex AriPot. 2,Phyfc. 1.Text. 3.Cu¬

jus häeeeP facies; (ßvoistw ttg ney arret

&tyif

igey,etv evä _V7iKg%ft

TrflcoTCos}

xctj'<tvi?■>((<&fiijxct,7st ovyßtßqxvei Natura

efiprineipium

quoddant & caujamotu* queitis ejusin

quo ineft primofåperJeyjjr,onfecundum accidens. Ha;cde-

finitio legibus ^accurata; Definitionis non usquequaq»

quadrat, ideoq; nonnullisfuipeda videtur; quia tarnen pro

(8)

Pierre natå vix

exa&ior dari poteft, sdeoq; ha»e adhibitå

genuinaexplicatione, naturam Natura? oppido invefti-

gat, brevemejusÅvaXvow in medium

dabimus*

VII.

Avkhvnq Definitionis expendit ipfum

fubje£tum

&

Prsedicatum: Illud eft Natura feu Qvang cujus evo- lutioncm fatcopiofédedimus in luperioribusAphor i fm is

Boc contincturreliquis Definitionisverbis,ubioccurrit ConceptusGenericus in ijs fcilicet verbis; quibus fiåtui-

tur Natura ejfe Principi^um

$

cauja motu?

få Quietis«

Specificusin fequentibus verbis. Utrumq; penitiusin-

trofpkiamur* Vill.

In priori conceptu vox PrincipfCcCc

primö offert>

quodquiaefte*

Notandum eft hoc

loco Phyficum non agerc de principio ut fic, fed tali.

Ideoq;obitér faltem nonnulla principiorumgenera hoc

loco refenfcbirnus; Eftitaq; principium i. hlfentia:&

fubliftentia?, qualia funt Materia & forma inphyficis. a.

Cognltionis/ unde

dependct conclufio

primaria alicujus

thematis _3. Loci. 4.Temporis.5 Ordinis.6. Princip:Quo

&Qnod.7- independens veldependens. 8- intern^umvel

externum. 9. Caufale velNon-caufale. Ex hilce hoc lo¬

conosintelligimusprincipium1.

dependens.

Nonenim

cum Naturalibus facimus Naturam Deo contra-diftin- öumNuiaen.2. Intelngimus Prin ^.• ^non Quoled Quod

3. Ordinis: Eft enim Natura primum initium in ^cor¬

poreNaturali undefitmotus, quippe qua-pratercaufam importat ordinem Sic. E.G.

LineaincTpit

^a ^puncto ^cu¬

justarnen caufianoneft pundtum.fed principium. ^4. sn-

ternum; ut infra patebit

fufius.

«Deniq; 5. eft

prin."

Caufalo. IX.

Porrö addituråphilofopho, naturam cfle

Caufam.

Ub\

(9)

tibinotandarn quod

principium

Sc

canfa

^non

femper

pari pafTu arabuleht.

illud enim latius

patet .*

Namo-

mnis caufaeftquidcm

principium, fed

non contra.

Na¬

tura autem efttaleprior quodfimul ejft

caufa; hiiic

éx-

cluditur Privatio ex ambitu hujus definitionis, quippe

qusequidem edprincipium ^:

Ad

non

caufa,

qua'

infiu-

xum Sc efficaciam ad ellecaufatiimportat.

Atq;dc vin

dicaturDefinitio åvitio

X.

Infuper indicat Arid, cujus

rei prin; Sc caufa dt

Natura: heil; Morus 6)ujetis. tibi notandum voculam Monis, nonobtiner^ vulgarem dgnificationcm.

Sumiturenim vel fmproprie icu

Metaphyficé

,

cum?fi\

Aiftuspotentia;å materia feparata?. V.

G.intellectio

Sc

volitio : velproprié feilPhydce, Scde

iterurn

vel rigoro-

fé; prouttres motus fpecies

duntaxatdedgnat:

vel

laxe

&Iateprout omnes mutationes,

operationes, ^<dione$

Scpaftiones phydeas fuo complexu

comprehendit:

^quae

aeeeptroed hujus loci. Moverienim

phrad phydea fumi-

turproquavismutatione, qua

diveriitas feu vieiftitudo

a-

liquain^corpore naturalioritun»

Xf.

Per i £rem(nam& illavoxådgnificationibns fpurijs ed purganda) non intelligimus oranem

promi-

leuéceflätionem. Nam poted heecdupliciter fumi, vel,

lltPura putaNegatioSc privatiomotus, qua; dicit fo-

lummodo rerminumA quo. Ha-caeeeptiohoc loco eft

adukerina^> quippequa; Motui eft

contraria

reiq; imper-

fedionem iniportat. 2. Pro cujuslibet Rei naturalis, Lo¬

co,Quiete vel ceftatione naturaii, Forma vei perfe&io-

rte,vel deniq;poftefliöneejusrci adquam ceu preedxum fcopum qua;vis res|naturalis tendit. Sic.R.G. pullocnato

cefiat motus alterationirk B Con-

(10)

X?T.

Coriceptus gen-ericusfuit:Specificu* ( qui reflxingitt

genusadremderinitam)nuncxpvro£* fequitur. Con-

tineturautéin formafpccifica,quie hic 4.conditioibvcir- cum-fcribitur, _quasenuclcabimus bocordine>utdicamus quid fibi velit^vox,/. In G)uo 2.prim&,fperfe.4. Nanfecun-

dum acc'dens. Prima conditiocva

\jzrctg%ti•, Notatnatu-

ram eflePrinc: (utfupra monuimus) internum.* Hoo efttalequod cxfe fuapteinfitå facultaté,fefe^movere poteil. Inter externa princip, numeratur ArsÖc visi hinc

opponitur7onaturale Artificiofo & violento. ^, XIII.

II. Secundaconditioofienditur_per voculam Prim#:

quamconfiderabirnus xctfcupinvyjy fainu. Per7o primorc-- moveturii Quod fecundariorei naturali accidit, ut am-

bulatio Homini.z. Nec figniflcat idem quod inflrumen-

talitér, utQualitatesmotrices quib9 ccuinftrumentisNa-

turain agendo utitur>fignificät.E.G.Gravitasingravicor¬

pore} levitasin levi. Nec3 Utforma AfTiftens: Utnau*

tain navi obtinet internum motus principium primo,

Kcfntamen eftNatura naviculse. Nec_4. Principaliter.•

Namearatione forma utfola dicitur_pr. motus & Quie-

tis.E.G.Animarationalisin homine. _{Nec 5.} proximumSc

imediatu. Pr:fignificar,&c. XIV.

Kä7z&Öenv; Relinquitur vocab. Primo fneffe; idem fignificare quod primario feufutMagirusexplicat) itain-

efleutalteri nonprius infit nifi fecundario. Ab ipfa e- nim _Natura originalitet & radicaliter provenit omnis

mutatio incorpore naturali.

XV.

III. ConditioKul^kvfb; Idco additur ut fignificctur

Naturam etiam corporis naturalis tlknuakm conPitu

tionem

(11)

nem&definitionem ingredi; quippequa? a

fe invicem

falvomancnte fubjedo,feparari neutiquam poilunt, haq-

enimcft fignum ejusquod ined ^perfe & non

iecundutn

Accidens. Sic Ars medendi _perfecompetit mcdico,a

quo, quatalis, ^nunqu^amfeparari poted. Notanda hoq

loco eddifFerentia inter difFerreprimo& perfe. E.G.can- doreil in fuperficie: Virtusin anirnoprimo, hoc ednui-

iointerveniente alio medio; Nontamen.perfe: quianec>

eflentiam fubjediperficit ^necejus definitionem ingredi*

tur,adeoq; feparari poted.

XVI

Additurdehifi 'V. Conditio^tMj?xj"

qui-

b'verbis exagrohuj9definitionisextermmantur caufa?6c

éfFeda _per accidens, qua? motus alicujus caufa exiderc polFunt,aguntq;aliena facultatevel pra?ternaturae pro-

pcnfionem ut cafus,vel animi propofitum ut fortuna.

bic. E. G. Medicus feipfum curans. Senfusigitur defi-

nitionis talis emergit; Ubicunq; in corporenaturali re-

peritur per ie motus( ided qua?vis mutatio vel motus

fpecies adu vel potertia)vel quiesfeupodedio& perfe-

öioiijiuscujusert ^motus, ade< q; operationes adiones, pafllones accidcntia afFediones&c. ibi efl Natura( hoc,

C,^• edentia qua? condat materia qua?in patiendo ^prona

& prociiyised; &forma qua?in agendo

elt

efficax^ caudi primaria, Remota» radicaiis,interna&c.

XVII

Vi få definitionelex methodipqdulat ut

ad

Natu-

rx Divifioncm nos üccingamus. .Verum ut definitio.

itanec divifioaccurata propretfenti vix

dari

poted. Nq

tarnen fimus vedigijsArid, infidentesnonnul?-

las, dvedivifioncs Five differentiasNatura?,in mediumda.

bimus. DividtturNatura ulitaté in tyittivam

få Pajfivam-

B ₃ Illa

(12)

Illa alle nomine& refpedü

appellatur

Forma : ha:c Ma¬

teria. Heec duoduplex munusfuftinent. Sunt enim

velprincipia eflendi, velaffedionum feu operationum?

illo refpeäu propria nomina retinent, hoc veniunt no¬

mine eflentix qu^nihil aliud eft quamNatura.

XVIII.

Natura aBiDa eß (ut dixi)Forma ^ex quamotus feil

©perationes profieifeuntur, tanquam å caufa efheiente»

å formaenim provenit omnis adio. Teile philofopho,

1.1. DeGen &corrnpt.C7.Text. 55. Sic: anima pomi eff

naturafeu adivum princip : ejusquod largitur ipfi facul-

tatem crefcendi & poma producendi, Pjjßvanat" ra eß

Materia(certo refpedu in unione cum forma jfumpta)

Non pro-uteft libera& indeterrnrnata fed determinata

per formam ad hunc vel illum raoturh reeipiendum.

Hocprinc; omnibus corporibus Naturaiibus largitur&

cönfertcertasinclinationes & habitudines adhos vel il-

icsmotusrecipiendos. XIX. ^N

Sequitur jamTertiumnytypctloAsfas mcmbrum,fc^

NaturaaffeBionumcontemplatio;quarum duplex daturqua- fi diverlitas; Una videl: Cognatio alteraOjpcfitio. Inter Cognatas JffeBiones qui ardiore

conlangvinitatis

jure,

lefe confiderandum offertNatura: denominativum fc ^:1.

^Naturaleeß<fc tale quodeft capaxcontrarietatisfeuMo¬

tus& Quietis, qualcsfunt fubflantia:^corpore adeoq;^res

tuminanimatae tumanimata:. lltteflaturArill:.2.Phyf

C. 1. Text._{4* 2.} Naturaeße velfieri\

intelligitur

de Omni¬

busijsquaevelpotentiå vel adu naturam confequuntur qüantumvis etiamnonnunquam natura:adverfentur. Sic Ééai^ineftcorpori ^naturaquiaomnes homines naturale

quoddam

ejus prineipium habent. Sic fveticå lingva fo«

kmusdiecre:

f)<m 4r fwagfj äff

nmun* ^' Talis

(13)

xx. ;

Talis inefTendi modus quadruplex efle

poteff. Vef

enim a naturaeiledicitur i. Quod (tatim ^a nativitate no-

bifcurn connafcitur.V. G. Rilibilitas z- Quodfuå fponte pofitisomnib9requifitis,fequitur. Siccanities,barbaetc.3.

CujusPotentia fubjedoduntaxatadelbqua;^nonnifiprar-

eunteexercitio in adum deduci poteft.4.Adqua' natura

cacoquafi inipetu rapitur, ad quorum etiam

exerciti-

um aliqua inclinatio proclivitas & promptitudo natura ineft. ^Ita latent plerumq; in hominis natura femina

quatanquam bona cultura provocandafuntutad ma- turitatem perveniant; aitSurmiusde lmitatione. 1.i.e. 1.

Sic nullaarsell: ad quam plus natura requiratur quam.

Oratoria& Poética, d.1. Hos modos mutuati Turnus^ex Cl. Scharffl.i. PhyT5.C. XXI.

3. Terminus Natura; cognatusefl:

Effe velfieri

fecun-

dumNaturam. Suntautem illa» qua;, lervato ordine &

confvefo curfu, quQm cujuslibet rei naturalisnaturalpe-

eifica, propterfui confervationem,exigit; bunt. Taiia

iimtaffediones &proprietatesquae reinaturalis confti-

tutionem_perTeconfequuntur. UtmotusleviumTurfum

gravium deorfum. XXII.

Cognatasaffediones hadenus; nunc oppoßtat per- fequemur. £jusfarina;funt hi Termini:1. Praeter Natu-

ram i.SupraNat.3.Contra Naturam. ^4. l^isientum.f. Morale

Cfvoluntavium. 6.AdoptivumJeuAdventitium. ^7. Fortuitum

&eventu*cufuales.

pi Ars artificialc. Horum confide-

ratio quiadiredé non fpedatad hoc forum, coslevifal-

tem pollice attingami hoc ordine. Praeter naturam ca fieri dicuntur, _qua; quamvis juxta dudum &

praderi-

ptum, quod natura particularis vel forma Tpccifica

exi¬

git,^nonfiant;ipfi Natura; tarnen nuilam inügnem vim

Bj

nfc-

(14)

inferuntvel interitum, quin potius commodo univerfi

fieriarbitramur* Sic in generatione monltrorum na¬

turaå fine aberrat. E. G.cum aliquis nafcitur poripfaK- p®* veiTriceps. XXUf.

Contra Natuvamaccidunt,_qu^cunq; caufis fecundis

interfeitapugnantibus, fiunt, utuna, qua: alteri adver-

fatur & repugnat,tanquam fordonsvi&virtute fupera-.

ta&coa£facurnfuo interitucedere cogatur. Sic natu¬

ralis frigiditas aqujepr^valentcca-lore evanefcit, adeoq;

contranitcntc formapellitur: Et vicillim vis ignis acce- dentcfrigiditate aqua:extingvitur. Supra Natur^amfunt

qua:cunq; ådiviniorc principio, facultate & virtute mi-

raculofa^acextraordinali.j;producutur. HacaliasrW><J)u-

oix#nuncupåtnr>q?uorum benémultaexemplain S.fcrip.

obvia fur. _» Itpote> Creatio, incarnatio Chriiti>fuper^ma-

re ambulatio Mat. _{14. v-} -25. Trihorij foiis ebfeuratio, Mat.17. Aquarin vinpm Transrnutatio,joh.2, v ^Ecr,ri in aquis inna.tatio,2. Reg,6v6. Alina:loquutio-Num. iz.Vjo.

&C. ^. "< XX: V.

i ArjDeniq; opponiturNatura:,uj:artifkiale Natura¬

le Eftenimarsfdebnitore Arnt.) tgfs w\{Uky\ cum reHa

rationefafliviM. Hincelicitur diicrimen inter artem &

naturani. Differunt enim; ^1. Subjedlo. Arseftprin- eipium Alirootus. externumbarensin animo artiiicis; Ac

naturaed:internumfui ^mqtus principium, fcueft prin¬

cip, operandi in redpfai. Arscüreeiaratione agit, ideoq; ^.

cÖ; indifferens adutrumq öppofitor.um ^: Naturaveroelf deterrninata ad-un^um opp.osbtorum ,ut infra patebitfu*

fiKSi _3. Arseit£^<j& acciden-s, Natura ed liibltantia.^4» ^-

Arsurpripcip,Ext. prazrequiritfubjeäumens.a&u^; Nja- turaveroensfinpotentia. Addp&ho-cutnaturale^move.

ti^&.quiefcitpcrfigilta

artificialeper-Mccidens. Sic

ffatu

-

. lapidca

(15)

lapideaintetnum motus prlncrpiiim habet utidfiorfliiTt

feratur non primario qua datua led Jerundatio & xaj*

«■Äs feil: propter a*s. De Antis & Naturaconven Diff. uberius infra dideritur. ReiiquorumTerminorutxi explicatione omilså,fquia vel cumiuperionbusconcidit,

vel exeorum expiicatione

incLarefciy

ad aliameconfe-

1 rens, nonnuIIarum Theorematum, Qnadtionum &cDi- flin&ionum Appendiceni appcndere fert animus. bit

ieaqxTheor; XXV.

1.

Ag&niiafunt

tria^: DEUSyNatura £5? Ars. HffC ^o~

mniapruptcrfinemagunt. Ratio priorised: Qiiiaper

tresgradus resin luceni prodeunt: Aut enirri fit res ex

nihilo, ^ätit^exentein potentia, autexente a£tu (eu _per¬

fecta. lllic ed'creatio: idic Generatio. HicArs. Deus creando,Natura Generande,arsformando, efficit. Vi¬

deaturCelleg Conn Iib. ^i. c.i.q. 5. Ratio poflerioris

ed; Quia omnisatliocertofincjfufeipitur &terminatur.

2. In tribut agentib^{ut, cer}ni^tur tripléx nobiUtatis gradusi

feil: ^J.Ptßtivu*Jeu infimus* ^2. Ccmparatiuutfeu mtdiut-3.fu-

perlatiiu*Jeujuprcmus.

lilum verdicat fibi Ars. Idurm

Natura. HuncTeus. Inferior prasfupponitfuperiorem,:

ficutiArs nattiram: fic natura Deum. Ratio. Quia

Deus ednatursAuthor&fautor,confervatorddireöor.

Hincnatura dicituropificium Ött agendi virtutibus in-

drudum: Ars autem Naturae inventum& indrumen-

turru.

3. Naturacßparcainrebusprseßantibus.

Hocipfu

pro*>

batnr,i.Experiétiå 2.Quiaalias inluoprecio116^maneret»

4- Le_ges natura nonjudicant fupra fiaiuram. Seal.

Exer citat._77. led. 2. Nam 1.omnis menfura debet redu- ciad fuum menfuratum. 2. Alias fitconfufio princi- piorum ^& ^cnormis committitur p.fnßctcng.

5. Na-

(16)

5- Naturae/forda conneWoc^ cau

far

um cum

effeclibusin

müde. Quianaturaeft ordinaria Dci poteftas adeoq; re-

ijaeduejusinftrumentum refpedu rerum

naturalium

proxima caufa åquå denominatur

efFedus.

Quia femel dixit; Germi-

net terra. Gen. i. v. ii.quomandato

fapientilTimus

natu-

rasarchitöd9>terr2epropagationis&

germinationis virtu-

tem indidit ut hodicq; terra é gremio fuo fudit di-

vitias herb« fernen quctannis emittant,

alias

arbores

exalijspullulent&c. Sic

homini dixit crefcitc

&

mul-

tiplicamini; cujusrnandati vigore etiamnum

vigetmul-

tiplicatio &propagatio generis

humani.

7. ArtiscifNaturaConvenientia Differentiaftc

habet,

Conveniunt 1. Quoad nonnulla requifitautpote. i.Utra-

que fubjedum

operationis

lupponit.2.

Requirit

certa

inftrumenta._3. Circumftantias ;loci temporis. 4. ordi-

nem.5.fucceftionem ^: neutraenim facit faltum. ii..Quod

fimilesefFedusproducantfibi&c. DifFeruntautemfic(ut

etiam fupramonuimus.)Natura^1.eft

principium fui

mo-

tus internum, Ars externum. 2. Naturaformatur& re¬

gitur; Arsformatac

regit, hincdicitur, regula feu in-

ftrumentum. Natura autemartis _opus_utDomina per- ficit, hinc utres feriaejus umbras ita natura prasfertur

arti. Inquiente Piccol.Grad.5. c. 59 3.Arspro

fubjedo

requirit

materiamfecundam feu

ens

ad

11: Naturamate- riamprimam feu enspotentiå.4. Omnespartes&prin- cipia rei naturalisfunt

å

natura:

Artificialis

autem

ab

^ar-

te nonnifi fola formaaccidentalis. 5, Forma:artificiales

luntformaliter inartefadis, exemplariterin artifice: At

naturales funt formaliter incaufis& efFedis^natura.

8: Nafuraeß fimia Dei, Arsautemeft amulanatura-

feil:

quoad fieri poteil.

UtNatura

enim

quo

diyin« adis

pra>

ftan

(17)

pföftantiatn

magis exprknet eoaltiorem

$gpkatis

ga*

diiobtinet; ita Ars,tanto.'commcndatpr ampliusquanto

ad naturamacccdit propius. Prior enim eftmenfura5c/ typus polierioris. Sic. V. G.ex umbra piÖurarn; exavi¬

umvoiatu vela.%ex pinnispifciumremosi: ex cdqda gu- hernaculum imitando naturam, effinxitars,hin_cappofi¬

te pidlura; dicnntur vigilantium iniomnia.

Qequa

^rc

viaeatur Colleg. Conimb.1. 2. c 1. q.5.p. 271+

9. Naturaeßdaterntinataadunumoppoßtorum, fru ad-U-

nummodurnproducendi- Ariil 9. Mctaph. c. 2. ^. _ . 10. Naturalis caufa divimtws impediri poteß, Ratio^: quia caufa fecunda non agitnifimotaå prima, ^item ^cau-

fa minusprincipalis agitinvirtiitecaufa?principis. De9

enimnatura?architeäuseamnaturat& maturat,hocipfu flüpenda miraculain Sac.S. abunde teftanturquod feil:

Non Deutßtnumenparcarumcarcere claufurru Jß)ua !eputabaturStoicm

ejfe

Deus.

Ii Natura

nilfrußra

&temere->fedomniafinisgratiäfaeih

Arid. 2. Phy f^c. ^g. ^Ratio eil: quia ^1, impofiibilc eil ^ea

quaefemper codemmodo fiunt,cafu evenire: at femper

&picramq; resnaturales eodem modo Feré oriuntur. 2.

quia naturalisin finis adeptione conquieicunt.'

3. Artificiofaetiam caufaalieujus funt&fiunt; Ergo muito

magis

qua: natura conflant: Ars enim imitatur

naturam. 4. Manifeffo yidemus animalia, in quibusnec

ars,necjpqpifitio,^npc

cquiihum

aut locum h^-

bet,_agercprdpter finein. Curergo non etiam natura?

5. Quia univerfa natura cojidita eilå Deo. '£ non fru- firaordinära.

Superpo ndij loco addoill ud philo

fophi/

Liv deeoploc. _4-_oée&x.jJ<pvat$xåhufyrijvWfHk ^Jtenr tria

funta^entiä

quk nihil faciuntfruftra,fcil: Deus natura5c1

ars,ut fupradiximus, il!

,M

s<

' v'

4

' 6 i1. Na-

(18)

ra. Ndturånondeßcit in

riecéjptrijs>nec iabürittdt

in

fitper-

fluis. Natura feil, ^nonimpedita. Ratio hujusTheore-

må& fluit exiuperiori. Si enim nihil fruftra: E. nihil nirnk,fupcrfluum,plus aut minus,facit.

13. Naturaund cum facultateUrgitur inßrumenta vi- ceverfa. Sic.e. g. videndi facultatem non largitur finc

oculiär*.

14.. NaturafempérfernjatchaYatlerem bénit #git<%?quod

eß optimum.

Ratio eil quia efl fapientiflima. Scalig. Exercit.

7j.Cc£t,$. HincfapientiUlmeagit. Impeditaautem cum

nonpoftit pcrfcduftl prbducére quod volebat, producit iihperfeÜumquod^tarnen melius eil^quam nihil.

15.. Naturanunquam nuäibi mutatfuajura. Seil:Or¬

dinarie. Ubiq;enim&fem'per eadeiheil &. lui fimilis,ade

oq; infallibili certitüdrnc ^{lcges ab} architeclo fuo pofitas

fervat hecuniquamprsefcriptü ordinarie tranfit, idquod probatfatisfuperq; Experientia Sic.E.g.lapismiUics)adla-

t9 furfum nonmutabitur affvetudine,utmoveaturfpon-

tcfurfum,_ncq; ignisutdeorfum fponte defeendat- Huc ipedatfabukde iEtiope, quiemptusa quodam qui opi-

jiatus ineuria prioris Domini, decoloratum fuifle setio-

pem.* fummå igiturcurå curateumkyari, ^verumcoio-

remmutarcnonvaluit,a?tiopsautem nimiå curåafEidus

inmorbum incidit. Idco rede Arillophanci:

Nonpoteritreftumcancrüinduceregrejjum-

Confimiliterignistamcalid* hodieeilatq;olim fucrit,

cådemnaturaignis^nuncin Sveciå quaefuit & erit olimin

Graiciå. Sic befliae ejusdemfpeciei örnnes eodem mo¬

do _operantur. E.G. Omnes gallina; fugiunt milvos; O- mneslupiinfidianrur ovibüs, omnes aves ünius fpeciei

cödeih modo indificant.

ideoq;;

Natur^amexveilasjured^tarnen

tßbp

recurrit.

1?• Natu*

(19)

5é. Natura,abhorretinfinitum$^vacuum, Ratio

pripris

pfl:Nam naturaqua:ritterminum,hoc cßMateria

quirlt

Formam. Materia enim eßquid

infinitumpoteftatCi

ideo quxrit& appetit formam^üt ^uxor yirum. Poßeriu? _pa-

V tet;QuiaaliasdaturaliquidFrußra inrerum naturacujus

modieilvaeuum quod fi univerß continuitas fölyatuir>

neeeßariöintraducitur.

J7; Natur*agendo ^tion operoje Uborat.ncc

fatigatur.

Sca¬

lig. Exercit.^ii. fedt. 2. Natura rnim operando tendit

ad finem futfift h. e. perfedtionem qua adepta quiefeit.

Ergo ^co ipFo magismagisq;pe*ficitur& mirabilitcr crc-

feit. Sic V. G. Ignis urens fuas vires _äuget; & gravi$

quo rnagis deicendunt^eo feruntur velocius, ärtifex autem operolc laboratcjusq; vires fatilcunt adcoq; quan- dam laßitudinem Tibi cotrahunt undc

maxiqia

apparef

natura:&artis,dißerentia.

Ig- Natur* £•?^naturalt*auataliafunt bona. Ratio qui$

å Den originemtrahunt: Omniscrcatura autem eß bo¬

na. Gen. i. v m i.Tim _{4 v 4.} Huic fententia:adßipulatur Auguß. in Enehirid. Omnis/ inquit)natura vitiofa, in

Quantumnatura eßbonacß,inquantumyitiofa,rnalaeß.

19. Ömnenaturaleeftmutabile. Ratio, quia habet ^ma¬

terian!_Astsv

quse-eß'cap'ax

variarum

formarum,bincWAuffuA-

iJlud in fcholanatura-;

Ünius,ßeno^ti«

cß altcrius corruptio- Et quia naturanon valet fervare individua fervatipecies rerumnaturalium.

20. Natura ^nonfacit fattum. Ratio; nam operatur fueeeßive&permedia. E. G. fervor_{aqua: non} immediatc

Ted perteporemintroducitur. _Non enim poteß fimul

eße in termino å quo & adquem.

21. Natura

geometriedproportiontjus fuum

unieuiq,

tribu-

it. _{h. e;}

unieuiq; largitur^campcrfcctioncm_qua; _conditio-

niilliu5eß confcntanea. C 2 22.

J$u*

(20)

t%. ' J^uMißes res'na!tsra!ü-a 'i'amfcrmdmfuap'eyfcBorem

pro moä'uhimitdfi'(f.

drriulari videtur.

I

d fati's rna'niieflum

évädétnon ofe itan ter con!iderantiadmiranda niharmo-

niam'MtxK^Kogfix&/utriK^Kogux.. E

G. Ignis confpicitur

(quåfi) in ocuiis": aérin totocörjbore , aqua

in venis

^tan-

'quam

aqu£dii(ftibus\-

ter'ra,

mofttes,

6c faxa

funt

bara

cum ofiibus-Plantas &herbas velUtcapillosaTit. Ulterl-

US:licutcoeleftis machina ju'gi motu öritur&occidit:Ita

rerum fublunariuraeftperpetua generatio & eorruptio.

1'tiimiverfum; Inferiora corpora adcoeleftium rationein jfélequoad fieri

potéft. aecommodant.

T

eile Arift

9.Me- taph.c. 9. Text. 18. Kiegioenim fupera imperio

quodam

imperat, Infera obtemperat & ad codi in otum

quafi ad

füpremcelyras

fbnum

cundaktti Garne

tibi

proprias

cho-

reasdueunt, & incommune bonum confpiraot.

13. Arseßcooperatrixnatura-, cju-uj?operapremovet. Ap- plicando feil: naturalkaftivafüis pailivis. Finis enim

artis eft fuppieredefe&um naturar. Sicherba fanansuü caufa naturalis adiva» applicatur fncmbro lasfctanquam

paflivo &

fcquitur fanatio.

14. Vbi natura dejtnit

ibi

ars ineipit.

Ars enim

nori

ineipit prius^{quam res}a£tu

producta fit &c.

XXV.

Nunc fafciculum nobiliiümarum qujeftionum ad

hancmateriam Ipeäantium) earumq; fuccintlam eno- dationem fubjungereplacet, ^quarum prima

efto.

1. tAn.ammarationalisfit natura? AfF. quia i- eft forma

fubftantialiscorporisPbyfkiiNaturar

autem<vox.includifc

tam form^am quam materiam. 2. Huic competit

defini-

tionatura?: Nam animaeft _quo vivimus»fentimusmove-

mur & intelligimusprimö. Arift.1. ^2. de Anima;

2^ Aß ^naturafit p>ineipiummotu-sdfi quietülA» IT. quia

• ' omnia-.

(21)

rrä-qutf fi'ni & funt in corpore

'naturaIi. proft^rcuis~

tqrå materia &forma Atnatura'ni-i åliuH.

PifCjuam

m*A

teria&formafeil, in unioncconjunciimfumptae.

3. An naturafit Pr; Acli^vumanpajfivum./AfE lltrumq;

priuspatet, quia^naturaert forma

conftituens feil

r cor¬

pus naturale,nam hoc énatoris Coaféfcit. At fi ed: for¬

ma ; erit etiam aßivum quid: Ömnis cnirn a&io ^provc-

hitå forma. Pofterius ita patet-; Patii mütari, moveri

determinari etc , eft pafiio qujeda.m ^at hsec

competft

materix quippe qua: cit natura: E. etiam

ipfa eft pfin-

piuria PaÜivum ^, quod erat probandum.

4.- Anprivati^ofit

natura?

Neg. contraAlb.Mag-. Ratio jpft;quia. i.Noneil: caufa. Natura autemefttum princi- piumtum caufa. Atqjhoceftquod jfupradiftinximusin-

terprincipiu caufale&non caulale.i. Si eflet velmaximc

caufanon tarneneft caufa pcrle utnatura^.Quia^nec pro-

priéeft principinm, £. ncq; proprie natura, quomödo

cnim fieri poteft ut non ens fitprincipium verientis?

Hinc ergomulto minuscaufa appellatur quippe quse ve¬

rum in fluxumimportat.^4.quia Arift.* naturam in materiam &forma-m nulla fadtå mentione privationis, di- fpefcit. Notandumtarnenprivationemperanalogiam»

ad modum forma:, _{pro ut}eamconcomitantem conno- tat; natura:nomen fortirL

5. Anformafitmagisnaturaquam materia / ÅfFV anafo*

gicé tarnen. Quia forma eft a&us &perfe-

åio,

facitq,-

ensadtu. Materiaautem eftpotentia&pro-

pé nihil. Arift.i.Phyf. c. 1. Text. 13*

6. An Angtli fptritus habeant naturam? Neg. quia I-

non recipiunt contraria non enim ipfis ineft viciflitu-

domotus&quietis, 2+ carent principio& Aftedtionibus corporisnaturalis; illud _patetquia funtforma: immatc-

C ₃ riales.