STUDIOSUS ELOQUENTliE,

/. ν.

_y.

STUDIOSUS

ELOQUENTliE,

Diiputatione

Philofophica

Delineatusj

Conjent.

Amfiitf.

Facult»

Pbilofi

in

_Regia

_Academ,

_Upfal.

PR^SIDE

CELEBERRIMO _F1R0,

Mag.

Μ

A

T T ΗIA

Eloq» Proeess. Reg. δζ

Ord*

pr o gradu>

Fablko bomrum examini

modefte

fubtnitiit

GUSTAVUS

_jUSLENIUSi

Gabr. Fjl, ABoéNSis,

In Auditor. Carol.

Maj.add.

29

Majl

Anni MDCCXXXiV.

Horis ante mriåiem

confoetk*

VPS/lUdij

Typis

Wjernkrianis.

Quem,

S:®

R:$ M:TIS

MAGNffi FIDEI _VIRO,

Reverenäisfimo

ΡΛΊΚΙ ac

DOMINO,

DN.

_J

_{O Ν}

_JE

FAHLENIO,

S. S.

_Theologiae

_DOCTORI

Jonge CeIeberrimo,Dioecef.

Aboén-fisEPISCOPO, & Academiae ibid.

PRO -CANCELLARIO

Eminen-tiflimo, Vener. Confiftorii Ecclef.

PR/ESIDI _Graviffimo,

MiECENATl

MAGNO.

Tu _{equldem mecum}

_perpendit

num AudacU notam ejfuge*

retnjfiStudiofomeo> adz*

incomto & _imperite

deline-äto, lumen &Jplendorem a Magno

Tuo

Noitiine foenerarer. Dubitationem au·

tem _{fuflulit mira} iUafvavitas _, favör

prorfus fingularis , quo fingulos literλrum

cultores_{femper compleftt foles. Majori} ita-quejam fiducia adarambenevolentia

Tuae

Accedo> &leviffimas hos paginas in

certis-jfima pietatts fignum Tibi confecro5 nullus

dubitans, _quinferen a fronte eas (is fufce*

pturus. Stc mibiperfvadeo,fortunam ml*

hl huc usque fatis acerbam ,

Tua

gratia

mitiorem & _{jucundiorem fore. Exfultat}

merito df Utatur univerfa Dicecefts /ibo*

enfis·> quodTe SacrorumejwAmiftitem

effe, nonita pridemjufferitRegiaclemen· tia. _{Impenfe verogratulanturfbi}

clien-tes _{finguli Marcenatem optimum,}

Bent-gnifftmum. Summum itaque NumenTe,

Reverendiffime Pater, quam diutiffme

confervet, in Eccleftanofira dectis , ac ful-erum _longemaximum_t clientum _{vero pra*}

fidium firmtfftmum/ Itavenerabunda

men-te voveot & femper vovebo

Reverendiifimi

Ρ

at ri s

cliens humillimus

VIR.0 Max. Rever. _atqne

_Ampliffimo,

Dn.

ANDREA

B Ε R

G

I O,

S.S. _Theologia?

_Doftori

_8c

_Profeffori

ad

_{Reg.Acad.Aboenf.Ord.Celeberr.}

Confift.

_utriusqj

_Adfeffort

Adcuratif-fimo,Ecc!efiarum

in9läDenftlf/9icf0

8c

_9Serima|iö

_Antiftiti,

Patrono a»tatem colendo.

AtilitateTuatMaximeRe

ve-'

rende _{Domioz,qu<eperfa»}

mam_{longe lateque eft divul»}

gata, GTfummo erga clien·

tet _favoretfretui^omtnTuum,buis dif»

fertationiy omni pr or[tu nitore deflitut*>

prafigere, &rxindeornamentumconciliare

fufiinut. Benigne itaquerefpicias,

Patro-ne _{Opt\me,munusculumboc, utplgnusve»}

nerabundi iriTeanimt. Permittas _quoauey

ut_{fortunasmeasTibi commendem. Deum}

C. M._{precabor,ρ*?/#/Te>Max. Rever.} Do* mine,in Neiloreosannos,omnisgenerisfe»

licitate_{cumu/atiffime beare!}

Max. ReverendiNominisTui

cultor humtllimus

1. Ν.

_%

§.

ι.

Elineaturus_{ego> Bon©}

cum De_{ο, studiofum.}

Eloquentia, laudes hu-jus artis vel ideo non

tango, quod veren* dum fit _{, ne forte id}

mihi^ quod olim Sophiftae cuidam,

ac-cidat. _Hic, cuminprasfentia ipfius

flö-ris _{Spartanorum, adfcendens}

fugge-ftum _{interrogaretur, qua de re vellet}

dicere, &

refponderet,

Herculem fe laudaturumj exceptus fuit ab Antalci*

da_{quodam, quiincorona}

_fedebat,quis

Herculem_{reprehendiifet, utopuseilet}

laudatore.Sic _{certeipfa eloquentia fua}

praeconia decantat, ii velmaximea ne*

tuine _{unquam laudatafuiiletj quamvis} A nec

nec fuo officio heic defuerint decora ingenia, amplifllmis eam verbis

cele-brandö. _{Quod ii id daremus, fuifte}

homines _{agreftes, qui pracclarum hoc}

ab _{ipfö Summo Numine mortalibus} conceiTum donum furiofis clamoribus

ferio _{allatraruntj cogitandum tamen}

eft, quemadmodum literis in

univer-fum omnibus, _{quantumvislonge}

pul-cherrimis 7 iic neque Eloquentia*

de-fuiTe _{iniquiflimos cenfbres, qui} faci-lius de arte, quamexarte_judicent.Ho*

rum vero infcitiamacfucos alii

quam-plurimi mafcuiedetexerunt, docendo,

nihil inhumanis tam _{purum, tam}

in-noxium _{eiTe, quin id intempeftivo} fordidorum hominum _{impetu vel}

con-velli vel _{inquinari poilit. Quare nec} vitio mihi verti _{exiftimaverim,}

iimul-tiplicem hujus artis, in onini rerum

genere , fruftum , ejusque colendce

neceftitatem _{paucis includam.}

Elo-quentia eft fväviftimum animi

pabu-lum: literarum omnium vel decusvel

complementum: GratiarumVenerum-'

fplendidiflimaa?des:

deniqueprae-iidium firmiftimum _{, quo innocentia}

amicorum & tuta & immortalis

datur;livorvero &

difcordia

exarmen*

tur, propellantur.

Sed

eft

haecfuturi

oratoris materia diifuiior &amplior,

quam ut paucis

bene

poifit

explicarb

Sunt _quidem,

_quod

_novimus,

_multi

multorum deArte Oratoria

prseclarif-iime_fcriptilibri

_fatetur

_tamen

Quin-tilianus a), ii, quantum de quaquere dici_{poiTet, induodecim}

_fuis

_libris

per-fequeretur, finem operis non

reperi-ri. _{£x horum praeceptis difcere}

_licebit*

^uae Nofier Studiofus,'per

brevitatem

imaginis, quameiparamus, non

capit»

Nec, ii prolixior apponeretur Nofiro

forma, tenuitas mea ii; gula, eo

per-tinentia, apte efiingere, componere

& ornare poiTet» Ego

equidem

_neque

Latineadmodumfcio,nequeullovaleo

genere do&rinae

8c

eruditionis,

quam

tamenheicrequiri

patebit.

Conof

ita-que, proratione

temporis,

8c rei

Tum¬

madifficultate, _magnos

fequendo

prae-ceptores, natura &

ufu peritos,

Ted

judicio arbitrioque meo,

Studiojfrtm

No~

βrum ita adumbrare, ut non

fperem,

me poile aliquid,quod

dignumeo

fu-erit, quiperfecfam

oratoris

imaginern

animo

_comprehendit

_>

_fed,

_{ut eorum}

ftudia ad id commoveam , qui plurr

mum poiTunt. _{TibiveroL. B. Nofirum}

Stuåiofum humillime commendamus.

a) InfitÖrat.lib.i.infrooem»

§. II.

Quieloquentiamrite confiderant,

rede _{docent, ad Studiofum eloquentia}

requiri & naturam, & pnecepta

&ar-tern. Nihili _{pcene eiTet, quicquid de}

eloquentia eruditiilimi & facundiifirai

oratores_{inftituerunt, niii mentem}

di-vino _{quodam quaii inftindu}

commo-tam in fe _{quilibet ipfe fentiret. Ergo} praccepta & artes nihil valere, niii ad-juvante natura, _{Quintilianus b)}

con-feflus _{eft> & ipfeRomanae eloquentia:}

Pater _{c), naturamprimum}

feniitaddi-cendum vim afFerre maximam. Hinc

originem eloquentiae, Deo, qui facul-tatem dicendi _{primitus dedit, rede} tribuimus_{j quemadmodum &}

fuperfti-tiofa _{antiquitas artem hane Mercurio}

atque Muiis acceptamtulitcl). Contra,

ii _{defuerint peritus dodor, ftudium}

pertinax, fcribendt, _{legendi, dicendi}

quoque multa & continuaexefcitatio,

nec _{ipfam naturam iic onane laturam}

fore_{pundum, nec ea fola eloquenti¬}

per-Si O ϋ f

am _{perfici, omnino}

conftabit.

_Quare

& _{Quintilianus e) dat illis, qui}

natu-ra fua & vulgari modo, _acScholarum

exercitatione contenti funt,

faculta-temridendi fuam in tradendis praece«

ptis artis diligentiam, Non

definent

tamen iili errarej ac erit mihilominus

eorum oratio diflbluta & hiulca, &ex

diverfis _{congefta non}

_cohaerebit.

_Si

vero ad benignam _naturam

accefiferit

ars _atque exercitatio,

praeclarum

quid

atque egregium fölet

exiftere.

b) Infi. orator.Utκι.inprocem. c) de

örat. lib. i. _{d) Dionyf. Halicarn.τηξί των}

e) Ιηβ, orat. lib. 2. c,ιι.

§< III.

Quia itaque &naturse&artiscon« nubium _{Studiofo Nofiro adeffe debet}y

iifelix eife _{cupiat* quaeri etiam} fölet:

natura ne plus ad eloquentiam

confe*

rat? an

doctrina?

Ita

vero

refpondet

Quintilianus/), ut plurimum referre

arbitretur, quamefle in hoc loco qux-ftionem velimus. _{Nam,fi parti} utrili-bet alteram omnino _detranas, natura

etiamfine doftrina adhuc multum va^ lebit, doftrina nulla elfe fine natura

p.oteril. Sin ex pari coéant,in

medio*

6 _m o ϋ

cribus _{quidem utrisque majus adhuc}

naturs credam efte _momentum, con-iummatos autem_{plus dodrinaedebere,}

quam naturs _putabo» Certe, ii

fimi-litudine _{Quintiliani^)uti iiceat,terras} nulJam fertilitatem_{habenti, nihil}

opti-mus_{agricola profuerit: e terra uberi}

titiie _{aliquid, etiam nullo colente,}

na-fcetur : at in folo fecundo _{plus cul·}

tor, _{quamipfa per fe bonitas foli}

éffi-ciet. _{Quin &natura materias,ars} do-«ftrinas eft. Hasc _{fingit, illa fingitur.}

Nihil ars linemateria: materiasautem

line arte_{pretium eft. Sed &}

arsnatu-ram _{iniquiorem, etii non}

optimam,ta-men. meliorem & _benigniorem

reddi-derit, _{Eeregie in totam rem noftram}

loquitur

Quintilianus h): Nam cui

du-h:um eft_{? quin fermor em ab ipfa rerum}

natura_{gcniti protinus homines acceperint.}

$)itodcerte_{principium eft ejus rei,nempe}

eloquenti^. Huicfludium

incremen-tum dederitutiUtas ;_{fummam ratio tS ex*} ercitatio

i _{f) d-ηβ.} örat. Iib. 2.c.ipm g) cit.loco»

&t^b.j.

c. 2.

Quamvis autemad naturae

m o _{^ 7} tem etiam referri poffint &

alia

inge-nita _quaedam

_{quaii adjumenta,}

"Utfunt

vox, latera

robufta,

valetudo,

con-ftantia, decor , cetera j

heic

tamen nos imprimis

fpe&amus

mStudiofo

No-ftro ingenium.

Perficitur

illud

ipfuni

& _{abfolviturimaginationis}

capacitate,

vi _atquevigore.

_Facit

_imaginatio,

_ut

fine confuiione magnam rerum

mul~

titudinem breviiTimo tempore

fibi

re-praefentet,

celeriter

in

omnes

partes

verfet, omnia, quae maxime

laudanda

vel admiranda funt, percurrat. Inge-nii vero vis _atque vigor _tam

vivide

iingula menti

offert,

ut

imaginatio

ipfanonprocul

abfit

a

fenfu,

&

remö-ta nonminus _quam praefentia _cernere

videatur. Reddetur oratio fterilis &

jejuna ,

ubi

deiiderata

fuerit

imagina-tionis

_{capacitas:ubi vis}

_atque

vigor

ab-eft, quicquid

dicitur,

non

poteft

non

elumbe& _langvidum

_effe

i).

Sed

_ne ftatim omnia, quae

luxurians

imagina¬

tio _fuggefferit,

_iine

ordineveldelebhj

effundantur , digerenda

funt

judicii

maturitate. Sedde hocipfo

pertinue-rint, dicemus plura, ubi ad illum

lo-cum _{pervenerimus.}

i) cfr.Nicol.Funccii tratt, de_{virili etat,} lat._{lifjg.jp,alt.c,7.§, XI.}

§· V.

Quem vero finemfibi_propoiitum habere debeat _{Nofier, rede non}

vide-bimus,

niii examinata _{anteaquseftione}

quadam fatis _{fubtili, qua»non minus1}

circa _{introitum hujus}

artis, quam ce-terarum, _{jam diu coepit agitari. Quia} Orator a _Cicerone

definitur, vir

bo--nusdicendi_{peritus; qu^itionidatus effc}

locus, an & ad _{Studiofum eloquentia id}

requiratur, ut iit _{virbonus, ut non}

tantum id_{dicendum iit,}

eum, _{qui iit} elcquens, virumbonum

_{eiTeoportere;}

fed etiamnefuturum_quidem

eloquen-tem, niii virum bonum. Sic _videbis,

Quirtilianum _{k) non folum illud,fed}

fed&hocadfuum_{requirereoratorem,}

&

_{undiquepetere}

ac _{conquirere argu¬}

ments,

_{quibuspofteriorem}

partemma-gis confirmet. Nos vero_exiftimamus

quidem, debere omnino _Studiofum

elo-quentiaftuderebonis_moribus,nec pof-ie eum _{partes fuas}

bene explere, niii

virfuerit _{bonus, cui fides habeatiir.}

Damus _{quoque , ftudio pulcherrimi}

operis melius vacare mentem, ii vitiis

libera fuerit:damus&_reliqua,quae

hu-jus generis efle poflint plura, Sedquo

minus _{feramus, ut eftentiam}

_ipfius

e-loquentis conftituere credantur boni

mores, eam vero tollere mali, facit

ratio. Nec enim rerum _ipfarum

natu-ram

_veritatemque

_efficit,

auttollitvel

bonitas, vel malitia voluntatis. De¬

betur hoc _{munusintelledui, resipfas,}

prout in fe funt, vere cognofcenti,ut

fecundum _cognitionem

operetur

vo-luntas, etii iimulet. Sic _eloquenti#

et-jam Studiofm _poteft, ex _{praefcripto in¬}

telligentian fuae, non obftante mentis fuan

_{pravitate,fvadereauditoribus,quac}

honeftaacutilia vifa_{cognitavefuerint>}

licet_{ipfe honefte & rationi conformh} ter vivere intermittat.

k) Inflit.orat. lib. n,c,im

§. VI.

Quod efte debeat Studiofo Noftro

certus _{aliquis & architecftonicus finis,}

cujus gratia omnia_fufcipiat,nemo non.

admittit, qui vel leviter confideret, appetitum noftrum ferri in _aliquid, quo,qvantum_{fieripoterit,velit expleri.}

Acce-Accedit, _quodiingulis

_{difciplinisPar¬}

tibus iit fuus anatura _{praeftitutusfinis.}

Sed id varie a variis _{ventilatur, quis}

ille _{fcopus iit, ad quem perpetuo}

No-ftro erit collineandum? _Variosquidem

fines _{velunusQuintilianus/) recenfet,}

eosque ita refutat, ut etiam

commu-niter receptumfinem, perfvafionem,

re-fellat,

hoc in primis ufus argumento,

quia non _{eftinpoteftateartificis,qvum}

orator non _{femper iit exorator.Ponit}

Vero _{ipfe, finis loco , ™ bene dicerey}

quem _fcopum commendatum elfe

cu-pit, quia ille faciet, ut nemo fic, niii

bonus _{vir, poifit fieri aut vocari ora¬}

tor. Etfi _{vero, qui cum Quintiliano}

faciunt,

tam alte eam opinionem

im-biberunt, ut _{judicet Voflius m) neque}

ipfam Svadam iis aliud _perfvafuramj

tamen,ut exiftimo, aliquid

depertina-ci fuo ftudio _{remittent, ii diligentius}

coniideraverint, _{quidiibi velitreshsc}

ad _{Logicae ftateram ponderata, ii}

in-tellexerint quoque, velforfan

volue-rint_{intelligcre, qu# natura iit}

Facul-tatum. _{Eft nempe illud, notante et¬}

iam Voilio _{η), finis ultimus, propter} quodomnia bunt, ipfumvero

nullius

fit

gra-ο 'JB _**

lit _gratia.

_Atqui

_orator,

confequen-ter & Studiofaseloquenti£, agit, Ut

per-fvadeat. Ergo perfvadere eft

ultimus

oratoris, 8cNoflri Studioβ

finis.

Bene

verodicere neutiquameft finis

ultimus,

quando

id,

quod

alterius

caufa fit,

ul¬

timus finis efle nequit. Ad

ha*c Julius

Scaliger o) eleganter

prorfusloquitur:

Non tuo,fedjudicis arbitratu_,

bene di

cen-dam·esi:cuife non videare bene dicereynon

folumnequidquam, fed etiam nequaquam

bene dixeris. Igitur finefruftratus abeasy

etiamfi fueris confecutus.

Facultatum

ve*

ro eaeftratio, _ut refpiciantutrumque

contrarium, ac proinde non

neceila-rio _{confequantur finem}

_fuum.

_Non

poftumusitaque

iis

afientiri,

qui

ex eo,

quod in

omnibus

difciplinis iit

deter-minatus ac certus finis, etiam iilud ipfum extendunt

ad ipfum

eventum,

qui in

poteftate

artificis

non

eft, fed

aliunde _{depeniet. Nontamenex}

fen-tentia hacinferendumerit, fimpliciter

Studiofi Noftri finem

effe

perfvadere.

Re-quiritur certe, ut

perfvadeat

honefta

&bona. _{Qu.imvis enim,}

_fi

_facultatem

ipfan attendamus, eodem

modo

afte-étus fit ΛTafter adperfvadendum

ii

ve

fta,iive'injufta$ difpar tamen eft ratio

voluntatis> fic fibi tantummodo _pro·

poneredebet

juila &utilia

/).

HicRho^

dus, hic faltus.

I) infi. orat.lib. ζ. c. ij. mjorat. infi,

lib.i. c._un) loc. cit. o) lib.i.cap. _i.dere Poet. _{p) cfr.VoJJius cit,loc.}

§. VII.

■

Vidimus _{nuper finem j properamus}

ååobjeäumiive materiam,in

quaindu-ftriam* fuam exerceat Nofter. Necheic

fententiarum deeft diverfitas. Sie ab

aliis videbis Noftro fubjiciorationem, ab

zlttSargumentaperfvafibilia.Stdrecte

has-opiniones

refellit

Quintilianus q),

o-fiendendo, ii fermo, quacunquede re

compoiitusj

dicatur oratio,

orationem

non eife materiam, fed _opus,

quod

arte efficitur_{5 fi vero per orationem}

verba _{ipfa fignificentur , nihil fiaec}

fine rerum fubftantia facere: addit

ibidém, argumenta_{perfvafibilia}&

ipfa

in _parte

_eife

_{operis , & arte}

_fieri,

& materia _{egere. Iterum alii Nofiro}

vindicant £h<eftiones Civiletj Vitam

to-t>am alii_{\ aliis, propter aliquam}

vir-tutum, locum ei in Ethica

aifignan-tibus. Sed nec ulla harum fententia-rum

$$ o Ϊ5

rum_partes

abfolvi,

demonftrac

idem _{Quintilianus r), & parcitnoftra£} opera:, dum fecutus graves

au&ores

non _{magis quam rationes, materiam}

Nofiro adjudicat res omnes, qua:ei ad

dicendum_{fubjecfoeerunt. SicPlato in}

Gorgia, fub perfona Socratis, non in

verbiseffemateriam, fed inrebus vultj

& in _Ph<edro, non in judiciis modo &

concionibus, fed in rebus etiam priva-tis ac domeiticis. Quamvis _vero Ci-cero alicubi _{s) Nofiro pro} materia

qui-dem _{fubjiciat res, fed certas demum}

putet effe fubjedasj alibi tament) res

omnes _{Nofiro ita} committit, _ut

exifti-met vim _{profeilionemque ipfambene}

dicendi hoc _{fufcipere ac polliceri, ut}

omni de re, qusecuiique fitpropofita,

ornate ab eo _{copiofeque dicatur.Idem}

vult illudAriftotelis_{exarov, quod}

Vof-llUS _{u) vertit per res omnes, & Nofiro}

tranfcribit. _{Gorgias adeo Rhetori dc} omnibus _{putavit effe dicendum, utin}

Auditoriis fe _{interrogari pateretur,}

qua quisque de re vellet. At poterit quis objicere, & concedere quidem, eam _{quieftionem Theoreticam Nofiro}

nonelfe _{adimendam, quae a&ionis fit}

*4 8 © 8

gratia, ut nempe ad conclufionem a*

divam _{argumentum afferatur e}

fcien-tia_{fpeculatrice,iiquidem hoc interdum}

ufu _{venit, & neceile eft3 fed folam} ii-bi _{cognitionem propoiitam non}

habe-re_{Nofirum, nec} debere quidem: quod

etiam Zabarellx vifum_{tv). Sed rede}

refpondere

poifumus

cum

Voilio χ)·,

& de mundi _{hujusarchitedo, &}

ani-marumimmortalitate, &quibusvis na-turas myfteriis, populari,

affeduofo,

ornatoque tradare dicendi genere,

fu-amque in

fententiamA^/^/zpertrahe-re multos, _quorum föres fruilra

foli-dis folum rationibus _pulfaffet

Pbilofo-phus. Quamvisnec negare

debeamus,

materiam _Studiofo Nofiro propoiitam, aliam eife communem , adquamdida

ar_{gum enta pertinent,} propriam

aliam

τΓΖρκτίκήν, iive ea

ίΐίθε<πς,

iivc

Cmfew,

aliam _{denique maximepropriam, qu£} iit fola

νπζψΐσις,

_quam

antiquiores^/-fitMy juniores etiam controverfiam vo- ψ

cantj^.

Ceteras objecfiones, contra

objedum, Nofiro propofitum, motas,

& _{addudas, & refutatas videas}

_apud

Quintilianum z).

q) infitörat,lib♦Z, c%zi. r)lococit. s)

l.deorat. t)q-deorat. u) infl. orat.lib.

i. c.t. tv) Hb.2. de nat.Logic. c. ι$. χ)

lib._{& cap.cit. y) M. Senecacfr. Vojf.cit.loc.}

z) loc, cit.

§. VIII.

Qvumvero nulla, quod vidimus, prohibeat ratio, quo minus Nofiro

di-cere liceat de re omni , ftultum eiTet

putare, fieri hoc

poiTe

ab alio, quam qui pulcherrimarum fcientiarum

co-gnitione haud mediocriter imbutus,&

liberaliter formatus iit. _{Qvum enim}

tam

_{prseclarum &}

_{amplum ftadium}

_No¬

firo iit decurrendum, vanus eiTet, qui crederet, inani verborum ftrepitu ad metam _{perveniri poiTe. Nefcio}

pror-fus, quo nomine hane infcitiam

com-pellarent rerum periti. Pro mero for¬

fan _{tintinnabulo, piittaco, vel} gracu-lo _{Nofirum eflent habituri. Certe,}

quo-niam magna vis orationis eft,

gravi-bus verbis _{fententiisque ornatae} ,

hu-jusque fons, unde fiuit, eft ratio ipfa

fapientiaquej oportebit eum, qui

ve-rae _{eloquenti# Studiopu erit, imprimis}

omnium rerum _magnarum

atquearti-um fcientiam _{confequi. Ex rerum}

e-nim _{cognitione, omnis eftiorefcat &}

redun-redundet oratio: cui niii fubfit res at-que fententia, inanem quidemfore(V

nemente_{fonum,inanem elocutionem,}

& _{poene puerilem, rede cenfet Frid»}

And. Haiibaver _{a). Idem hacde}re

ju-dicium fedet _{aliis, qui tequi rerum ae*}

ftimatores fullt. _{Quare Quintilianus}

b) integro capite contendit,

philofc-phiiecognitionem oratorineceflariam

elfe, non ad vivendum modo> fed et-järn ad dicendum3 nec fufficereunam

illius _{partem, fed omnestres>}

utRati-onalem, Moralem &Naturalemj

qua-rum _{(ingularum quoque materian} &}

vires _{explicat. Quin & prxcepta aB}

optimo quoque profeda , exempla

etiamilluftrium didorum

_fadorumque

Nofiro cognofcenda monet* additafci-entia _{Juris Civilis & Hiftoriarum c).}

Niii autem res hxc _{luculenter fatis} a

pluribus

eifet

probata, & prceterea

tanta luce _{gauderet, quanta}

unquani

requiri videtur , arbitraremur, non . poenitendum fore laborem, iipluribus

niteremur declarare , quafn

iingulae

difciplinae Nofirofpondeant utilitatem,

quantamve ei neceifitatem injungant,

ut easteneat. Praeteriretainen

no non _{poflumus, quiti}

_aperiamus,

quod, quandoquidem iiiter Nofiripar*

tes erit _{videre, quid in qualibet re fit} maxime idoneum ad _perfvadendum

,

Nofier debeat habere accuratiörem

quandainLogicse &Pfychologiaé

cogni-tionem. Ut enimilla_{docet^ quid}

maxi-me ad rem _{pertineat> quidque}

extra

eam _{cadat} lic haec pandit,}

faltem,

fe-cundum obfervata _diligenter

phano-mena _{cujuslibet temperamenti}

&

in-clinationis,pandere debet, quamä fint

illaejpro

renata>

reguke,quasmensfe-quatur, dum fe _{perfvaderi patitur.}

Lo-cos vero

_Dialedticos,

_{iive Topicos,} quibus oratio & ornata _{magis &} copi-ofa _{efhcietur, Noftro commendareideo}

non _{debemus, quia nemo,}

quod

fci-mus, eos commendatoselfedebere

ne-gavit. Nos) ut breves elfe _poffimus,

concludimus hane theiin verbis_Quin*

ti-liani_{4), a Cicerone}

qua partem de*

fumtis: MeH _{quidem fehtentiä nemo ejfe} foteril omni iaude cumulatus ofa t_{or, nifi}

erit omnium verum _{magnarumatqwe} arti-um_{fcientiamconfeeutus;}

fed mihi efi·,ejm

effeorätorem _{rei,dequadieet}

,noninfciumk

ideque enim. ämnet _{caufas novit, & debet}

*8 _{1ϋ o ϋ}

poffe

de omnibus dicere. Dequibusergodl*

cet? de _{quibusdidicit. Similiter de arti*>} bus quoque, de quibus dicendum erit, in*

terim _{difcet: (5 dequibus didicerit^ dicet.}

a) in CoUett. Opufcul.Prafi.de Imitat.

orat.p.zS#. b) lib. iz. c. z. c)lib, cit.c, &_{q, d) Ιηβ.örat.lib.z. c.zi.}

§. IX.

QuoddePoefi

pronunciavitTaub-mannus:

Res _{pulchre inventas non pulchris dicere} verbis

,

Efi inpolluto mala aureaferre catino;

idde _{eloquentia etiam merito dici debet.}

Licet enim _{jam,propter rei}

prolixita-tem,omitterecogarduas officiipartes, Noflro incumbentes, elocutionem &

pronunciationem,

circa

quasmultau-tiliter & _{prsecipi, & obfervari videas;} alteras tamen duas _{putavi non plane}

prastermittendas

eflfe.

Res Nofter

tra-dlabit, ac verbis easexplicabit.

Hoc

proinde

eft

non tam ingenii, quam

judicii, & res & verba, follerter

inve-nire, & prudentercollocare.

Siquid

in hac _{parte negligatur, ipfi}

_orationi

magnum deeftdecus, & magna

audo-ritas, _{quibusΛ^/^ftudebit.}

ut _{plus, vel minus hifce partibus}

fatis-feceritAfa/ir, vel magisvel minus

per-fedus vocetur neceffe eft, _Quare

Ci-cero _{inOratore,res}

λrutern, inquit, fic

fe habet, compofite & ornntefine fenten~

tiis _{dicere, infaniaeft: fententiofe}

autem

fine verborum ordine &_{modo, infantia.}

Huc referimus_{quoquecuramcirca}

tro-pos ac figuras. Certedifpicere,utpro

narurarerum, _veleffuiius,

velparci-us haec _{ipfa orationem ita}

perva-dant, ut non _{tanquam nebulae}

ob-jiciantur lumini, fed _tanquam

lumi-na _j id _{magnam requirit vim}

judi-candi. Scilicet_{cavebit, ne cum}

alie-nis ita_{permutenturpropria,}

utin

ipfa

translationeplusjadurae, qualucrilit:

Id _{quodWerenfeliiuse) intermeteora}

orationis haud immerito recenfet.

Quod vero diverfa tempora _diverfam

Nofiri poftulent curamj locorum_quo¬

que varietas alium modum efflagitet;

diverik_{denique perfonae diverfa velintj}

Ut clarum omnino _{eft, fic non minus}

apertum, quamacre, maturumatque

incorruptum

rcquiritur judiciumin

ac-comodandaoratione _{temporibus,locis}

atqueperfonis-Tandem,utimagorem,

ita verba

_imaginem

_{aequare debebunt.}

ιο H ο H

Sunt autem rerum differentia* vari#,1

imprimis quod

aliae fint

grandes,

te-nuiores & viliores aii&, medias

deni-que alias. In

grandi itaque

ac

fublimi

dicendi _{genereverbaoportetefie}

gran-dia , nec e triviis defumta. Contra, '

etiam_{eleganter denulla re}

dicipoife,

nifi _{magnifice dicatur, ii quisforte}

pa-lam _{profiteri vellet,}

_infignem

_judicii

infirmitatem _proderet.

_Omnia

proin-de orationis meteora ad tria, in

uni-verfum, referre poifumus genera,

fe-quendo laudatum

Werenfelfium

/),

qvum oratio vere fublimis rei

humili

accommodetur,aut non vera

iitinar-gumento magno

granditas

orationis,

aut _{deniqueneque res iit}

fublimis,

ne-queveradiftionis fublimitas.Numvero

hxc follicita &necefiaria rerii

dijudica-tio fieri_{poteritfine judiciofatisacuto}

_?

c) Opufcul.p.60$. f) Opufcul.p.602.

X.

In _{quovis dicendi genere qvum tres *}

fere fint

_χαιτών

_{& virtutum fpecies,}

puritas,perjpicuitas? & fvavitas, qU3£

&

venuftas _{vocaturj iingulis}

_virtutibus

ita _{operam dabitNofler, ut eas}

_afiequa·

tur, fugiat vero earum vitia.

doquidem autem

Grammatici

ea

tan-tum _{fedantur, quae communia funt,}

&quae certis regulis

comprehendipof-funtj hincilludAfa/rorelidiiputabitur,

ut ex audoribus verum vocum

phraft-umque ufum tum in fe,tum in

con-ftrudione difcat. Quia vero

particu-laria illa & _{iingularia, quae ad certas}

regulas revocari non

poftunt,

prope-modum infinita _{funt, mature hoc}

ob-fervandi ftudium _{Nofiro inchoandum}

eft, & _{quidem in prima juventute, ii}

quemfrudum hujus laboris perdperc velit. Sic _{fiet, quod & polliceturMor-·} foofius in _{praeclaro libro defura}

dittio-ne _{Latina, ut facultatem puri fermonis}

iibi ex audoribus & uiu _comparet»

Quamvis autem, (I furitas per fe fola

coniideretur, non adeo fe extendat,

ac _{ornatus, qui a Rhetorica arte pro-<}

venitj in Rhetoricis tamen ornament

tis & _{quidam puritati locus}

_eft,

_cum

illis _{Nofier utitur, quae ad iimplicem}

cultum & ornatum _{pertinent, omne}

vero illud , quod fucatum eft* exclu-<<

dit^). Hoc obfervandi ftudium non

continerivocibus & _{phraiibus, fed Sc}

particulis,· earumque in

rationeufu,

ti _{m o ss'}

redle monet _{Morhofius^). Idemeniiri,}

quod nervi in corpore, officium prae-ftant _{particula?. His, quaii vinculis,}

fermonem Nofier colligabit,&

exifti-mabit, non certius ulJum elfe luxatac

orationis _{indicium, quam fi particulae}

fuo _{loco, fuoqueufunoncompareant.}

Studiofm_{itaque eloquenticogitat,licet}

■voc.es & _{phrafes redte adhibeantur,} in-eptam tamen fore, obfcuram &

con-fufam _{orationem, nifiparticulis fuum}

tribu^t _{locum, easque in oratione ita}

collocet, ut illa concinna&numerofa evadat. _{Qvum porro particulae non}

unius fint _{generis, plus in iis}

late-re accurata:

_{obfervationis,}

quam in_>

ceteris orationis _{partibus, redle No¬}

fier cenfebit. Puritati _{lunget Nofier}

ferfyicuitatemj hxc omnino neceifaria

eft_{, ut intelligatur ab aliis, &}

cogita-tiones _{ejus iis fatis clare patefiant,}

_&

verus _{tandem orationisfcopus}

obtine-atur. _{Quare affedbatam iftam oratio¬}

nis obfcuritatem _{femper &}

ubiqueex-iibilat _{Nofier, licet vel maxime fciat,}

non _{defuiffe, etiam antiquiifimis}

tem-pöribus, qui nefcioquam indeiibi

glo¬

riolam _{quadivere i). Inepta prorfus}

eftper-eft

_perfvafio,

_qua

_mortalium

_nonnulli

ducuntur, eamdemum orationemeile

didam _{exquifite, quae}

_{interpretatione}

egeat. Hitum

demum

fibividentur

in?

geniofe fcribere, cum

ad

fcripta

intel-ngenda

multo

labore

op9 ii

t.Nofiro

vero

haecomniafordét. Quaeverofint

obfcu-ritatiscauflae&modi,videasapud

Quin-tilianum_k). Svavitati Nofier tandem

iludebit,ut quicquid

dicatur,

eleganti

.quodam curfu &

molli verborum

con»

cluiione _procedat,

_nihil

_claudicet,

ni-hil diffluati nihil fluduet; fed voces

ipfaenatura&

arte,quoad fieri poterit,

concinne & fvaviter componantur.

Tota oratio _{permixta &temperata}

nu-meris _{aequabiliter fluetj}

_hoceft,

incer-tosarticulos ambitusque diifeda,lumi-nibusverborum_fvaviqueharmonia

ex-ornabitur, ut circumfcriptio

quaedam

fcite tornata inde emergat. Neque

femper Nofiro numerus

idem,

neque

femper aequalis

periodarum

menfura

.elfe debet_l).

g)Morhoflib.ett.c.it. h)lib. cit.c. i£.

i) Gjuintil.inft.or.lib.g.c.z. k)citatolocp

Ϊ)

cfr. FuncciiTratt, devir.<etat.Lat.Ling*·

?.i.c.g.p.4if.

Η Μ ® ΒΒ β.

XI.

Quia ha? virtutes ab audoribus 8c tifu _{colliguntur$hine judicat Nofierje*}

ttionem eorum, fibi _{perquam efTe}

ne-cefTariam. Sed ita _{hoc, quicquideft,}

negotii fufcipit, ut eos _{legat, quos}

e-mendate & erudite _{fcripfiffe, omnes}

opinantur. Quarein adolefcentia,ubi

conftantes _{ipfius fermonis linejedudae} non _{funt, illis legendis fuperfedet,qui} vitiofum ftilumformare

poterunt.Pro-inde & _{rubiginofam antiquitatem vi·}

tat, & verba atro _{carbone notat, quae}

obfcena _{fuerint, ne mores}

corrum-pant. Ut vero eo _{majori cum ufu}

le-dioperagatur,

&fingulis, fecundum

i>rofedus

ocus, tärde fiet-

difcentis,

_{JubetquoqueQuin-}

obfervandis

detur

tilianus _{m), certam}

_imprimis

efie

de-bere _{ledionem, deinde conjundam,}

& diu _{lentiorem,donec exercitatione}

contingat emendatavelocitas. Sed li¬

tet _{diligenter legeris, &}

fingula

nota-veris, quae peculiariatibi efie

videbun-tur$ parum tamen

haectibiproderitle-dio, nifi ars, quam tibi conciliafti le·

gendo, ad ufumfcribtndo traduxeris,& exercitatione confirmaveris. Secunda

hjec Noflro

cura^

Quaré

ilili indoles&

natura iimplici aliquo themate, _quod

vocant, feu exercitio addifcenda eft,

donec in _{majoribus experimentum}

ca-piatur. Nec heictarditatemnegliget. Vere enim _{Quintilianus »)}

pronunci-avit, hujus rei hane eife fummam:

CV-to_{fcribendo nonfit, utbene fcribatur:}

be-nefcribendo fit, ut cito. Scriptumquod

eft, Nofier in aliud _{tempus condit, ut,}

refrigeratoinventionis calore,fubquo fcriptumnobis, tanquamrecentes

fce-tus, blandiri_{poteft, fubincudem}

pru-denter id revocet, _{atque etiam forte}

retra&et, quod femelcompofitum fuit; emendetque, exemplo Salluftii atque

Virgilii. Si ne iic quidem placuerit,

non _{pigebitNofirumperitiorum}

cenfu-ram confuluiife. Nec _{generofus Noftrt}

animus _{defperat de fucceflu, ii auftus}

repentinos nonfenferit,

Cogitatfru-ticem _{creviife, quamvis crefcere non}

Λ appareat. Certenihil _rerum ipfa _na¬

tura _{voluit magnum effici cito,}

pr?e-pofuitque pulcherrimo cuique operi

difficultatem: _{quaenafcendiquoq;hane} fecerit_{legem, ut majora ariimalia}

di-v

titiu$ vifceribus _parentum

Jg o g

:tur _o). Hic labor _{ut eo}

meliusfucce-dat, optat quidem Nofier, quo

medi-tationi incumbere liceat, iilentium & feceifum, &undique liberum animumj

Jed _{quia haec} non femper

poifunt

con-tingere, nonftatim, iiquid

obftrepu-erit, abjicit codices, & deplorat

di-cm; fed ita tota mente in

_ipfum

_opus

dirigit intentionem, ut nihil eorum,

quχ

oculis

vel auribus incurfant,

ad

animum _{perveniat. Tandem,}

poft--quam Nofier faepius fcribendo firmave-rat _{animum, dicendo etiam periculum}

fuarum virium_{facit, &eam ilbi} con-ciliat in minoribus _{confvetudinem, ut}

ad _{majora etiam audeat accedere.}

Sic _{probat vocem , latera, decorem:} quaeipfa adinftrumenta naturalia

ant-ea retulimus : _{comparat quoque}

_hoc

ipfo conftantiam animi contra

nimiam

verecundiam, ne adurus debilitetur

in_{agendo, &jufta fiducia deftituatur/J»}

m) infi.oratjib,/.c. i. n) lib,10.caf.3.

o) cfr,guintil.infi.orat./. cit. p)cfr,idem

lib,iz.c.j.

§. XII.

Qvumvero nemoignoret,rationem

loquendinose matribus, quaiicum

la¬

de

ea-W Ο Μ *7

fte _{earum, fugere & haurire, &}

qua-lem fermonem infantes _puerique

au-diunt, talem folereeos fundere, fimul

ac fari_incipiunt

j hinc fatis patet, qui

imitationem,_{Noftro adimit, eum &}

elo-quentiam ipfam funditus evertere, & tollere. _{Quare etiam neminieorum,}

quifani funt, in mentemvenire

_jofie,

ut omnem imitandi rationem eitudiis

eloquentiae tollant,

re&e

cenfetJulius

Pflug q). Certe, ut reliquae

artesimi-tatione _{conftantj ita nemo}

loquipot-eft, quod intelligas, niii audierit

ali-quem, quem imitans ipfe fermonem,

quo fenfus _{animifuiexprimat, fibi}pa¬

ret _{atque acquirat. Quare vel ex hac}

fola ratione _{concluditur, ftudia}

elo-quentiae

ab imitatione minime elfe

dis-jungenda. Sed objecerisj rideritamen

a _{Quintiliano, qui fe germanos}

Cice-rones _{putabant eife, quod bis verbis} periodumclauderent; Effevideatur:

cla-mare _{Horatium; Imitatores, &nihila~} liud _{quam Imitatöres: videri hos}

iimi-les

_e(te,

_{velpiittaco, vel picse, quum}

proferant,quat necintelligunt:carere,

quas fcribuntifti, viribus, & vita: ca¬

rere_{adu, carere affeftu, carereindο¬} ίε:

le: _{jacere, dormire, ftertere: nihil elTe}

verum, nihilfolidum, nihilefficax: fti-lum,quafipanem,fruftillatim mendica-re; ubi liber non _{praefto fuerit,ex quo}

quid

decerpant,

colligere tria verba

non poiTe, _{fed & hare ipfa velindoda} jundura, vel barbarieinhonefta

con-taminare: _{quarehorum orationemelfe}

tremulam, vacillantem, infirmam&c.

r). Sed nec noshancimitandi rationem

probamus.Volumus itaque, ut,cum

No-fter bonum audorem unum, cumbo·

nos aliosmultum _{diuque, idque cum}

judicio, legerit, contriverit, edidice* rit, concoxerit, & rerum multarum

cognitione pedus

_expleverit,

_ac

_jam

componere

aliquid ipfe

paraverit, fine

cortice _{nätet, follicitudinemqueillam}

niinis morofam & anxiam _emngendi

deponendo, fuas vires univerfas perb

clitetur, Sed ut _{apes exfloribus}

decer-punt, quod ad mellis fui fvavitatem conferant^ tamprudenter imitationem inftituet, utipfa imitatio eorum,qua:

ab aliis _{fumfit, habeat aliquid}

propri-um

_&fingulare.

Hincvariaoccultan-dae imitationis_{praecepta Nofiro}

tradide-runt, qui de imitatione praeclare

fcri-pferunt

■ Ο Μ &

pferunt

/). Quin &

exiftimabit

eloquen-tiaStudio_{fm, prudentise efife, certum}

iibi _{fumere,quemexprimat & imitetur.}

Quamvis enim is nonlim, qui, cum tam varia fint hominum _{ingenia, tam}

multiplices naturae, tamdiverfae inter

fe _{voluntates, eas velim uniusingenii}

anguftiis adftringi, & tanquam

prse.fi-niri _{t); fieritamennonpoiieexiftimo>}

quin, qui ex fingulis fenfus & verba

eruunt, fedneminem imitantur,

am-biguas vocabulorum _proferant iignifi-cationes, verba transverfa, abruptas

fententias, ftructuram falebrofam,

au-dacem _{translationem, nec felicem,ac} intercifos de induftrianumeros. Varia

ciboril _{genera male concoqvuntur, &}

ex tantacolluvionediilimillimi_generis

inter fe verba colliduntur _{u). Atdicet}

fortaifis _{aliquis, libris unius}

cujuspi-amnon omnia verba, quibus _{res ex»} plicanda: funt, contineri: Studiofi

au-* _tern eife,

ex adjudicatafibiobjecti

am-plitudine, fatis appoiite de omnibus

rebus _{loqui: quare}

_alios

_etiam

_bonos

auctores, qui vim verborum

eujus-cunque rei ^propriorum

_fuppeditent

?

effe _{imitandog. Sed} eft

_reiponiio

_nort

3® ° ^

minus _{facilis, quamapta. Nonomnia}

omnium rerum vocabula in unius

cu-juspiam libris reperiuntur. Nihilomi-nus, cumfinis, quo iinitatioNoftri

re-ferri _{debet, iit fimilitudo ejus, quem}

imitatur, certealiudeftmutuari

aliun-de _{fingula vocabula, aliudvero}

orati-onem _{imitari, quippe qvum illa}

mu-tuandi _{ratio, fimilem Noftrumei,aquo}

mutuatur , lninime efficiat. Inipfa

orationis _{elegantia, ftrudura,}

orna-mentis, atqueadeo in ipfa

rationelo-quendi

fimilitudo

ejus, quemimitaturr vera continetur. _Itaqueei,

quemimi-tatur, iitfimilis, etiamiiadjungat

ali-unde vocabula

_fingula,

_qua?tamen mo-re _{ejus, quem imitandum fufceperat,}

jungit & profert, nonquafi ille,aquo mutuatur, fedquafi ipfe, quem

expri-mit, fi ejusdem de rebus

locuturusfu-iffet» dicere videatur. Sic videbiseos,

qui imitando fimiles efFedifuntiis,qui

eleganti funt corporis motu,

eodem

corporis motu geftuque, vel

fimilis

facere ea _{etiam, quae ii, quos}

imitan-tur, _nunquam

_fecerunt

_{\v). Porro,} fi in omni rerum _{genere, quos}

imi¬

tando_{aflequimur, optimum}

ο _{fg ?Ι}

]imus,

quoad haberi

illud

poflet,qkod

effingamusy Nofier

eifet

incogitans,

&

non fatis induflrius, niii optimum

quemlibet ad imitandtl

fibi

proponeret. Huc _{Studiofum eloquentix}

deduxi-mus₅ ulterius deducere_vetatbrevitas

temporis, vetat ingenii & rerum cur-ta_{prorfus fupellex. Opellae itaqjfiné}

im-ponimus adhortatione, tenero cuivis iludiofe _{juventutisingenio fcriptaχ):}

Difce tenendarum nativa vocabula rerum;

Difce}fedutfcogulosbarbarnprifcafuge, $uifapit, antiquisviχufurgata Cetbegis

Verba? Sibyllarumtemgore nata, cavet*

Deridebat eos _{Cafar, quos norat, ab ig[q} Saturni_feclo

, nonimitanda loqui. Nec

nova,fiderea quodfecit fciiicet urbk

Auftor_{Alexarchusyfingereverbaftude.} Pura

yfede mediogete verba,frequentia

vulgQ;

Sänts _{ingenris di51iofanaglacet.}

Sermones_{animumpingunt;fapientidvoces,}

Quasgegeritgenitor,publicus ufutydmat.

llt_{referas igitur,quafunt dicendat diferte} Et_{grogrie, rerum nominadifcepuer.}

Difcepuer, dumtemgus adeil·;nunc aurea meffis

DoUrina_{ftudium provocatecce tuum.}

Barbars-32 8 ö I

TSarbareumfenfimfafiidia noflra

_refundtints

Aurea_{dum regnant,ferreafeclacape.}

q) de imit.g.2$j.apudHallbav.in Col*

lebl·, de imit. orat. _{r) Ang. Politian.pag.}

2JS·ap.eund. s)Sturmiilib.q.c.j.de imit»

orat.p. 707. &[eqq.ap.eund.cfr. G)uintil. Pnfi-orat. lib,10. c. 2, t) Paul. Cortes.pag*

276.ap.Hallbav. u) cfr. idemp. 27g. It7)

Jul. Pflug apudHallbav.7.284.28j. x)

Puncc.devirt.&vit. L. L. 8.

pag. 416.