Dissertatio ethica de virtute intentionis, quam, ex consensu amplis. Facult. Philosoph. in illustri Academia Upsaliensi, sub præsidio ... Laurentii Arrhenii ... publicæ candidorum venilationi modeste submittit ... Petrus Tryseen, O-Gothus. in audit. Gusta

a F. F £>. S.

DISSERTATIO ETHICA,

DE

V I R T U T E

INTE NTIO MIS,

Quam,

Ex confenfu Amplif. Facult. Philofoph

in llktflri Academia Vpfalienjt}

Sue PRflaSIDIO VIRI CLARISSIMl

DN+ LAU RE NT II

ARRHEN1I,

Hiftor. Profefî Reg. & Ord.

Tublicœ Candiclor um ventilatkmi modefle fubmittit

S:^: R:je Mms Alumnus

PETRUS TRYSEEÎST

O Gothus.

ïh Audit. Guß av. Maj. di* Vit Febr*

An fi i MDCCXIX.

horisante meridiem fo itis.

Ups _alije, typis Wernerianis,

S:« R:« M:tis

MAGNffi FIDEI VIRO,

REGERE MDISil MO

PATRI ac DOMINO

M.TOESTANO RUDEEN,

Diœcefeos Line. EPISCOPO Eminentiflimo,

Confiftorii ibidem PRiESIDI Graviffimo,

Regii Gymnafii, & Scholaruni

per O-Gothiam, EPHO

RO Ampliffimo,

MAECENATI MAXIMQ*

AD, VêNSRANDE PATER. limina fiflo, foetum tu A

Quem minime velat palla rubere niteriS.

Qu a lis at eß Patrie faciès, eß talis & Uli Veßis, id eß trißis, lugubris atque nigra.

Nec fatis ipfa placent, por is eß qua funder

verba £ Sunt bec trißitie lucida ßgna Tibi.

Att amen baud dubito mer it um Tibi ßß ert

fruBum :

Sufcipe primitias bas Heliconiadum.

Sufipe ^, valde precor , MAiCENAS ment à

benigne :

Nec tam quoâ > quam qua, refpice, ^men*

te _, fer o.

Lata favere canitGothicis Te farna Camenist

Ut mihi idem facias fupplice 'Voce rogo.

Cujus ndn dubitts, reliquis cum concind

Got t bis i

O VICEAT RUDE EN, TER VALSAT*

Oys DIU!

REVERENDISSlMl Dn. PATRIS

Cnltor h*umtUimu*

P. Tryféen*

Nobilijßmo VI 110

d» benedicto ekermann,

Supremi Dicaiterii Gothici AD-

SESSORI confultifiimo, PA- TRONO Propenfiflimo. ^*

Plur, Rev er. atque Prœclarijfimis

Dn. magistris,

Florentiflimi Gymnafii Line. LEi CTORIßUS Laudatiffimis, Con-

liftorii ADSESSORIBUS *.

quiflimis, Promotoribus exoptatiflimis.

Sumite, Patres Atque Patrom, jQuodfer ^{o mmus >}

Sit leve quamvis ^, Proute fer ena,

Quam bonitatem

NobilixT. Max. Rev. atque

Max. Rever. aîqtte Amplifpm o Domho,

3 Mag T H Ö M iE IHR E.

> Diœcefeos Lincop. ARCHI-PRiE-

POS1TO longe meritijffimo, Con-

fiftorii ADSESSORI Primario,

Prorriorori Defideratiflimo.

Plur, Rev er endo VIR O,

, Dn. T O N JE

"

USDORPHIO,

E\ PASTORI in 6c got meritis-

i- fimo, ob bénéficia plane pater- na, filialireverentiajugiter

colendo.

Devenerabor Dum licet uti Celere vita.

Atque precabor »

Üt bene Vobis Omma cédant.

ne Plur. Rev. N. Veftrorum

Ctiltor indefeJpM

P. T.

Reverenâo atque Doäijßm Dn. johanni

agrelio,

V. D, Comminiftro in -iSorq &£ot vigilantiffimo, Patri cariffimo,

honoratiffimo.

EN! Muja Tibi t pagellas animo paucas ) PATER parato Alme ^> noßra

Tert, pre cet mu It as quoque pergit illa

Turniere _j fumas*

Quo t mihi femper bona praßitiBi ^,

O PATER _y dicet mea non Thalia :

Namque quod ^certe mihi contutiHi,

Pr&valct ori.

Public 0 quod jam quo que teflor hoc ^ce J

Et Tibi grates habeo decentes ^:

Aft Dcum multts onerabo votis,

Refferat tpfel Cariffimo atque Honoratiffimo

Dn, Patri

O b Je quentiffimut filiuS

Pet, Tryféetu

Ad

Qrnatiffimum atque FolitiJJimum

Dominum Rejpondentem,

PETKUM TRYSEEN,

Diiïertationis hujus au&orem,

QUamvis hominis vires ^{Cas in bono} valde diminutas congenj*

efle, fatendumfit; attamen adhuc aliquasfupereiïeconfiât: quibus in

vita fociali, non modo ad fui confer-

vationem rite inftituendam, fed &

aliorum hominum vel utilitatenu,

promovendam,vel perniciem aver-

tendam, aptiffimus reddatur. Imo

tanta eft ha?cnatura? vis, utnonfo- lummodo ^ex aâionibus illius ex-

ternis eluceat; verum etiam folain-

tentione manifefto fe prodat Ha?c

vero quomodo & quatenus a&io-

nem reddere bona vel mala valeac, egregieTu, PolitiflimeDomine-,,

inhacce tuadifIertatione,monftras:

Ut ejus rei notitiam inde qui vis ad-

tentusle&or _, haurire poffit foli-

dam. Cum igitur me non fugit,

quantum laboris, _quantumque vi- giliarum, materiae tam fueciofœ e-

laborandaî impenderis^ pro ami-

citiae officio, quo Tibi obftri&us fum, occafionem datam negligere nonpotui, quin paucis hifce&gau- dium, quo afficior ^, teftarer, &

Tibi fimul fru du m lludiorum gra- tularer lcctiffimurn. Gratulor ita- que Tibi non vulgares in artibusli-

beralibus profe&us, quorum docu-

mentum fatis evidens hsc egregia

tuadifïertatio pr^üat: gratulor Tb

bi fingularem ingeniidexteritatem;

cujus eö major laus Te manebit, quo difficilior Tibi hifce calamitot fis temporibus emergendi occafio

fuit. Madè hoc _virtutis ftudio, hac laudabiliintentione : egocerte pol-

liceri poflum ^, Te ftudiorum & la- borummeffem olimcolle&urum u'

berrimam : quam utfupremum Nu'

men Tibi largiatur, mearum erit partium femper precari. Vale Sc

fave

lui ßudio(i(fimO

P. C.

I. N. J.

§. i.

Lurimas hôminî, pr&

ceteris creaturis» o- mnium bonorum au*

dor contulit dotes _; quas inter màximo

eminet rationalis ani*

mus. Hoc enim, ju- dkre Cicerone Parad» t. c. 4: nihil efi prtßantius, neque divinius. ConceflÏÉ

àutem hominiadeo divinarn praerogati-

vam fupremum numen, ut ejus bene- ficio _aptus eilet adipfum honorandum,

& iocictatem cum fui iîmilibus colen*

dam» Quorum lîlud minime redo freiet, _{hocraro, fi} aliud externis fignis

ptae fe ferat, aliud ^animo Volutet. A*

fiimi intentioeft, _quam circa fingulas

a&iones fpedat Deus, immo quam (pé¬

dant etiam homines, quatenus illa ex

circumftantiis _patefcit. Nullamqvc a*

A dionem

I

dtionem probabitDeus,quam nonpro- duxit bona intention neccommuniter homo probabit, (i qualitatem intentio-

nis noverit. Adeout intentio fitquafi

forma adlionis, cujus refpedhi fœpc

habetur vel bona velmala. Ego tan-

tam intentionis vim perpendens, ope-

rx pretium fperabam futurum, fi pa-

gellas aliquot de VIRTUTE INTEN¬

TIONIS publice ventilandas exhibe-

rem _, ut fic mihi daretur occafio, ^rem hane penitius intelligendi. Quod quo- que, B* L. tuo fretus favore, facere non dubito.

§. II.

Ceterum, antequamad materia traéö'

"Honem propius ^me conferam, in limi¬

ne quafi hujus differtatiunculae , ipfain- fcriptionis vocabula explanare lubet,

Horum prius eftVIRTUTlS,quam a Vin appellatam cfle dicitCic. Tufc- Quacft.'

1» 11, c. 18? quoniam viri propria maxi¬

me efi: fortitudo* Sumitur autem (0

pro Fortitudine, ut apudTerent.Eun.

adl. IV, fc. 7, V, 8 î Egonéimper/ttorU vif"

tut em noverxm, Ö' vim mihtum? (z)pt°

HABITU ANIMI rationi confentaneo >

Uti définit Cicero De Jnvent.l. ⁱ

(3;Pr0

3

($) _pro DEA BELLORUM, de qua vi-

deatur La&antius I. i.e. zi. (4) déno¬

tât VIM, quaealieuirei ineft, idque vel

naturaliter, ut apud Cic. ï. v. de Fin.

Atque in fenfihw quoque efi fua cuique vir-

tusi vel morahter, ut Ii dixero ^; Ea vir-

tus erat fermonis ejus, ut pertraheret

omnes auditores in ipfius ^amorem. II-

lud autem ₉ quod nos heic innuimus

per VIRTllTEM, faepe feriptores ef-

ferunt _per vim, ejfficaciam atque valorem»

Adeo ut VIRTUS hoc loco nobis fit EF-

FlCACIA, _{quae ex} variis circumftantiii

alicui a&ioni velfermoni ineffe con*

eipitur.

$. III.

Vocabulum INTENTIONIS pau-

]o difficiliorisindaginis eft; quapropter

in ejus wcuajohoyictg involucra adeurate inquirere conabimur. Etquidem ad stv- fioÀoyUi/ quod fpetfiat, dicunt Magirus

mLexicofuo Philologico, & Pafor in

opere majori, vocem INTENTIONIS

fundamentum fuae derivationis debere hebrcEas radici intendit ; unde

per metathefin Üterarum grxc'irtiveo ha- bent, quod latini gratifiantes per tendê

verterunt. A t endo per compofitio-

A 1 ner»

nem habetur ïntendo, & hinc demum fit intentio.

§. IV.

ÖpowySictv inveftiganti vocabuli IN*

TENTIONIS, multce ejus ^occurrunt fignificationes. (i) Novimus illud ^ac- cipi pro MOTU _quodam PHYSICO, ut fit a&io intendentis>& paflio intenti.Sic Columella nerv or UM intentionens pofuit, I.vi,ct6, (2) Sumiturpro ORATIONE, qua cuidam coram fenatu objicitur, quod hoc aut illud', a lege mandatum

vel interdiélum,omiferitlive fecerit,u*

ti apud Ciceronem de Inventione J.r.

p.m. 83 * Siigitur conftitutio, & ipfa

■pärs ejus j intentionis dapulfio eft : delibe-

ratio & âemonftratio, neque conftitutio ,

neque pars conflit utionis eft, placet autem

ipft (Hermagoras) intentionis ef]e depul' ftonem. ($) Ufî funt ^etiam fcriptores

pro DILIGENTIA ^, in _qua fignificatio-

ne occurrit apud Plinium, ubi de Phi- lomela hunc inmodum loquitur ^.♦ M- dit difcipula intcntione magna, & reddit >

I. x, c. 2p-, v.7« item apud Quint.I.iv,c.r*

V. 41 .* Recens audientium intentio. (4) Interdum idem eft atque AUGMFN- TUM PRETII, quod conftituitur circa

res

s

res in commercium venientes. Pufend.

de J. N.& G. 1. v. c. i. §.6, fic habet : Ad intentionem pretii inprimis facit raricas.

(y) Notum quoque eft vocem hanc fepe adhiberipro ACTU VOLUNTA- TIS; quod etiam indicant verba Plin:

in Paneg. Trajanic, 78 ; H*c nempe in- tentiotuaefif ut libertatem revoces at que rettucas. Atque hic fignificatus infcri- ptioni hujus dißertatiunculae refpondet.

V.

Pro vocabulo INTENTIONIS in

Co fignificatus quo ego id? fecundum ufurpationem Ethicorum, heic adhi- beo, _paffim apud fcriptores legimuste-

quentia ejus pwovuptct : ( 1 ) VOLUNTA- tem» Cicero de Orat. 1, i i,c. 17. di-

XIt habere voluntatem nocendi- EtNepos

in vita Lyfandri c. 1 : Vi dit autem , nifi in

to occultäffet voluntatem, futurum ut Tbaßi dilabercntur &c. (l) PROPOSlTUMj

ut legere pofiTumus apud Pufend. de O.

H. & C. 1. i, c. i o, § p : — ß innocent pro*

ttgendut, ^— aut malum propofitum alte-

titts intervertendum — fabulis in ßratage*

nuitis vicem illudamus. (3) MENTEMj quemadmodum apud Nepotem in vita Cononis c. 4 ^: Hac ^mente magnavn eon-

A ₃ trahunt

6

trahuntclaffem* (4) Juî. Caefar l.i

v.4: de B. G. CONSILIUM vocat, di-

cens; Ibi vadis repertis, partent fuarum copiarum transducere funt conati ; eo confi-

Ho, ut, fi poffent , caßellum, cui prœcrat Gf Tit ur iu ^s legat us, expugnarent,pontem- que interfcinderent, ()) Seneca pro i»'

tentione ANIMUM ponit, tdicendo :

Non ergo eft beneficium fera auxilium i mi¬

nime : quia nec voluitfacere, nec benefacien-

di animofecit, l.u, c, tp. de beneficiis*

(6) Graeci 7rçod,içe<rii>, appellant; quam

vocem Rcchenb. in Lin. Phil. Civ mu- tuatarn atque mutatam infert part.prim.

C. ï J , ubi dicit ^: Ad Uftonem veto, ut crimen habeatur, requiritur, ut Ledens ex proareft & confilio deftinato alters nocendi

t ger it %

§

/ VI.

Ad ovopcctjoXoyictv vocabuli intentio-

nis quae fpeélant, ⁱⁿ illa inquifivirrms j fequitur ut progrediamur ad

Aoy'idf, in qua convenit primum, ut

tradatur ipfa Definitio. £y?igitur INTEN¬

TIO, definiente Pufend. (l.i.c.4.

de J. actus voluntatis elicitutt

quo illa ejficaciter fer tur in finem abfentem, êumque a Elu producere aut con fequi nit''

tur.

7

tur. Genus definitionis ponitur hic ^a-

ttui, non quidem phyfice loqucndo ;

quippe qui ^non eft qualis equi curfus a termino a quo,ad terminumad quem:

fed etbice, quo intelligitur talis adus, qualem de immateriahs animas opera- tione concipere poftumus Differenz

tu defumitur a fubjeiïo, quod eft Folnn-

tas, qua differt hic adus ab ejusmodi

adibus, qui producuntur aliis rebus

mediantibus, quibus animas rationalis

facultates negative abfunt. Deinceps

VOCatwr atttu elicitus, ad fpecialem diffe-

rentiam avoluntatis adibus imperatis.

Denique dicebam cum Pufendorfio,

effe _{aïïum, que} voluntas efficaciter fertur

in fine m abfentem : hocenimeft volun-

tatis elicitiadus proprium 5 atimperati

rem efFicere, ut voluntas fine obtento

fruatur.

§. VII.

His jam praemiftis, Virtutetn intention

fis penitius indagare lubet; quocirca deprehendentes duplex efte forum, ubi

cenfurantur adiones hominum, divi¬

num & humanuni, congruum ftatuimus

intentionis Virtutem? ad reddendam adionem aliquam bonam vel malam,

A 4 dupliciter

Hupî'icker confïderari; prius quidenu

qua Deum, refped;u fori divini, & de- Inde _qua homines refpedtu fori humani«

Quod ad Deum fpedat, inprirnis ca-

vendum, ^ne aliquo ^errore obdufta fit

intentio noftra. Non enim fuccede- ret, fi quis vellet colere Deum, & ne- fciret _quem Deum crederet, & _quomo- do illum coleret. Qu um ad çonftitu*

tionem operis theologice boni, noru.

fufïiciat bona intentio agentis; fed re-

quiratur praeterea, utinfeopus fit re-

Aum, & cum lege divina conforme.

§. VIII.

Nec fafficitcuidam, quod fciat quem

& quomodo debeat divino honore af*

fïcere,, nifi juxta in colendo bona _5T£»' Mçtaiç adfit. Novimus etenim ex ipfo

rationis lumine, Deum, qui animam homini indidit, adeo fapientem e(fo*

Ut bonae intentionis flmulatione falli nqn poffit, quinipfam intentionem in-

terius fpe&et. Cainus accedebat ad facrificandumDeo _{vero, aeque} acAbel»

fed non a:que pia intentione j quod fymbolum ejus fatisindicat: Sacrificabo

maerum, ne* dabo pingue factum, Reve-

rendifT. Bençz. hilU Eccl. p. m, i8« Un~

de fadum eft, ut ejus hoftiaDeo dis- pliceret. Rede _ergo Bernhardus dej>

Pra»cept. & Difpenfat. Bonum (qua con-

formitatem cum iege) ob intentionempra;

VAm condemnari. Summa ergo cura vi- gilandum eft, ne, vel bonis opcribus îerviens, ^mens _{reproba intentione pol-}

luatur. Nam

Si Deut efi animuf nobis ut c armin a dicuttt,

Uic tibi pracipue fit pura mente colendm.

Catol. i.Difticho 1.

IX.

Diximus, bonam hominis intentio¬

nem in Deo colendo, ejus non effo

virtutis, ut valeat reddere illamadio-

nem bonam , nifi reda de ipfo ipfius-

quecultu notifia nitatur. Ex hisvero

conjundis devoti geftus, interni cul-

tus indices, neceflfario proveniunk Quando enim intelledus rede infor¬

matus de Deo, ipfum apprehendit tan-

^uamaudorem &datorem omnium bo-»

n°rum nature, gratiae & glorian ^j tan- Suam principium &finem omnium re- rurn? tanquam ornnifcium, _omnipo¬

tentem , omnipraefentem &fumme mi- 'ericordem ; & voluntas intenditur ad

^rcdeudum & fperandum in ipfum, ab

A _j intei-

ÏO

intelledu redeapprehenfum, atquead

eundem rede diligendum; tune exter¬

na quoque indicia bonam inten^»tio-

nem eonfequuntur, quae eandem ex- primunt.

§.m X.

Heic non immerito quaerere quis pot- erit, an isi qui Deum quendamfidi-

tium verum e(Te autumat, peceet, fi

hune fuumDeum ^ex intentione contu-

meliofe habeat ? Ex mea na? fententia peccat, qui in perverfa religione eum>

quem pro fummo Numine habet, ex 5rçoeuçtffti contumelia afficit, aut ei fefc

opponit: religio enim qualitatem in-

tentionis haudquaquam immutat : Ted

mala intentio eft mala, &bona eft bo¬

na, in quacunque demum religione au- dorejus degat.

§. XI.

Peccare illos, qui ex intentione De¬

um fiditium, quem verum e(Te credunt,

contumelia afficiunt> me non temere affirmaffe fpero. Patefcit nimirumex- emplis, Deum etiam hos, ob inten*

tionis iniquitatem, feveritfimc puni*

vifle : quod ipfumprocul dubio eftar-

gumentum commifii peeeatû Digna

II

funt le&u & confideratu, quae de mili-

tîbus Cambylis, immode Carnbyfe ^quo-

que ipfo, refert Juftin. 1. i, c, 9 : Cam- byfet^ inquit, ad Ammonü quoque nobi/ijß-

wwm templum expugnandum exercitum mittit, qui tempeßatibus & barenarum

molibus oppre [Jus interiit — ipfe gladto fua [ponte evaginato graviter vulneratus occu- huit. Nec huicexemplodiflimile eil, quod idem au&or habet alioin ioco,

ubi _narrat, Phocenfes,PhilomeIo _quo- dam duce, veluti Deo irafcentes,tem- plum ipfum Apollinis Delphis occu-

pafife. Inde auro & pecunia divites,

condu&o mercenario milite, intuliffe Thebanis bellum. Philomelum ipfum,

non multo poft in prœlio cadentem ^,

pcenas impio fangvine luiflTe. Phocen-

fes demum, in certamineadverfus Phi-

lippum, Macedonum regem, pcenas violatae religionis fangvine & caedibus

fuis pependilfe, 1. ^vtii,c. i«

§ XII.

Ut vero adhuc magis conftet, quan- tam vim atque virtutem in fe habeat intentionis qualitas, ad alicujus a&io-

nis vel fermonis bonitatem vel tnali-

tiam, videamus Felicis (Thefauri quas-

ftor

Il

ftor is erat apud Julianum ) fermonem

infe adiaphorum. Hicingratiam do-

mini fuiabnegavit veram, quam hau¬

ferat, religionem. Facftum eft autem»

dum in templo Hierofolymitano ob-

ambularet cumjuliano, &adhucuno>

ad diripienda iâcra vafa, eaque in do-

mus Juhani ornamentum transferenda,

Ut facrorum vaforum magnificentiam confpicatus diceret: ^{Ecce quam} fumptuo- fis väjts Maria filio minißretur ! Felix aU- tem derepente flagello cœlitus im- pacfto oppreflfus ^, fangvinem diesno- (ftesque ex ore fudit : quippe fangvis

ex omnibus undique corporis, utitadi-

cam, vafis, quibus continebatur, ad c-

am partem confluxit. Itaqve univerfo ejus fangvine ad hunc modum exhau- fto, ftatim extin&us eft. Theodorit I.j.

c. 11 & î 2. Vides heic virtutem inten- tionis ? Nonne poterit & Chriftianus Salvatorem Mariae filium appellare, &

ob id ipfum Deo minime difplicere,

modo fiat ex bono atque pio animo?

Id quod etiam facimus quotidic ex fymbolo.

§. XIII.

Quid Rex Jofïa ^, in religionem falfamj & in omnes res eidem infervi-

cntes

entes non eft aufus ? Juflît efferri e

templo Hierofolymitano omniailla in- ftrumenta, _quaeparata fuerant Baali &

luco, totique exercitui cœlorum ^; &

cremari extra urbem in agris Chidro-

nis- iReg i^v.4, s* Si conferamus hoc cum ils, _quas habcnturin §.xi. vi- detur certe atrociusillis. Et illa & hoc adverfus falfam religionem fada. Sed virtusdiverfas intentionis eft, _propter

quam hoc bonum, illa mala funt cen-

fenda. Jofia enim fecitex divino ze- lo atque inftindu, adeoque non ^nifi bene _Voluntatem feu intentionenu nifi refpexeris, ^non redum de adione judicium ferre poteris.

§> XIV.

Breviter jam &, ut arbitror, _per- fpicue _propofîto, quantum moment!

adferat intentionis qualitas ad redden- darh adionem aliquambonam vel ^ma-

'ani) qua forum divinum ^: proximum cd:, ut oftendam _quanta fît ^virtus in¬

tentionis refpetlu fort humant. Neque

er»im _convenit legi naturali, utcum ho- m'nibus _{non bona intentione} mus. Diditat certe natura? lex ntmi- aga-

*>m ejje U den dum _; quod decretum in-

ter

*4

ter alia, etiam hoc comprehenditprae-

ceptum : Ne mendacio alios decipia-

9ntu j quod fieri facile poteft, quando

cum animo fallendi aut fermone, aut aliis externis fignis , aliud fignificamus,

quam quod mente premimus. Quid ^e-

nun? Num fummus rerum opifexin*

didit hominibus aptitudinem addifcen-

darum lingvarum, aut etiam ufumex-

ternorum fignorum ipfis conceffit, ut

invicem nulla jufta de caufiafe decipc-

rent? Haudquaquam arbitror : Ted eum

in finem, ut beneficio fermonis & c-

jusmodi fignis alter, quoties intercffet,

in alterius notitiam cogitationes fuas

indicaret. Ver b a inventa (untf inquit

Cicero _pro A. Caecinna, ^non quaimpe-

dirent y fed qua indicarent voluntatew. Et quod Cicero in eo loco, de vero fermo¬

nis (eu verborum ufu dilfe. it, idetrij quoquede geftibus corporis, animiiu*

dicibus, non immeritoconcluderepos- fumus.

xv-

.

r

Quam deteftabile ergo crimen ht

intentio fallendi quemquam praeter me-

ritumi ^ex fine nominato & ^a Deo in-

tentopatefcit, Praeterea quoque exem-

pla

pla multa id ipfum nobis ob oculospo-

nere poffunt. Quam maxime deteftan-

dum pariter & exfcecrandum eftconfi- Jium, quale quondam fuit Iudimagiftri cujusdam Phalerii urbis in Hetruna, cu-

jusmeminitSabellicusl. X. Oppugna-

tiaFurio Camillo Phalifci, fuaipforum virtute, fimul & loci natura, quae mu- nitifîima _erat, bellum infigniter trahe- bant j multa Romanis fruftra tentan-

tibus. Interea temporis ludimagifter aliquando fub fpecie de^ambulationis

extra urbem feduxit principum filios ⁹

quos improvifos hofti fecum offert.

Adjungit quoque hinc fine dubio futu¬

rum, ut principes civitatis, defiderio carifïimorum pignorum, audores effent

ceteris civibus tradendas urbis. Sed ^a- verfatus proditoris animum Camillus, negat Romanos aftu potius, quam vir¬

tute _» bellare. Nudatum deinde &

vinchim adolefcentibus reddit, jubens

ut verberibus _atergo inflidisin urbem repellerent*

§. XVI.

Dicebam intentionem fallendi _quem«

quam praeter meritum deteftabile cri¬

men effe _j quoipfo tarnen illudindigi-

tatum

16

tatum noîo , non poffe nos hone-

ftc aliquid fimulare ad hoftem offen*

forem faîlendum. Nam qui non laces-

fitus turbåt (ocialitatem ₅ inter homi-

ncs maxime neceffariam, dignus eft

quem illi, quorum interrupit tranquil*

litatem , varia arte deludant. Quod in hujusmodi cafu vi obtineri nequit ^> do-

lo tentandum , quo bonis fua confiée

fecuritas. Unde & fapiens ilie Plato,

ubi de Jufio agit, dicit Mentiri, decipe*

re f hedere & ofjendere injuftum effe > ko- fies autem offcndereju/lum > ctj/imperfrAU-

des decipere. Vix ergo male fecit E- lifîa, dum fingens vultum decepit in- juriofum fratremPygmalionemj qui/pe impetrandi fummas Acerbasdivitiasige-

nerum fuum eundemque avunculurru

occidere non eratveritus; quique fi¬

ne mora manus violentas ad fororem quoque extenfurus videbatur. Hoc e-

nim in rerum ftatu proficuum neuti-

quam erat,peftîmo fratri veritatem c- loqui* fiquidem periculum imminebat

non opibus foïum ^> fed infuper, quac quibuslibet opibus charior erat, ipfi

vitas. Juft. 1.XVIII. c.4. Nam fie, quod

virtus erat _, degeneraret in Vitium ^*

quem-

*7

quemadmodiim/*^ v idemus tos dem aff?~

Btu , pro temporum forte, nunc vir tut es

efre, nunc vitia, ut loquitur Barclajus fub perfona Poliarchiin Argen. M. ^ci,

§. XVII.

Quin folent etjani interdum duces

rebus afflidis hilaritatem de induftria fimulare, & resadverfas fimulara laeti-

tia abfcondere; ne militum animi, fi fraftam ducis rnentem viderint, & i- pfi collabantur: Vejentibus olim &

Fidenatibus bellum gerentibus adver«

fus _Romanos &AIbanos» cumaliquan-

do certamen haberetur, Albani ^metu

& perfidia fenfim ad Fidenatium legio-

nem tranfeunt. Miraculum primo res vifaRomanis» qui proximi ftabant j ut videbant latera fua nudari fociorumdi- greflfu. Quo cognito Tullus, diflimu-

lans trepidationem , fimulansque ala-

critatem, fuos clara voce increpat, ut

hoftesetiamverbaejus exaudirent, di-

cens: î^îihil trepidatione opusefle: fuo juffu circumduci Albanum exercitum,

ut Fidenatium nuda terga invadat. Hinc Romanis accefiere animi ad ^eo acrius pugnandum, ratis rem fie fe habere »

tttaudiverantaRege* Terror vice ver-

B G*

18

fa ad hoftes tranfit, & magna pars Fi-

denatium, ne fubito Albanorum decur- fu ex collibus intercludantur ab oppi«

do, tergavertunt. Ceteri horumex- emplum fecuti, fuo pavore percellunt

quoque Vejentes, ita ut nec ipfi Ro¬

manorum ferre poflint impetum, fed

arma ja&antes vidoriam hofti relin- quant. Liv. 1.1.0.17.

§. XVIII.

A fimulationibus progredi lubet ad

fermones fimpliciores j circa _quos de- prehendere licet, intentionis di ver- fitatem ex eodem fermone diverfumj effe&um producere poffe. Is, qui

praeit juraturo verba, eaque in prima perfona concepta profert ^{> non} jurât:

fed alter,qui juraturi animo eadem ver¬

ba repetit, is utique jurât. En fingu-

larem intentionis efficaciam ! Hince- venit fcilicet, ut jusjurandum non ob¬

liget eum, qui illud alteri defert, at- que prior ei récitât : alter vero ex ju-

ramento procul dubio tcneatur, mo¬

do. fpeciem ferio juraturi prae fe ferat.

Qu£b nbi abeft, ibi nec valet juramen-

tum. Vid.Puf. de off. H.&CLi. c. n«

§< s» Reftifiime _ergo Cydippe, cui

Acoüh

.Acontius, utconjugemimpetrarct, an¬

te pedes porrmm projeceratcircumfcri-

ptum his;

Juro tibi fane per myfiica facra Diana , Me tibi venturam comitemy fponfamcf futu*

ram,

Ipfa enim, ledtis verfibus, inter aJia^,

haec refpondet:

Cogéré curpotius > quarmperfvadere v o leb as y Si pot er am audit a conditione c api?

Quid tibi nunc pro défi jurandiformulajurisy Lingvaque pr aj ent em teftificata De am ?

Quajurât, ment c fl : nil conjuravrmus illa,

Illa fidem dittit addere fola potefl.

Confilium prudensque animi (ententia juraty

Et nifl judicii vincula nulla valent•

Si tibi conjugium voltti promittere noflrunt y

Exige polliciti débita jura to ri :

Sed fi nil dedimus 7 prater fine pcElore vocem I

Verb a Juts fru fira viribus orba tenes.

Non _ego juravi : legi jurantia verba.

Vir mihi ^non iflo more legendus eras.

Decipe fie alias : fuccedat epiftola porno,

Si valet hoc : magnas divitü auf er opes.

ïac jurent reges Jua fe tibi regna daturos ;

Sit que tuum, toto quicquid in orbeplacet»

Qvid. Heroid. v. 130* &c.

§. XIX.

I o

T xöt.

Poterit alter alteri prodefle fuö fado?

& ^eo ipfo peccare, nifi fadum illud proveniatexanimo> qui propendetad praeftandam obedientiam legi. Nam ! quod nan bona intentione alii fecerisi

tibi imputabitur, proutimpulfus animi

ad agendum fuerit, ^non quomodo illi

evenerit. Illuftre eft: quod in hand fententiam habet Seneca Ëenef.l. ll*c«

ip* Tuber quid dm tyranni gladio div ißt •,

qui ad eut» occidendum venerat. Non i*

deo iÜi _tyranntts gråtits égit, quod rent^i quant medicàrum manus reformidaverant t | nocendo fanavit. Vides non efje magnum '

in ipfa re momentum. Quoniam non vi- !

detur dedijje ùeneficium 5 qui malo animù profuit. Caftts enim beneficium eft, homi*

nis injuria. Si igitur quis -id cafu •> aut ! praeter intentionem facit, _quod adob- temperandum legi facere debuitj re¬

de quidem egifïe dici potell eatenusi quatenus adio ejus legis praefcripto eft

conförmis,* non tarnen officio fuo fatis- feciiTe _{, aut} moraliter bene egiffie. Non

fecus acis, qui fortuita fclopeti displo-

fione avem dejecit, perite & artificiofe

jaculatus merito dici nequit, Pufend*

dej, N. &G.U. c. 7, §.

§. XX. 11

Àdhùc magis in disputationem venire poteft, annonejus .aftio haberi debeat bona, _qui nec circa agendum malam ha-

buit intentionem, neque ex débita cura,

cognofcendi Veras a&ionisfus circum- ftantias, quicquam neglexit, finihilo-

minus a lege dcfiexerit. Occafionerru judicandi de hac re, prasbebit nobis fe-

quens commentum. Denunciavit Ale-

xandro per literas Parmenio> non de- bere ipfum falutemfuam Philippocom-

mittere : hune mille ralentis a Dario, &

fpe nuptiarum fororis ejus. cfle corru- ptum Curt. UII.C. d. Pofito Philippum accepiffe pecunias, ulterius fingamus

illum binas habuifle fimiles lagenas ; ha-

rum alteri infudiße potibnem medica-

tam, qua regis morlÀim levaret. Poll

fidem vero pro pecuniis exutam, alte¬

ri lagens ^venenum immififie. Servum

Phiiippi ^, animadverfo fcelere, regis

fortuns mifertum , clam domino hane fepofuiße lagenam, &alteramin hujus locum furrogaiîe ; liberaturum fic & re¬

gis vitam, & domini fidem. Porro,

Philippum, ad regem aditurum., pœ- nituifie perfidi confilii, utmaluerit me-

dicatam, _{quam venenatam,} petionem regi dare; atque arreptalagena noxia,

B _} n _quam

■V*.

II

quam in faluti fbrse locum fuppoluerat

fervus _,venenum porrexifle Alexandro.

XXI.

Quasritur nunc merito, vaîuifîetne talis Philippi intentio ^, quatenus ipfa_>

bona fuit, nec, nifi ex ignorantia in- vincibili, enixa eft adionem legi con* f

trariam,prae[i:are ipfum a peccato immu¬

nem? Refpondeointentionem bonam,

& invincibilem ignorantiam ^, cauflae quidem agentis multum patrocinari ; fed tarnen neutiquam fufficere ^, adred-

dendam illam acfiionem bonam, quaein

fe vere mala eft _{5 cum} bonitas moralist non ab hominis intentione prœcife , fed a confor- ^■

mitatc cum IcgeprAterea dependeât, Itter.

Philofoph. Moral. l.II, ^c. quaeft.i.Nec largior bonam intentionem, ignoran-

tiae invincibili quoquc conjun&am,effi-

cacem fatis fuiffe,ad conftituendam _prae- di&äa&ione bonam, quatenuspraefcri-

pto legis divinae repugnat.Legis divinae,

dicebam,non praefcripto legis in genere.

Nam,fi aftio legi divinae fit congrua,etfi

non ex äffe refpondeat legibus civilibus;

tarnen refpedlu utriusqj legis habcda efl:

bona ₅ quod efficere tuncpoteftagentis

bona intentio,ignorantia legum civiliu

invineibili nixa. Si ergo quid in legi¬

bus

1

2*

busNeronis, minutiffime fcriptis, &

editiflimo loco fufpenfis, fuifiet prohi- bitum, quod licitum pronunciat legis-

lator omnium primus, certe non video, quin ^{, praeter} intentionen! contra id peccaffe, reputari debuiffet pro non_»

peccaflfe : fiquidem legis potioris, ratio potior eft habenda.

§. XXII.

Ad ulteriorem disquifitionem, po-

namus nominatum Philippum tenuiffe propofitum tollendi Alexandrum, &

infcium dedifie ipfi exeo, quod in me- dicamentum morbi diluerat. Circa_.

quem cafum videtur, rem le vius confi- deranti, nullam contraxifîe culpam* ^>

fiquidem utile ei dediiïet pharmacum-u

Illud aurem ut ftatuamus, prohibet o- mnino intentionis virtus. Dediffete- nim tunc rem effedlam animo regem

tollendi; quadecauffa, rede dicimus,

eum non liberum fuiffe ^a parricidio.

Potefi _namque Aliquis nocens ficri ^, quamvis

non nocuerit , ut egregie Seneca diffe¬

rens de fuo fapiente c. 7. Ex his >

qu^ dida funt, facile judicium erit, quas virtus intentionis fit, ad conftituendas alias quoque adiones bonas vel malas

Heic igitur fubfiftimus, referentes

SOLI DEO GLORIAM.

Doftiffimo Juveni

Dit. PETRO TRYSEEN,

TU nihil incipias, quam der is rem _{ante ;} perpen*

Neve malum facias, ut reputere h _onus;

Dum Tryjene mones ; non verodißbnct

napas;

Sic etenim myflis Jvadet Apollo fiiis,

gratulatur C. HULTMAN.

Honoratijjtmo Doäijjimo Dno PETRO TRYSEEN

Egregie difTerenti

do

VIRTUTE INTENT10NIS.

^Um>Tryfene,vaIet,monftras, inten-

tio quantum, Das fimul ingenii fplendida figna tui.

Sic ddflauäere voluit

MAGNUS G. MOBECK.