RI NORMA

Difputatio Philofophica

DE

NORMA

VE RI

Quam

Gratia affulgente Divina

Suffragante Ampliil Facult. Philo£

inRegia & illuftri Acad. Upfalienii

PR^ESIDE

Admodum Reverendo _atä?

Qlsberrhno

VIRO

D.ANDREA GOEDING

Philofoph.Prof. ordin.

Ad publicum examenmudefte defert

Olaus Sundéen

Dalek*

In Audicorio Guft. Majori ad diem

2nMaijAnno 1702.

HOLMlAE, LiterisOlaiEnjei,

Reg.

Arch.

Antiq, Typogj\

^{^}

Revcnndi/ßmo Dm in Cbriflo

Patri

DN. carolo

CARLSSON

S,S.

Theologie

Dq&ori G elebraüiflimo,

inclutac Dicecefeos Aroiienfis EpifcopoEmi- nentiilimo,ut & fenatus ibidem Ecclefiaftici

Pracfidi graviflimo, & Gymnafii Regii Ephoro adcuratiffimo &c.

VIRO

NobilijfimoConfiiluJßmoque

DIL JOANNI NOOR-

DEN HI E L M

In Regio Dicafterio qüod Holmi^eft

Aileifori^f prudentifllmo &c. _üt' ι

Irptyhumrütiffmir^

VI-

Mec^natibus, Patronis ^, benefa&ori-

omni fubmiifionis & obfervantice cultu jugi-

-/uu dignitate acpietate dantis meiiendam, in tifiimum,cum ardentiffimo omni-

ac favoris perennantis fub-

Maxime Reverendo atque

Am- plijjimo Dno

dn jespero

switöerg

§, S. Theol. ProfeiTori primario, ac Eccleiiarum UpfalieniiumPaiiori

vigilantiflimo &c.

VIRO

Ampliffimo SpeEtatijJimoque

Dn. JOH. HOLENIO

Confuliapud Fahlunenfes sequiffimo

^ ac

perinduftrio

&c.

ffegregM digntttionh

Rr+Sr

bus, Magnis, optimis ,

benigniffimis,

ter fufpiciendis ^, DiiTertationem hanc , folä

venerabundi gratiilimiq;animipisnus cer- genaefelicitatis voto, ac fpegratiae

miiTe?revcrenter^acoificiofe

A A A

O, S.

Literis moribusque _ornAtißime

Dn. SUNDE EN,

Amice in paucisdileite.

i·;

eAse

tys tri

NUper mihiinnotuitTeprélo fubiicere

^{deNormaVeri,fummainduftria}elaboratam, Quae

diflertationeft),

res ti

nonmediocrem mihi attulitlaetitiam, quippe, Γιve¬

rumeft, amicorum omnia eife communia, nonpoflTum ^non

laetarTcurn perpendamTeargumentumnobiliifimum, irao

&difficillimum erudite ventilåndo, ingenii tui dexterifa-

temomnibus probare. Equidem videtur Vcritas in puteo Democriti latitare ; ejus tarnen inquifitio hominieftpro- pria, cuius a&ionesfi fpeétemus, vel ad boni alicujuscon- fecutionem, vel veriindagationem direélas cfle fateri ne- ceiTumeft, Etfineveribonique cognitione vitanonföret humana, nedumbene reftequedirigeretur. Sed^cum viam>

quaead hane métam feliciter ducat, egregie monftrasa*

miciifime Dn. Refpondens ^> mearum eile partium putavi gratulatione qnalicunqueteflari amicitiam noftram. Etiane Tibi grätulor ex animo felicesftudiorunt progreilhs;gra- tulor infignemillam animi conftantiam & fortitudinem»

quam adverfus noveréantis fortunae tempeftates, quaemul-

torumlaudabilesconatusdiilurbarefacpius folent, adhibu- fti& fervafti, Novi enim Temature parentibus orbatum jjjj varioscafus, variaque rerumdifcrimina fubiffe; laborau-

tem indefeiTus, &fpes melioris fäti ^{eo Te} deduxere, Ut MufarumarcemlaudatiifimeiisingreiTus, Maéte ea>qvaäp, ccepiiti, conftantia& fedulitatein Iitterispcrgere,&proar ^ mia,_quaevirtusatquediligentiatua merentur,tandemre-'

portabisuberrimä. Quod ut fiat ^j Deum T, O, M, ctiam atque étiam rogabit,

ad

qu, Luiu

JOH„

NoRLANDER,

^

jj&i

i

åså-i-åå 444

(Ά·>κA.«eA»«AscÅjeAscAseÅacAseAseAjeAscÅiiAseAscÅsetaiÅsetaeAaeAseA»

ββί»»»β?βϋ

β»»»»««#»"' ^...

ίίτγς>cy»cysςγ3cyacyiδγί«γ^βγ3ίγϊ)6γ3 £y? sy? cy? cya ·

@ ·»·&·&·&"&·&'-®:'&·#· φφ"®· φ φ#·#φφφΫ

ίίϊϊ>| ίί ί i I : t t ^: t i : t itt l : t ! i «I

Ξ _{f. Ν. f.}

Ν

^vocum

ipfa-

rum

explicatione

^*

quae ex legibus

bö¬

na? receptseque me- thodi pr^mittenda

eil, non diu defuda- bimus. Tantum e-

nim non omnibus conilare exiftima- rcimus, quid norm* nomine , itbi extra

archite&onices

hemiiphserium evolvi-

rc.jW) αναλόγως

deiignetl^,

nempe omneidy

amadquod \>elut ad légem, regulam t>el obrus·*

fdm exigitur,probatur vel menfuratur, _qaic- quidinjckntiisoccurrit, Sicut enim inar-

chiteåonicis,

teile Uitruv: iib. J. c. 3.

üb. 9. c. 2.anguli ad norman, longitudinet lRrad lincam> altitudines ad perpendkulüm te*

I A

Jpon-

«6§XO(§3*

fpondentes examinarifolent; ita in ceteris fcientiis cognitio noilra ad certum

fhi-

quoddam principium referri Sc con- le<

tendi folet

debetque,

^ut conilare poflit

an cognitio reite fe habeat,an ^certa, probata

firmaque

iit.dici confuevitphi·

lofophis

ratio formalisobjeBi-va^, denotans

id,quod primo cogiiofcitur in hac vel

illa difcipiina, Sc primo cognitumeit

ratio cognofcendi cetera, quae in ea- dem difcipiina ab habitu, _potentia

vel

eorum aitu attinguntur. Sic E. G. f

fcire velim an dogma

aliquot

Theolo- gicum reitefefe habeat, an verum fit

&genuinum, ad normam referendum eil, _quam in Theologia ilatuimus

eile

revelationem divinam. Ad _quam ii

exaåe

refpondet,dogma quoque illud verum

efle tarnfumus certi, ut nulla alia pro- batione opus fit. Revelatio autem, feit quod idem eil Deus revelans eil pri-

mum quod in

theologia

cognofcitur,

Sc cognita eil ratio cognofcendi

reli-

qua omnia, quse ab habitu

Theologi'

ⁿ

co attinguntur, Sic an ailiones no- ^ri te reda^ iint, confulenda eil eariu%(;

laorma, ad _quam

exigendae funt,nem-

a

pe

«β)ΟΧ§*

Ipeleges live

naturales, fiue>

quse ex his tanquam a

fönte fiuunt, civi¬

les fuerint. Leges

ipfa? primo

cognofcnntur, & cognitas

ratio funt

cognofcendi ^cetera omina in

morali-

bus.

§. 2, Inprofundo Utere Veritatem, pro- verbium eil cum antiquitate veneran- dum, tum experientia

comprobatiffi-

mum. Itaque ad illam

eruendam

in-

ilrumentis haud dubie aptis Sc conve- nientibus uti debemus,

quibus generi

humano proviftim voluit omnis veri

au&or jbenignumNumen. Quanquam

enim per miferam mortalium fortem

ita comparatum nobifcum fit, ut non nifi cum difficültate in veniatur veri- tas; obtineri tarnen poiTe,

regulasqüe

certäs Sc infallibiles dari , ad _quas

examen inilitui poteil, an Herdasin-

venta fit, affirmare Sc afieverare nulli

dubitamus.

§. 3, Verum enimvero in

ipfo limi¬

nePilaüi iftius qua^ilionem , quid eft He¬

rdas? aures noflras vellicare fentimus.

Cui

refpondemus,

veritatem

nihil efie

aliud,quam conHenientiam Qognitionis no-

A 2 f ßr&

<8j)(4)(8*

fir* cum rebus ipfis, quas cognofcere dicimur, Vel congruentinm inteileBus cum rebus _per- ceptis,

intelleBisqide,

§. 4, Ceterum iicuti qui fplendidum palatium curioiis luftraturi funü oculis, in fpatioiis porticibus paululum fubfi- ftere folent, _antequam ipfa domus a-

dyta & penetralia _pateant : ita idem

nobis nunc ufu venit, qui ut felicius

expeditiusque

ad fummam _caputque

rei deveniamus,

digredjmur

aliquan- tifper in anteceiliim ad ipfam mentis

intelleclusque

naturam proingeniimo- dulo coniiderandam,

§♦5. Sedproh fidem! Quafttus _quam- que

fpatiofus

heic nobis aperitur cam-

pus! quot opinionum fefe ofFeruntdi-

verticula δς monftra i Quas ixngula

Γι

perluftrare

expendereque

adlaborare-

mus; haud ^fane tempus

aliquod niß

immenfum fere , nec opera niix her-

culea nobis fufFe&ura eiTent. comne- nium itaque mittimus, qui a Murtino

Schockio in Phys: Gen. Citatus tres

ItatuiiTe _parteshominis efTentiales legi-

tur. Neque Voßidonium ^, Chryfippum

vel

Zemnem moramur, quorum ille duo-

de-

#X.5;X§3*

decim , iile 08:0, hic tres animse fa-

cultates nominant. Et dabunt quoque recentiores nobis veniam , quod illis bo¬

na confcientia accedere nequeamus*

dum in mera cogitatione mentis ^na-

turam coniiilere docent. Et Cmefius

quidem

in princip : Phil.p, i. p. 3. §.8.

Toirefins vero cogitat. ration. Lib. 3. c.

3. §. 3. qui idem de Deo affirmare non dubitat. Ut ut enim cogitationem de

eiTentia mentis eiTe faciles largiamur,

eiTe tamen <Sc conilituere ipfam eiTen-

tiam vix ac ne vix quidem perfvade-

mur. Neque defuerunt, qui opinionis hujus ^{nova? varias} incommoditates Sc

inconvenientiasoilenderunt; in quibus

nominandus nobis eil Ultraje&iniis profeiTor Joh. Gerh. de Vries. in

exercit.i4iii

diiT. decogitat: ipfa mentep. it

6\ Diueil,

quod docere

incepit<Sc

ad poileros noilraque ^tempora trans- mittere antiqua

philofophorum cohors

fententiam, folidis fane Scinconcuffis ha&enus fuffultam rationibus,_quaani-

ma humana duabuspotentiis feil

faqul- tatibus,tanquam

partibus, ( quas dixe-

re poteftativas ) gaudere cenfetur.

Qua-

«&§)(όΧ§3»

Quarum prior inteüigere, posteriorFelle dicitur: Verum in hifce explicandis,

immane quantum inter fefe

difcrepant

novitatum archite&i de aucupes. Nos reli&is eorum luiibus _, aperta illS

Sc tricarum tesquorumque nefcia via incedimus, Sc argumentorum ponde-

re, reique ipfius natura perfvaiifEmi,

exiilimamus omnem divina? iilius au- rx ( animamloquimur) naturämcon- iiftere in Cognitione loeri, & appetitione bvni_y illam intettettum, hanc Voluntatem

adpellamus.

§.

^7. Et ad cognitionem Veri tria equi-

dem pertinere aiciinus, proutmentis ipiius iive intelleélus cognofcentis tres communiter, de quidem rede ^, ftatu-

«*4üntur operationes. Nempe. 1. Simplkem apprehenfionem, qua resquasvis nudeper- eipiuntur, citra affirmationem de ^ne- gationem» Et hxc prima dicituropera¬

tio , quia antequam

aliquid

de aliqua

re affirmare vel ftegäre cum ratione poilum, neceiTum eil ^> ut remy de

quaaliquid

affirmandum

^autnegandum eil, mentis oculo ( ut italoquar)

vi-

deam

contemplerque:

iic in Biblio-

the-

«6§}(7X§fc

j

thecam aliciijus intromiilus,

temera-

rius utique cenfebor, ii vel fele&am

vel fecus dixero, nifi priüs infpe&is vifisque libris, quinam illi fint. Niime-

rofam quidem, ii multis exftiterifc li¬

bris, nuncupaveris, fed is numerus,

ex multitudine unitatum refultans ad

iimplicis appreheniionis operationem pertinet. Unitates enim nonperaffir-

mationemfed per iimplicem

apprehen-

iionem percipiuntur, nifi vel iubtra- diione, multiplicatione vel additione fgilicetFormalidefungivelim: qua dere Arithmetici. Ubi tamen nocandum

ως iv

π&ξ'ο2ω

ⁱ numerum ex his addi- tionis, fubtra&ionis multiplicationis-

que operationibus refultantem fimpli-

citer apprehendi, quatenus fummata,

aliquam

certam Sc determinatam de-

fignat. Operationesvero addendi,mul- tiplicandi Sc dividendi non nifi per affirmationem vel colle&ionem illatio-

nemve inftitui, adeoque vel ad fecun- dam vel teMam operationem mentis pertinere.

II. Affirmationem Sc _{negationem qua*} in compofitione Sc diaifione confiftit. Sic enim

<fc§)(8)f§^

enimnatura comparatum eil, ut cüm

rem aliquam apprehenderimiis vel confpexerimus, illico de eadein vel af-

firmemus vel negemus quidquam. Af-

firmare autem dicimur, cum id ^cum

re, quam perdepimus ^,

conjungimus

velcomponimus, quod componendum eil, Negare autem, cumab eadem fe-

paramus, qüod

feparandum

eil. Sed

hcec apud fcriptores

paflim

exponun*

tur.

III. Argumentationerna qua ab iis, qua?

nota iunt, progredimur ad cognitio-

nem minus notorum perligitimam

fir-

mamque illationem feu colle&ionem.

Et pr^ter

has

tres operationes aliam

dari in mente humana poife

proriiis

negamus»

§. 8. Hae autem omnes 6c

fingula?

normam eertam requirunt, ii

modo

re&& eile 6cad veritatis obruflam re-

ipondentes cenfebuntur. Et eil iua

lingulis determinata norma ^, quae ta¬

rnen pro varietate rerum, circa quas occupatur intelle&us, imo

operatio-

num,

quibus defungitur

idem,

diver-

fitate variat 6c ipfaj

$·

9'

^§)(9)(Ρ

§.9.Quanquam auteni pulcré fciam,1

veritatem inprimis ad fecundam ^men-

tis operationem hoc eil affirmationem

de negationem pertinere, docentibas

exponentibusqhe

hocipfiim maximam' partem Metaphycicis paffim ^, _quippe

cum vere de aliqua re dicitur id _per affirmationem vel negationem fieri^ne~

ceffiim fit; adeoque in Enunciffonibus

locum tantumhabet. Interim tarnen,

an re&e quidquam pereipiatur, &hoc

ex aliquo prineipio normativo confta-

re debet, veritatis vocabulo fic latius aeeepto.

§. io. Ubi itaque res aliqua fimpli-

ciapprehenßone cognofeitur; fenfuum

minifterio _{utimur ,} qui heic amußis ra- tionemfubeunt, relati ad rem ipfamper- ceptam. Eqvum enim oculis ufurpan-

tem ii quseras; unde ipii conftet, eile eqvum ? re&e refponaebit, quia video

ehetale animal.

Adeoque

fenfus ipfos

ünacumre vifa _normam adsequatam

conficere dieimus, veritatemque per- ceptionisipiius coniiftere in conveni-

. entia idearum*per variorum motuum

impreffionem

ad inteUe&um, _ope

fen-

1 B fuiun

"«*§)(ιοΧ§^

fiuum delatarüm. Et qtiia fenius has

ideas intelleéfoii imprimimt, refpön-

dentes rebus illis. Hinc fönfiis. princi- piurn

iliud

normativum, Ted ιίο^η ηϊίί

ad res ipflis, quarum id&ss perceptö

funt,

reia'i.

4 ι ,

§, τι. Verum 6c hic videor ^tot mi¬

hi obloquentes viSere, _qui argtimen- tis, iir^iemiimme fieulneis, hanc fen-

tentiam déitmchim i^re conantur, ne-

geintes qiiidquam fenfibus fidendum eile, utpoce fällacibus 6c nullo non

tempore erroneis. Tantum _ergo

ab-

efle confendunt, ^ut ienfus

principii

riormacici nomine venire queant

de- fceanjve>

ut potius cauiTa _{6c origocen-}

fenJi iiiit erroris

deceptionisque fe-

re omnis.

§. ii Sed argumenta illorum ^excu- tlamiis, quibus certitudinem fenfuum impugnare adlaborant. Illa autem du- plici > generis elfe

deprehendiinus.Vel

enirn å feniibus ipiis eorumque na¬

tura _v vel arebus ipfis, qua? fenfibus percipiuntur, _peti folent.

Senfusipfos

quodconcernit, illa inprimis in con- q trarium adferri cernimus, qua?Anto¬

nius

η ai i.

h å

n.

ii

€i

Ρ

h

fi

R

Ψ eJ

ß

te

Ψ

te

ti

Ti

k P>

«δ§Χ«Χ§^

nius le Grandinftitutionum

philofoph*

ad principiaCarteiii adornatarum part

it artic: 2, reg. 2. collegic, quae iic ha-

hent: Cum omnes corporeifenfusfallacesfinty

tf3non raro ab illis decipiamur: ratio commu¬

nisfuadet,ut illis non nimiumfidamus, imo

in falfitfiufipicionem trahamus ^y quicquid per

eos- reprafientatur; Temeritatis enim &im- prudentia nota\efiy iisfidem habere,* qui nos Velfiemel eluferunt. Quamautem idfenfibus familiärefit, q&otidiana experientia tefiatur♦

Remusintegerinflumine

frailus

adparet. Turris quadrata,eminus rotunda confpicitur;

ς/?mortalium^qui nonfolem Όaideexiguum exi- ftimet,fiadideam,quamfenfibus haufit, at- tendat. Qua deceptio nonfelum 1dfiui aliis-

que externisfenfibusfrequens efi ; fied &in¬

ternus erroribus obnoxiusefi. Quieni?n Ver-

tiginelaborant, omniaquacircumftant corpo-

ra inorbemferri autumant, aut oculos ^tene¬

bris offundi imaginantur♦ lta ehriis omniadu- plicataVidentur.

§♦V* ^uoda, adresipfasfenfibus percipien-

däs adtinet; objici fiolere deprehendimus ex Crimaldi lib. 1,

phyfiico-Mathefeos

prop. IX.

quod microficopiorum ope , in minutififimo

arenula granö⁵ alioquin

fere invifibili,

^quam

B 2 plu-

«&DOX §3»

phrini£

Toelut

areoU infeolafuperficie difeer-

!

Μ

nantur: (fin tenuiffemo quolibet animalculo ^{1 ti}

i)aide malt^amembrula cognofeantur,nudo ^ocu-

lo Vixpercipienda, Quid?quodper durijfem^A fruBuum Verficorum ^Vel Armeniacorum ofa

(fachamm fe infmuet ad nucleum _usque, guflu

idJatis doeente, oculu autem? microjcopio quamvis munito, nullos _{omnino poros} perci' piente» fhfibm fucQenturiari docent _qu£

lib>

cit„prop. XLII. ^{n. rj,} de iigno nephritico ^tvA'

auntur,quody fe aqua immitfyitur^,przfertirA

minute concifum,^eampofe aliquot horastingät coloribusflaVo cccrtdeo, qui tamen non nifi

alternatim adparent> llt nunc fdentio inVol-

njam innumerasfere·odorum

faporumque

fpt"

des_> qu£fenfus non advertentesfubito pr£- tertfolant.

§.14. Itaque ad hafce difficultates re-

movendasyfeniibusque

iuam certitudi-

nem veritatemque vindicandam ^, fe-

ftinat propoiitum. Ubi primo

probe

advertendas eile inculcamus conditio- ries adperfe&amfeniuum

co0iitionem

neceflarias, _qüas majoris evidenti#

perfpicuitatisque

gratia, feptenario in-

cludimus numero. Nempe,ut feniibus

fua coniletveritas, requiritur

(fe)

^orga*

nött)

«S§XuX§3»

non, cum commune fe. fpiritus

animalis,

tum -proprium fcilicet oculus ^, lingva^, au-

risScc. Sed reBe affeBum. (ß) objeBum tale, quodfenfum perproprium

jpeciem

^move¬

reaptum eil, & non ratione

modi

tan-

tum. (y) jufia objecti magnitudo ^, quas ma- nifeila qualitate fenforium

imbuat. (f)

debita objeBimorλ, quippe cumin

celeri

traniitu multa non adpareant.

(ε)

in objeBo commodus ;nam non parurri

in-W

tereil, a quanam

obje&i

parte

fenfus

incipiant.

(ζ)

Medium

naturaliter fe ha-

hem,fimplex, nec alienaqualitate

autdif

^oiitioneimmutatum. (f) Diflantia

de-

nique Sc intervallum juftum♦ Nimis

enim

remotaaliter adparere folent,quam

revera funt. Quod ii ergo ha:c requi-

fita atque

conditiones adfunt

^,

certiffi-

mum quoque

fenfuum adeiTe judicium

nulli dubitamus:aliquo autem

horum

requiiitorum

fublato

^, utique

falli falle-

reque fenfum

fatemur,

verum non

per f$ ^{^„}fesd ^ex

accidenti,

utpote ne- ceifario fuo requiiito

deilitutuim Cui

errori mederipoteil,iirationem

de ab-

fentiafeudefe&ualicujus horum requi-

fitorum judicantem, inpartem

auxilii

vo-

«iXi4X§&>

vocet, qu^ ratio iterumfenfusjudicio

uti debet in reilituendo defedu ifto.

Quie enim ob requifiti alicujus abfen-

tiam fenfus non rede adprehendit; il¬

la emendat ratio per ea, in _quorum feniione, ob prasfentiam omnium re-

quiiitorum,nullus^errorcommittipoteil

§. 15". Proinde quid ad argumenta

ex indudione _ällata

refpondendum

fit,

/acife

_remus

adparere

potefc Namque

quod

integer in aquis fradus confpi-

ciatur, id non provenit ex fenfuum,

yt talium, errore _, fed quod

duplex

ibi adeft medium _{, nova} quafi

quali*

täte &

diipoiitione

immutatum. Quod

ii remum ex aquis extraxeris utique integer quoque

adparebit.

Pars au- tem remi illa qua? in aquis eil: ^, ex medio denßori, _{puta, aqua} , in tenuius nempe aerem, aiffundit remi fpeciem

feu imaginem ^, adeo ut geniculum feu flexuram fieri neceifum fit. Ita enim naturaa mediooptices_{rariorecomparatum}ad

denfiusefaucujus djt^jit fi

tranfitusfiat; fpecies verfiis

perpendi-

cularem indinatur; ii vero e medio denfiore ad _rarius tranfeatur,refradio

ad

«®Χ'5·Χ§3>

ad partem contrariam,

adeoqüe

ma¬

jor adi&a perpendiculari

diftfe£fus

de- prehenditur.

§. 16. Quod turrisquadrata emitlUS ro¬

tunda

adpareat

^, utique longior jufto

diftantia in caufla eft. Cum enim ocu-

lusangulos nequeat procul cernere, ut acutos, utique nec eosdem ut angu- los cernere poteft ^, _quippe cum non folum ^qualitas circumfuii aeris pari Iuce angulosimbuens obliteret lineas,

fed & nulla radiorum exangulis illis

in oculi fundo _, propter nimiam in-

tércapedinem

fieri poflit decuftatio.

Unde angulis

fic

detra&is , reliqvum

corpus rotundüm confpicitur.

§. 17. Par ratio folis eft, qui tam exiguus nobis adparet, ut pedalem

non excedat, omnibus tämenuno ore

loquentibus

Mathematicis, terra etin- dem multo

nfjorem

efte. Nam Cice- ronis a?vo

duodeviginti

amplius par¬

tibus majorem cenfebant. Vid. ejus

Acad. quseft. lib. 4,n. 12g. Ptolemasus üb. _5. Almag. c. 6. centum fexaginta

%>tem,

Recentiores vero , ut Coper- nicus, Tychobraheus, Landsbergius

mulr

«iXi6)(§3>

multo adhuc pluribus terra

majorem ftatuurjt.·» Verum

ömnis

hasc?

^quanta

quanta

eft,dii¥erentia,ex

nimia diftan-

tia provenit, deficiente iic requiiito

il-

lo,quod ultimo loco enumeratum eil

Et fane ipfe le grand qui obje&ionis

hanc telam toriit, eandem

excipiendo

retudilfe videturjuft, natur.part.9/ar' de,f. §. ^i. ubi ita loquitur. _fiquis pro- pius pulicem intueatur, ctf in eqvum> mit

aliud fimilis magnitudinis ^animal proeul

di-

flans, oculos conjiciat ^, äquales adparebunt,

&fub eadem magnitudine confpicientur„ F

lud ex optica manifeftum eß ^, quodnimirurn majora z>elminoraapprebendat,proutfubMb' jore Del minore angulo oculis offeruntur. Cum

autempule^χproximeDifui& eqDus remotiut) fub eodemangulo videantur, abanima äqua¬

les ejfe judicantur. EDidens enim eß ^, obje-

Bum majus pereipi ^, quodmajorem nerDoop"

tico fiDe retinae affeclionem imprimit: miaut

autem quo minor organiportioajßcitur. Hirt

quo res a nobis magis recedit ^, eo. minor adparet^? (f^quo ma^is accedit, nobisquepro- pius admoz/etur, major: eo quod objeBum,

quo amplius a nobis removetur, eo acutiort minoreque angulo adparet> atque minorem Φ

iiffcBmem imprimit„ Horum omnium ratio eß, quod dum ob]^{eΒum re}cedit, fijeque^ρau-

latim ocultsfubtrabit ^, non folum fecundum circ'umferentiam minuitur,fed etiamfecundum

omnes, qua ad oculum ob)>eriuntur, partes;

quialicet femper pari modo radios exfingulis punBis remittat, eorum tarnen plurimi pro

ratione recejfm (f elongationis oculorum pra"

terlabuntur, & alio diflrahuntur. En! quam feliciter omnem difficultatem tollat An¬

tonius _, ut ultra

requirendum

videa-

tur nihil»

§. iS. Sed quid de lurtiginoßs dicen-

dum? fane & inillis requiiitum aliquod

deeft, fcilicet _organon reBe affeBum- Quod enim omnia corpora in orbem ferri, aut oculos tenebris offundi fibi imaginantur, id ^omne _organoipforum

comuni acceptum

ferendum

eil. Quem- admodum enim fpiritus animafo in Organa fenfoum inßuunt; ^ita & obje&i perceptio coriformata eil. Etcumiidem fpiritus in vertiginoiis penitus funt per»

turbati, nihil iänemiri eil, fi qua* fo-

rinfecus

exhibentpr fenfibus, in orbem

ferri, tenebrisqoe immergi putentur.

Congenere

ratione érn

duplicatä

vi-

G * dent,

<é|)(i*5(ite

dent, qui

quidem ab infanis

parum

aut nihil diftant. Et ficutiqui

infaniunt,

al:os in aliis vident, ut Oreftes matrem in forore, (f Ajax

Ulyffim

in armento^>

ut

Athamas Agauein filiis

beftias, referen*

te Tertulliano Üb. de an» Gap. 17. ita

quoque

Ebrii nonnulli gemina videnf.

Rationem & quidem

nervoie exponit

Alex.

Aphrodis

^:

problem.

^23.

ficilicet oculorum

mußuli plus minufive replet'h

atque eo

ipfo languidi, oculos? alterum furfiutn>

alterum deorfiim torquent: quofit, ut

oculo'

rum radiieodempariter non tendant >

fied in

diverfa loca atquecorρora^y atque ita

alteruUt

oculorumprivato utens

cernendo officio, dupH'

cem eßiciat vifitm„

id ejfe

VerumV

el inde ad'

paret: qui enim

digito alterum oculum ferunt)

fenfimque (urfitm

trudunt, gemina vi det t

coguqtur. Et

iicut

propter

langventem

ftomachum cibi immerito incufanturj

ita quoque

certitudo fenfibus perperam

denegatur propter organorum

autrequi-

fiti unius alteriusque

defeétum. Proinde

j

pulcre Tertullianus loco citato: SHj\

redundantia fellisauruglriant, iis amara

fiunt

omnia» Num ergoguftuipr&varicationem ex' probrabis, an Valetudinem

? Et fic fatis fa'

r J· - - r- aum

*8§Χ'9Χ'§>

<ftum argumentis ^,

ab ipfo fenfu peti

folitis , exiftimamus»

19. Nunc ad alterius generis argu¬

menta refolvenda pergimus,

Scilicet

res eiTe multas dicunt, qua?

fenfibus

percipi nequeunt, nifi ope

microfcopi-

orum & telefcopiorum,

Verum nift

valde fällor, haec illatio admodum eft inepta, Quia fenfus

microfcopiis

mu-

niti percipiunt res

minutiilimas,

ergo fallunt. 1 Nullus hic nexus , nulla con-

fequentia, Ex adverfo autem

firmiter

inferes ideo non falli eosdem* Quod ü.

dixeris fenfus hic deficere ut nihil _per- cipiant, fi microfcopium

tollas,

ergo fallunt. Sed _neque hsec confequentia

firmior eft priore.

A

negåtione enim perceptionis

ad ejusdem

errorem

Sc

fraudem fruftra intuleris. Id

equidem

verum eft, majorem iftum rerum alias

non perceptibilium, E.

G. areolarum

in fuperficie

minutiftimi arenula? grani,

membrulorum iu animalculis omnium minimis, per

microfQopia conipe<ftum

id inferre , iiibiidium"peti

fenfibus,

ut

audituia tubis ftenterophonicis atque cornibus acufticis , de quibus

videatur

C i Atha-

«&§)0X

Athanaf Kircherus Phonurgia? üb. ι.

fe& VI. & VII.

quemadmodura

vifui

amicrofcopiis atque telefcopiis;

Quod

autem

ipfe fenfus, Tub conditionibus &

requifitis antea allatis enumeratisque

fallax fit, id neutiquam probat. Scili-

cet, carent res iftas minutula? juftama- gnitudine, adeoque

conditio

una

deeft»

Et £um tam funtexigua?, ut anguli,

fub

quibus potential vifivse

cxhiberi debe-

rent, prorfus reddaritiir

infenfibiles

^>

proinde aciem oculorum

fngiunt: Idem

deporis fruéluum Periicorum 8t Ar-

menicorum _, per quos facnartim

ad

mucleum usque fe infinuat,

dicendum·

Verum quod ligni Nephritici

infußone

duplex oriatur color in eadem aqua;

id

a diverfo fitu tam oculi, quam aqua?,

reipeclu iuminis ^aquam irradiantis, provenit. Si enirnaqua, utfubjungit Gr

intal·

dus, loc ofiipra citato inVafe chryflallino^con-

tenta ponatur inter oculum corpus lån/iino' fum ^{λ quo}illußratnr : aqua Videbitur fub co¬

lor^eflalo♦ atj β ocfulus fit inter luminofiM)

Cf aquam, aut etiam ad latera ipfius aqua, h&cJpcßabitur fubdolore cceruleo: Verum

äd'

dit: Luminofumnon debere effinimisy>alidurn.

«$§)(2lX§C*

qualis eß Tlamma candeU ^{, ut} color flatus adpareat, nifi multum lignifuerit

diu

in a~

qua: ifj optimum effe, fi eligdtur ßneftra

diurno tempore ^, contra quam coelo aperto profpiciaturper aquam pr&di&am. Pro colore

autem cceruleofufftcere ^, quod nihil

lucidum

aut valde illußratum exifiat poft aquam in t>afe contentam , λ _quo remittatur lumen

ad

oculum per ipfam aquam aliunde jam illumi-

natam: Sic enim turbari poffe apparentiam colorüy ob diterforum luminum coincidentiam

in oculo. Imo imitierfaliter cavendum eße^,

ne circa Vas

aquam continens? prope adfit

partes albus, ^aliud))e corpus candidum, aut aliter aptum refleffiere tahdum lumen: Cf eo

femper clarins ac nitidius futurum exzperi-

rnentum _, quo obfcuriora ßatuentur carpord

circa & poft pradielum vas, atyuam habens inclufam. Ceterum admirabilis hujus adparenticE caufTam numeris: fequenti-

bus _uberius exponifcGrimaldus, quem confulas»

§.20» Reftatut ultimum argumentum diluamus ab indu&ione tot odorum fa~

porumque in cito velocique tranfitu

iion pereeptibilium, peti folitum» Sed

pari iacilitate & hac _opera

defungimur*

Nenv

Nempe in

bis

jußa mora

deeih A

jiegacione autem talis mora, ut

conditio-

nis atque requifiti

neceflarii

antea re-

cenfiti , ad politionem

incertitudinis

fenfuum non valet confequentia. Pro-

indeut ut in rota coli, velociter circum*

adi, radii diftinde non confpiciantur;

nemo tarnen fanus negabit, iingilatim

cerni & numerari poffe eosdem, rota quiefcente. Quascunque enim

levi

mo-

mento fenfus pra^tervolant,

illa fixam

& adcuratam ipeciem infinuare neque-

unt.

21, Adferta fic fenfibus fila certitu- dine, & hoc pariter

flatuere

minime

dubitamus; quod,ututin

phyiicis

fen¬

fuum Judicium prascipue

dominetur,

generale tarnen in omni

feientia philo·

iophica

χξίΐηξίον

fint iidem, relati

nempe,

rationis^ppe, ad

res

ipias in feientis

perfpiciendas.

Ratio eil, I:ma quia

om-

nis feientia habet fua prineipia docente

philofopho lib. VI* Eth.

^c,.

VL funtque

illa axiomata,definitiones &

hypothefes,

unde dedueuntur certae conclufiones.

Quas prineipia quamquam in fe

mani-

feftafunt, nobis tarnen evidentia non red-

"'

é

«e§X*3)(

redduntur niii perinduUionem,

cujus

furi-

damentum eft experientia, exhiftorica fingularium obfervatione

colle&ä.

Ut

enim forma? materianituntur; ita fcien-

tia?philofophica? hiftoriå ; quam proin-

de Plutarchus J'aψ five materiam1vocat τ?5 ψιλοο-οφίΆζ lib de Orac. def. Tom

IL oper. p. m. 410. Experientia autem nititur fenfibus. Nanique fingulariaitta,

quorum reiterata fiepius & memoria

infcripta obfervatio experientiam con-

ficit, non nifi fenfu cognoscuntur. Quo,

cum in

philofophica

fpha?ra nihil detur

ulterius; fenfus utique primum iftud

erunt, ad quod omnia in fcientiis ^re-

vocabuntur. Conf» Ariii lib. 2. poft.

cap. ult. &Ii Metaph. c. 1» altera ratio eft, _{qua? ex} priorefluit, quod fcilicet

nihil ßtin intededluj quod anteα nonfuit ^m

. fenßtßive per

fe

primo, ftveper partes

fuasy ftve per effiftus, five per oppofita^y five perfundamentum, five^per aliquidfimb le, fivefimpliciter, five κ<$άναλογϊα,ν.Etquo- niam phyficus quam maxime fenfibilia

& in fenfus incurrentia confiderat ^:

proinde vix alius erit ipfi

judex,

ipfö fenfu» Unde fa&um eft, quod Ari-

fto*

«δ§)(·24)(§>

ftoteles lib. 2. de ccelo _cap» 12.

excufa-

verit ignorantiam verarum cauilarum

in quaeftiombus

de

numero & motu ftellarum, _propter nimiam illam diftan-

tiam, _{per quam} fit, ut feniibus accu-

rate percipi nequeant.

confi

lib, I. me¬

teor» c» 7» ubi eandem adfert cauifam,

quod de cometis nihil neceflärii ^pro-

ferre potuerit» Pari ratione in lib. 1,

de

part. anim. C. s*

de divinis

&

aeternis

pauca iciri ( fi per naturam &

ratio-

nem)

pofie

docet> quia longius

abfunt,

quam ut

fenfu

penitius

cognofcantur,

Ex adverfo autem in ils _quae fenfu per¬

cipi

poifunt, reli&o fenfu ad

rationem

folam tranfire τ??huvöUg üb. 7*

phyfic» C,

1*

&

γελοϊον,

ridiculum, vo-

catlib» 2. C» I» C£uicum facit Epicurus apud Diog. Laert»

üb» X» in vita Epi-

curiy item GaifendusPhilos» Epicur. p.

127. Seqq» Sed confer quoque

Arift. üb«

5, de Gen. animal. Gap. X.

üb» I» tté

coel» _cap. 3. texr^ 22.

lib. I. de hift» ani¬

mal. cap, VI» &

Üb.

III.

de anim

acap.

XI» t. 57. ut &

ingeniofifiimum pari-

ter ac acerrimi judicii Piccartum

disp·

de Criteriis fcientiarum Philo$.

Alt-

do

rph.

47» v

§·

ä*

m tu n- u- e-

h

ο¬

ίε iis

o-

lt,

ir,

τ- m

7»

0- js

)i-

b!

ie ii- P- 1-

§*

22» Verum mihi

obiici poiTe

^vi¬

deo , quod non

pauci reperti fint, qui

vel fenfuum ope plane deftituti,

ad

raras eruditionis culmen pervenerint, colo-

resque, ut ut ab ipfa nativitate cosci eftiterint, difcernere potuerint, vel ii

maxime fenfibus gavifi

fuerint,

mini-

me tarnen in

cognofcendodijudicando-

que iisdem ufi videantur*

§. ^23. Et quantum ad haec attinet;

praoterquam quod de Homero, poeta¬

rum graecorum facile principe memo¬

ria proditum fit, vifu orbatum fuifle,

attamen carmencontexuiiTe, cujus in

eo genere vix elegantius

do&iusque.

deprehendere

licet; Sane de

poedagogo

fuo refert Digbseus ^, in de na t. corp.

traci. i, cap. 28. n* 7. quod oculis ttsque a- deo cAptusfuerit, ut nefolts quidem claritAte

moVeretur, tam perite nihilominus charHt fiElis (f latrunculis luferit, ut apauw vin·',

ceretur. Imo nota efl:

hiftoria^

cu¬

jus mentionem Trinckhufius in" fua diflertatione , de-ccecisfapientia elam^, in-

jecit,

de coeco quodam in

Academia Regiomontana

magiftro,ante hos quin- quaginta circiter åtmos ^,

Uldarico

D SchceiW

Schönberger,qui non folumvarioeru- ditionis habitu inftru&us fuit, fed &

coloresta&u

dignoverit.

Quid ?

quod

Robertus Boyle de quodam _organi pneumatici magiftro,

Johanne å

Ver-

maafen aliquot ab Ultraje&o ad Mofam

miliaribus prodigiofa memoret üb» de color, Cap. 3» §* 11.fcilicet ccecumfuifle

ab anno aetatisfecundo, colores tarnen

corporibus inhärentes, ta&u difcre*

viiTe fcribit,

dediileque facultatis hujus

fux manifeftum ipecimen coram D. J·

Finck, magni ducis Etrurias anatomi-

co extraorainario, in taeniis diverfo-

rum colorum

diiiingvendis;

quarum tres, å Finckio iibi donatas, diÄus Boyle fe fervareibidem tradit, Gemina funt, _qua?Francifcus maria Grimaldus

in Ephemeridibus Eruditorum part»

ii. Ephem. XXXV.lob iugenuitatem

&modeftiam tantopere laudatus, re- fert: hibet, inquit, in phyiico-mathe-

ii dérTol. Sc _jr. lib. 1. prop.

XLIII·

§. 59. p, 366. edit. Benen,

Offene ad-

mirabilem ac fere eximiam \>iri cujui'

dam perfeftionem in fenfu taBus ^, quo jaBabat fe pojffe cognofiere omnes colores,

Ve-