• No results found

PRATOR ROM

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "PRATOR ROM"

Copied!
44
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

"Μ ■

D. Α. G.

PRATOR

ROM Α Ν US,

Qö EM

Cum

confenfu Ampliff. ordinis Philofopb,

in Regio

Upfalienß Athenceo,

ΡRAESIDE

Rectore h.t. Magnifico

VIRO CELEBERRIMO,

DN.LAURENTIO

ARRHENIO,

Hift.Prof.

Reg.

&

Ord.

DISSERTATION Ε HISTORICA Leviter adumbratum ,

Candidorum oculis animkqut mpdeße exbibet

ALUMNUS PIPLRiANUS

SVENO

COLLIN,

ConstantisFilius,Ο Gothus^

In Audit. Guftav.^maj. d. 19. Martti

Horisante meridiem folitis

(2)

S:m R:a? M:tis

MAGN£ FIDEI VIRO,

Generofiflimo Nobilifimoque

DOMINO,

Dn, ER1C0

EHRENHIELM,

PATRON

O MAGNO.

Derborumflofculü ornatum, necdebitct

förtäljts

induflria

delineatum,

ad

Tu-um limen, Nobiiiflime Domine,

fonereandeö.

«S^

ah° hoc

non

fecerim ammo,quamut

exilehoc

opus-f«////»a quod (uo

nonpotefl,

TuiA

m-

plis-Supremi Dicafterii Regii

ADSESSORI Graviilimo,

Erecundi<efines

tranftliifle

me vereor , cum Pneto-rem hunc meum, nullu

(3)

pli^mi

Nomin

i

ς

Jplendore fulgeat>

& venerabundi mel animi altquod

ex-(let documentum, pi<e iemerttati veni-am (pero. Tanta enim a Te in me frofecla funt

beneficiajcum,

perjpaii·

umfereuniuslujlri, Tua5λκ/γλ omne

corruptionis

periculum

pojttas

divitias,

/i7/w/wio carifJimos,

infti-tutioni me&Jtmphcidemandajli, z//Te

fortun& me<ejecifje fundamenta

dicere

queam

Jtncere.

Sufcipe ergo

lucubra-tioneshafce leviffimas ,

pignus oblatas, fronteJerena. Meum

erit votis vacareindefinenter, ut

(um-mum Numen favöris ful radios tu Te

1smittat, quo a Te

reflexi,

clientum

Tuorum , quorum & ego, licet

Infi-, gratitudine tarnen pietateque in

Tenulltfecundus,

affhåasJpes

juagra-//(35 quandoque irradient.

Nobilifl. NorainisTui

devotiffimtu cukot SVENO COLLiN.

(4)

VIRO

Plurm. Rever.

Clarisßmo

Dn.

DåVIDI

PONT

IN,

VaiioriinTottmvöila vigilantiifimo Affini Honoratjflimo.

IN^rati hominis

poteft, qui vel

not

minimam

am

efjugere

praeter

vix

-mittit occajionem benefadoris )tit

no-men extollere, &

benignitatem

ejus

a-liqita ratione , β pari nequit,

repen-dere. Hujus ego mentor,

Ith

enter

volui concinnare Tibi, Affinis

Hono-ratiflime,munufculum,pro plurtmis in

me coUatk

beneficiis;

verum, eccequam

jtt exiguum. Reß)ice tarnen, orö,non

tam oblatum munus, offerentis animum, Tui venerationeplenum,

pro incolumitate tua uotaJemper

nun-cupantem calidifftma.

Plui\Revereudi Nominis Tui

obfervantigimtu cnitor

(5)

Confpe&us Tra&ationis.

J. I. Prooemumfiflit.

§. II. Judices Romanorum prxcipuos recenfet.

§. III. EtymologiamPrstoris^ quinam

fic

dith jmty exponit.

§· Quando primum inflitutus

fit

hic magiflratus, quomodo <& quo

ordine eleftus, it. quo annoρeti de*

bebet, memorat.

$. V, Numerum Pr&torum exbibet,

§.

VI Dijferentiam mimerumattingiU VII. Dignitatem

& inftgnia

Prae¬

torum mmßrat.

§. VIII. De Prätore urbano inJjbecie ejusqueedidti agit.

§. IX. Ejus officium continet.

§X. Locumyubi

judiciühabebatf

inquir'U §. XI. Tempus, f.

dies^qtiibus

exercuti

munus (uum3mdicat.

%. XII. De Pratoribusprovmaalibusf* Pwprxiorihus"paucaträdd»

(6)

t ' " ■ ϋ ) o ( fg: i. N. J.

$. I.

Elli

gloria

ut

in-ter omnes femper

eminuit Romana gens; fic, utasquis iloreretlegibus, fi-bi curae cordique

fuifle oppido

declaravit,

ne

fpiritu

careret civile corpus.

Hinc

haud

ignara, mortuurn

eile

corpus

fine_>

anima, mutam effe legem fine

ju-dice; immo &

imperft£tam

dex-tre regenda? civitati,

nifi iint viri,

virtute atque

do£trina

confpicui,

qui fua prudentia

legis

defeduirL*

impleant, rigorem

a-quitate

tem-perent, vigoremque

procurent,in

creandis magiftratibus ,

etjam

qui

huic parti fatisfacerent,

conftitue-re non neglexit. Quorum , cum

Praetores maxima?

dignitatisFuiiTe—»

depreheodantur,

libera

adhuc flau¬

(7)

re-te republica, operas pretium eiTe.»

duxi, inhisdefcribendis measqua-» lescunque ingenii vires periciitari.

Tuum itaque Candide

Le#or,am-bio favor em , ut & me, &

Praetio-rem me um oculis adfpicias

irretor-tis,

§·

II.

Ad Pr^toris tribunal antequam accedamus propius, fubfellia

reli-quorumjudicum

Romanorum,quo-rum opera 5c confilio in

dirimen-dis litibus ufus eft, Juftrare placet,

ut, illis cognitis , hunc noitrum

dignofcamus facilius. Juris jufti?

tiaeque cura inrepubh Rom.primis temporibus fuit apud

reges;deinde,

illis expulfis, apud coniules, quiin

horum fuccefleruntlocum: tandem

ad illos magiftratus,

quoshuicmu-neri praefecit populus, delata

eil.

Ex his primi fuerunt Praetor.es illi

duo, Urbanus, qui intercives, & Peregrinus, qui inter peregrinos jus diceret. Cum autem hi omni-A 2 felis

(8)

4 « )oi m

bus ii tibus vacarenon pofient, & unius hominis judicio atque

arbi-trio tanti momentires committere

tuturn non videretur, fa&um eft, ut fibi in auxilium legerentex illis ordmibus,apudq u osjudi cia eileηr,

bonoscordatoscß

viros,qui in

album

feu decurias relati, Judices feledti funt appellati, ex

quibus

Centum-Viros, Recuperatores atque

Judices

privaros (umferunt.

Horum

nu¬

merus non femper idem erat, ied

ftunc minor, nunc major,

pri-trium CCC, deinde lege fervilia_j

CCCCL fuerunt a).

Centumvtriapraetoribus eligeban-mr ex decuriisjudicum, utillo an¬

no.oaufiascentumviralesfecum

de-ciderent, & quidem tres-ex

fi.ngu-listribuhus (nara omnium tribuum cives fuHTe in albojudicum nemo

ambigit)

ut

indicat Feftus

a

pud

Pi-tifcurn: Cum ejjent Rom<e

XXXJ/tri-1ws, termexjwguiis tribubus funt e*

(9)

K jo ( SK 5

fuMt appellat't,& licet quinque amplius

fuerint, tarnenquo facilius nomhiarew·

tur,Centumvirijuntdidi b).

Poftcem-pora autem Augufti, crefeente^

centumviralis judicii an&oritate

propter graviflimas cauiTas, qu«

tum temporis eo difceptabantur,

ad CLXXX au&us eft eorurn nu¬

merus, & in quatuor conillia

di-ftributi funtc).

Recuperatores de rebus privatis reddendis recipiendiscß

cognofce-rent, cum fuperipfo

faÅo

incidiilet quasftio, & anfa&a eilet injuria d ). Judices privati di$i funt omnes

reliqui judices fele&i, non quod

magis eiTentprivati

homines,quarri

centumviri & recuperatores , fecf

ut ab illis diicernerentur, & quod

Centumviri per totum annum«#

cauiTas centumvirales, quas not«

& definit« erant, utpote de h«re?

ditate &c: cognofGerent. Ex his

dabat praetor

Titigantibus

tot,quo!

(10)

6 i ) o ( i

érant perfpicui & fcripci

juris,diju-dicarent, & compoiita illa lite»#,

ejusmodi cauifam

arnplius non

co-gnofcebant, nifi

prastoreiterumju-bente.

Decemviri fllitibus judicandis

aili-debant Praetori Urb.jadicium in»*

comitio exercenti, &de gravi qua-cunque caufla cognituro.

Etjam

in balilicis cum Judicium

centumvira-le habebatur, adfuerÄnt, fuffragia

collaturi, qua: Pratordeinde, ut»,

praffes,

pronunciabat, tefte

Theo-philo

apud

Graevium:

Habebatur

Rom<e covßlmm, aliquo die conventus pr<etore pro

tribunaU

jeden

te,

(fras-ßdentibus ei V fenatoribus & V

equi-tihus Romanis e).

Judices qiitsftionum ii

dem

fue· rutit in judicio publico, acDecem· viri in privato , de quibus plura

in§. VI. Fuerunt praeterea alii

judiees Rötr.a:, ut Odiles curu-les, Odiles

plebis,

TriumViricapi¬ ta!es, Pra:fe£i pnefe&ürärürti&c»

yetifm,

cum a&noftrum

(11)

tum nihil faciant, eos omittimus, & ad Pratores properamus.

a) Rofin. ant. Rom.

üb.

8- cap. 19.

b) Lexic. Am. Rom. Tom. i.pag, 999. c) Grav, T. 2 ρ. 18%9.

d

) Ptf//£.

Γ.

2.f. 600. e)

γ.

ii.p. 1841.

5. III.

Quod ad

ipfum

pratoris

εΐυμον

attinet, alii

apraeundo,

aliiapra-eflederivant; Ted perindeerit,nam

qui

praeft

,

etjam praire

dicicur,

tam domi in jure dicendo, quam-,

foris in exercitu ducendo.

Pluri-mis a. tributum eft hoc nomerL*

prifcis

temporibus.

Nam

quemcm-que in re

profana,

five

etjam

facra

prafefium, pratorem

appellarunt

ve«

i^j-,inquitAiconius

in

Cic.Impri-mis imperatores

exercitus

Tic

diäi

funt, non tantum Romanorum,ut

ex multis Livii locis cognofcimus,

fed etjam Gracorum

aliarumque_»

gentium. Quin &

coniules Roma¬

norum hocnomineinfignitös

fuiiTe

'

(12)

affir-*

-SS

; O c rn

affirmat Pitifcus: Pr<etorum noment

etjt commune omnibus impevtis,tamen

velut per.exceUentiam his fcXonfulibus adbäht a). Nos heic intelligimus

magifiratum proprie fic diåum,&

juri dicundo pragfeétum.

a) in Lex.Ant. Rom.T.i.pag, 550·

§. IV.

Originem Pragtoris fi quasrimus,

anno u. c. r8S. primum creatum^ fuifle invenimus apud Liv. Annus hicfuit in[ignis novi hominis confulatu>

wftgnisnovis

åuobus magißratibus,

pra-tura &1 curuli <edilitate. HosJtbipa~

tricii quåfivere honores pro conceffo

plebi alter

o

confulatu

a\ Continuis

enim bellis, aliisque negotiis

dis-tra&is confulibus, nemo in urbe«»

eraC, qui civibus

jus

reddere po-terat, conftitutusitaque eftPrastor

|Jrbanus,qui

hoc

munere

funge-retur. Cum autem omnium

que-relis unus non fufficeret,

(13)

3B ) © C SB Ρ

jus in civitate, additusefl alfer,Pe-regrinusdi&us anno u. c. DX.

Vol-ventibus deinde annis varie au&us eil eorum numerus, ut in §. ieq.

videbimus. Eligebantur hi a

po-pulo incomitiis centuriatis,& qui-dem primis temporibus ex ioioor-dine patricio, ut ex addu&o Livii

loco patet;quamquam&hichonos, utceteri magiilratus majores,

ple-bi deinde communicatus eil. De

ipio setatis anno, quo przeturanL·,» gerere Iicebat, quamvis inter

o-mnes non conveniat, plurimorurn

tarnen confenfu fuitquadrageiimus,

Exempla quidem fubinde occur-runt, quosdam infra hunc annum

prastores creatos, id vero vei ex¬

tra ordinem fa&um eft, vel fub

principibus, qui legem annaleou

faepe laxarunt,

a)lib. 7. ι.

V.

Inventis fic

prastoribus

primis, quotmunero fuerint

videndum eifj

(14)

te-ΙΟ ϋ ) Ο C Μ

rum in illis colligendis

haud

exi-guus

mihi obuenit

iabor,

quum, fi unus princeps novum pr&torern

adjecit, alius

detraxit: Immo

fub

unius principis

imperio faepe

au· ftus& imminutusefteorumnume¬

rus. Urbanum&Peregrinum

pri-mum conftitutos fuifle audivimus.

Sicilia deinde & Corfica

atqueSar-dinia in provincias

forrnam

reda-öis, duopra?tores,

fardinia? enim

& CoriiccB adminiftratio jun&a_i

fuit, illuc cum imperio

miili

iunt

anno V. C. DXX α) Poftea duabus

vi£is Hifpaniis, duo iterum creati

funr Α. V. C. DLVII, quorum al¬

ter in Hifpaniam Cicerionrern , in

ulteriorem alter proficiicebatur

b),

Αίφ

hic

numerus

ad

annum

DCIV,

quo

qua^ftiones

quatuor perpetuse

conftirui coeperunt,

manfic,

ut

vult

Cic.mBvutuwiCarboneforum tenente,

plura

judicia

fieri

cccperunt, nam

<&

qudsßiones

perpetu#

hoc adolefcente

con·

iiitut<e

iunti qu<ß null# ante

fuerant,

(15)

Μ ) ο ( m it L. enim Pifd Trib.pl legemprimus de

pecuniis repetwidis, Cenfurino

ér

Ma·

mho Coff. tulit. Eo ve ro

annohi

confules fueruntc), ut in urbefex

efTent pnetores, duojudiciapriva¬

ta exercerenc, reliqui quatuor ju*

diciis publicispraseflent. Hoctem¬ pore mutata eft ratio fortitionis

prastoriae, antea enim

prastoresde-iignati

jurisdi&iones

& provincias

ex SC. fortiebantur; jam åutem

fex illi prastores qui in urbe erant,

quasitiones &

jurisdi&iones

forte.»

acceptas per totum magiftratus iui

annum adminiftrarunt, finito

au-tern anno prasturas , in provincias,

quas fmgulis iors

dederat,

Propras¬

tores exibant, & fex tantum novi

in horum eligebantur locum d)·

Quaeftionum publicarum numeru ,

pariterque prastorum iterum auxit

L. Cor. Sulla Di&ator, non tarnen

ut tot efTentprastores,

quotquasfti-ones, quatuor enim qu£ftiones,ied

(16)

** ü ) o ( Μ

ρ&ο eiTent prastores , & decem

cognitiones ; quare dua?

qu<eftio-nes uni prastori , aut una quasilio cum jurisdi&ioneuni afiignata eft,

quod plurimis exemplis probat

Si-gonius/). Casiar Didator,

op-preila republica, modo X. modo

XII. modo XIV. creavit^). Hunc

numerum Ca?farianum minuit im*

perio potitus Auguftus, retraxitcg

ad X, deinde etjam ille addiditdu¬

os , mox IV propter turbam

com-petitorum, ita tarnen,

utpofteri-oribus temporibus XII duntaxat«.

crearet h). Tiberius jurejurando.

ie obftrinxifle dicitur a Tacito /), ne duodenarium numerum

exce-deret; verum XV vel XVI eum

creafTe demonftrat Lipilus ex

Dio-liis teftimonio Lib. LVIII. ^ τSto hl πολλά έτη συνέβη, ωςε έςι μην

#τε skxa(fey.at, έςι άέ οτε κ) παρ 'ένα,

η Χ) γεΐξο\ονεϊσ§αί% His tarnen«·

omnibus remotis , duodenarius numerusOrdinarius fuit

(17)

90) o { K tj um imperatorem,qui duos addidit,

fidei commifiarios di&os ; ex

qui-bus unum detraxit Titus CaTar k).

Tandem a Nerva prator Fifcalis

conftitucus eft, & abAntonio Phi·

lofophounus Tutelaris

l).

Poftre·

mo tres a Conftantino M. additi,

regia fede Conftantinopolim

trans-lata m). Sic ad XXIII numerus

eorum crevit, ordinarieautem fu· ere XVIII, qui numerus apud

Grsevium Tom. IL p. ngi

inve-nitur. Prastorum provincialium

numerus, au&us eft, prout pro-vincise au&a? iunr.

a) Lips.in Excurs Annat Tac. L.D

b)Onuph. Ρan. Com.

de

Civ. Rom. c) O

nuph.Panv. Fafti Cons,p. 27. d) Ros.

ant. Rom. hb. 9. c. 18. e) Grav. T. i.

p. 409.f)dejudiciU

Ith.

2. c.4.g)Grav

T.i.p. «886. b) L.&inExcurs.

Anal.

Ίαο. ϊ)lib. 1.cap. 16, k) Onuph. Panv. de civit.Rom, /)Grav. T. 2.p. 1879» m) Pit. Γ. i.p. 519,

&

520.

(18)

14 l)o Cü §. VI.

Ceterum ne quis exiftimetj

hos oranes tanquam unius

Coltegii

membra in unum locum ad

jjdi-candum conveniffe,difLrentia

mu-nerum eorum paucis explicanda_j

eft. Urbanus & Peregrinus judi-cia privata, in quibus lites & con·

troveriias civiles agebantur,

exer-cuerunt. Reliqui prioresjudiciis

publicis, poft conftitutas

qu^ftio-nes perpetuas, pra?fuerunt, quivis

in qu^ftione Tibi allignata.

Prator de repetundis quaerebat,

ii Pra?tores provinciales, Qu^fto-res, Legati ceterique qui in

pro-vinciis cum imperio aut poteftate

veriabantur , aut ob judicandum, aut ob aliud aliquid publice

curan-dum pecunias cepiflént; prascipue

enim fociorum & provinciarum caufla, crefcente indies

magiftra-tuum in provinciis libidine, hsec

qua^ftio conftituta

eft:

Deinde ad

urbaups

etjam

magiftratus,

judices

(19)

cura-Ü ) Ο ( Κ if

curatoresque translata

eft, qui

ali-quid pecunice

injufto titulo

a

pri*

vacis accepiilent a).

Trätor Deambitu judicabateos, quiin ambiendo

magiftratu

Studi-ofius impenfiusqj

petebant,

quam

mores iegesque ferebant , ut ex

intentionis formula hujus quae-ftionis , patet. Ajo te

in

peten¬

do Confulatu pecuniam

dedijje

tri-bubtts j prandia , locum

gladiatoribus

contra legem Tulliam, atqae pwnam,

qua lege continetur, a te repeto

b)

Prator De Majeßate

Senten-tiam dicebat de illis, qui

dignita-tem & fecuritatem populiRom. aut

magiftratus ulla ratione

l^fit -Vei

minuit. ex. gr. fi quisregni

occu-pandi confilia

habuiilet: fi

hoftes

ad bellum reipubl.

inferendurncon-citaiTet: fi fua culpa

rempubl.

ma¬ le geffiilet, & alia multa, quas

a-pud Grasviumvideri

pofliint

c).

Prator De peculatu

Judicium

pronunciabat in

eos ,

qui

asrario

(20)

16 ü ) o ( fg}

fraudem feceranc, pecuniamve pu-blicam in ufum aliquem delegatam

non confumierant, nec refiduam in aerarium retulerant, ied penes ie privatim retinuerant. Ut

formu*

la intentionis indicare videtur: Ajo

te

pecuniampublicam,

cum

quaftor

es-fes, avertiße,

&

falfas

ad ararium

rationes retul'ifje, atque eo nomine fe·

ßertium quinqu'tes aie repeto

d).

PratorDeßcariis eos damnabar, qui ferro, veneno, aut

alia

qua*

cunque ratione libero

homini

ne-cem intulerant, vel caedis furtive

faciendi cauiia cum celo

ambulave-rant; interdi&um enim erat

priva-tis hominibus armis uti, tum in«*

urbe , tum in agro, nifi venationis aut itineris caufla; quive data ope¬

ra in eorum, quos

odiiTent,res

aut

bona incendium immiferant e).

Prator De falfo in falfarios

ani-madvertebat» Latiflime patuit hoc

crimen; nam omnia quse falfo

di-ßa j icripta, aut

fa<äa

erant

iru.

alterius

(21)

i )of I 17

alterius damnum , hoc nomine-·

complexi funt. Imprimis, fi quis

falium teftamentum fcripfifilt, vel alterius teftamentum amoviiIet,ce*

laviftet, deleviffet:ß nomine pra¬

toris fal fum edi&um propoiuiift;

fi ad falfa teftimonia dicendacoiftet: ft quis nummos aureos rafiftet, vel adulterinos flaviftet/), It. fi quis

fe pro alio geiMer, vel illicitis in·

fignibus uius fuiflet^).

Proztor de vi cognofcebat de vi

publica , non quidem omni, nam-.

erant

qusedam

caufteede vi

publica

injure civili expreftae, dequibus*

ut & de omni vi privata, judices

a Pra?tore Urbano vel Peregrino

dati cognofcebant; fed de vi publi¬

ca,quaeajurecivilinon pendebath)f

ut cum quis alterum gladio

vulne-raftet, domumve alienam cum

ar-matis hominibus vi introiiflet: It. Ci

creditorfine au&oritate

judicis

res debitoris occupaflet. A JulioCas^ fare, Augufto & Tibeno no vos

(22)

α Μ ) ο ( H

creatos fuiiTe pra^tores

audivimus*

verum in quo munus eorum

con-ftiteric invenire nonpotui;

verofi-mile videtur quasftiones inter ie^

partitos

fuiffe

: nam, ut antea pra¬

tor de ficariis» etjam de veneficio

& parricidio

quasrebat, jam

fortaf-iis quodque horum criminum

pe-culiaremhabuit praetorem.

Pratorqui de

fidei

commififis

jus

dicebat,

fidei

commiffarius di&us

eft. Quodautemapud

nonnullosle-gitur Confulum hanc quaeftionem

fuiffe, ita intelligendum eiTe putac

Hotomannus, ut praetor usque

ad

certam fummam cognofceret,

de_»

majore conful

jus

diceret i)«

Prator Fi/calis inter privatos &

fiicumjudicaret.

Prator Tutelaris tutorescogeret & fatisdare rem pupilli falvam

fore,

& delatam tutelam recipere

k)

De

praetoribus a Conftantino confti-tutis nihil reperitur, nid

quod

in¬

gens pondus auri in ludos &

(23)

SS ) o C Ν

tra impenderent. Heic

obfervan-dum eft, prastores non iolos Judi¬

cium exercuiiTe, fedjudicem

quae-ftionis,

juiTu

prastoris, cujus quas-ftio erat, exurnis, in quibus fele-öorum judicum nomina,ichedulis inicripta, conje<fta erant, iorte

e-duxiile eum numerum , quem lex

praefcribebat; tum licitum fuiiTe-·

reo & accufatori rejicere eos, quos

proptercognationem vel alias

cauf-fas parum idoneos putabant, & in

reie&orum locum forte legiffe

Ju-dicem quaeftionis alios, quibus ju¬

dicum numeruslege

definituscom-pleretur. Hi cauffascognofcebant,

fententias in tabulas, ipfis a

prasto-re datas, ferebant,

easquein urnas

conjiciebant,

quas deinde Judex

qu^ftionis dirimebat, &prator

Ju¬

dicium , ut pra?ies

,

pronunciabaü.

α) Sigon.dejudiciislib. 2. cαρ. 27.

b)

Ant.Rom.liby.c. 19. c) T i.p.ibcfo

d) Ros. Ant. Rom,lib. 9. cap. 19. e) Gr#v.

712.pf

1107. f)Sigon. de

(24)

Ιό i J Ο f §

'Cm lik i.cap. 32.

g)' Gr<ev.

T.

ι.ραζ. 1116. h)

ΨΗ.

Lex. Am Rom. T. 2.

y.

518.

i)

Itb.

i. i

.de

MagiH.

Rom.

k) Grtv.T.2.ρ, 1879.

J.

VII.

Dignitatem Praetorum,

uti

par

erat , magnam fuiife,

probanr,tum

"honorislocus, qui illis primus

poft

confules reli&us eft, tum etjam^

infignia, quibus ornati

fuerunt_i.

Quorum 1 Pr<etexta , quam

Kal.

Jan.

in

capitolio,

votis

iolemnibus

nuncupatis, una cum

ceteris

inil-gnibus

acceperunt, ut

Confules;

hane tarnen deponebant,

damnati·

pnis fententiam pronunciaturi, ut

5,ή cäufla C LiciniiMaceri, repetun*

'darum rei, qui cum

vidifTet

M,

Cl·

céronem pr^törem praetextam

de·

ponere , fe damnatum

iritellexittf)

II Sella Curulis , cui iniedebant, noi)

'tantum in loco publico, cum

jüdi*

cium exercebant, fed etjam in

pri-yäto, cum

ad

amicos

vifendos

ve·

(25)

Μ ) ο ( 3|- ii

veniiTent b). III. Hafla utebantur

ad jurisdi&ionem fignificandarriw. IV Gladius ad indicandum ,

qupd

ipilsjus eilet inrepsanimadyerten» di , & h^c duo propria prsetorum

infignia fuerunt. V Scrib<e ,

qui

aåiones in rabulasreferrent,

pras-toribus tanquam notarii ad manus

eilenc in judicio quolibet. VI Ac-certfi, cicanfes iitigantes in forum, & horarn eile tertiam , qua jus

di-cere coepic prator, inclamantes,

autmeridiem eileadmonentes,cum

de tribunali erat defcendendum.

VII. Uäores pradbant cum fafcibus & fecuribus, & populum

fiibmo-vendo, locum faciebant fequenti

magiilratui,acadmonebant,ut prΦ* tori debiturri praeftarent honoremi qua de re Seneca: β confulem

vide-γοaut pratorem, omniß,

quibus honof

haberi folet, factum, equo

defiltam

? Caput adapertam , femita ceäam c).

Quot autem quisque habuerit, in-,

diyerfas fententias abeunt

feriptor

(26)

ι* δΠ o ( Μ

res; alii fex, alii duos

tantumcuicjj

tribuunt. Picifcus hocita explicat,

ut duos tantum li&ores Przetorem

Urbanum & Peregrinum

habuifle

contendat, fexautemPrastores pro-vincialesi/), idque ex

teftimonio

Ciceronis, qui, cum

de

prioribus

loquitur , dicit:

Anteibant

lifiores

tion cum bacillis , fedut hic

pr<etoribus

anteeunt, cumfafcibus

duobuse).

Cum

vero de VerreSiciliae prastoreeiTer¬ moeil: fex, inquit,

liÜorescircum-fiftunt

valentiljimi.ér

adpulfandos

ver-berandosque homines

exercttatiflimif).

Cujus fententiae

iubfcribit

Joh. Jac.

0ci)a£en

g).

a) Val. Max.

lik

9.12.

b) Ρ

it,

Lex.

ettit. Rom.tom.2.pag. 518.

c) Ep.

64.

d) Lex.ant.Rom.tom. ζ.pag. 518.

e)

Agrar. 11.34.

f

)

Orat. in

Verr.v.54

£)

(Einfettung

ju

9<öm.

ant.c.

i.jeä.

ι

§.

VIII.

Jam Praetorem urbanum pau-lo accuratius contemplaturis

hoc

(27)

88 ) o ( κ i? primo notandum venit, illum prae

ceteris majorem , five maximum

didlum

fuifte;«)

nonquod majorem haberet poteftatem, Ted quod

ho-noratior eilet jurisdiélio urbana_»

quam peregrina. ut haud obfcure_» indicat Appianus b) dicens,

Bru-tum & Caifium priores

defigna-tos inter fe contendiiTe , uter juris

intercives dicundi provinciam ob-tineret. Deinde , quod abfente

confule confulare fuftineret munus,

teile Cic. Placuit nobis, ut ftatim ad

Cornatumpraetorem urbis has Itteras

deferrem, qui , quod Cotiß, aberant,

confulare fuftinebat munus , more

majorum c) Ediftum initio rnagi-ilratus fui propoiuit, in quo noru·

tantum quibus de rebus, &

quo-modo de fingulis controverfiis jus dfi&urus eilet cives admonebat_» $

fed aétionum etjam formnlas

ex-preiftt, ad quas & litigatores tam ftri&e agere tenebantur,ut qui eis

cadebat, cauiTa caderet, nifi

(28)

14 Μ ) ο (Έ

tor fua au&oritate ei a&ionem

re-ftituere vellet, &judices dati ne

la-tum quidem unguem

ab illis

difce-dere poruerunc

d).

Erat

quidem

legibus XII tab:

jus privatum

prae-fcriptum, verum cum omnia

in_·

illis comprehtndi non potuerant,

eas adjuvabant, aut

fupplendo,

aut

corrigendo, fi opus eilet.

Hoc

fu·

um ediåum albo, h. e. tabulis ni¬

gris infcriptum,

fori

parietibus

affi-gebat Praetor,

ut

ab omnibus

legi

poilet é).s

Valuit

autem

in

eumu

annum tantum, quo ispraetor erat, qui propofuerat,

unde legem

an-nuam appellat Cicero

/).

Pro·

greiTudeinde temporis

quidam

am·

bicioii praetores, prout

avaritia

#

ambitione ducebantur, paflim re· cedere ab ediäis iuis cceperunt,

&

variejus dicere. Quare C.Corne·

lius Trib, pl. legem tulit, ut ex e-di&is iuis perpetuis jus

reddérent,

i. e. ediåa a praeturae iuae initio

(29)

8 ( <0 SB 21

-e- ' quo illo magiftratu

fungebantun,,

[a- fpatiurn variarent, aliave eorum

e- 1 loco proponerentg).

Tandem

fub

πι Hadriano Salvius Julianus edi&um =e- perpetuum colligic, ex quo femper

civibus jus dicerent b). Si vero 11, fub ipfo

magiftratus

tempore

quae-iut dam utilia Viia fuerunt praetori, de

w quibus publice

admonendi

erant_.

ii- cive.s, nec in ipfo edi&o exprefla-·

■fi. erant, novum de illis interponebat*

•gi

quod

Repentinum

f.

peculiare

voca-nu »tum eft i). Ediäum translatitium

at, fuit, quando pnetores ex anteces«»

m- forum edi&is aliquot capita trans^ ro« ferebant in fua.

m- a) Liv.hb. η. cαρ. g, b) De

hello civ.

$ ii./>.498· c) Fam. ιο.τι. dosie¬

re- cama de Jud. Centumv. lib. i. cap.4,

& e) Kip. am.Rom.hb. 2. cap. 3,

f)

in

Verr. 1.109. g) Pit.tom. 1.705·

b)

e- Gr<ev. tom. 11.pag, 1195*

i)Cic.m

at, Verr. 111.14»

tio §.· IX, ί

ni, Praetoris urbani njunus in

jjajrf

(30)

t6 il ) o ( g

civibus dicendo in cauflis civilibué poiitum fuiiTe conftat, unde appel¬

latum eftjuris didlio, qua? in duo¬ bus confiftebat: auc n. Praetor ipfe

judicavit, aut alium judicare juflit.

Cum ipiejudicavit, decreviile auc

decretum interpoiuiffe; cum judi¬

care juflit, judicem , judiciumve

aut a&ionem dediffe didlus eft.

Comprehendi autem poteft tota__»

jurisdi&io

tribus hisverbis, Do, Dico, Addico.

Dahat I. BonorumpoQeflionem, ut

manifefte oftendit Val. max.

Egre-gra

eft

C Calpurmi Pifonis Trettoris Urb. conftitutio. Cum entm ad eum Terentius cum oäofiliis, quosin

ado-le/centiamperduχerat, ah uno in ado-ptionem dato exheredatumje querelam detulijjet:

bonorum

adolefcentis

po/Jeffio-nem ei dedit, heredesque lege agere

ρäffus non

esl

α). II. Dahat adionem,

cum concederet a&ori litem

in-tendere contra adverfarium. III.

Dabatjudtcesyfc* autarbitros, aut

(31)

Μ) o (m *7

judices privatos , aut

recuperato-res, aut ad Centumviros cauiTam

deferebat. Sidabat, dabateos,quos

falva lege dare pocerat, &

quidem

hac formula: E(lo judex, &

fipare-at, id eft, ii inveniatur, rem ita effe

pronuncia b).

Dicebat I. viam in formulis.

Ad-hibebantur enim formulae quasdam verborum, quorum du&uin judici-is experirentur. II.

Dicebat

fenten-tiam quibusdam in

cauflis gravio*

ribus , ut in liberalibus, in quibus

de Übertäte hominis quaerebatur:

in exfecutionibusiententiarum, & aliis prasterea nonnullis. III.

Dice-toinmanumiilione,

hisutensver-bis: Dico hunc manumiffum effe

libe¬

rum, IV. Dicebat indicendo, cum

feriasindicebac.

Addicebat cum in jure fiebat

cef-fio I. In vindicatione fervi, velalius

cujusdamrei

corporeée,quando

vin-dicanti addicebat fervum. In ma¬

jorem

re*

elucidationemafferamex

(32)

*8 i ) o ( Ü

Rofmo exemplum r),exquoetjam,

quid fit agendi formula in judicio

intelligi poteibQui fervum vindica:

"re voiebat,apud praetorem itaage·

"bat. Vindicator tenensfervum in

"jure, hac formula utebatur; Hunc

hominem ex jure Quiritium meum

ejji

uaio. Praetorinterrogabat eum

un-"de petebatur fervus, an contra-»

"vindicaret, i.e. an contra iervum "illum fuum eiTe ailereret; eovero

"tacente aut cedente, praetor fer-"vum addicebat vindicanti: tum-»

4<qui vindicaverat lege egtffe , qui

ceilerar, in jure cejßße^ praetor

au-tem ad'dixiffe dicebatur. II. Addi¬

cebat in mancipatione fervi vel Filii

alicujus. III.In adoptione filiialterius. 0) lik7.7. 5. b) Pit. tom. 2./>. 51g. c) ant.Rom.

lik

9.cαβ. ίο.

5- X.

Hoc fuum munusexercuitPra¬

tor Urb. & in loco publico & pri-vato. In

publico}

cum diebus

(33)

Μ ) ο C 38 29

fionalibus in Comitium veniiTet, &, in tribunali fella curuli pofita, con-lediilet, affidentibus ei

Decemvi-ris Stlitibus judicandis. Tum aut

ipfe judicabac, aut ex judicibus

fe-le&is , infra tribunal in iubfelliis fedentibus, dabat Recuperatores, Judices privatos,

autCentumvira-leJudicium, fi poftularent: qui

de-inde in foro, aut in Baiilica

qua-dam caufTascognofcebant&judica-bant. In privato, cum in asdibus fuis vel De piano

jus

reddebat.Mo·

ris enim erat, ut poft praetorem^ per regiones vicosque urbis ambu¬

lantem vehéretur fella, ut cum

a-defTent, qui ejus opera indigebant,

in piano loco ftatueretur, ubitarnen falva imperii majeftate collocari

poterat, qua iedens, controverfias,

quce^

levioris momeriti &

volunta-riae jurisdi&ionis erant, ut manu-mittere fervum, &c,difceptabat a\

5. XI*

(34)

3· Μ ) 0 ( Μ

§. XI.

Sequitur nunc, ut ipfurn

tem-pus, quo fui copiam fecit pro tri-bunali Praetor, obiervemus. Non

enim quovis die in comitium

ve-niebat, Ted diebus tantum faffcis Sc

intercifis, quibus jus fari

iinepia-culo licebat, nefaftis aucern

nequa-quam* Secundum illud Ovidii: lüe nefafius erit, per quem tria

verba jüentur,

Paßus erit, per quem lege

licebat

agi a).

Dicuntur alias diesjudiciarii f. fes-fionales. Horum alii Poßulatorii,

quibus pro tribunali poftulationi-bus vacabat: alii Cognitionales, qui¬

bus cum Confilio de controveriiis

decretum interponebat. Uc

clari-ora h^c evadant, quid quovis die

a&um fit, uberius exponam. Ulk

fc. poftulatoriis, a&ionem

intende-bat a&or, reus autem vel coiitra-dicebat defiderio a&oris, vel diem ad ie defendendum

poftulabat,

Sc

(35)

K) 0 ( SI f* tunc a£io editaa&is

poßulationum

inferebatur a icribis: vadimonium

etjam dicebat reus, Ii habebat, ii

ηοη,ία diem perendinum

differe-batur, qui

cognitionibus

erat

dica-tus, tres enim dies intercedebant

inter poftulatorium & cognitiona-lem;Hüfc.cognitionalibusaut

exer-cebatconfiiium, aut Pra?bebatcon¬

fiiium , aut indicebat conventum.

Exercebat Conßlium, id eft, cum.* Decemviris, quinque Senatoribus, totidemque equitibus Romanis in_-»

confiiium adhibitis , de cauffis

cognofcebat.

Pruebebat Confiiium, cum

mino-ri, manumittere volenti, & aliis Omnibus, qui quid fine confilii fen-tentia prohibentur facere , quique in integrum defiderabant reftitui,

confiiium praebebat, ut habet

Ui-pian: apud Pitifcum : Minor vigin-ti annis lege Äiliafentia manumittere fine Confilio prohibetur b).

Indicebat

conventum, cum quaeftiointer par¬

(36)

3* ^ ) o C I

tes non fimplicis fa&i, fed contro·

verfi juris incideret. Nam in ju· dieiis privatis, qua? fa&i folam in·

quifitionem concinent, judicem-.

privatum dare poterat, in ils vero,

in quibusjurene an injuria fa&um

eilet, quasrendum erat, bon pote·

rat judicem dare, fed follenni con·

ventu, hoc eil, judicio

centumvi-rali dirimi debebat illa controver·

fia, ut fufe dehac re loquitur Sicca·

ma c). Diebus hifce primo mane

in comitium veniebat, acced^ nti·

bus etjam ilLis , hora tertia

incla-mata, qui lege agere volebant, & ad meridiem usque cauilas perora·

bant. Poil meridiem fententia pro·

nunciabatur, iic enim fcriptum e*

rat legibus XII. tab. Poft meridiett

frdfénttbus

ambobus, afior

renst 'litern addicito, fol occafus fuprewd

terripeftas

eil

o d). Om η e saθ:ίone spo

Itulationum diebus edita?, cognl·

tionum diebus ex tabulis ordinej

recjtäbantur, &, ii adeffent a£loi

(37)

K ) 0 C SB Η

r.0' tc reus , peragebantur; nii! quis

Ju" longius veniflet

, quem pra?ton>

m"

exrra ordinem expedire poterat^,

%

^

teile Seneca: Dubitavi utrum

dtffer*

r°)

rem te^ an^ fomcjuus ifli rei veniret

1Π1

locus , jus tibiextra ordinem aicerem*

re*

Humamus vifttm ett, tam

longe

ve* )n/ nientem non detineree).

a) Itb. i. Fatt. b) tom. n.p. 57g. r) er"

dejud.CentumvJtb. 2 cap. 1. d) Ros*

ca'

ant. Rom. //£. 9. cap.16, e)Ep. 106.

me 7 t c

lti*

§,

XII.

^

Breviter

iic

confideratis

Pr#to-ribus inurbe, non a propofito

nö-ra*

ftro alienürtf arbitramur, il etjam

r0<

de

Praetoribusprovinciålibus

f.Pro-e'

praetoribus nonnulla addamus. De

e

his ut clariorern habeamus notiti* ,iS*

am,

aecuratatemporishabendaeil

m

t

ratio.

Initio enim, & per unius

fere feculi fpatium, Praetores

* ill-*

m'

provincias mifli, ad jus

dieendum

^

0

provinciålibus

, &

bellum

admini-ftrandum,

nifi gravius eilét, quod a

uS'

(38)

Con-Η Si ) ° C ϋ

GonΓul·ibusgerebatur,/>r^ör^/>rö*

vmcialtum nomine infigniti funt.

Si

veroprorogabatur his imperium

ultra legitimum tempus , Propras¬

tores dicebantur a). Deinde

poft

conßitutas quasftiones perpetuas, Prastores, geila in urbe prastura-.,

anno (equente in provincias

profe-fBj, Propmtores vocari

coeperunt&).

TandeAuguftus, divifis inter fe& populum provinciis, ita

utquasdam

Caeiaris,qua?dä populidicerentur;in provincias populi

mifli,proprastoris

nomen,fipraetoriae eilentprovincias

(fuerent enim nonnullas Confula·

res) retinuerunt: quos autem in_j

fuas ablegavit Casfar, raro Propras¬ tores, ied aut Pr^fedos, ii extra

Italiam imperarent, aut LegatoS Casfaris nuncupavit c). Qui ta¬

rnen non funt cunfundendi cum

il-lis legatis, quos fibi quisque Pro-prastor in provinciam

abiturus,

ex

permiiTu ienacus adfcifcebat, de

quibus

Nepf

Qui

ne cum

Q^qutäen

(39)

Μ ) ο c Β α

Cicerone ire voluerit in

Afiam

, cum

1

apudeum legati locum obtinere paffer.

i Noη enim decere

fe arbitrabaiur, cum

- ·

praturamgerere

noluiffet,

aßeclam effe

I pratoris

d). Provincias plerumcg

t iortiebantur, interdum tarnen

ex-) tra fortem provinciie nominatirn

decernebantur; tum autem popu-I. lus rogari folebat, fi beneficio

for-c tis fe excludi nollent ceteri

colle-n

ga? é). Certa accepta provincia,

u & in capitolio folennibus

pro re¬

is publ. nuncupatis

votis, urbe

exi-ias bant paludati,'comitantibus

Affes-a· foribus, Quaeftoribus,

miniftris Sc

lj Li&oribus,

infignia portantibus,

£* qua? eademhabueruntcum Pra?tore

ra Urb. leer ubi jam

erant

ingréfft,

os anteceiTores fuos de adventu iuo

fe-a- cere certiores, ut cum

eiscongre-il* dientes, de ftatu

provincia?

cogno-o- fcere poiTent." De horum

abitu,acf-ventu in prövinciam

, & reditu vi¬

de deripoilunt Rofinus/)& Pitifcus

g).

^

Tempus

ordinariurh,

quo

(40)

46 m ) β c B

ciam tenuerunt, primis

tempori-bus fuit annuum, nifi certas ob cauflas prorogaretur imperium

h).

Ultimis autem idipfum eo usque

retinuerunt, quoad

fucceiTor mitte¬

retur, tum inträ triginta dies ipiiS

difcedendum erat t), Munus

fu-um eodem modo obierunt, quo

Praetor Urb. Nam, ut ille De·

cemyiros in confilium adhibuit; lic hi Puos Juris coniultos , Lega·

tos & Qj^ftores

habuerunt,

quos

confulerent: ille leviores cauflas privatis

judicibus

dirimendas

tra-didit; hi legatis ac Quaeftoribusfuis

easdem commiferunt k). Ille aut

in Comitio, aut de piano jus

red-didit; hi vel in cubiculo querelaS

provincialium,

vel in praetoriis

eas

exaudierunt /). Ille initio magi* flratus fui edi&um, fecundunu

quod

jus diceret,

propofuit;

hi

et-jam edi&a

fecerunt, ad

quaetocatfl

jurisdiétionem

accommodarunt,

quibus fe; in urbibus,

quibusque

diebus conventus iuos

juridicos

(41)

S£ ^ 0 ( Μ 57

r\. gerent

Cavendum

tarnen

ipfis

e-3b rat,ne quid contraleges

provincia-?),

les edicerent,

nec contra

edi&um

□e quicquam

facerent.

De

Legatis

IQ. CcEfaris , feu ejus provinciarum

(i5 prafidibus hoc peculiare

fuit,

ut *u. ultra annum cum imperio eflent,

30 proutCa?fari vifum fuit, militarem

e. habitum geftarent &

gladio cin&i

t; eiTent, cum propraetores

populi

a, inermes eiTent, poft

divifionem

öS provinciarum aCaefare

faitarn:

ma-as

jorem

etjam dignitatem habebant,

a. quarp proprsetores, ut prolixe

de

ils his agit Hotoman m): ad quem b,

ut Leåorem modefte remittimus*

d- Nos vero claudimus

as jam rivos.

aS Soli DEO Gloria

ji*

ß) Roß V η. c. 43. b) Hotomau. L

it' 1 De Propra. c) Pit. T. 2. p. 3 j.

m ä) in Vit. Att. c. 4, §. e) Liv.I 10. t, 24·

f) Hb.

8· c. 42. g)T. 11.ρ.145.

t# 513.

ß)

Liv. L. 8. 25. 0 Pit.

a. T.11./». 538 £) Pit. Tntp. 145, /)

(42)

rlR O JUVEKT

Literarumworumque elegantlaornatiffmoj

Dn. S VEN O NI COLLIN, Amico fuo quovis honore colendo,

De

Pratore Romano

propediem diiputaturo,

ROma,

Artibus

quse

belli enituit

Martis

ftudiis dicatå

Togseque,

Atqué praeclaras caput inter urbes

Extulitalte: In iägo oftentat Fabios, Camillos,

Curixcclße decora &Carones, Confulum faices, tabulasque legum

Ate.ligatas.

Jura queisPratorpopulo Quirini

Tunc dedit, rerum dominosque certa

Dirigens norma, novaicita legum

Scripfitin albo,

Cuiusediftum minuittigorem

Juris, ex arquo ftaruensbonoquc

Civibus rcdum, Themidosque cultu

Temperat orbem,

Ifta COLLTKIdoceten polita

Svada praedaris ftudiis Minervae,

Rnc Pr&tcruLatii perorans

Munia clara,

ératulordoftos Tibi nunc labores,

Impiger dum virgineumque collem Scandis, a Muiis meritum reportes

Nomen & omen,

TAttcAh*cceAmork ergorehejtiif

(43)

iiigtte

&im/

'Sil

Sftiit

©twtterltga

2Bdtt οφ

SnnDéii?]uti/

#err

sven

collin,

φαη

De Pruetore Romano Ufßaf ftt förjia Academijla $>rof.

£en^rof af üdvfcomö fafirotigtfroa/

Οφ uppå Pindi Me fitfnoa/ $an mofle tråfa trötta fidt. 2111 möDa/ flit ej mofte fparaö/

£>m annarö rdtltg

ftal

förfar#*,»

©åblifroer lönen tcfc (Ut. TOnQBdn/ 3 fcaftoen obren mänga €r famlat broat) i tlDer longa

$angagno rodi: för

motgång

pufi

βί tnobet feiltj men mafert rotfar (Ixt rottira ÖBett/ fom mööan Itfar/

SSetalar alt meD pmntg

lufi

5ar/ far manfort! 3^3 billigt menar/

s4t Daphne (ig met) <£r förenar

t

Οφ Sirat: €t>evt f>ufn>ut) tdcft; Apollo bd fin £ager Delar ,

t SBdnner ut/ at ju ej felar

φαη prpoa mil fin i>ela ©lätff.

SBelmcnf ptirÄÖt 3lf

(44)

Literis & moribus

Ornatißimo

VIRO JUVENI »

Dn.

svenoni

coll1n,

3

Cum egregtam

dijjertationem

De

Praetore Romano

publice

tiefenderet.

T)ß*tot quis fuerat primus, qua mu·\

* ma

geffit

Quonilam Romamis, Jura decusquc

Viri

Ampla

fatis

monßras,

veterum monw

menta (ecutus. | .

Htm lauties cap'iet , jedula Mu/a, '

novas.

Jngemimeruit

cantior, ßc vivida vir·

tus,

Ut voveam toto peäore

faufia

Tibi. Ut

Feßltio adpiaufit cdUmo JOAN. MEÜRLING,

References

Related documents

Hon tror att många har en negativ bild av HR och att de förväntar sig mer av HR Business Partners eftersom det ofta inte är tillräckligt tydligt att de inte ska hjälpa till med

förklarat, »att hennes arbete är af praktisk-social art.» »Hon vill ställa den frågan under debatt, huruvida icke ett naturligt samlif mellan man och kvinna, uppburet af

Enligt en lagrådsremiss den 5 juni 2014 (Justitiedepartementet) har regeringen beslutat inhämta Lagrådets yttrande över förslag till 12. lag om ändring i lagen (1964:528)

Quis cellor, &amp; quod ftt cauffa genus, atque ubi.

emi civitatem-, regefferat Paulus: Ego fum natus civis R. quod dignius erap Et, h$c elocutus cum faerit, abeunt, qui cauflam Äpoftoli exquirerent &amp; timebat Chiiiarchus, quod

Om däremot syftet är tydligt angivet måste hushåll och företag vara öppna för att politiken förändras om mer effektiva metoder blir tillgängliga, eller om de politiska

– Men smäller det någonstans kommer det inte heller att vara till västsahariernas fördel för då kan det utifrån ses som ytter- ligare muslimer som ställer till bråk, säger

derent, quam teftimonia, quibus hujus noftrae antiquitatem, dignitatem, am-. plitudinem imo &amp; bonitatem