ORIGINE ET NATURA

D.D.

DISSERTATIO

CHEMICA,

De

ORIGINE ^ET NATURA

NITRI,

QUAM,

Confenfu Amplif. & Experiemijf.

Facult.

Regia Aded. "Opf.

iii

PRiSIDE

JOH. GOTTSCHALKO

WALLERIO,

Phil. & Med. D:re Fac. Med.

ADJ. Acad. Upk

Reg. Coli. Med» M. & Acad. Imper. N. C. Coli.

TublicΛ

difquißtioni^ fuhjicit

ABRAHAM

ARGILLANDER;

SAVOLAXTA FENNO.

In Aud, Carol. Maj. ad diem 16. Decemb,

Anni _1749.

Η, A. M. S.

TU Ρ S A L I M.

iinrimum

Keinereti(k

_atque

Prtelariffim

Domino HEN rico

argillander,

PASTORI in

Cuopio Merkiffimo

PATR lCariJJimo.

Has.

Lucubrationes. Academicas,

Ob,

Immortalk Tibi, benefick

Ab. ipiis. cunis. prseftlta.

In.

Venerabnndi ac. gratifflmi. animi

Pignus,

Meliora, ^cum. noti. pofflt.

Devote.

PAR Ε NT l Optima.

Offert,

Filius obedientiffimtiS

ABRAHAM ARGILLANDER.

D, D.

§. L

Erra nitrofa, unde nitrum eli- xiviatur, fapore eil acri frigido,

non urin©fo; adfperfa carboni·

bus ignitis, frernitum producit

cum fcintiilulis ₅ ferro _quoque ignito in eandem terrain pro- trufo maculas ex albo flavefcen-

tes inprimit. Eil interdum hx<s

terra adeo fertilis nitro, ut efflorefcentia alba nitrofa,

qu0e Halinitri nomine venit, vitui prsefens felprsebet»

§. IL·

Modum9 quo Nitrarii ^ex hac terra, nitrum e-

lixiviare ac praeparare folent, prolixe defcribere fuper-

vacaneum judicamus , qvum fufficientem hujus noti«

tiam haurire poiTumus a Tradlatione Svecana evulga-

ta; KongL och Rik/ens Krigs Collegii

beråttelfe

em

Saltpetter'Ladors anlaggande 1747 p. 27. &c. Eatan·

tum adleramus, circa preparats, examina Chemica,

quae nos in Theorbm nitri deducere pofiunt.

Jpfum Lixivium non co&um, nuiio movetur Åci- do, nec vitrtolum veneris mutat; nec mertnrium fub- limatum prsecipitat; cum oleo Tartari _ρ d% coagula·

tor & cum/pirftu /alts ammoniaci congrumatur

A % Sub

4 ®*3> > o r "®»ί

Sub Decoctione Lixiviiy Spuma afeendit, quse la-

teribus vafis fölet affigi ^, cruftam ibi formans, pro ratione temporis, quo vas fuit ufitatum, fatis denfam,

fufeam. Haec crufta examinata, nec ab acidis for·

tiorib^us movetur ; nec mercurium fublimatum _prseci- pitat; levi tarnen virefcente colore tingit Violarum Syropunv.\ prsecipitat oleum Tartari p. d. ac cum Spi-

ritu Salis Åmmoniaci parum congrumatur.

V^ofl Cryflallifationem Lixivii infpiffati, magnia

relinquitur non Cryftallifabile, quod exiiccatum, ^e-

dulcoratum & Calcinatum Magnefifi albae nomine ve¬

nit & eft fubtilis calcarea terra, uti notiffimum efU His experimentis concludimus.

i Nec in Lixivio ^tion coclo_{y nec} in crufia

a fpuma fub deco&ione formata ^, quidpiam fenii- -ibile adeffe urfnofum, prout contendunt STAHU NEUMANN in Pr&l. Chem. _pag. 1617. 1613.

&c. non negamus vero fidem ROBERT. BOYLE,qui

in Exerc. de Utilitate Ρbil. Nat. Exerc. Vita f.Jhda ,p. 444. ex terra, direéte infra Perifterotropbii^aream

effofa, ^ac deftillata, fe falVolatiletam in ftuida _quam arida coniiftentia aceepiffe afferitj fed, In hac terra iimul quoque nihilnitroft adfuiffe,eodem experimento feipfum BOYLE evincerepotuiffetjnihilnamq;obtinuit*

1* Calcaream vero terram adeffe fatismanifeftam,

magna copia*

3. Oleofum veroEmuT adeffe» ipfis etjam nitrariis

notum, quibns in cryftallifanone, fi non feparatum^»

magnum facit impedimentum.

§. HL

Nitricryitalliiatitresinprimisvarietatesiuntdiftindfa*..

1.. Nitrum non raff.inatum Ε Nitrum Catcareum toffum*. Sveth. Oluttradt Saltpetterr colore eff fufeo, parvis

Cryftaliis, debiliter

detonans» ac aqua folutum

ma-

5 o C § magnam copiam caleareae, terrae

ab affufione Olei

lartari _p· d. ad fundum dimittens.

2. Nitrum rqffimtmn Sveth. Luttradt Saltpetter9

colore eil albido, majoribus cryilallis^r fortius deto¬

nans, ac aqua foiutum minorem calcarese terrae co¬

piam ab

üleo

Part, ρ, i*

dimittens.

3. Nitrum depuratum Sv. Renat Saltpetterycolo-

re eft albo, cryflallis nitentibus, fortiter detonans, ni¬

hil catcareae terrae continens, faltem continere noa debet.

§. IV.

Nitrum eil fal medium, figurse fexangularis pri- fmaticce, apice declinante;

compoiitum

ab aqua, fpi-

ritu peculiari acidor

fåle vet calcareo vel

a

IL·

tim

vel utroque, pro ratione puritatis ($. 3.). Hcee o- mnia examine Chemico ac analyfi funt manifefta.

Nitrum repeneratum, quod componitur a [piritit mtri cum jale Tartan, ex aflefitaequale vulgari ni¬

tro fi eidernadd'aturaliquidcalcii.· cfr. NEUM* ρ.1640».

§, V.

Alkali in Nitro ii confideremus, ejus id depre-

henditur naturae ut nullatenus naturaledici queaV-,Na¬

turalia _narnque Salia aikalina per fe ^, fme addito aci¬

clo, cryftallifari poSunt, ac,T inftar Sodse, humidumt

A€reum non attrahunt, fed calore folis ^aquam & pel- fuciditatem perdunt ac farinacea fiunty & ^{cum nitri} Spiritu Sal formant

cubicum

j quse omnia

de

aikalina

parte nitri non dici

poffunt. Alkali

^{itaque- in} nitro

erit Artificiale idque quoad primam originem potius minerale, compofitum vel generatum, Calcarea ^ter¬

ra ab acido foluta cum inflammabiIi intime combt-

rtata. Quemadmodum videmus a Decoclione Sulphä¬

ris cum aqua Calcis viiue, Sal propemodum alkali-

atwsi Oriri. Cfr*

Hiß*

de

£

Aead*

Parif.

1730* p~SN

*am ) o ( 5L*jp

quod & iimiliter fit, Η vel vitrwhm vt\

Sal culinare

cum calce viva & Aqua decoquantur; ImmoJj/ Am¬

nion!acum fixum eil cornus poiius alkalinum, a calca*

rea terra in Spiritu falis foluta emergens. Hinc Li·

xivium nitri nunquam non iale alkalino Vegetabili coagulatur & prsecipitatur {J. T). Hme ed qu.od ni¬

trum regeneratum, & Sale Tartari praeparatum, non niii addita Calce äquale fieri poteit nitro ordinarie (§. 4)p Hinc eft urmojum illud, quod in nitro ob-

fervarunt SPRATT, KUNCKEL, BARNER, HIER- KE» &c. a Calce nimirum cum pingvedine feu in- fiammabiii afifociata, dependens. Hinc porro eflt difTe-

rentia inter Arcanwn duplicatum & Tartarum Vitrio- latum9 quam obfervavit NEUMAM m prueU Cbem. p2 1846. quae differentia vero omnimode tollitur fi Ar-

tanumduplicatum prasparaturn fuerit a nitro depurato (ξ.3·) ubi fal alkali

artificiale

vegetabile fuit additum

& calcarea terra prius praccipltata, quo folo in cafu

redie ratiocinatus eft GE RIKE in Fundam.Chynn Kat.

p. 2/1.

§· nullam

inter arcanvm

duplicatum &

Tartarum Vitriolatum ponens differentiam. Hinc dc- nique dependet

Caufiica

illa vis, quam nitrum cum Antimonio vel aliis metallis detonatum Sc calcinatum acquirit, unde etiam nitrum

Caufticum

frigidum cum

aqua frigida, calcis vivx inilar, effervefcit. Hinctan¬

dem Ruit,quod perfe adeo difficulter aut non cryftal*

lifari poteft, iine addito fale alkalino vegetabili.

Corpus itaque

alkalinum

nitri in prima origine^? e/i mnerale calcareum; ac åijfert omnino ^a Sale fixo

alkalino

Vegetabili,

in

flatu

^vero

depurationis, addi¬

to

vegetabili alkali,

propius

accedit Salt Ί

artar

i, id-

que eo

magis,

^quo

plus de eodem Vegetabili Alkali

futrit

additum fub cryft allifationihus

^variis

(§. j),

§. VI

)φ( &&

■5· m . . - ,

Specificum nitri coußituit Spiritus nitrt aciausny

fe enim eft qui differentiam

conftituit

nitri a Salibus

rnediis; is eft* a quo rietonationis

caufla

eft deri^van¬

da; a bafi namque alkalina ea non dspendetj nitmm namque Cubicum etjam detonat; Spiritus vero nitri

etjam abftra&us abinfkmsriabiftbus corporibus Ex.gr.

rafura C. C. Ebofis ad ficcitatern _usque , ultimo aecenditur ac detonat; ts denique fpiritus eft qui cuna bafi alkalina (§,5) verum conftituit nitrum«

§. VII,

Spiritus

nitri

conflat

aqua,

fak aciclo

^ac

irßim-

mabili. Aqua & Aciditm in fpiritu nitri funt extra

dubitafionis aleam pofita, omni fenfui obvia.

PoiTunf

vero etjam feparatim fifti in

folutionc Lun& cfr. GE-

RIKE U c. ρ. idS- $· 611.

Inflammähi

te

in hoc {piritu nitri^, demonftramus^Ώ

I. Ab ortu nitri , fine pingvi terra non exiftente J.^(«

aö a pinguedine In Lfxivfö proefente (§:2,n.^) 2.Λ

Rutilaufe cotore Ipftus, ejjsdemque eurn oleis flamma

igneä* quam etjam oftendit cum fale volatiIi^{^ in} nitr&

flammtpCfu $ A folntiönibtts metaüomm5 qu#,· quo

magis illa inflamtnabiie poilictenü, ^eo facitius & for-

tius a fpiritu nkri aggrediuntur 8t folvuntur. 4. A Ddonatione nitri cum le ipfo. f. A figuracryflallina prifmatica hexaedrka, quam ab inflammabili depen-

defe poftea demöfiftrabimus'. 6. A Otinabaribus me·*

tallorum fpiritu nitri prododis cfr. POTT de SulpL·

metall p.y ac not. p* 9· 7. Ab artificiofa feparatio·

ne inflammabilif ^a fpiritu nitri fecundurrr proceßum

Dn. KÜHNST in Epft. N. C, Vol. Vi p, 464, QuocJ

Vero ille fpirttum JaIis muriatici öbtinuerif, facta fe«

paratione iriflanimabilis^* id iorfan aliunde eft dedu-

<§££? ) O c

cendum, quam ab origine fpiritus nitri afpiritu fä¬

lts. Nemini enim ignotum, nitri fpiritum fub deto-

natione» dum inflammabiliprivatur, faitem quoad ^ma¬

ximan) partemveldeflrui vei mutari in phlegma fere in- iipidum, Spiritus Nepbriticus AMELUNGII eura acidis effervefcit

5. VIII.

Spiritus nitri originem

habet al· aciclo Vitriolic0

cum inflammabili combinato. Hane veritatem dudum

perfpexernnt multi Chemici, inprimis STAHLIUS ^,

POTT &c. ac exinde demonftrarunt, quod a Spiri-

tu nitri cum Therehinthina deliillato, verum obtine-

atur fulpbuVi Nos hane veritatem demonftramus.

I;mo Experimente STAHLIANO quodamj quo aSpi¬

ritu Vitrioli, Spiritu Iheriacali, ac Spiritu Tartari urinofo, verce nitrofse obiineantur cryftalli. Adhibuit

STAHLIUS ejusqueSedatores, ac horum etjamcom-

pillatores ^, hoc experimentum pro rledudione nitri

per medium

&?/// Volatilis urinofa

nos, ex duplici fpi¬

ritucombinato, Vitriolico&lberiacalifvn quoinflamma- bileadeft,originemfpiritus nitri^non injuitceconcludimus,

9Ά0 Experimento fequenti. Spiritu FROBE- NII, qui acido Vitriolico cum inflammabili Spiri¬

tus Vini combinatis conftat, cum Sale Jartari ad- mixto, vaie claufo & obturato per nonnullos menfes

in quiete fervatis, concrefcunt cryflalli, albi pelluci-

di prifmatici hexangulares, fapore licet Spiritus FRO- BENIÄNJ, tarnen igne frementes & vehementer ex-

iilientes, h. e.verce nitrofe.

;:tio Experimento PIETSCHIANO cujus mentio-

nem fadam vidimusin Aä.Lit. Ghttingenfibns ^p. 72. A.

1749 p.*7?,quo,die 3 Juliihujus anni, prgemium repor- tavit nominatusD. JOH.GOTTFR. PIETSCHa Regia

Ce/eb.Societ.Bcrolinenfiinitripvizp&YsitionQm docens

a Vi-

trio/o

«33 ) ο Γ «9» # mWi, vrim putrefecia ik Calce Viva* intra dinftdü

anni fpjjtium.

f IX.

Figura

Cryßdlcrum Ν

itri mn

depenäet ab

et-

€i(h Vttriolico (jf. g) riö

/#/(? alkalino (§>

/.)

/<?<#

.λ-?

itißammabilr] ψιοά

^cum

acido conjudåitm eß.

Sptrd

t tu FRÖBENII, ^ρoft quam auro juxtamethodum Fr»·

betiianam fuerit faturatus _{, ac} ab Aqua Regis decan»

tfcndo feparatus» ad quietem, vafe bene obturato, re-

pofttus, cryßaüos reilnquit, poft evaporationem, auri»

flavaf» peliucidas, rMongas ^, prifmaticas ^, nitri inftar ^, fapore parurn adftringenie, (ine omni eorrofivo. Un-

de elucet aitrwn nitri figuram in ciyftalliiatione ad-

optare » driflamrnabdli addito. LameHa Limares utique funt _compqfit# cryftallis prifmaticis nitrofis. Vitrb*

tum Zinci, ob infiammabile in Zinco, nitri fere fi-

g-iram -aiTnmit. ιfal 'Ämtmniacuw, ob inftammsbile9

oblongem radiatarri praebet in cryitaiiifatione figuram*

inio, Sal Ammomacum fixum, nitrofam aiTumit figu¬

ram _, dum cryftailifatur* quod tamen difficulter fit»

Calx civa &: auripigmentum ea proportione qua ad Li_querem Vint probatorium opus eft, fi cum A.qua de- ooquantur, filtrentur ac cryftai-Iifentur, emergunt in-

de cryftalli oblongae > prifmaticse,, qua: tarnen in fu- periori parte, paruin iunt latiores divifse ac ftriatse ,

fapore pulveris pyrii vel hepatis -fulphuris., ejusdem-

que odoris. Non negamus tarnen baftn, five metalli- cam,five faiinam,five terream, aliquid contribuere ad

figuram, & exinde differentiam ⁱⁿ figuris Cryftallinis

dari aliquam obfervabilem, uti etjam patet a nitr#

cubico ₅ fed videtur ha:c .terra id ipfum prieftare po- tius refißemky quam effektive, & exinde dependere ,

<$uod bac reiiftentia fuperata, nova cryftallifatione, ni-

B _im

19 ) ^o (

tri figuram

exa&ius

imitentur,

imo nitrum cubicum

cxaåe affequatur*

§. X.

Ut eo melius in naturalem nitri *riginem inqui-

rere queamus,

neeeffe eft

prsemittantur

obfervationes,

quihus

concludi potefl quid

ars

& qu/d

natura

ad ni-

trificationem contribuat*

OBS. I. Nitrum non eft corpus lubterrancum ac- turate loquendo. Nunquam, namque

vel

in aquisⁱ

aqua marina forte excepta, quas parum

nitrofi inter-

dum poffidet; vei tn terra

profunda, vel

in

fodinis

aut montibus, aut per fe, aut aliis corporibus immix-

tum, vel ejus fpiritus, funt reperta.

Unde fponte

ca-

dit SCHELHAMMERI opinio ^, originem nitri a cen-

tro terrae deducens.

$. XI.

OB9. 2. Eft tanten nitrum in

fuperficia

terrafé-

re ubtquitarium. Reperitur enim in omni

fere

plaga mundi, Orientali & Oceidentali*

Auftrali

& Boreali$

ea tamen differentia, prout hucusque conftat ^, quod,

quo propius

Boreali polo,

^co minus

obtineatur. Hinc

Noftrates adeo parum vel

nihil

nitri

de Oftrobothnia,

Weftrobotbnia, & Lappenia

obtinent; Et,

ni valde fällor, nonniii ^ex unico loco in ^regno

Aftracatit

u- bi olim urbs fuit, jain devaftata , obtinetur; iimiliter

quoque in Sibe^ia parum nitri reperiri crediderim ^, quod vero ulterius ex GMELINI

curiofiflima

praefa-

tione ad Floram Sibericam patefeit, quam tamen non- dum vidimus* Hino elucet ratioeinium, de proven-

tu nitri a feptentrione, nimis luhrico inniti funda*

mento; quod etjam ulterius ex fequenti obfervatio-

ne patebit.

f.XlL

il

§. XII·

OBS. _3. Nitrum non tfl. aereum, nes in Eireun- quam Juit repertum, Qui nitrum aéreum effe ilaiu-

unt® quod plurimi Phyfici &

Chemiei

faciunt, nulla

aiTertionis fuce fundamenta allegant, quibus nos con- vincere poffunt. Exiftimamus, fi nitrum in aére adeffet, ibi _quoque, aut in tota fuhftantia ξ? compofi- tione\ h.e. verum adeiTet jal nitrofum (§.4 aut

fal-

tern quoad[piritumacidumfpeeificum (§. 7.) ibihsereret.

Quodnon quoad totamfubftantiam atifit probamus»

ä) A fixitate nitri in igne, eil enim per fe in igne fixum,| multoqueminusinaérepoteil effe volatile. Nam quidquid nitrum, quoad gravitatem perditin aére id fil

quoad partemaquolam nitro inharrentem(§ 4,8c7)»Eile- nim nitrumaéregravius.Etfivel volatile effet,proutcon- tenditHomberginAIem.deΪAcad Roy.PariJ. priustamen meceffe eil,interraexilieret,qnarn inaurasvolatilifaretur.

b) AbExamine _aquarum Aerearumt de quibus nullus,fal»

tem huc _{usque, ne} particulam nitri obtinere potuerit$ fi ^vero aéreum effet nitrum, certe^, ii nona rore &

pluvia autJraciura nubium, utique aqua faltem toni-

truali nitrum ex aére abluente, granulum nitri educi poffet; & hoc ii quis prasitare potuerit ^, nos convi-

dlos cenfcbimus. c) Si nitrum, in fua plenaria ^com- pofitione in aere exilieret) aérisque foboles effet, fci-

re Vellern, quis fal alkali fixum nitri (§· 5"·) reddidil

volatile, ae aére tenuius ut aéri immifceri poffet? Quod nec

quoad Spiritum Acidum

nitrojuminae¬

re* adfiti\ hoc probamus1) Experimente MARIO ΊHA*

NO, quo, terram denitratam, aéri> fub teélo tarnen

fuperioris contignationis in domo expofitam, poft biennium, ne granum nitri dediffe, _expertus eil.

cfr.Menü de B Acad. Roy. Parifi A. 1717 Hoc etjam

confirmat exs erimentum LEMMERYANUM poilea

B ² fe-

i*

}G(

fequenti

§a nominandurrr. t) Si fpiritus nitri inf ät*

re adbiTef ^, cerfe ä fåle tartari^T aéri

expofito1pro^

duceretur nitrum regencratum 4.) non vero

Ύur¬

tarus Vitriohtuss quod tamen Omni

experientise

re-

pugnat. cfr.

HOFFMANNI Öbf. Phyf. ehem. ST AHL-

JUNCKER;

NEUM ANN"; POTT

$ae

figillatim ALBER¬

TI diiTerf. cleSalts

mediigenefi

exAciåo

Äerco. Nunquani

quoq;

tefranhmii

nar

is

^{^}

irr. prtEgnare tur Ατιdo VitrioUeo fed

nitrcfo, ambo fiamque

hse acida fal iar fimui adeiTe

non

poiTimt

aut enim

nitrofum a Vitriolico expel·-

Seretur, aut dicendum

effet,« aeidum*· nitrofum aére-·

«um fortiu^, & fic forte Iiumores

animalium coagulä-

' ref. Panfpermiam c:tream

fuis äuéforibus relinquimus^

/ aXH

^LnMsåetvque

qui

franc hypothefinfimulque eandem,, in-

fj

^{· .} '

7Ib i-i licet, defendunf.-

Hac obfervatione etiril prigcedenfi eo

flata,-

cor*

b,_^

^

_r

Ύ iü'unf ratiocinia

,

de efficacia ä'iris nitrofi sä ignem%

/

^e ingreßu nitri in

va

fa amimlium^ de efficacia pui-

fe

aJiisiaA.

pyrii

b

öre

alt

um,

ab

^{c tre}

äeäucenäa^ & quoefun£

plura, qua:

apud D.NIEUWENTYT, in U Exiflence

pyjLf-f iinx r>ut^ pyjeu äemotitree'par les merv

etiles

de

la

nature

&e.-

^ek'rUmP-i ^^^icalios^, legi poffuiit.

Repugnant enim h*c omnia

o-

"TJ f>

rrtst-fTrtxfajft experientia:, uti ex dhRit patetv Et de pulvert?

'iAir^lUyavuljPyrii fortitudine poftea dicatnu&

r Λλ

XIII:·

^ ^ v1

f'· NuiuflåYti Nitrum gertefdiuf in Jupfr*

Λ vi .

ficie

terra>nifi eadem terra

fuerft

pfngitis aC

pingue'd'$>

iomhndta Alkalino fixo ^,· ßve

cälcareo

ßve Sa

Ii

not

Ex bis nominatis materialibnsj patet ad nitri genera-·

iionern neceßarid

ejfe,

pingtie &

calcareum (§.

ζ.

&.),<

«ademque

conjun<ifim

^5' Et liinc adeo foHicifos

effe

ni-·

frarios, uf terra denitrata, cum reiiqüils, pofl coéiu-

6? cryftailfeioRem nitri^

(akareis (§.

%.) com-·

ffii-·

€*£> i o {

snffeeanturi Pingnfo eligunt vel

Vegetabitia

vei anr- media _i aut eorundem partes vei exerementa, quibu$

terra calcarea aat nitri- matrix mifceatur. Et fic?

prout terra plus nimus pingui & calcarco fertilis,

cU

eius vel tarclius , plus- velminus nitri producitur. Ηοσ

etjarn fequentibus· experimentis probatur a). Galx vivs

vei etjärar eximcla quae nunquam per fe fit nitroia^ψ etjamii cum Cineribus Vegetabilium eommifceretur£

de quibus pkirimum

ii

non omne oleum igne deitru-

élum &. fe_paratum £ quam primum vero· iiratificetur

eum foIiis Vegetabiliitm vel etjam ftcrcore bovim^> i«

quibus oleofum adeib , tam primum ^generatur nitrum^

& mixtura· nomen fibi acquifivk Magnetis nitrofl vid*

TEICHMEYIR Phyf p. 2*8»

b)

Expofuit LEMME-

RY fsoriim Ter^{ram c}aleareans Sal lartari ac dtni-·

■tratam terr'am, m looo n-itrofo, ubi parietes· & ter-

ra nitro obfitss erant, ita tamen ut nulla interGeiferit

cornmunicatio' inter terram ac parietes cireumam-·

bientesj fed ne granim nitri iifis fpeefcbus produ«^

élum reperirs potuit,, poft blennium.- Hurne&avit ve-

ro eadem materialia deinde materia quadam animali'

ac eodem exinde fr élavit modo·,, tum fnäximam ni-- tri Gopiam adepti» eil: Gfr. Mem* Tarif. ^1717. iVnde-

patet- etjam Salibus A\

ka

lims

fixis

acquirl·

pbile

nitrum,,

iipinqvi animali mifceantur fed purius hoc fuiiTepü··

to ac vel· nitro depurato· ($. 3'.j:) vel nitro regenera*

to ($. 4.) asquaie. Interea obfervandum, quod orrsn-iiP animaUa Cakaream terram,- non vero· aliam babeant·

inexiilentem _pro büß, qtiod patet ab offtbus

cotrim**·

tis j cortice ovorum; fedimento uritiaej integnmentis' concbyhorum &c. Eli quoque hiec terray faltern quoacf

partem, unice folubilisquae ammaliä ingredi· potefh·

Et hinc, ante putrefaélionem anirnaliurrl·, ab iis non*

l^eneratur nitruin quamvis cumSah Tunari vel ^etiato CaUffi*

u ) o (

Calcarea terra commifcerentur ; fub putrefadionis ve-

ro motu, hae partes oleojce & calcarea a reliquis fe- parantur ^, acido, corporibus prius inhofpitante ac glutine,

deftrudo,

&

fic procedit nitriftcatio. Veqe-

iabtlium lerra, putrefadione enata , propius quoq;

accedit ad calcaream terram quam ad aliam cfr. AEl.

Reg. iSoc.

Stockh.

A. ^174p. Ρ. II. ρ» 147·

Ubi

G.

BRANDT exuitione obtentam terram Vegetabilein

examinavit. Non crediderim itaque, pufreladionem materialiter , [al volatile urinofum prsebendo, aliquid

ad nitrificationem contribuere, proutSTAHL, JUNC¬

KER, NEUMANN &c. exiflimant ; repugnat enim

©bfervatis (§. 2.)> & experientia quoque conflat fine

hac putrefadione generari pofle nitrum (§. 8·η. 2.),

fed formaliter, oleofum & Calcaream terram feparan-

do. Salia Volatilia Aeidum aßreum forfan adtrahen«

do# aliquid etjam ad nitrificationem contribuere pof- fent, nifi notum effet & Sale calcareo & puro fixo,

Volatilia falia ab acido feparari poffe ck Experimente Fietfchiano (8.n.j.) conftat neceflaria effe calcaream

terram ac pingve.

Concludimus hinc ad nitri generationem neceffaria efTe, falia fixa alkalina eademque vei calcarea vel

pura, quuin nullum

fine

hac bafi datur nitrum; ac deinde oleofum vel inflammabile, fine quo nullus fpi-

ritus nitri (§.7.) iisdemque combinatis, prput expe- rimentis LEMMERYANIS patet. Concludimus quo¬

que, fola veqetabilia, iis exceptis quibus /al nitrofum inexftiterii*, _parum vel nihil ad nitrificationem face-

re _, nifi uniantur Calcarea vel Alkalina materia,

quum eorum alkalia falia, vix fine igne obtineantur,

ac perfede calcarea terra non gaudeant, nec adeo

prona funt putrefadioni. Animalia vero etjam fola nitriiicationi idonea eile, unita autem calcareo vel al¬

kali-

*ξ$3) ) ο C C&ÄJT _*5

kalino fali , & celerem & abundantern nitri copiam fuppeditare. Et ex hac ^, experimentis fuffulta ^, The- oria, crediderim in propatuio elTe, quae ad nitrifica-

tionera neceffario requiruntur ^, & quse eandem pro- movent, quae omnia heie figillatim reeenfere nimis prolixum efiet. Videri poflunt in Tradl. Svee. prius

nominata: Kongl. och Rikf. Krigs Coli. Bersett. ^om Saltpet. Ladors anläggande.

§. XIV.

OBS. f.

Nunquam

perfegeneratur Nitrum

fine

aéris accejju. Hoc etjam nitrariis ab experientia no- tum_, qui ideo femper curam eo dirigunt, ut terrae nitrofse vel materiae ad nitrificationem eommixtoe

(§* 1J.)aéris immediato concurfu & acceiTu foecunden-

tur. A Pluvia nitrum & ialinum abluente, ut St a

fole, oleofum diffipante ^, defendere quidem volunt

nitrarii fuas terras & mixturas, non vero ab aéris acceiTu praecludere, fed potius curant ut aér libere has terras tranfeat. Et, fl vel per fecula materia o-

leofo aikalina, fapo, vafe claulo fervaretur, nunquam

negranum nitriexinde obtineretur,_{nifi quisarte noverit}

eafupplerequaeaérpracflat.NeceiTitasaérisad nitrificatio¬

nempatet etiamab Obf./. &2.(§.io& //.} allatis. Aér

vero quatenus aér, nihil ad nitrificationem facit;nec

aer nitrum ut conflituens ingreditur, ut exanalyfi&

compofitione nitri _patet (§. _4.; & poftea ulterius de- monflrabitur/ aliquid ^vero in Aére ^erit quod ad ni¬

trificationem facit; jam vero ipfum nitrum bafin&in- fiammabile habet a Terra (§- ¹ j.) nihil ergoaliud ab

aére haberepoteflquamacidum· Exiliere vero inaére acidum Vitriolicum järnfatis ^a Chemicis(:§: 12) eil de- monflratum. Materia _ergo nitrificationi _{apta {§} /j») ab nitrefolum bähetAcutumVitriolicum.>quodfalia Calcet

reaItf aikalina ad(e adtrabunt> ac ideo magnetis Aeret nomine

) g c qxp

nomine veniunf: quo de magnete legi

jpoffunt SEN-

f>IVOGIUS,

ORTHELIUS, LANGELOTT. Quod

*vero a£r preftat,

id

et!am arte

iieri

pot

eil, & nitruna

<©btineri, Λαdum neinpe

Vitridkum addcndo (Cfr»

β. η i. ζ· J)

Arnum vero Aciäo Salis ciäinaris

ohtineri

qutat

mcidttm nitro[um■? nondiim adeo eil in aprieo

poiitum.

ßi quid Sal commune

contribuat nitri generation! id

#10η derivandum a Sate Alkdim Salis communis id

jismque naturale

eil & diferepat

a

Säle alkalino nitri

^§.5). Sed a

joU aciäo Spiritu in Spiritum nitri trans-

formato Ηine Sal muriaticum nunquarn per fe

fit

ni¬

trum, prout nonnulli

exiilimant, fed addifione vei

Calcis Viva vei cinerum iieri poteft. Calx viva cum Sale muriatico mixta & aqua pluvia diluta, Sal quo-

<dam modo nitroJum prsebet, Si vero Calx vtva cum Sale eultnari candefiat, & inßanmmbile ignis attra- -xerit* ae aeri exponatur, tum nitrum probet, klque

,#itius, fi fimul eum

alkalino Sile mifeeatur. Spiritus

Salis muita inflammabili materia mixtus,

fi

eum al-

Itali praeeipitetur,

abit

in

Nitrum cfr. JUNCKER Gh*

Ibonn IL p. 297. POTT de Sale comm. p. 11.

Sed

flac via acidum nitri obtinendi eil & nimis ampla &

minus trita, forfan & minus hicrafa. Hinc corruit

cor um fententia qui nitri originem a Salecommuni de«·

rivare voiunt., prout LEURSEN, KÜHNST &c. Cu-

riofum eft Experimentum LEMMERYANUM, quo

j£al nitri, diuturna & forti coélione ac fubfecuta eva·

|)oratione, in Sal, muriatico fimile, mutavit; Sed ni-

fcrl probat de Origine nitri, ut retioeam, experi¬

mentum non fucceiMe Dn. BARCHUSEN cfr. Py- rofoph. p. 284· De Experimento Un. KÜHNST

arkealgcuti fumus (f. 7)

f. XY

KS» ) o ( KS»

§. XV.

Mitrum generatur, dura alkali Calcareum vel β.

xum (§. §· ^5. VB-J attrahit Actdum Vitriolicum, vel

Aéreurn vel ^arte additum vet & mumc.ticum (§. ¹⁴ )f quod fub ill*a eombmatione ßrnul affociatu-r pingvi a->

nimalium vel vegetabilium (§. 13.) ae exinde depro-

mit fubtiliffimam inflammabilem partem, aciclo _potius

quam alkalino adhaerentem, uricie in Spiritum nitrj transfcrmaiur (§4. 7. 8·)

XVf.

Aer ut conßituens Mitrum ttsn

ingredit&r*

Hoc ipfum lucuienter patet a) ab Analyfi nitri, qua nihil ^aerei obfcineri queat; irapetratur ^veroSpiritus/#/#*

me expanfwus rutilans (§, 4.) b) in prseparatione nitri regenerati aéreqm, fub effervefeentia, potius expelli Videmiss _quam intrudi, ut ioquitor BOERHAäWIUS

Chem. T, IL p, ni. jßfi. rj. Experimentum attulimus (§.8· %) nitriiieationemqizoque fleri vafe claufo. No-

lumus tarnen omnimode negare A€rem nitro inexi-

ftere, urgemus tantum, eundem, non ut eonftiiuens ås materiale quid^, ad nitri naturam facere,

§. XVII.

Detonatio nitri, non depenået ab d'ére inclufa s"

fed^a materiainflammabili inhärente, in

raptdiffimum

violentum motum excitata. Detonatio nitri_t dicitur _, quando nitrum, cum inflammabili _corpore >

inflarnmationem efScit ftrepentem ^, Iuculento jubare

ac cita corporis infiammabilis confumtione. Hane nitri detonationem ab aerit vi nitrum inhospitante,

faltem non omnes Chemici derivare folent. Aliter

vero exiftimamus» 1) quia aer, non ut materiale &

conftituens, nitrum ingreditur (5· »6.) ^ι) A Pijyficis

^idicimus pukerem mtraturn etiara in vacuo, ii pluri-

Q ms

<SS® ) ^O (

SS®

ma grana

firnul demififa fuerint in ferrum candens>

flammam non folum concipere ac

explodi, fed &

vas difFringere, uti experti

fuerunt HÄUKSBEJUS &;

MOUSCHENBROECK. &c. Spiritus

nitri ab inflam-

mabili _corpore per

deftillationern abflradus,

non

prius

detonat quam omne

aquofutm,

ac

confequenter

cuin aquofo omne Aéreum

fuerit expulfum & abftracluiru

(é.fi.)Similiter

fit folutione plumbi & Aur ^o fulminante*

Quod vero

detonatio h<sc

^a

materia inflammabi-

li dependeat,

fequentes circumftantise evincere viden-

tur. a) Reliqua Salia media, ^qute

etiam acido

ac

Al¬

kali funt compofita, &

forte

aérem seque ac

nitrum

inclufum habent, nondetonant, neque quo

ad

partes

conftituentes, neque quoad totum , neque

in plena-

ria compofitione $ Non itaque

aliunde dependere hae©

detonatio poteil quam

ab

^ea materia quae

Specificum

nitri conftituit, ac id ipfum a reliquis

Salibus mediis

difiingvit,

quod eft inflammabile 7* S) b) De¬

tonatio hzc fit inflammatione ac fulgore;

hsec

vero

fine inflammabili materia, concipi non

pofifunt. Et

inde fluit, quod nitrum non

nifi

cum

inflammabili

materia in motum excitata , detonare

potefl; Materia

namque

inflammabilis,

quam

diu corporibus inhceret,

nec lucet, nec ealet, nec urit, in motum vero

exci¬

tata phcenomena exhibet lucis,

caloris vel ignis. O-

ntnes artificiofee mixturse Detonantes, quantum

huc>

usque perciptere potuimus,

aliquid poflideait de nitro

ac materia inflammabili. Negät

HOFFMAN in Obf*

Phyf.

Ch.

quidpiam de nitro

Auri fulminanti adhsere-

re; Sed fi confideremus Aurum non in

Spiritu Satis

^%

fed in Aqua Regis, in qua nitrofum

adefle debet, fol-

vi pofife, imo in

ipfo folo Spiritu nitri concentrato pro'

ut ipfe obfervat

HOFFMAN t.

^€

Jib.il Obf.

^/«

POTT;

Exercit% Acad. ρ« #*. BRANDT

in Act, Reg. Acad,

&t$ckh%

) o ( d£&]

SpockhA*1748.47. Siporroconfideremus fulminantem

vim ab auro

feparari pofie, decoAione

cum aqua- vei atido VitrtoUco vel Oleo Tartari _p. cl. nitrofum

acidum aut diluendo aut expellendo, aut deitruendo j facile concludi poteil in auro fulminante nitrofum quid adefle. Adeft vero etjam femper aliud inflarn-

rnabile cum quo nitrofum illud detonat, nempe quod

in fak ammoniaco beeret. Hinc bene ipfe Η O F F-

MANNUS in notis ad Schrbderwn, & ante illumET-

MULLER. ac nuper G. BRANDT in AB. Reg- A-

cad. Stockb* _ijfj· Ρ- IV:^ta p. obfervarunt ^>

Aurum fulminans ^non fieri praccipitatione alkali fixi>

niri prius fal ammoniacum in aqua regisadfuerit. Sed

fatis de ^auro fulminante. In fale Tartari fulminante

adfunt & nitrum & [ulpbur vel loco fulphuais, Au·

ripiginentuniy In Pulvere Pyrio ^, ROGERil BACO-

NiS invento, & nitrum & fulphur & carbones ; in

Antimonio diapboretico nitrofum adeff, id ^licet negat BOERHAAWIUS, & hinc cum fapone vulgärtnigra··

fulminat, prout obfervavit GEOFFROI in Hiß. de I

Acad. Roy. A. ijyfc In Ferro ac in regulo Antimo-

nii inflammabile e/I, & hinc illa in Aqua Reqts fo- iuta, ac fale Tartari mixta, fulminant, unde etjam patet Aurum, qua Aurum non fulminare, fed quoad admixta, quum fimiliter ht aiiis metallis, eodem menftruo folutis. His probabiliter concludimus5 in-

ftämmabile quod fpiritu nitri adhaeret, ab alio inflam·

mobilt addito non tantum fuprapondium quoddam ii-

bi acquirere fuper reliquas partes aquofas & terrehres adhserentes, fed & in motum cxcitari vehementifB-

mum ac validiffimum; quo a&u, hcec inflammabilia

fe a reliquarum partium ipfis adhaerentium confortio dirimunt, easdem particulas, igneo motu exagitant,

ac in prima principia reducunt & in elaificitatcm ^ac

tenui.

50 f&iZ) ) o

<

<S$3

tenuitatem a£ri fimillimam, aut in aerem vel rediguni

vel ipfäe mutantur prout

Phyfici loquuntur

^{, ac a}

vi

expanfiva probantj

unde particulae

aOrese

vicinse

com- primuntur, qujc rnox,

ob iuam elailicitatern, fe

cxpandunt,* &

iic

tremor ac

ofcillatio

in acre

ori-

tur.- Eodem vero momento, quo fe ^a particulis mix·

tis dirimunt liaecce inflammabilia eodem etjarn accen- dimt vicinas, majori ve! minori cderitate , prout plus vel minus,

fcrtius vel debilius, inflamrnabiie

fuerii additum , prout & haee materialia melius

fue-

rint comrnixta. Et binc inde fortitudinem pulveris fyrii diverfam

deducimus

⁵ quo

purius enim nitruin

& quo magis pulvis pyriuis ab inquinamentis

hetero-

g.eneis depuratus eo

fortior eil. Ex hac partium, fub

detonatione nitri, cornmemorata, in prima principia recluiione & feparatione, dependet, quqd fpiritus ni¬

tri inflammabiii fuo fpoliatus, plerumque pereat. Per

fe ^vero in cruclbulonon detonai nitrum, lucettarnen,

quia partes

conftituentes difcontinuatce, ab aquoia

par¬

te defenduntur; fluit enim nitmm in igne priusquam requifitus ignis gradus

inilammsblle

in nitro

ad fubi-

> taneam expiofionem concentrare queat,;

combuftibile

vero additum, expellit aquofum ^, aggreditqr inflam-

tnabile, & producit detonationem. Hinc, nitrum cum

t oleis n?que deton2t, ob

aquofitatem

nimiam in

oleis>

cum lisdem vero de/ldlatis, Spiritus nitri purifiimus flammam, fed in vertice tantum fumi, concipit, ad-

coque fme detonatione. Qu i ergo a Jpiritu nitri

nereo tonitrua derivant, difficulter vel plane non ex-

plicare valent, quomodo exinde exoriri queant, quurn fpiritus nitri in forma vaporofa non detonet.

t XVIII.

Nitrwn non ejl cafa Jritioris cptimitm licet re-

frigcrans,

Spiritu

nitri

intenfiflimum produxit fri-

gus

) o C a|

gus FAHRNHEITIUS ut apud BOERHAAWIUM

in chem. T» Lvidereefi. Cerevifiam aliaque liquida,

ab acefcentia & ieftate frigida coniervari poffe, ii ni¬

tro vafa, quibus continentur, circumcingantur, fe ex-

pertos fuiiTe nonnulli fatentur. Hinc inde aliisque

circumftantiis nitrum cauiTam frigoris eiTe plurimi con- cludunt. Concedimus lubenter hsec obfervata vera eiTe,

non inde tarnen nitrum dici poiTe cauiTam frigoris pu¬

tamus, iiquidem a) nondum decifum eil apud Phyii-

cos, an detur vera poikiva cauiTa frigoris. b) Nitrum

seque reperiatur in ealidiilimis regionibus ac frigidis

fcfr. §. II.) c) Nitrum non eil aéreum (§. 12.) d) Re- liqua ialia Emiliter frigus producunt, plus minus for¬

te, ut adnotavit BOERHAAWE 1. c. ac MOU- SCHENB. in Pbyf. p. 337. Videiur itaque nitrum

frigus producere ^, caloris particuias vel diffipando vel

abforbendo, non vero pofitive frigoris materiam con- ftituendo. Hinc in corpore humano, humores coa-

<Ros rejolvit, non vero compingit ac ideo Polychre-.

flum ^a STAHLIO _nuncupatum eil medicamentum.·

Hinc nitrum Alexipharmacam & expellentem Cawpko-

r<e virtutem _, refolutione fua, non parum compefcit,

ac ex mixtis oritur medicamentum fimul & refolvens

& diflipans ^ac expellens.

§. XIX.

Nitrum vitam e(fe Vegetabilum, gratis åicitur.

Nondum_{namque per} experientiam fatis demonftratum,

an & quid nitrum ad Vegetationen! contribuat ? an

omnium, an vero nonnullorum Vegetabilium crefcen-

tiam tantum promoveatA Id ^verum eft, quod fal ef·

fentiale in paucis plantis fit nitrofum. Id _{quoque ve¬}

rum eil , quod arbores, abies, pinus etc. majori pro«

ceritateac impetu crefcere videantur locis aridjflimis

faxofis,

& adhuc velocius iis in loci? ubi fornaces fufo-

riie

<£?J> )οζ ^(g**

rixmartiales olim fuerunt. Nitrofi tarnen terra cre- fcere vegetabilia communiter

dicitur; Verum nondum

eil evidtum, an id fiata nitro in hac terra

hserente ?

an nan potius faie Alkalin©

&Calcareoac pinguedine?

quemadmodum putat

KULBEL. Exiftimamus Vegeta-

bilium eandem eflerationem aeanimaiium, nempe, ea- dem pro diverfa natura diverfa requirere

aiimenta^ ii

vivide & floride crefcant. Exiflimamus quoque, ea- dem ii non plus tarnen «que copiofum ^ac magis

refo-

cillans nutrimentum habere a Ccelo & aére quam a Terra.

§. XX.

Quae olim de nitro ab

antiquis faere dicfla,

ae

de fertilitate _terre, mediante Nitro vel Nilotica yel alio, non ad noflrum hodiernum nitrum applicari

debent, fed potius de fale

alkali

no natur

alt

priat defcripto (§, 5.) funt intelligencla.

SOLI DEO GLORIA,