<£>
l(t
ié
DE FORMA REGIMINIS SUECLE
ANNO MDCXXXIV. CONFIRMATA,"
EX ACTIS PUBLICIS.
DISSERTATIO ACADEMICA,
QUAM
VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.
-'O
p. p.
MAG.
ttdfflJOlS»
ÄÅWl»
STIP. MOLIN. AD REG. ARCHIV. REGNI AMANUENSIS E. O.
ET
CAROEUS ADALRICUS HWASSER STIP. AIII/LÜF.
VESTMAKNO-DALEKARtl.
IN AUDIT. GUSTAV. UlE X. DEC. MDCCCSXII.
H. A. M. S.
P. I.
XJPSALI^E,
IN SACRAM REGIAM MAJESTATEM
MAGN.E FIDE! VIRO
STATUS QUONDAM SECRETARIO DEINDE DALEKARLEE GUBERNATORI REGII ARCHIVI REGNI SUPREMO CU8TODI REGIT ORDINIS DE STELLA POLAR!
COMMENDATORI
ACADEMBE SUECANjE OCTODECIM-VSIiO ILLUSTRISSIMO
HANS
TÄRTA
M/ECENATJ SUMMO t - i Saernm V voluit, debuif AUCTORbKONUNGENS TROTJENARE
MEDICIN/E rilEORETICE ET PRACTICA PROFESSOREN
RIDDAREN AF K. NORDSTJERNE-ORDEN
OCH AF K. RYSKA S:T WLADIMIRS ORDENS FJERDE CLASS
MEDICIN/E OCH PHILOSOPMLE DOCTORN CHIRURGIEMAGISTERN
HÖGLÄRDE OCHWIDTBERÖMDE
HERR
llftåil
BWASiat
OCH fhca3WÅ
ca*
BWÄSSWI
FÖDD " Imed vörduad och tacksamhet tillegnadt
s.
af Brorsonen
Hulda oeli
kärleksrlka
För&ldrar
fViH Iß
af
DE FORMA REGIMINIS SUECLE
ANNO MDCXXXIV. CONFIRMATA.
EX ACTIS PUBLICIS
*).-^uamvis multae
sint Gustavi Adolphi, Secundi Magnique,
lau-des,
quarummemoria
apud
postérosmansit
semperquemane-bit,
tarnennescio
annulla Regem magis
ornet, quamprudens
illa et indefessa cura, quamde
republica
adhibuit,
ut, quemrerum civilium statum avus paterque
inehoassent
atqueipse
vestigiis
illorum
sapienter insistens
quodammodo absolvisset,
is cum auctoribus non temere evanesceret sed
legibus
ad-strictus adeo
stabiliretur,
ut,quicunque
incidissent
casus,im-motus et inconcussus maneret. Quae illius fuit
perspicax
pru-dentia,
probe intellexit,
novailla instituta,
quaepublicae
salu-tisquasi
fnndamenta existimaret,
quippe
quumsine iis
non bene consuleretur commodispatriae,
aliquando
Rege incurioso
aut non satis strenuo baud dilficulter posseconvelli.
Itaque
ministro suo magnoAxelio
Oxenstjerna, Cancellario
Regni,
mandavit,
utFormam
quandam
Regiminis conciperet,
quae no¬va ista instituta sensim exorta confirmaret quaeque
efliceret,
ut administratioreipublicae,
absente Rege
aut praesente,vivo
aut mortuo, numquaminterrumperetur.
Cancellarius
manda-*) Libens oecasionem arripio boc loco publice declarandi quam-multa debeam Illustrissimo Viro Haus Järta, qui pro insigni sua animi liberalitate, non solum ad litterarios Heg. Arcbivi Regni thesauros fa¬
cil!iin um mihi reddidit aditum, sed etiam privatarum suarum
2
tum
Regis
vanumfore
haudquaquam
passuseonscripsit
hujus-modi FormamRegiminis,
quseetiam
aRege, quantum
ad rei
sum-mam
pertinebat,
est
comprobata. Perpetua; autem
bellicae
turbae
rem bene inchoatam tum distulerunt,
unde factum
est, utquum
in
proelio
ad Lutzenam
eeeidisset Gustavusl
Adolplius,
FormaRegiminis
nondum
essetlegitime
saneita
*).
Hanc
ve-ro
ipsam
Formam
mandato Regis
deberi
et
ante
eum|
inor-tuum conceptam esse,
id
exfirmo
gravique.
Axelii
Oxensljer-na testimonio adeo
probatum
nobis
videtur,
ut
in
dubium
vo-cari minime debeat
2).
Profecto fuit post
amissum Regem
Sueciae
conditio
talis,
ut discrimina, qua;Forma Regiminis
certå
et
definitå
arcere Rex voluisset,jure
essenttimenda.
Bella
externa
simul
cum discordiå domi saepecivitates
everteruntSuecia,
uti
tum
res erant,
potentiores.
Bellum
fuit,
idque
valde
peri-J) Jag "wille önske att en stadig Regeringsforme wore giordt och
arresterat j Kongl. M:ttz Lijffztijdh, såsom hon uffta ähr af H. K: M:tt
föreslagen, och
dess
intention Oss nogsampt opteeht; aldenstundhj dbeförrige tijder inthet beständigt ähr giordt; J Pryssen ähr mig ofltabe¬
fälet att författa en; såsom och på sijdstonne j Stilleståndz tijdafmigh
ähr giordh; Och S. Kongl. M:tt härnthe offererat conceptet, på dess nådiga befallning; Och ändoch Kongl. M:tt henne in realibus, och så mycket Regeringen wedhkomm, sigh lätt behaga allenast att någre ce-remonialier däruthj funnes, som kundhe settias till eller ifrån, hefal-landes migh att låtha schrifwa henne re en, då II. K: M:tt den på all händelse vndertekna will© till rättelse; Så ähr doch sådant förblefwet för dhe idkelige Krigz expeditioner, som dageligen distraherede migh ifrån H. K: M:tt, och icke tillstadde S. Kongl. M:tt så
mycken tijdh
att något kundhe medh judicio öfwerläses. Kan och fuller
någon skuldh hoos migh finnes, att jag af Mennisklig swagheet, icke wetandes dette fallet wara så nähr, ähr gången medh saken langsamere
omm. Jcke deste mindre skall jag medh första säker budh senda Eder ett
exem¬
plar, däraf J kunnen sij Kongl. M:ttz intention, och taga.däraf hwadh
som tiänligt ähr, och nährwarande
tijdh bequembt, medh deres Rådh och samtycke, som vederbör." Litterae Axelii
Oxenstjerna ad Senat, dat. d. 14 Novemb. an. 1052. SkarnL Bandi. XXIV: 245, 246. Cfr
1. c. p. 256.
2) Qui al'a desiderat indicia, videat tum infra, tum Geiier, Sv. Folkets Hist. III: 298.
culosum,
inops
aerarium, inops
populus;
infans
Regni
beres,
de administra!ione
reipublicae
perpapillärem
aetatem
nihil lege
praefinitum.
Accedebat,
quod
non
defuerunt, qui
statum
ci¬
vitatis sollicitare vellent, ut
in
rerumomnium
colluvione suis
commodis melius
inservirent.
Respublica
tarnen
in his
tam
du-biis rebus non sterilsolum
incolumis,
sed victrix
quoque, quacoeperat,
perrexit.
Quod erit
perenni
laudi clarissimis
illis
viris,
qui
quumsub
liaud
poenitendo
magistro,
Magno
Gu-stavo
Adolpho,
belli
pacisque
artes
didicissent,
opus
Gustavi
Adolphi
persequi
nondesperarunt.
Sénatores
Regni,
penes
quos
jam
erat
reipublicae
cura,
ut
melius
dcfectum
definitae
legis
sentiebant,
sie
sestimabant
pluris,
quod regis
prudentiå
be-neficioque
haberent
Formani
Regiminis
si minus
eonlirraatam,
at tarnen conceptam, et
ob
eam causam quoquemagno
ope-re tendebant, ne
fruetum
illum
sapientiae
quumRegis
tum
magni
ejus
ministri
patria
temere
amitteret.
Paucis itaque
die-bus postquam mors
Regis
nuntiata
erat,
factum
est senatus
coosultum3),
utCancellarium
litteris
interrogarent,
Rexne
te-stamentum
aliquod
vel Formam
Regiminis
reliquisset?
Re
quo
ceieriter
certiores
facti
sunt.
Nam
Formam Regimi¬
nis ille
jam
maturius
Laurentio
Grubbe, Secretario
Status,
dederat,
qui,
statim
profectus,
initio
insequentis
anni
apud
Senatum quae
habuit
aCancellario
mandata
exposuit
4).
Jam in Senatu deliberari coeptum est, quonampotissi-inum modo sanctio Formae
Regiminis
impetraretur.
In
con-sensu OrdinumRegni cardo
quidem
rei
vertebatur;
sed
ut
illi conciliari possent,
multum
impedimenti
erat
superanduin
multaque
consilia,
quaeocculte
agitabantur,
antea
subverten-3) Id die 15 Decembrisfactum
est;nuntius
de morte
Regis
d.
8
ejusdem mensis advenerat.
Fryxell,
Berättelser
urSv. Hist.
VII:'Sectio
i. p. 12. C fr tarnen Litteras
Seuat,
ad Cancell.
dat.
d. 15
Dec. 1652.
Skand. Handl. XXIV: 285.
4) Protoeolla Senatus d. 8 Jan.
1655.
In R.
Årchivo
Regni
vi-dere licet exemplar formae Regiminis idem
(nisi
fallit inscriptio),
quod
Grubbe primum adtulit, de quoinfra.ptura dicentur.
4
da. Prius
igitur,
quam exponereadgredimur quomodo apud
Ordines
Regni Forma Regiminis
tractaretur, e refore
puta-mus occulta ista
consilia,
si fieripossit, paullo
adcuratius
adumbrare. ,
Ne de novis rebus
dicamus,
quasSigismundi familia
post mortem GustaviAdolpbi
magno operemacbinata
est, novaelegi ii inprimÜs adversati
sunt,quibus
cuminfante Regina
proxima fuit
cognatio.
Regina
enim vidua et JobannesCa-simirus,
ComesPalatinus Riponti, ambo
sibi commissam vo-luerunt tutelam5),
quaesecundum
FormaniRegiminis
penesquin-que supremos
Regni Magistratus foret.
Hincista consilia!Probi-buit
quidem
prudentia Senatorum,
quominus
aliquid
turbae
erum-peret, tarnen,ut
infra
probabimus, apud ipsos Regni Ordines
sen-tentiae dictaB suntspei Reginae viduae
Comitisque
Palatini satis
ad-commodatae. Interea omnis
Reginae
viduae auctoritas brevie-vanuitj etenim fuit ejus animi,
ut cito a se studia bominumalienaret,
quid?
quod
postero tempore nefiliae
quidem
volun-tatem obtinere
potuit.
Comes
autem Palatinus adversarius fuit non ita contemnendus. Quiirn enim vir esset callidusstrenuusque,
multum
graliå valuerat
apud
affinem
suum Gu-stavumAdolpbum,
qui
juxta
alia negotia
ei tandem iErariumRegni
curandum
commiserat. Quomagistratu
ita est tunctus, utoptime de
republica
mereretregique vel aeeeptior fieret.
Quam ob rem mortuo quoque
Rege facere
nonpotuit Senatus,
quin
eum rogaret, utmagistratum
suum usquead proxima
Co-mitia gerere non recusaret6).
Nunc
quoque
Christina,
teneraRegina,
officio
Comitis Palatinaecommissa, in
domoejus
e-ducata est. His editis offieiis et in tarn
propinqua
cognatio-ne non est
mirandum,
si tutelamådfectaverit,
praesertim
quum(ipsius verbis
si fidembabeamus)
Gustavus
Adolpbus
uxoremsuam
filiamque
commendaverit
affini,
si serepentina
mors5) Geyer, 1. e. p. 291. Fryxell, 1. c. p. 15.
opprimeret
7).
Senatores
autem
pertinaciter
obnisi
sunt
5igi-tur Comes
Palatinos,
quumintelligeret
quam cumstrenuis
resesset,
in
aliam quodam
modo
mentem
seconvertisse videtur.
Pati enim constituit,quod
nonpotuit
proliibere,
et, neomnia
simulperderet,
sibi in praesentia privata quaedam
comnio-da
postulavit,
dum
numquameffieere destitit,
ut
liberis suis
jus
aliquando in
regnumsuccedendi concederetur. Ista
fuisse
consilia
ejus
exactis
Senatus satis
patet.
Quae
quominus
fu-sius exponamus, vetantarcti opellae limites;
summamtantum
rerum breviter
perstringere licet.
Quum igitur
Comes
Pala-tinus de
peeuniis
sibi debitis
—nondum enim
conjugis
dos
erat soluta — cum Senatu ageret,occasione ita
oblatå
sae-pissime
de
republica mentionem fecit illatamque
sibi injuriam
questus est,
ita
ut
id consilium ejus
fuisse
prorsusvideatur.
Nunc aegre
tulit, quod
Senatus apud Ordines Regni
eum nöncommendavisset, nunc incertam
locutus
est fortunam, quaein
posterum
liberos
suosmaneret
5mentionem
quoquefecit
de
testamento
quodam, quod
aGustavo
Ådolplio in Borussia
es-, set conditum, in quode
seutique
commemoraretur.Senatus
contra, utin ceteris
ergaComitem Palatinum
facilis, sie
in
iis, quae
ad
rempublicam pertinebant,
caute
et
circumspecte
eum tractavit,
interdum fortasse
plus
quamsatis
fuit.
Sic
quum
Comes
Palatinos
in Comitium
teneram
Reginam
dedu-ceret,
nulla ei sedes adsignata
est8),
quumque coramOrdi-nibus
Regni rationem officii,
quoin iErario functus
erat,
red-dere
vellet, id abnuit
Senatus,"quoniam
Ordines
Regni
id
officium ei noncommisissent"9).
Quum
tandem paullo
morosius
de rebus suis
expostulare
coepisset,
nihil
aliud
Senatores
quamaperte cum eo
agendum
essedecreverunt10).
Igitur
reverenter
7) Prot. Sénat. d. 15 Aug. e. a.
8) Die 11 Febr. an. 1655 Senatus decrevit: "att H. F.N:demot¬
te fölgia H:nes F. N:de Fröken med in på Rijkzsalen, men att något
visst ställe intbet kunde bliffwa H. F. N:de tilordnat." Prot. Senat. Cfr. Litt. Senatus ad Åxelium Oxenstjerna dat. d. 16 Febr. e. a. Skand. Handl, XXV: 129 seq.
9) Prot. Senat. d. 7 Febr. e. a. v
o
qiiidem
atobstinate
Senatores
negarunt, sepostulata
ejus,
quoad
jus
regni
spectabant,
aécepturos5vellet
igitur
prörsusabsistere rogare,
quod
sine
noxå praejiplicioquc
Reginae
pu-pillte coneedere
non possent.Quod consilium bene
successit.
Nam deinde Comes Palatinus Senatui nullam saltim aperte exbibuit molestiain.
Reliquum
tamenfuit,
utconciliarentur Ordines Regni. IIb
in diem Yl. Febr. an. 1655 erant conyocati. In Senatu in¬ terim deiiberatum est,
referendumne ad
Ordines Regni
esset de FormaRegiminis,
necne?
Timcbanl,
nenimis
scrupulo-se eam examinarcnt et fortasse
suspicarentur
eamab ipso Se¬
natu pro tempore esse conceptam,
id quod
etiain
aful
uroRe¬
ge
time-ndum
esseputabant
n).
Ut
tales propulsarentur
su-spiciones
decrevit Senatus
cumOrdinibus communicare litteras
Cancellarii, ut omnes cognoscerent
Formam Regiminis
aRege
esse
adprobatam.
Postea
vero quamOrdines Regni
convene-rant, vix
sperandum videbatur Tore,
ut novalex de
ordinan¬
da
republica
pcrferri
posset.Ord
oenim Rusticorum,
tribu-toruin
aliquam
poseensremissioncm, adeo fuit difficilis,
ut,priusquam
postulatis suis
indulsissent,
ad Propositum,
quod
med gode ord (elfter den versen Quidlibel in verbis in facto nibil ka¬ belns) till dess dhe kunne stabiliera dheres stat, och sedan få råamed
H. F. N:de. Men II. F. N:de wille alt dliet förekomma." Prot. Senat,
d. lo Ang. Qiue in Senatu de rebus Comitis Palatiniacta sunt, cuncta
legi possuat apud Adlersparre, Historiska' Samlingar III: 551—561. Et
san c eirncta digna sunt, quoe legantur,- imprimis commendata
vo-lumus quae die lo Aug. sunt acta. C fr iteiu C. Th. Järta, Betrak¬
telser öfver Ii. Carl X. Gustaf och dess Regering, Svea, XIV, ubi de
Isac re multa praeelare disputantur.
11) "Feltlierrens mening war att en Konung kunne framdeles
suc-cedera utlii Regemented, som skulle tänckia dhet dhe sjelffue baffue den Regeringsform eonciperadt. Her Per Baner sade att en Konung
skulle snarare kalfua orsak att gaudera offner sådane ordninger; och sneente vara nödigt att alle Ständerne dhensamma acceptere, sedanmo¬
ste faller futnrus Rex gilla oeli emot taga b/inne, så frampt han el¬
dicitur,
Comitiale respondere nollet
i2).
Ad haec
quumanii-quitus
sub
Regibus
vivere
adsueli
essen!,plures reipublicie
administratores sub aetate
Regin®
pupillari
vix passuri
vide-banlur,
praesertim
quumOptimatibus vulgo
essentinfensi
eo-rumquepotentiam
sua spontetimerent.
Igitur majorum
exem-plo
unnmvoluerunt regni gubernatorem 13).
In
hocf«discri-mine Seuatus ad Clericos
confugit,
tribunos illos plebis,
qui
sernper erantconciliandi,
quumRustici
paullo feroeiores
be¬
reut.Episcopi
quidem polliciti
sunt, ut per suosqnisque
Sa-eerdotes Ordinem Rusticorum in meliorem sententiamperdu-eere eonarentur; at tarnen
Episcopus
Arosiensis,
Johannes
Rudbecliius,
inter ceterosauetoritate
facile princeps,
de For¬
ma
Regiminis Senatum rogavit,
posseine resintegra in
culven-ium
jRcgince viduce
etoptimatum
quorumdam
tum
absentium
differi?14)
Saq>eI5)
coramSenatu
contendit "esse in
priori-hjis decretis
praescriptum,
ut mortuoRege imperium
aIribus
vcl duobus esset administrandum." Contra ea eorumque
si-milia Senatus: Interregesantiquitus
quidem fliisse adhibites,
nullo tarnen aut incertoRege; Gustavum
Adolplium
b.
m.rempublicam
perV.
summosMagistrates
administratam voluisse
ex eommunicatis tarnen cum Senatu
consiliis;
praestarequin-que esse numero, quam
Irium
duorumve
arbitrio omnia
per-mitti
16).
Die
XVIII.
Februarii
cumdelectis
exNobilinm,
Clericorum et Civitatensium Ordinibus de FormaRegiminis
communicatum est
iisque
copia
ejusdem facta
i7).
Contra
in
12) Prot. Senat. d. 15 Febr.
13) Prot. Senat. d. 6 et 16 Febr. Sine dubio affinem
Gustavi
A-dolpbi Jobannem Casimi.rum Rustici spectabant.
14) Prot. Senat. d. 15 Febr.
15) Prot. Senat. d. 15 et 18
Febr.
1#) Prot. Senat. 1. c. Cfr.
Ax.
Oxenstjerna
"Memorial
hvareifter
Secret. Larss Grubbe sigb rätta skall, ActumErlurdt then
oDecem-bris An. 1652. Sltand. Handl. XXIV: 249. seqq.
*') Suaserat id Axelius Oxenstjerna. "Jagh faår
tbet
Grubben
at8
ipso
Proposito Comitiali nulla ejus facta
eratmentio.
Roga-verat tantummodo Senatus, ut,
Regina
pupillå, conjunctim
re-ciperent,
sein omnibus
rebus,
quaesaluti
essentpatriae
Regi-naeque,
Senatui obsecuturos.
Neque
quumad propositas
ro-gationes
responderent Ordines,
Formam illam
usquam memo-rant. Etenim cum cunctis eam communicarehaudquaquam
satis tutum visum erat
18).
Tarnen Senatores
summaope
ni-tendo eo remperduxerunt,
utDecretum
Comitiale FormamRegiminis
quodammodo confirmaret 19).
Legis
autemvim
non-dum omninoobtinuerat,
utpote cunctis Ordinibus nondumpla¬
ne nota
20).
Igitur
ad insequentis
anni
Comitia summa rei dilata est.principaler äff Ständerne, om the så gott finna, och tagather utb hvadb them täckies." 1. ,c. p. 236.
18) Rustici etiam tum Episcoporum curse commendati sunt. "— —
Giorde så digression tili Bisperne och formante dem styrkia Almogen
till att giffwa resolution. Doct. Bothw. (JohannesBötbvidi,
Episcopus Lineopensis) om bönderne fingo höra dhet som nu proponerat ähr, skulle de mycket bättre beqväma sigh.
Hr Gabr. Gustafsson svarade: när begraffningen äbr öffwerstånden så
kan alt wäl communicei'at bliffwa.
RijkzAmmiralen: bär är intet fremmande eller något nytt, utan som
Regementet är förestådt i K. M:ts tijdb, så bliffwer och ännu på sam¬ ma sätt hollet.
Hr Gabr. G:son. Om någon skulle graveras öfftver denne
ordningen,
så skulle Rijhzens Råd det göra; Ständerne må wäl
gandera der
öff-wer. Meente och fast priculosum
vara om bönderne skulle judicera
om Regeringsformen; om och hvar bonde skulle
säija Bispenföre hwad
han skall göra, då holles han
visserligen intbet till godo." Prot. Se¬
nat. d. 18 Febr.
—- "Hr Lars
Sparre begärte sedan att Regerings-Ordningen motte
communiceras Adelen på Riddarhuset. Feltbérren swarade: Om något worc som
anginge dberes privilegier, dhet wore en ting för sigh;
men jned eo hoop unge karlar att
com-munieera't, och låta dem scholiera, faller betänkeligit." Ibid. d. 11 Martii an. 1635.
19) Vide Stjernman, Riksd. o. Möt. Besl. H: 855.