2, 0#
D ISSE R TA TIO GR ADU A L IS ,
Y n E P B O A H N,
SACRIS SCRIPTORIBUS
N O V I
F E D E
N O N INDIGNAM,
a d u m b r a t u r a s Q u a m,C O N S E N T . A M PLISS. F A C U L T . PHILOS.
IN REGIA ACADEMIA UPSALENSJ,
Sub PRÆSIOIO
RECTORIS M AGNIFICI,
D
n
. JO H A N N IS J.
A M N E L L ,
G K Æ C . U T . PROFESS. REG. E T ORD.
PUBLIC/E ERUDITURUM CEN'SURÆ SUBMITTITJ O N A S O L C O L D É N ,
V. D. M.
N E LS ING US.
IN ACROAT. GUSTAV. D. V. JUN.
ANNO MDCCLV.
11.
A.
M.
9 ? ê ê ê $ ê ê ê & M » ê & &
Monßeur
F R I D R I C ULRIC
INSENSTIERNA,
C h a m b e l l a nde
SaMajefté le Roi
d e S u e t ie , P r o p r i é t a i r e d e s m in e s d eGyfinge
& c .MESSl
D
aignez , je Vous fupplie , reçevoir avec un
mes travaux académ iques, que j’ ai 1’ hon
en la donnant au p u b lic , j’ ofe couvrir fa
n’ e ft, que peu de tems , que * ai eu 1’ hon
Vous m ’ avez comblé , font
trèsgrands &
trè scette occafion, comme u n iq u e , à Vous pouvoir
fans pareille , fi je croyois m’ aquiter par ce
feulement pour 4e plus heureux du m onde 3 fi
ma profonde veneration.
T o u t ce que je p u «
pour V otre félicité & celle de Vos nobles famil
MESS
Votre très humble
très
'
Monßeur
P I E R R E
HIERTA,
Ca p it a in e de Cavallerie, & Ch e v a l ie r de f Q rdre; Militaire.EURS.
• v *-oeil favorable cette preuve , quoique foible , de n e u r de V ous offrir j pardonnez, Meffieurs , qu* foiblefîe par 1’ éclat de Vos Nobles Noms. Il neur de V ous être connu, mais les graces, dont particulières. C ’ eftr pourquoi , que je prens
tém oigner ma fumiflîon. Ce feroit une faute m oyen de m on d e v o ir, au contraire je me tiens V ous regardez cet effai comme une marque de fa ire , c’ eft d9 adrefler mes prières à 1* Éternel le s , étant jusqu9 au dernier foupir
EURS,
éeifjant fervit fu r,
V I R O
T hrim um Reverendo atque (Jarißimo ,
D n , O L A V O J E R N B E R G ,
PASTORI Ecclefiæ Fernebcrêulis orient. Vigilantifïimo,
c P A T R O N O O P T IM O .
i } ) i * -? '• • 4 “ ‘ ' ,yii 1 r i \ "" ** 1 * *" V I R O }
Speftatijitno atque Prudentiffim o,
Dn. PETRO B E R G Q. U 1 S T ,
INSPECTORI officinaru») ferr. ad O ronzinka &c. Sollertiffimo,
F A U T O R I Æ ST UM A TISS
1
M O .f] u m plane flngularis V e ftra , Patroni O p tim i, fue>
r it in me benevolentia, /inite, qutefa, fingularem
etiam animi mei objervantiam,) nullo verborum adpa*
ratu fatis declarandam, Vobis rejervari.
Nec vero
jam faftidite qualemcunque ingenii mei foetum , qutii
Vobis Jaerum ejfc jubeo
. .
Plurimum Reverendi nec non Spe&atiffimi • ;
N om inum V E ST R O R U M
tuitor obfervatttiffimits,
;uæ de tropis eorumque adfe<ftio- nibus in univerfum præ fari, non prorfus ab inftituto noftro foret alienum , hoc lubentiores in præ- fens mittimus j quo juftior nobis eft m etu s, ne talia tradentes nos cramben adponere > toties a Rhe toribus recodam , criminaretur delicatiflimus quisque. U no ver bo m onere iicebît‘J adfeiïionès helc vocari \ quæ de 1- pfius tropi non ^ m t efientia, fed ejus aut quantitatem aut qualitatem re fic iu n t, neque adeo novam tropi fpecl- em conftituunt. Sic cc&jyoçloc, /uenxhrjiptf, &c. non novi funt tro p i, fed adfediones IV troporum principum, ad quorum aliquein commode referri pofiint. De his au tem aeque, atque de tropis & fchematlbus , valebit re g ula: Si parce & m oderate, fi opportune fuisque locis, u denique citra adfedationem adhibeantur, non decua modo o r a tio o i, led grave ejiam pohdttf adjiciunt ; fin
autem crebro nimium , alieno tempore ac loco, aut xeœ- ÿiXûcs ufurpentur, omnem am ittunt gratiam, pariuntque naufeam; neque (ic amplius lumina funt orationis, uc- pote quam obfcurant potius & dehoneftanf , quam illu- ftrant & ornant. Si quid aliu d , id certe pi&uras illas orationis mirifice commendat , quod locum iis dederint In S. codice fcriptores ©fcVm^c/, eas utique mifias fadtu- r i , ni, pro re n ata, maximum in dicendo docendoque præflarent ufum. Pro diverfitate argumenti finisque, quem fibi propofuit difturus , diverfa quoque erit fffi- us fermonis ratio. A litef dicat, o p o rte t, qui (impliciter docere inftituitj aliter, qui in fuadendo & hortando, in objurgando & exprobrando, ^ in variis item adfedibus m ovendis, eft occupatus. Res igitur in S. literis obviae cum ejusdem non fint indolis, ad unum licet fcopum ad« fpirante?, neque omnes ac (ingulæ eodem dicendi gene
re commode, exprimi potuerunt. H inc fermo facrorum amanuenfium modo proprietate verborum ac (im plicitate contentus eftj mpdo altius adfurgens, gravium fublimi- Mmqqe verborum ffru&uram admittrt ornatifiTimam , tro - posque & fchemata etiam vehementiora fibi depofcit. Sjc Tuus etiam locus O pportunism us aliquando concedi tu r tropis, eum in modum adfedtis, ut alio loco alioque in argumento jufto duriores citent futuri.. . ^
§• o .
V
In troporum , quas , vocahL, adfiè&ioriibus em inet' 'u7fe(fßohvj, Hebræis dida vel RJaobinis potius HJbbn &
’ÎO H , & lingua Latiali varie a variis exprefia, feri eo dem ferme fenfu. Alii excefjum v e rtu n t, ut A ridctellsJ quidam interpretes a ) , exjupcrritiguci)} alii b) i -åjli. /« -, Pariationem c) , .aliuleçiquc Jupcrjahonem d}. , (^JOclfH fleris paginis conveni erit ififi me reddere v e lis, haut in- «onimode ttopl excellentiam aut fubfloiiufc feltqùoa S\fiot"
N. F. NON INDIGNA, * y interpretari queas e'). Neque male hyperboles exponuqt indolem , qui eam , vi noræ originis, defignare ajunt Mi- . quid fuperadditum veluti & fuperjeàum rhodo figurate loquendi confueto atque ordinario. Quibusdam placet , efie tropi.quamdam audaciam. Alii defcribunt per poli tionem ejus , quod fieri nullo modo poffit, augendé rei g r a tia , vel minuenda f) . Unde plerique etiam hyper
bolen aliam ocv^nrrAt]v,i\nmusiûùTiy.ï]v, conftituunt. Alii per figuram , qua dictio adbibetur, excedtns fidem
vel
augendo, vel minuendo. . Ludit autem , ut fæpe folet, n o n definit SEN EC A , ubi vmföoÅrjv figuram dicit, ad verum mendacio venientem. Quis non videt, nihil heic efTe loci m endacio, nili quis, in ea voce duriorem ad m ittens tropum , a propria & follemni [fignlficatione ma la, ad aliam honeftiorem, licentiofe deflexerit !'mendacium, a quo fio n ih il, improprie ac figurate di&um, futurum effet immune. Ita demum, quoties vocabulum in alie num transfertur fignificatqm, ob fimilitudinem, Meta phoram SENECA difturus eft , opinor, figuram, qua ad veritatem pervenitur mendacio. Neque enim , nifi fa- éta int,elligatur translatio, verum ef\lplendere verba, pra
ta ridere* Satis autem eft, intelligentem neminem ab
oratore falli, five metaphoram admittat, five hyperbo le n , quæ fæpe nil aliud e f t, quam in lublime eveéca & praegnans metaphora , rem propofitam , vehementiorem in modum, vel augens, vel extenuans. A t fic tamen, in quies, in hyperbolis ctkvujoss plerumque locus concedi tur jk ocn^cis. Fatemur. Sed vero dum talia heic fa- _ éla fupponuntur vei facienda, ut apertius evadat, quid fevera fit fa&um , quid certo aut probabiliter fiat, quid*
A 2 v e
a) Voß. Libr. IV. Inflit. Orat.p.zzç, fq. b) Vittortus Libr,
X IX . var. lebt. Cap. i$. e ) Cicer. L I I I de Orat. Arnob.
; JJb. /. d ) Fabius Libr. V III e) L Cor♦ X II, fr. II. O r.
X l U z &fr f )T.ullius in lop, ,
3< renon; tantum abeft, ut mendax & ad fallendum com* pofita fit hyperbole , ut rei potius veritatem mira cütn eiT.phafi exaggeret. Non jam vacat, quce d ixi, illuftrare copia exemplorum j quæ paffim viderè eft apud Rheto
res, Ccnfr, G. J. VOSSIUS in inftitut. orat. §. III.
Utrum d en tu r, aut dari poffint, in facris Uteris h y perbolae, difputatum eft jam diu inter eruditos. N egarunt Id & veterum nonnulli, & e recentioribu^ JO A N N E S CLERICUS b) , infuperabiles alioqui difficultates ih in terpretando fibi fingens ; cum interim ipfe non verecim-deturalia m ultaftatuere, facrorum pande&arum in terp re ti veram , eamque gravlffimam paritura ciifficultaterrt ; præfertim ubi ex facrorum amanuerifium ruditate dnftio. ' nem y © f ô T r v f w ç i u m etitur. IdOESCHERUS %) etiam 1, licet facile concedat, hyperbolas dari aliquando, ubi homines non ©FcVveu^c* in facris literis loqvuri in trb -ducuatur , negat tamen hyperboiam dari in iis , qùæ DEUS ipfe loquitur , vel per alios loqvutus 6ft. D urior ‘ multo PAREUS k ): Hyperbolen , Inquit, Strfptttte rribite-
r e
,
tribuere mendacium;
quia hyperbole cfi id, qiktl dicitur jiipfa 'rei veritatem, quod efi f pe (ici mnidtiPii.Eadem Inculcat pafTim in Courm. aâ Ejjift. âd Rom.^r Cor.PÂ-REÙS ; quem feqvuti Reformati alii l) urgënt hyperboftn Sabere faliim fpeciein mendacii, adêoqueDivinis literis tri bui neutiquam oportere. Multo aliter, & sequius multo, ‘ hac 3e re judicarunt alii: Ex- patribus ecclefise auchartfas
A U G U STIN U M m ) , qui figuratam loqueirli ra tionem S. Scripturis tVibuere rroti dabftaviti Cujus rei indicia in feriptis ejus paHimfi^e Qfte|-Mt^, in, prjmis vero
i t i \ . Clf.
k) ln arte erit, p fe q i i) in Èrcvfnr. Ibeol, Extg. Pag # ) .6iï:feq. k)C ohfr. Ihçpdor. fiiM p c tn Mifceti*Sacr.
:«)t. I. ubi inter alia: hyperbole > i n q u i t ut ceterif tropis, v t i f olere Scripturam , nullus, qui eam didicit, ambigit* Audiamus quoque ipfum in hanc rem R. LUTHERUlM. U b i dicitur a D aV ID E Pf. XII* 2. TDfi "IDJ deficit p i.u i, fub jungit hæc: LÜ T H ER U S n) : Hyperbolen fa c it vehe ment ia adjectus* ) Non enim aliquando nçnjunt lanclJ & fideles in terra i tamen dicit : Deficit [ancius &c. qua figura & bodte vulgo omnes queruntur, non ejje m bo Mi nibus ullam, fidem , t f amnia fraudulenter geri. Viro fummo alit confentiunt plurim i, atque in his GRAVE- , RUS c), (negat ille, habere fpeciem mendacii hyperbolen, .n e dum , ut fit mendacii fpeciesi ) nec non GLASSIUS, - T A R N O V IilS & C H L A D E N IU S,pedita opera ad id ad-
n ix i, u t oftendant, praeter varios tropos & figuras alias, fvriptcribus facris efife in ufu byperbolicas etiam loqvu- tiones five exdçgt*rativfss. Sic, vel ex Reformatis, PA-. ÄEIi fratribus, F ISC A T OR PA-.--PA-.io "M attb*PA-. C a p PA-.PA-.X lX PA-.q b j: 20PA-. arbitratur, Servatorem hyperbolic a ufnm comparatione ,vn 24 Diferte etiam PO LANUS ln Pf. XV. Non omnis hy-- perbole eft memdacium : cum & S. Scriptura, hyper bolis v hy--
ta tu r , ad rp.m exaggerandam, vel magis illufirandam, vefiai Genef. XIII. 1 6. Exod. III. S- & cet. Et PEL-
LIG ANUS a d V fi VI. 6 , fie commentatur : Amplifican
di doloris g ra tia hyperhold utitur , inore omnium-acerbius dolentium, quando amplius dicunt » quod dici , quantum fa tis f i t , non poteft Confentit C A l'ELLU S in fpi- cilett ad Matth. C . V N quifius neque difientiunt Pon tificii^ M aL D O N A T U S in L c. Matth- qui S:æ S:æ tri-X huit Hyperbolen & exdggeratiônejn ta k \n , qualis in pro-
verb d ire fie foter i JANSEN
1
U-S item in Concord. Evan g. <& BELLARMINUS p.) , quorum hic contendit, hyperbolen S. Scripturis ejje fam iliarem » Quid ? quod & R ab-fc/ni n ) ,lom. I f Lat. Jen. in comm, a d P fiX Il. o) Cent T. Qu. illufir* Ibeolog. p) Vid. tiäckfp. Mi/celL Sacr.p. m. jo é
-c bini fian-c ampleéluntur fententiarn. Ita R. S A L O M O : 'Ä p nr JW^
3
,p'JVfl3
Pl H31
i*e. Lo'jvutiC fu n t S crip tu re by- perbtol'ice. E tp ro fe& o , re adcuratiori lance ponderata, • nih il eft, quod im pediat, quo mirius eamdem ingredi viatoaufimuscum his, qui hyperbolen facris literis vindicant. Sicut autem in genere ad figuras non eft confugiendum , u ti optime monuit A U G U STIN U S nifi id im peret neceffitas j eaque partim ex fubjeda materia , partirn ex aliorum locorum collatione, partim ex argum entandi modo facrorum fcriptörum y æftimanda 5 ita præ* fertim hyperbolids loqvuttonihus locum non te m e ré , nec fine gravi ratione , concedendum efie arbitram ur. “ Quare minime ferendi funt, qui confugiunt ad hyper bolen, ubi communis ac folitus loquendi ufus, nec no n aliae circumftantiæ fatis prodant, ne figurato quidem fer-* moni efie locum, nedum hujus, ut ita loquar., excefïui
cuidam, five praedpuo u\pet, quale In hyperbola rh e to res agnofcunt. Quisquis autem 'hunc in modum a fer-' snonîs proprietate cupide recedens, hyperbolen quaerit,
ubi non eftj perinde fiäcit, T H E O D . H A C K SPA N IO ju dice 1. c ,ac fi quis per te&utn ingredi moliatur, qvum nullo negotio per januam introire liceat. Et c u r, quæfo , in “ itiner« faciundo, ambages fequi fnalhnus & an fra & u s, qvum reéla via ire poflimus ? Itaque monftri quid alunt puræ religionis h o fte s, quando fæpeflis S:æ Sne locis ad- commodant hyperbolen y ubi ne probabile quidem e f t, didionem exfifterfc figuratam, & a ptoprietate v el ta n til lum defledentem. Siö v. gr. SÖ C IN U S& ejus adfecla OSTORODUS hyperbolen tribuit DAVIDI Pf. LI : 7, ubi fe in peccato conceptum queritur. Sed annon Davidi- cum effatum, proprie accepturh» éùm ipfa re om nino ; ft6uvenit? Et quæ, quæfo, heiç loci fermonis eft impro
prietas? qualis, ut in alio quocunque tropo req uiritu r, Ita Vel omnium maxime , < & fubliniiorem in m odum ,
pKOpfto fit, oportet, in hyperbola* Scilicet SOCINO cete*; risque, fajfifïfmæ doélrinæ præjüdicio captis,fi quid in facris literis non eft . ad palatum, illico evadit hyperbole réclam ante licet omni arte Hermcneutica. Quemadmo*; dom autem ubiquî locorüm , quoties aliqua fubeffe vide tur difficultas, absque idonea ratione , hyperbolen ad m ittere neuriquameft fani interpretis ; ita ex adverfo noftram hanc figuram ex omnibus S:æ S;aç;loçis exter- minare velie', temerariurrt nobist videtur. Sio, ubi Ge- nef. XI. 4. Babylonii leguntur aedificium moliti, cujus ver tex ad ipfum usque cœkim pertineret v ubi'etiam Genef. XLL 49. Jofephus triticum collegifle dicitur tanta co-. p iä, quanta eft arenæ m aris, usque adeo, ut nulli nu m ero fuerit locus : quis ackentior non videt, id quod probe olim vidit A U G U S T IN U S , ywefßofw ccv- fy r w y pofte hœc accipi a c derbere. Et in his quidem excellentior illa j&.fublimiqr ditftio tropica, quam hyper- holen dicimus, vrationem nem falfam reddit , fed vehe mentem i ut non male loquitur apud laudatum HACK- SPANIUM y\M ESIÜS, qui fubjicit etiam , ifliusmodi fo rm a s loquendi-in S. lit,eris non infrequentes efjei ita ut fine blajpfiemia non pojjit fa lfu m aut mendacium ex by • perboie inferri. Nos v e ro , quod noftri jam eft inftituti, ad dicendi formas » quae huc fpetfant, in S. Cod.-Gr. N» Fed. obvias, pergimus.* r. - . . ( . . ;j
« f) JR 'If*.. 'CL)il 3: i x ’ri i' 2 .1fl •'H
§. IV. i
Efte huic figuræ federri etiam in di<fliS; San<Mim| t Servatoris, nulli dubitamus : \k c. icugraviffima M :C*per- , naumitas exprobratione, Matth. XL 2 j 1 Luc. X. J f» Jfaff; î
c v K u 7reçvetè/u, r\ teos r é «fosra u\f/a$*7(7a^ *< 77 ft Ubi^reÄ
ipfa loquitur \ non fme maxima exaggeratione, que 7rcc-
20. conveniat, ad coelum uique exalta* tam dici urbem , cujus florentiflimus in præfens fuerit
fratus. Quomodo Græcis paffim ac Romanis feriptorl*- bus dicitur ad aflra tolli Ÿ aut fublim i vertice fidera f e r ir e , cui ceflic honos maximus & ftngulans felicitas. I
Neque iis % quæ »diximus , »detrahit quidquam «Yr/£ter m verborüm ; immediate fequentium 11. cc. em olh Kotrrcc- \ ß iß a & m , quin robur potius addit, fi per u rb e m , us*1
que ad infera loca deturbandam, cum interpretibus non paucis, intellexerit quis eam j cu ju s, brevi defolandte^ tunditusque e v e rte n d i, miferrima futura fit fors. Nempe ad excidium urbis, a Chrifto -prædi<ftum,ifta referri poffunt. î
CHRISTUS ad Pharifaeos, rogantes,ut difcipulis impo« neret filentiunij Luc. XIX. 40. *) x* 01 crtccTrwroovtVy
vt A&ci y.exçccjtovTcct. S i tacuerint hom ines, \iel lapides lo- quentur , 1 eju, quod plus im portat, clamabunt % adeffe ileffiam. Senfus eft hyperboles : omnint) non poffe r e ticeri rem illam atque occultari ; f. nunquam defore ad ventus fui præcones. : Ac fi diceretur : clamabunt prius lapides, & fient om nia, qude fieri poffe n eg an tu r, quain aito obruatiir filentio veritas humano generi.falucaris. N o vi equidem, quibusdam interpretum videri heic prophe tice adlufum èffe vel ad petras , poft m ortem ^ h r i f t i Iciffastunc, cum meticulofi tacerent difcipuli j vel certe ad lapides urbis & templi H ietofolym itani, infeqvuto poft hæc excidio fparfos disfe<ftosque, fconfr. 1. c. v. 41. fqq ) , qui non porro exfpecftandum Mefliam Judæos ad monerent. Sed refpexiffe huc Servatorem, heic lo c i, non certo ccnftat. Id vero planius eft, a Chrifto refer ri inter oiMmrcc filentium , Diviniflimæ doftrirrae operi- feusque fuis incÄcendum. Neque novum eft , laudibus , tamquam inanimatis bniniumque atpworctTou; ^ vocem tribui a v e t e r i b u s c u m fermone fuo vellent dr^craroc aut fignificare Ita legitur in SUIDÆ colie&aneis : E< « HiSm'T*%cc
<pu-U“ • • ' -Î ri f - -v \ -ill- U . Vcfe i) Cfy II AB AC I I //.
yocs Ù T togçrfeccat t£v T te r tç c b y p h a v * R e ferrl pofTit hue 0
-vidlanum illud:
- - Lapis ifle prius tua faSia loquetkr.
CH RISTUS ad difeipulos, Matth. XIX. 24 Marc.X,
2 5. 'EwOTTOùTeÇQV t e l , KCCfJLYjÀCV $100 TÇV7SYlfXOtroÇ Çcc(pi$os
<5Wâ-
Ssîv, {$100 Tr}s .r ç v fjic iK iu s rrjs fc c fiß c s te e À S e ïv ,) rj
ttàértcv
its Tyv fåocGiÅelocv T8 G)sa £i£sÀ&ê7v, Qui s fera fus fit ad-
mifTæ cum A v o ir» tm comparationis, manifeftam haben tis hyperboien, produnt evidentiflime, quæ præcedunt, le n io ra , eaque propria & plana, Chrifti verba, fed c- aindem rem illam exprim entia: Matth, cap. cit. v. 2j.<W
KÔhûûS vtKh tries iia e Å sv a sT O ii i i s rrjv ß o ic fc lo c v r m
ùçct-w v , & apud Marc. , per exclamationem , v. 23.
v u s &)<TKCÅ<iCS 01 TCO 'XÇYIIXCCTCC t'xOVTSS ilS T. ßcttTlK,
T. ©fS it<reÀevacvTcci omniumque apertiffime v. fq. noos $vtmKov
t e i , T 8 S 7re7ic& cT o cç t e ) r o is x ^ /a o c jiv iis
r. ßcocriA. r ,
Qe$ itaeÀ&e7v. Quid 3liud hæc indicant, quam divitem, non D E O , fed opibus confifum, gratiæ gloriæque cœ- ïeftis confortem evadere non pofïe? Facilius, quain ta lis quis regnum D. ingrediatur, per foramen acus trans« ‘iturus dicitur camelus j quod quidem pofterius, tantum abeft, ut fit ev*C7T0V, u t potius exfiftat Avcctav n . Nam quæ , quæfo, proportio iftius exilis in aou aperturæ & meatus anguftioris, parvulo infe&o vix fatis pervii, ad vaftam molem ac menfuram camelini corporis ? Kequ^Aov enim animantem heic intelligi contendimus, fnduéti non tam fummoruni auctoritate interpretum, quam vulgatis« fimo apud feriptores, c* Facros 8e profanos, ufu vocabuli, conflantem hunc & follemnem fignificatum fervantis- Rem præfentem illuftrat aliud didum Chrifti
! atque illud etiam hyperbolicum , Matth. XXIII. 24. quo Pharifæi, q u i, cum in externis ac fpeciofis operibus le ves quoque minutias fed arentur, r d ß ^ v re ^u rS Ures g ravioris momenti miffas faciebant, dicuntur
tä^cnts TCV Kûévcc7FX$ T*]v ès XCCfAyjÅCV tt0trct7slvcVT(S , pereo»
lautes culicem, camelum vero deglutientes, f. uno quafi hauftu abforbentes. A dm ittitur heic ftudio, ut in h y- perbolis fieri fvevit, comparatio magnam inter beftiam .parvulumque infe&um ; quemadmodum & priori loco ma
ximum inter corpus cam eli, minimamque viam , qua fit transeundum. Similiter in adagiis Hebraeorum pariter & Arabum aliis, ad grandiorem quamcunque inolem adum brandam» vel Cameli vel Elepbantit fieri m entionem , docti viri obfervarunr. In primis in qfu Judæis fuit p ro verbium, ja&ari folitum in GaliJæos (quos , tamquam ve cordes, contemtim a ceteris Judaeis habitos fuifle, vel e S. Cod. N. F. notum e ft): Galilœus camelttm per fo r a - meti acus ire jubet. Confr. HUG. G R O T IU M in erit. Sacr. ad h. I C H R IST. SC H O E T TG E N IU M in N. Lex, L1GHTFOOT. in hör. Hebr. V O RSTIU M in adag.Sacr. Unde colligimus, fan<ftiflimum Servatorem , cum Judæis colloqvutum , dicendi formam inter ipfos ufitatam adhi- fcuifle. Itaque non eft, quod, a confveta koc^Kh figni- ficatione recedentes, novam adm ittam us, eamque Grae^ èis Au&oribus plane inauditam 5 qualem tem ere admit tu n t, qui Kcc/xrjKov idem heic efTe vo lu n t, quod SUIDÆ in Lexico eft m p fto c , h. e, rudentem five aneorarium funem y qui nautis eft in ufu. Hos autem id unum præ- cipue adducit, ut n o v atu rian t, quod videatur ipfis ad- eommodatior ad rçv7tY\\xct ÇoiCplUos dvotXoylcc craftioris il
lius funis nautici, qui tenuiori filo* *** foramen aciculat inferi folito, tacite heic Apponatur ; cum ex adverfo nulla ratione quadret ad acum ku/jiyiKos animal. Sed ve ro ex iis, quæ fu pra diximus, fatis p a te t, foramini acus
exiguo opponi ingentem cameli m olem ; arque fic h^ecad fe invicem qo ld rare, in quantum fit opus in hyperbola, quæ fæpe a propiori analogia recedére amat. Sed & pau ciores illi interprétöm , q u i, T H E QFH Y L ACTUUM Au*
aem laudantes , fine idonei cujusdam fcriptorts G ræ e i auétoritate mptyÅov pro fund acceperunt, a Servatore heic Inferri ro ùtivocrov, & vTreßchw adhiberi nobis largiun tu r : quibus vero n o s , animal intelligentes, nihil viciffim largiendum ducimus.
In verbis Chrifti ad hypocritas M atth. VII. 3. (eq. Luc. VI. 4 i.fq q . r $ vcc^et, quod quis videt in alieno oculo, Opponitur y Jv ra> làiœ cÇ&ahpa) icxof, quam idem itle non anim advertit. KocçÇ>cs Çocrso ru Kccç<f)e<&xt) paleam n o ta t, aridamve t f levem (lipulam , qualem capere queat oculus. bonos autem (ttuçco ro rcc eiti n b e t a
/3
ocçyi) trabs eft five tiçn u m , quale, vel in ftruétura & contignatio ne aedium, vel in obfirmandis p o rtis, adhibere moris fuit, Et fic facile p a te t, proprie loquendo r>jv dWv in oculo g e- ftari non pofTe. Aperflflimus autem eft v-neföohys hujus uvfynritjs fenfus. Innuit Se.rVator, oculatifiimos efie homi nes in animadvertendis vel levioribus aliorum vitiis, qvum ad fua ipforum erratäT m ulto graviflima cæcutiant. Itaque Eeic maximo cum pondere JW<r, ad ro *ccç(pos comparata, gravitatem adumbrat immanium errorum , quos ipG fibi facile Ignofcant rigi 'Iffimi cülpæ alienae judices. Nimiru m , hunc efie ingenii humani morbum» monuerunt & <|>rofani fapientes. ita M ENANDER :
Art arris tvuev' hs ro v uberent &o(bcL
. \ V\\ c / . / .
Avra de o6pccçrxvo)/T€S u yivoixrKOptv.
In praecepto Chrifti M atth. V. 29. 30. ro èjÇaiçeïv rev 'ttpbtchfxov Toy iïej-ioy, ^ rè srM,07treiv rrjv èe£rxv %e7ç a , non
aliud effe, quam pravam çompefeere e m b u cujus v eL * (ufcitandæ, vel ad externum attuin illicitum provehendae, organa funt corporis humani membra > ttque in his oculi * & manus > optime docent hujus loci interpretes, cfr. verf.
praeced» Itaque ,ubi eo fenfu jubetur quis eruere oculum, m anunm abfcindere, neceffum e ft, ut heic admittamus eiihnen aliquod a c folito excelfiu* feftlgium tropicae d
-tflonîis : ‘quod etiam occurrit cap. XVIII. 8,Ta* M arc. IX. 4 2 , fq.. ubi ceteris additur cctcokotcteiv rov ttcJoc couru ( tqy cy.xvicAÅl&vrcc) k. r . A. ex quorum locorum contextu li q u e t, tropo altius adfurgente- innui * quantopere fint v i tanda T00 cxccvïïctÂcc.
Neque admodum diverfa eft indoles m onitorum ,qui bus Servator exercitio juris talionis opponjt fummam. moderationem animi & patientiam , in homines inim i cos & injurios declarandam, ita u t acerbo odio ac v in d i c te cupidini nihil relinquatur loci; M atth. V. 3p, fqq. Luc. VI. 29. Quippe quod proprie ac (impliciter PA U LO d i citur & PETRO Rom. XII. 17 fq, 1 Theft. V. i f . fq< i Petr. III. p. fxccKçc&v/ji€7v‘ (xtiïïev} jtfjXKov olvri xotxtt ceno* iïidc) ai' prj tctiirèc ey2iKs7v fxrj vix.»&an »jW tS kcckx, clfo-co
vtxôiv tv r Z c c y x S Z t c x & x o v e K . r . A. idem eft, quod M atth. & LUC. 11. CC. T V $067Ft£oVTi ( TWTTTOVTi ) U f £71} Tvjv Å efyctV
ffw/cvcc , ççéÇeiv ( 7raç£%eiv ) ^ rrjv côÂrjv. r Z S e h c v r t %/- v Z m Äuße7v, cityihcci A r o Ifxocrtcv. k, r. A. id e f t, ipfo Ibid. interprete fandiïfim o Servatore ccyx7T.cov rès è%-
S p ç xj ccyotåoTiomy, vide inprim is apud IjU Ç A.M , quæ Jocum noftrum proxime antecedunt & fujjfeqvuntur. Vi
delicet , æquo potius animo vel graviflîmas perferre in jurias, quam ex jure talionis a g e re , Chriftiani amoris el}$ quomodo & hæe loca exponit A U G U ST IN U S .
Matth. XVII. 20. cum tcorxcc aivcc7reucy (o /jungort-
jfov ist TfotvTuv rZy. 07T8(>fjiclraw, C. XIII, 32. ) L e. cum
granulo & femine omnium minutiflimo confertur vel tantillum fidei m iraculote, quod Ec tamen fatis futurum vel monti ex d io loco in d w n transmovendo. Ubi Ser vatorem » in exprobranda difcipulis u7ridot, comparatio
nis formam , eamque ab hyperbole non alie nam , adhibere exiftimamus. ïÿçtf flu x isti 9 quam C hri-
ftus hac comparatione fignificar, ejus eft menfuræ, u t quibuicunque miraculis T uftidat, use epi ^ ^ d v e i v . ad
^uam rem 7rd<ruv tjjV wVjv requirit PA U LU S t Cor. XIII* 2. ,
Dicie? in claufula evangelii JO H A N N ES XXI. 2 f, praeter hæfc , quæ expolita jam e ra n t, exliftere & alia inulta Sandtiflimi Servatoris fadla , drivoc,, inq u it, tdv yçctÇiyrcit jcaS-’ ev, èiïè dvrov oi/ucct rov y.cg\åov %ca^Y\Gcci r d
yçotQofJtsvcc ßißhlcc. Conjedlura G R O T I I , CLÉRICI y
PFAFFIl , & (i qui alii fuerint o/jttytjtpot, qui JO H a N * N I poiiremam evangelii fui partem abjudicant, port obi tum ejus ab ecclefia Ephefina adjectam fiifpicati, tem era ria nobis videtur & tarn debili nixa fundam ento, ut ope- rofius eam refellere e re vix Fit futurum. Nos potius ad ienfum loci præfentis exponendum pergimus. Inter pretum quidam , vitaturi forfan hyperbolen , per rov KOGfxov metonymice homines intelligi v o lu n t, atque infu- p er ro yp fio n i non ad fpatium lo c i, fed ad animum me taphorice referunt ; ut lenfus evadat : f e r e , ut ne capiant quidem homines , h. e. jntelligendo non adfequantur fe r i- pros libros , puta hot-urn m ateriam , to t didta fadtaque ^C H R IS T I, to t conciones, tot miracula. Aliis placuit ro
ypçelv æquipollere he|e r f (ut fit fenfus: horni»
nes non recepturos i flu omnia & adprobaturos, f. his non habituros fidem :) quorfum pertinet locus IIC o r. V‘H. 2. Q uod ad has adtinet interpretandi v ias, non minus im becilla eft mens humana in capiendis & comprehendendis * lis , quæ jam a JOHANNE feripta e ra n t, atque in h is , quæ feribenda fupereffent î nec facile in his., quam iti illis admittendis credendisque , vel tardior fatura vel prom tior. Præftat ro yp>$<reu (a nomine %<%«, vel (>cc ) accipere heic de capacitate loci s quam fæpe alias notat illud verbum, v. c. M^rc IL 2 . ptiv.trt
k. r. A. & apud JOHANN EM noftrum II 6. vfylcCl %üd-
(ßaai dvoc f/erçtirdi- Juo rj rçe7ç, Nt-que profani Græct
iliter« THUCYDIL), Lib, II. cvK i%dgq<Te £vve?\Sovrus *}
mcXis' 8e ARISTOPHAN. in A. ?£ x°* s xuçiï&ui. &o. Ifaque fic convertimus poftremum Evangelii JO - H A NNÆI verfum: funt ver o etiam alia multa qua fe c it JESUS ; qu<e ßgillatim ß defcribantur , tie ipjum quidem mundum opinor capere poflfe (capturum effe) h - Iros , qui Jcriberentur. Nempe doçiçcv x<u$<Tca , per enallagen non infuetam , commode heic reddi queat per futurum tempus. Sic autem In propatulo eft 8c hyperbole , & quid ea fignificetur : non caperet orbis fcribendorum copiam , five molem non caperet libro rum , quibus omnia 8c fingula CH RISTI di&a fa&aque comprehenderentur. Quo ipfo defignatur miraculorum ceterorumque CHRISTI fa<ftorum> quae in hiftoria Ev- smgelica non recenfentur » numerus ingens arque im- menfa copia, qua: pluribus libris fcecundiflimam fubmi- niftratura effet materiam 8t argum entum non facile ex hauriendum.
Qute adtulimus , exempla uberius explanare, atque his» u t in animo nobis e ra t, alia plura fuperaddere, præfentis temporis prohibent anguftiae. Interim inno- xium tentamen noftrum , argumenti falthn nobilitate
commendabile futurum , benignus accipe, Lcétor Erudite ; 8c nobiscum defer
