"Μ ■
D. Α. G.
PRATOR
ROM Α Ν US,
Qö EM
Cum
confenfu Ampliff. ordinis Philofopb,
in RegioUpfalienß Athenceo,
ΡRAESIDE
Rectore h.t. Magnifico
VIRO CELEBERRIMO,
DN.LAURENTIO
ARRHENIO,
Hift.Prof.
Reg.
&
Ord.
DISSERTATION Ε HISTORICA Leviter adumbratum ,
Candidorum oculis animkqut mpdeße exbibet
ALUMNUS PIPLRiANUS
SVENO
COLLIN,
ConstantisFilius,Ο Gothus^
In Audit. Guftav.^maj. d. 19. Martti
Horisante meridiem folitis
S:m R:a? M:tis
MAGN£ FIDEI VIRO,
Generofiflimo Nobilifimoque
DOMINO,Dn, ER1C0
EHRENHIELM,
PATRON
O MAGNO.Derborumflofculü ornatum, necdebitct
förtäljts
induflria
delineatum,
adTu-um limen, Nobiiiflime Domine,
fonereandeö.
«S^
ah° hoc
nonfecerim ammo,quamut
exilehoc
opus-f«////»a quod (uo
nonpotefl,
TuiAm-
plis-Supremi Dicafterii RegiiADSESSORI Graviilimo,
Erecundi<efines
tranftliifle
me vereor , cum Pneto-rem hunc meum, nullupli^mi
Nomini
ςJplendore fulgeat>
& venerabundi mel animi altquod
ex-(let documentum, pi<e iemerttati veni-am (pero. Tanta enim a Te in me frofecla funt
beneficiajcum,
perjpaii·
umfereuniuslujlri, Tua5λκ/γλ omne
corruptionis
periculum
pojttas
divitias,
/i7/w/wio carifJimos,
infti-tutioni me&Jtmphcidemandajli, z//Te
fortun& me<ejecifje fundamenta
dicere
queamJtncere.
Sufcipe ergolucubra-tioneshafce leviffimas , j»
pignus oblatas, fronteJerena. Meum
erit votis vacareindefinenter, ut
(um-mum Numen favöris ful radios tu Te
1smittat, quo a Te
reflexi,
clientum
Tuorum , quorum & ego, licet
Infi-, gratitudine tarnen pietateque inTenulltfecundus,
affhåasJpes
juagra-//(35 quandoque irradient.
Nobilifl. NorainisTui
devotiffimtu cukot SVENO COLLiN.
VIRO
Plurm. Rever.
0°
Clarisßmo
Dn.
DåVIDI
PONT
IN,
VaiioriinTottmvöila vigilantiifimo Affini Honoratjflimo.
IN^rati hominis
poteft, qui velnot
minimamam
efjugere
praetervix
-mittit occajionem benefadoris )tit
no-men extollere, &
benignitatem
ejusa-liqita ratione , β pari nequit,
repen-dere. Hujus ego mentor,
Ith
entervolui concinnare Tibi, Affinis
Hono-ratiflime,munufculum,pro plurtmis in
me coUatk
beneficiis;
verum, eccequamjtt exiguum. Reß)ice tarnen, orö,non
tam oblatum munus, offerentis animum, Tui venerationeplenum,
pro incolumitate tua uotaJemper
nun-cupantem calidifftma.
Plui\Revereudi Nominis Tui
obfervantigimtu cnitor
Confpe&us Tra&ationis.
J. I. Prooemumfiflit.
§. II. Judices Romanorum prxcipuos recenfet.
§. III. EtymologiamPrstoris^ quinam
fic
dith jmty exponit.§· Quando primum inflitutus
fit
hic magiflratus, quomodo <& quo
ordine eleftus, it. quo annoρeti de*
bebet, memorat.
$. V, Numerum Pr&torum exbibet,
§.
VI Dijferentiam mimerumattingiU VII. Dignitatem& inftgnia
Prae¬torum mmßrat.
§. VIII. De Prätore urbano inJjbecie ejusqueedidti agit.
§. IX. Ejus officium continet.
§X. Locumyubi
judiciühabebatf
inquir'U §. XI. Tempus, f.dies^qtiibus
exercutimunus (uum3mdicat.
%. XII. De Pratoribusprovmaalibusf* Pwprxiorihus"paucaträdd»
t ' " ■ ϋ ) o ( fg: i. N. J.
$. I.
Elli
gloria
utin-ter omnes femper
eminuit Romana gens; fic, utasquis iloreretlegibus, fi-bi curae cordique
fuifle oppido
declaravit,
nefpiritu
careret civile corpus.
Hinc
haud
ignara, mortuurn
eile
corpusfine_>
anima, mutam effe legem fineju-dice; immo &
imperft£tam
dex-tre regenda? civitati,
nifi iint viri,
virtute atque
do£trina
confpicui,
qui fua prudentia
legis
defeduirL*
impleant, rigorem
a-quitate
tem-perent, vigoremque
procurent,in
creandis magiftratibus ,
etjam
quihuic parti fatisfacerent,
conftitue-re non neglexit. Quorum , cum
Praetores maxima?
dignitatisFuiiTe—»
depreheodantur,
libera
adhuc flau¬
re-te republica, operas pretium eiTe.»
duxi, inhisdefcribendis measqua-» lescunque ingenii vires periciitari.
Tuum itaque Candide
Le#or,am-bio favor em , ut & me, &
Praetio-rem me um oculis adfpicias
irretor-tis,
§·
II.Ad Pr^toris tribunal antequam accedamus propius, fubfellia
reli-quorumjudicum
Romanorum,quo-rum opera 5c confilio in
dirimen-dis litibus ufus eft, Juftrare placet,
ut, illis cognitis , hunc noitrum
dignofcamus facilius. Juris jufti?
tiaeque cura inrepubh Rom.primis temporibus fuit apud
reges;deinde,
illis expulfis, apud coniules, quiin
horum fuccefleruntlocum: tandem
ad illos magiftratus,
quoshuicmu-neri praefecit populus, delata
eil.
Ex his primi fuerunt Praetor.es illiduo, Urbanus, qui intercives, & Peregrinus, qui inter peregrinos jus diceret. Cum autem hi omni-A 2 felis
4 « )oi m
bus ii tibus vacarenon pofient, & unius hominis judicio atque
arbi-trio tanti momentires committere
tuturn non videretur, fa&um eft, ut fibi in auxilium legerentex illis ordmibus,apudq u osjudi cia eileηr,
bonoscordatoscß
viros,qui inalbum
feu decurias relati, Judices feledti funt appellati, ex
quibus
Centum-Viros, Recuperatores atqueJudices
privaros (umferunt.Horum
nu¬merus non femper idem erat, ied
ftunc minor, nunc major,
pri-trium CCC, deinde lege fervilia_j
CCCCL fuerunt a).
Centumvtriapraetoribus eligeban-mr ex decuriisjudicum, utillo an¬
no.oaufiascentumviralesfecum
de-ciderent, & quidem tres-ex
fi.ngu-listribuhus (nara omnium tribuum cives fuHTe in albojudicum nemo
ambigit)
utindicat Feftus
apud
Pi-tifcurn: Cum ejjent Rom<e
XXXJ/tri-1ws, termexjwguiis tribubus funt e*
K jo ( SK 5
fuMt appellat't,& licet quinque amplius
fuerint, tarnenquo facilius nomhiarew·
tur,Centumvirijuntdidi b).
Poftcem-pora autem Augufti, crefeente^
centumviralis judicii an&oritate
propter graviflimas cauiTas, qu«
tum temporis eo difceptabantur,
ad CLXXX au&us eft eorurn nu¬
merus, & in quatuor conillia
di-ftributi funtc).
Recuperatores de rebus privatis reddendis recipiendiscß
cognofce-rent, cum fuperipfo
faÅo
incidiilet quasftio, & anfa&a eilet injuria d ). Judices privati di$i funt omnesreliqui judices fele&i, non quod
magis eiTentprivati
homines,quarri
centumviri & recuperatores , fecf
ut ab illis diicernerentur, & quod
Centumviri per totum annum«#
cauiTas centumvirales, quas not«
& definit« erant, utpote de h«re?
ditate &c: cognofGerent. Ex his
dabat praetor
Titigantibus
tot,quo!6 i ) o ( i
érant perfpicui & fcripci
juris,diju-dicarent, & compoiita illa lite»#,
ejusmodi cauifam
arnplius nonco-gnofcebant, nifi
prastoreiterumju-bente.
Decemviri fllitibus judicandis
aili-debant Praetori Urb.jadicium in»*
comitio exercenti, &de gravi qua-cunque caufla cognituro.
Etjam
in balilicis cum Judiciumcentumvira-le habebatur, adfuerÄnt, fuffragia
collaturi, qua: Pratordeinde, ut»,
praffes,
pronunciabat, tefte
Theo-philo
apud
Graevium:Habebatur
Rom<e covßlmm, aliquo die conventus pr<etore pro
tribunaU
jeden
te, (fras-ßdentibus ei V fenatoribus & Vequi-tihus Romanis e).
Judices qiitsftionum ii
dem
fue· rutit in judicio publico, acDecem· viri in privato , de quibus plurain§. VI. Fuerunt praeterea alii
judiees Rötr.a:, ut Odiles curu-les, Odiles
plebis,
TriumViricapi¬ ta!es, Pra:fe£i pnefe&ürärürti&c»yetifm,
cum a&noftrumtum nihil faciant, eos omittimus, & ad Pratores properamus.
a) Rofin. ant. Rom.
üb.
8- cap. 19.b) Lexic. Am. Rom. Tom. i.pag, 999. c) Grav, T. 2 ρ. 18%9.
d
) Ptf//£.
Γ.
2.f. 600. e)
γ.
ii.p. 1841.5. III.
Quod ad
ipfumpratoris
εΐυμον
attinet, alii
apraeundo,
aliiapra-eflederivant; Ted perindeerit,nam
qui
praeft
,etjam praire
dicicur,
tam domi in jure dicendo, quam-,
foris in exercitu ducendo.
Pluri-mis a. tributum eft hoc nomerL*
prifcis
temporibus.
Nam
quemcm-que in re
profana,
five
etjam
facra
prafefium, pratorem
appellarunt
ve«i^j-,inquitAiconius
in
Cic.Impri-mis imperatoresexercitus
Tic
diäi
funt, non tantum Romanorum,ut
ex multis Livii locis cognofcimus,
fed etjam Gracorum
aliarumque_»
gentium. Quin &coniules Roma¬
norum hocnomineinfignitös
fuiiTe
'
affir-*
-SS
; O c rnaffirmat Pitifcus: Pr<etorum noment
etjt commune omnibus impevtis,tamen
velut per.exceUentiam his fcXonfulibus adbäht a). Nos heic intelligimus
magifiratum proprie fic diåum,&
juri dicundo pragfeétum.
a) in Lex.Ant. Rom.T.i.pag, 550·
§. IV.
Originem Pragtoris fi quasrimus,
anno u. c. r8S. primum creatum^ fuifle invenimus apud Liv. Annus hicfuit in[ignis novi hominis confulatu>
wftgnisnovis
åuobus magißratibus,
pra-tura &1 curuli <edilitate. HosJtbipa~
tricii quåfivere honores pro conceffo
plebi alter
oconfulatu
a\ Continuisenim bellis, aliisque negotiis
dis-tra&is confulibus, nemo in urbe«»
eraC, qui civibus
jus
reddere po-terat, conftitutusitaque eftPrastor|Jrbanus,qui
hoc
munerefunge-retur. Cum autem omnium
que-relis unus non fufficeret,
3B ) © C SB Ρ
jus in civitate, additusefl alfer,Pe-regrinusdi&us anno u. c. DX.
Vol-ventibus deinde annis varie au&us eil eorum numerus, ut in §. ieq.
videbimus. Eligebantur hi a
po-pulo incomitiis centuriatis,& qui-dem primis temporibus ex ioioor-dine patricio, ut ex addu&o Livii
loco patet;quamquam&hichonos, utceteri magiilratus majores,
ple-bi deinde communicatus eil. De
ipio setatis anno, quo przeturanL·,» gerere Iicebat, quamvis inter
o-mnes non conveniat, plurimorurn
tarnen confenfu fuitquadrageiimus,
Exempla quidem fubinde occur-runt, quosdam infra hunc annum
prastores creatos, id vero vei ex¬
tra ordinem fa&um eft, vel fub
principibus, qui legem annaleou
faepe laxarunt,
a)lib. 7. ι.
V.
Inventis fic
prastoribus
primis, quotmunero fuerintvidendum eifj
te-ΙΟ ϋ ) Ο C Μ
rum in illis colligendis
haud
exi-guus
mihi obuenit
iabor,
quum, fi unus princeps novum pr&torernadjecit, alius
detraxit: Immo
fub
unius principisimperio faepe
au· ftus& imminutusefteorumnume¬rus. Urbanum&Peregrinum
pri-mum conftitutos fuifle audivimus.
Sicilia deinde & Corfica
atqueSar-dinia in provincias
forrnam
reda-öis, duopra?tores,
fardinia? enim
& CoriiccB adminiftratio jun&a_i
fuit, illuc cum imperio
miili
iuntanno V. C. DXX α) Poftea duabus
vi£is Hifpaniis, duo iterum creati
funr Α. V. C. DLVII, quorum al¬
ter in Hifpaniam Cicerionrern , in
ulteriorem alter proficiicebatur
b),
Αίφ
hic
numerusad
annumDCIV,
quoqua^ftiones
quatuor perpetuseconftirui coeperunt,
manfic,
utvult
Cic.mBvutuwiCarboneforum tenente,
plura
judicia
fieri
cccperunt, nam<&
qudsßiones
perpetu#hoc adolefcente
con·iiitut<e
iunti qu<ß null# antefuerant,
Μ ) ο ( m it L. enim Pifd Trib.pl legemprimus de
pecuniis repetwidis, Cenfurino
ér
Ma·mho Coff. tulit. Eo ve ro
annohi
confules fueruntc), ut in urbefex
efTent pnetores, duojudiciapriva¬
ta exercerenc, reliqui quatuor ju*
diciis publicispraseflent. Hoctem¬ pore mutata eft ratio fortitionis
prastoriae, antea enim
prastoresde-iignati
jurisdi&iones
& provinciasex SC. fortiebantur; jam åutem
fex illi prastores qui in urbe erant,
quasitiones &
jurisdi&iones
forte.»acceptas per totum magiftratus iui
annum adminiftrarunt, finito
au-tern anno prasturas , in provincias,
quas fmgulis iors
dederat,
Propras¬tores exibant, & fex tantum novi
in horum eligebantur locum d)·
Quaeftionum publicarum numeru ,
pariterque prastorum iterum auxit
L. Cor. Sulla Di&ator, non tarnen
ut tot efTentprastores,
quotquasfti-ones, quatuor enim qu£ftiones,ied
** ü ) o ( Μ
ρ&ο eiTent prastores , & decem
cognitiones ; quare dua?
qu<eftio-nes uni prastori , aut una quasilio cum jurisdi&ioneuni afiignata eft,
quod plurimis exemplis probat
Si-gonius/). Casiar Didator,
op-preila republica, modo X. modo
XII. modo XIV. creavit^). Hunc
numerum Ca?farianum minuit im*
perio potitus Auguftus, retraxitcg
ad X, deinde etjam ille addiditdu¬
os , mox IV propter turbam
com-petitorum, ita tarnen,
utpofteri-oribus temporibus XII duntaxat«.
crearet h). Tiberius jurejurando.
ie obftrinxifle dicitur a Tacito /), ne duodenarium numerum
exce-deret; verum XV vel XVI eum
creafTe demonftrat Lipilus ex
Dio-liis teftimonio Lib. LVIII. ^ τSto hl πολλά έτη συνέβη, ωςε έςι μην
#τε skxa(fey.at, έςι άέ οτε κ) παρ 'ένα,
η Χ) γεΐξο\ονεϊσ§αί% His tarnen«·
omnibus remotis , duodenarius numerusOrdinarius fuit
90) o { K tj um imperatorem,qui duos addidit,
fidei commifiarios di&os ; ex
qui-bus unum detraxit Titus CaTar k).
Tandem a Nerva prator Fifcalis
conftitucus eft, & abAntonio Phi·
lofophounus Tutelaris
l).
Poftre·mo tres a Conftantino M. additi,
regia fede Conftantinopolim
trans-lata m). Sic ad XXIII numerus
eorum crevit, ordinarieautem fu· ere XVIII, qui numerus apud
Grsevium Tom. IL p. ngi
inve-nitur. Prastorum provincialium
numerus, au&us eft, prout pro-vincise au&a? iunr.
a) Lips.in Excurs Annat Tac. L.D
b)Onuph. Ρan. Com.
de
Civ. Rom. c) Onuph.Panv. Fafti Cons,p. 27. d) Ros.
ant. Rom. hb. 9. c. 18. e) Grav. T. i.
p. 409.f)dejudiciU
Ith.
2. c.4.g)GravT.i.p. «886. b) L.&inExcurs.
Anal.
Ίαο. ϊ)lib. 1.cap. 16, k) Onuph. Panv. de civit.Rom, /)Grav. T. 2.p. 1879» m) Pit. Γ. i.p. 519,
&
520.14 l)o Cü §. VI.
Ceterum ne quis exiftimetj
hos oranes tanquam unius
Coltegii
membra in unum locum ad
jjdi-candum conveniffe,difLrentia
mu-nerum eorum paucis explicanda_j
eft. Urbanus & Peregrinus judi-cia privata, in quibus lites & con·
troveriias civiles agebantur,
exer-cuerunt. Reliqui prioresjudiciis
publicis, poft conftitutas
qu^ftio-nes perpetuas, pra?fuerunt, quivis
in qu^ftione Tibi allignata.
Prator de repetundis quaerebat,
ii Pra?tores provinciales, Qu^fto-res, Legati ceterique qui in
pro-vinciis cum imperio aut poteftate
veriabantur , aut ob judicandum, aut ob aliud aliquid publice
curan-dum pecunias cepiflént; prascipue
enim fociorum & provinciarum caufla, crefcente indies
magiftra-tuum in provinciis libidine, hsec
qua^ftio conftituta
eft:
Deinde adurbaups
etjam
magiftratus,judices
cura-Ü ) Ο ( Κ if
curatoresque translata
eft, qui
ali-quid pecunice
injufto titulo
apri*
vacis accepiilent a).
Trätor Deambitu judicabateos, quiin ambiendo
magiftratu
Studi-ofius impenfiusqj
petebant,
quammores iegesque ferebant , ut ex
intentionis formula hujus quae-ftionis , patet. Ajo te
in
peten¬do Confulatu pecuniam
dedijje
tri-bubtts j prandia , locum
gladiatoribus
contra legem Tulliam, atqae pwnam,qua lege continetur, a te repeto
b)
Prator De Majeßate
Senten-tiam dicebat de illis, qui
dignita-tem & fecuritatem populiRom. aut
magiftratus ulla ratione
l^fit -Vei
minuit. ex. gr. fi quisregni
occu-pandi confilia
habuiilet: fi
hoftes
ad bellum reipubl.
inferendurncon-citaiTet: fi fua culpa
rempubl.
ma¬ le geffiilet, & alia multa, quasa-pud Grasviumvideri
pofliint
c).
Prator De peculatu
Judicium
pronunciabat in
eos ,qui
asrario
16 ü ) o ( fg}
fraudem feceranc, pecuniamve pu-blicam in ufum aliquem delegatam
non confumierant, nec refiduam in aerarium retulerant, ied penes ie privatim retinuerant. Ut
formu*
la intentionis indicare videtur: Ajo
te
pecuniampublicam,
cumquaftor
es-fes, avertiße,
&
falfas
ad ararium
rationes retul'ifje, atque eo nomine fe·
ßertium quinqu'tes aie repeto
d).
PratorDeßcariis eos damnabar, qui ferro, veneno, aut
alia
qua*cunque ratione libero
homini
ne-cem intulerant, vel caedis furtive
faciendi cauiia cum celo
ambulave-rant; interdi&um enim erat
priva-tis hominibus armis uti, tum in«*
urbe , tum in agro, nifi venationis aut itineris caufla; quive data ope¬
ra in eorum, quos
odiiTent,res
autbona incendium immiferant e).
Prator De falfo in falfarios
ani-madvertebat» Latiflime patuit hoc
crimen; nam omnia quse falfo
di-ßa j icripta, aut
fa<äa
erantiru.
alteriusi )of I 17
alterius damnum , hoc nomine-·
complexi funt. Imprimis, fi quis
falium teftamentum fcripfifilt, vel alterius teftamentum amoviiIet,ce*
laviftet, deleviffet:ß nomine pra¬
toris fal fum edi&um propoiuiift;
fi ad falfa teftimonia dicendacoiftet: ft quis nummos aureos rafiftet, vel adulterinos flaviftet/), It. fi quis
fe pro alio geiMer, vel illicitis in·
fignibus uius fuiflet^).
Proztor de vi cognofcebat de vi
publica , non quidem omni, nam-.
erant
qusedam
caufteede vipublica
injure civili expreftae, dequibus*
ut & de omni vi privata, judices
a Pra?tore Urbano vel Peregrino
dati cognofcebant; fed de vi publi¬
ca,quaeajurecivilinon pendebath)f
ut cum quis alterum gladio
vulne-raftet, domumve alienam cum
ar-matis hominibus vi introiiflet: It. Ci
creditorfine au&oritate
judicis
res debitoris occupaflet. A JulioCas^ fare, Augufto & Tibeno no vosα Μ ) ο ( H
creatos fuiiTe pra^tores
audivimus*
verum in quo munus eorum
con-ftiteric invenire nonpotui;
verofi-mile videtur quasftiones inter ie^
partitos
fuiffe
: nam, ut antea pra¬tor de ficariis» etjam de veneficio
& parricidio
quasrebat, jam
fortaf-iis quodque horum criminum
pe-culiaremhabuit praetorem.
Pratorqui de
fidei
commififis
jus
dicebat,
fidei
commiffarius di&useft. Quodautemapud
nonnullosle-gitur Confulum hanc quaeftionem
fuiffe, ita intelligendum eiTe putac
Hotomannus, ut praetor usque
ad
certam fummam cognofceret,
de_»
majore conful
jus
diceret i)«Prator Fi/calis inter privatos &
fiicumjudicaret.
Prator Tutelaris tutorescogeret & fatisdare rem pupilli falvam
fore,
& delatam tutelam recipere
k)
Depraetoribus a Conftantino confti-tutis nihil reperitur, nid
quod
in¬gens pondus auri in ludos &
SS ) o C Ν
tra impenderent. Heic
obfervan-dum eft, prastores non iolos Judi¬
cium exercuiiTe, fedjudicem
quae-ftionis,
juiTu
prastoris, cujus quas-ftio erat, exurnis, in quibus fele-öorum judicum nomina,ichedulis inicripta, conje<fta erant, iortee-duxiile eum numerum , quem lex
praefcribebat; tum licitum fuiiTe-·
reo & accufatori rejicere eos, quos
proptercognationem vel alias
cauf-fas parum idoneos putabant, & in
reie&orum locum forte legiffe
Ju-dicem quaeftionis alios, quibus ju¬
dicum numeruslege
definituscom-pleretur. Hi cauffascognofcebant,
fententias in tabulas, ipfis a
prasto-re datas, ferebant,
easquein urnas
conjiciebant,
quas deinde Judexqu^ftionis dirimebat, &prator
Ju¬
dicium , ut pra?ies
,
pronunciabaü.
α) Sigon.dejudiciislib. 2. cαρ. 27.
b)
Ant.Rom.liby.c. 19. c) T i.p.ibcfo
d) Ros. Ant. Rom,lib. 9. cap. 19. e) Gr#v.
712.pf
1107. f)Sigon. deΙό i J Ο f §
'Cm lik i.cap. 32.
g)' Gr<ev.
T.
ι.ραζ. 1116. h)ΨΗ.
Lex. Am Rom. T. 2.y.
518.
i)
Itb.
i. i.de
MagiH.
Rom.
k) Grtv.T.2.ρ, 1879.
J.
VII.
Dignitatem Praetorum,
uti
parerat , magnam fuiife,
probanr,tum
"honorislocus, qui illis primus
poft
confules reli&us eft, tum etjam^
infignia, quibus ornati
fuerunt_i.
Quorum 1 Pr<etexta , quam
Kal.
Jan.
incapitolio,
votis
iolemnibus
nuncupatis, una cum
ceteris
inil-gnibus
acceperunt, utConfules;
hane tarnen deponebant,
damnati·
pnis fententiam pronunciaturi, ut
5,ή cäufla C LiciniiMaceri, repetun*
'darum rei, qui cum
vidifTet
M,Cl·
céronem pr^törem praetextam
de·
ponere , fe damnatumiritellexittf)
II Sella Curulis , cui iniedebant, noi)
'tantum in loco publico, cum
jüdi*
cium exercebant, fed etjam in
pri-yäto, cum
ad
amicos
vifendos
ve·Μ ) ο ( 3|- ii
veniiTent b). III. Hafla utebantur
ad jurisdi&ionem fignificandarriw. IV Gladius ad indicandum ,
qupd
ipilsjus eilet inrepsanimadyerten» di , & h^c duo propria prsetorum
infignia fuerunt. V Scrib<e ,
qui
aåiones in rabulasreferrent,
pras-toribus tanquam notarii ad manus
eilenc in judicio quolibet. VI Ac-certfi, cicanfes iitigantes in forum, & horarn eile tertiam , qua jus
di-cere coepic prator, inclamantes,
autmeridiem eileadmonentes,cum
de tribunali erat defcendendum.
VII. Uäores pradbant cum fafcibus & fecuribus, & populum
fiibmo-vendo, locum faciebant fequenti
magiilratui,acadmonebant,ut prΦ* tori debiturri praeftarent honoremi qua de re Seneca: β confulem
vide-γοaut pratorem, omniß,
quibus honof
haberi folet, factum, equo
defiltam
? Caput adapertam , femita ceäam c).Quot autem quisque habuerit, in-,
diyerfas fententias abeunt
feriptor
ι* δΠ o ( Μ
res; alii fex, alii duos
tantumcuicjj
tribuunt. Picifcus hocita explicat,
ut duos tantum li&ores Przetorem
Urbanum & Peregrinum
habuifle
contendat, fexautemPrastores pro-vincialesi/), idque ex
teftimonio
Ciceronis, qui, cum
de
prioribus
loquitur , dicit:Anteibant
lifiores
tion cum bacillis , fedut hic
pr<etoribus
anteeunt, cumfafcibus
duobuse).
Cumvero de VerreSiciliae prastoreeiTer¬ moeil: fex, inquit,
liÜorescircum-fiftunt
valentiljimi.ér
adpulfandos
ver-berandosque homines
exercttatiflimif).
Cujus fententiae
iubfcribit
Joh. Jac.
0ci)a£en
g).a) Val. Max.
lik
9.12.b) Ρ
it,
Lex.
ettit. Rom.tom.2.pag. 518.
c) Ep.
64.d) Lex.ant.Rom.tom. ζ.pag. 518.
e)
Agrar. 11.34.
f
)Orat. in
Verr.v.54
£)
(Einfettung
ju9<öm.
ant.c.i.jeä.
ι§.
VIII.
Jam Praetorem urbanum pau-lo accuratius contemplaturis
hoc
88 ) o ( κ i? primo notandum venit, illum prae
ceteris majorem , five maximum
didlum
fuifte;«)
nonquod majorem haberet poteftatem, Ted quodho-noratior eilet jurisdiélio urbana_»
quam peregrina. ut haud obfcure_» indicat Appianus b) dicens,
Bru-tum & Caifium priores
defigna-tos inter fe contendiiTe , uter juris
intercives dicundi provinciam ob-tineret. Deinde , quod abfente
confule confulare fuftineret munus,
teile Cic. Placuit nobis, ut ftatim ad
Cornatumpraetorem urbis has Itteras
deferrem, qui , quod Cotiß, aberant,
confulare fuftinebat munus , more
majorum c) Ediftum initio rnagi-ilratus fui propoiuit, in quo noru·
tantum quibus de rebus, &
quo-modo de fingulis controverfiis jus dfi&urus eilet cives admonebat_» $
fed aétionum etjam formnlas
ex-preiftt, ad quas & litigatores tam ftri&e agere tenebantur,ut qui eis
cadebat, cauiTa caderet, nifi
14 Μ ) ο (Έ
tor fua au&oritate ei a&ionem
re-ftituere vellet, &judices dati ne
la-tum quidem unguem
ab illis
difce-dere poruerunc
d).
Eratquidem
legibus XII tab:
jus privatum
prae-fcriptum, verum cum omniain_·
illis comprehtndi non potuerant,
eas adjuvabant, aut
fupplendo,
autcorrigendo, fi opus eilet.
Hoc
fu·
um ediåum albo, h. e. tabulis ni¬
gris infcriptum,
fori
parietibus
affi-gebat Praetor,
utab omnibus
legi
poilet é).s
Valuit
autemin
eumuannum tantum, quo ispraetor erat, qui propofuerat,
unde legem
an-nuam appellat Cicero
/).
Pro·
greiTudeinde temporis
quidam
am·bicioii praetores, prout
avaritia
#
ambitione ducebantur, paflim re· cedere ab ediäis iuis cceperunt,&
variejus dicere. Quare C.Corne·
lius Trib, pl. legem tulit, ut ex e-di&is iuis perpetuis jus
reddérent,
i. e. ediåa a praeturae iuae initio8 ( <0 SB 21
-e- ' quo illo magiftratu
fungebantun,,
[a- fpatiurn variarent, aliave eorum
e- 1 loco proponerentg).
Tandem
fub
πι Hadriano Salvius Julianus edi&um =e- perpetuum colligic, ex quo femper
civibus jus dicerent b). Si vero 11, fub ipfo
magiftratus
temporequae-iut dam utilia Viia fuerunt praetori, de
w quibus publice
admonendi
erant_.ii- cive.s, nec in ipfo edi&o exprefla-·
■fi. erant, novum de illis interponebat*
•gi
quod
Repentinum
f.
peculiare
voca-nu »tum eft i). Ediäum translatitiumat, fuit, quando pnetores ex anteces«»
m- forum edi&is aliquot capita trans^ ro« ferebant in fua.
m- a) Liv.hb. η. cαρ. g, b) De
hello civ.
$ ii./>.498· c) Fam. ιο.τι. dosie¬re- cama de Jud. Centumv. lib. i. cap.4,
& e) Kip. am.Rom.hb. 2. cap. 3,
f)
in
Verr. 1.109. g) Pit.tom. 1.705·b)
e- Gr<ev. tom. 11.pag, 1195*
i)Cic.m
at, Verr. 111.14»
tio §.· IX, ί
ni, Praetoris urbani njunus in
jjajrf
t6 il ) o ( g
civibus dicendo in cauflis civilibué poiitum fuiiTe conftat, unde appel¬
latum eftjuris didlio, qua? in duo¬ bus confiftebat: auc n. Praetor ipfe
judicavit, aut alium judicare juflit.
Cum ipiejudicavit, decreviile auc
decretum interpoiuiffe; cum judi¬
care juflit, judicem , judiciumve
aut a&ionem dediffe didlus eft.
Comprehendi autem poteft tota__»
jurisdi&io
tribus hisverbis, Do, Dico, Addico.Dahat I. BonorumpoQeflionem, ut
manifefte oftendit Val. max.
Egre-gra
eft
C Calpurmi Pifonis Trettoris Urb. conftitutio. Cum entm ad eum Terentius cum oäofiliis, quosinado-le/centiamperduχerat, ah uno in ado-ptionem dato exheredatumje querelam detulijjet:
bonorum
adolefcentispo/Jeffio-nem ei dedit, heredesque lege agere
ρäffus non
esl
α). II. Dahat adionem,cum concederet a&ori litem
in-tendere contra adverfarium. III.
Dabatjudtcesyfc* autarbitros, aut
Μ) o (m *7
judices privatos , aut
recuperato-res, aut ad Centumviros cauiTam
deferebat. Sidabat, dabateos,quos
falva lege dare pocerat, &
quidem
hac formula: E(lo judex, &
fipare-at, id eft, ii inveniatur, rem ita effe
pronuncia b).
Dicebat I. viam in formulis.
Ad-hibebantur enim formulae quasdam verborum, quorum du&uin judici-is experirentur. II.
Dicebat
fenten-tiam quibusdam incauflis gravio*
ribus , ut in liberalibus, in quibusde Übertäte hominis quaerebatur:
in exfecutionibusiententiarum, & aliis prasterea nonnullis. III.
Dice-toinmanumiilione,
hisutensver-bis: Dico hunc manumiffum effe
libe¬
rum, IV. Dicebat indicendo, cum
feriasindicebac.
Addicebat cum in jure fiebat
cef-fio I. In vindicatione fervi, velalius
cujusdamrei
corporeée,quando
vin-dicanti addicebat fervum. In ma¬
jorem
re*elucidationemafferamex
*8 i ) o ( Ü
Rofmo exemplum r),exquoetjam,
quid fit agendi formula in judicio
intelligi poteibQui fervum vindica:
"re voiebat,apud praetorem itaage·
"bat. Vindicator tenensfervum in
"jure, hac formula utebatur; Hunc
hominem ex jure Quiritium meum
ejji
uaio. Praetorinterrogabat eum
un-"de petebatur fervus, an contra-»
"vindicaret, i.e. an contra iervum "illum fuum eiTe ailereret; eovero
"tacente aut cedente, praetor fer-"vum addicebat vindicanti: tum-»
4<qui vindicaverat lege egtffe , qui
ceilerar, in jure cejßße^ praetor
au-tem ad'dixiffe dicebatur. II. Addi¬
cebat in mancipatione fervi vel Filii
alicujus. III.In adoptione filiialterius. 0) lik7.7. 5. b) Pit. tom. 2./>. 51g. c) ant.Rom.
lik
9.cαβ. ίο.5- X.
Hoc fuum munusexercuitPra¬
tor Urb. & in loco publico & pri-vato. In
publico}
cum diebusΜ ) ο C 38 29
fionalibus in Comitium veniiTet, &, in tribunali fella curuli pofita, con-lediilet, affidentibus ei
Decemvi-ris Stlitibus judicandis. Tum aut
ipfe judicabac, aut ex judicibus
fe-le&is , infra tribunal in iubfelliis fedentibus, dabat Recuperatores, Judices privatos,
autCentumvira-leJudicium, fi poftularent: qui
de-inde in foro, aut in Baiilica
qua-dam caufTascognofcebant&judica-bant. In privato, cum in asdibus fuis vel De piano
jus
reddebat.Mo·
ris enim erat, ut poft praetorem^ per regiones vicosque urbis ambu¬lantem vehéretur fella, ut cum
a-defTent, qui ejus opera indigebant,
in piano loco ftatueretur, ubitarnen falva imperii majeftate collocari
poterat, qua iedens, controverfias,
quce^
levioris momeriti &
volunta-riae jurisdi&ionis erant, ut manu-mittere fervum, &c,difceptabat a\
5. XI*
3· Μ ) 0 ( Μ
§. XI.
Sequitur nunc, ut ipfurn
tem-pus, quo fui copiam fecit pro tri-bunali Praetor, obiervemus. Non
enim quovis die in comitium
ve-niebat, Ted diebus tantum faffcis Sc
intercifis, quibus jus fari
iinepia-culo licebat, nefaftis aucern
nequa-quam* Secundum illud Ovidii: lüe nefafius erit, per quem tria
verba jüentur,
Paßus erit, per quem lege
licebat
agi a).Dicuntur alias diesjudiciarii f. fes-fionales. Horum alii Poßulatorii,
quibus pro tribunali poftulationi-bus vacabat: alii Cognitionales, qui¬
bus cum Confilio de controveriiis
decretum interponebat. Uc
clari-ora h^c evadant, quid quovis die
a&um fit, uberius exponam. Ulk
fc. poftulatoriis, a&ionem
intende-bat a&or, reus autem vel coiitra-dicebat defiderio a&oris, vel diem ad ie defendendum
poftulabat,
ScK) 0 ( SI f* tunc a£io editaa&is
poßulationum
inferebatur a icribis: vadimoniumetjam dicebat reus, Ii habebat, ii
ηοη,ία diem perendinum
differe-batur, qui
cognitionibus
eratdica-tus, tres enim dies intercedebant
inter poftulatorium & cognitiona-lem;Hüfc.cognitionalibusaut
exer-cebatconfiiium, aut Pra?bebatcon¬
fiiium , aut indicebat conventum.
Exercebat Conßlium, id eft, cum.* Decemviris, quinque Senatoribus, totidemque equitibus Romanis in_-»
confiiium adhibitis , de cauffis
cognofcebat.
Pruebebat Confiiium, cum
mino-ri, manumittere volenti, & aliis Omnibus, qui quid fine confilii fen-tentia prohibentur facere , quique in integrum defiderabant reftitui,
confiiium praebebat, ut habet
Ui-pian: apud Pitifcum : Minor vigin-ti annis lege Äiliafentia manumittere fine Confilio prohibetur b).
Indicebat
conventum, cum quaeftiointer par¬
3* ^ ) o C I
tes non fimplicis fa&i, fed contro·
verfi juris incideret. Nam in ju· dieiis privatis, qua? fa&i folam in·
quifitionem concinent, judicem-.
privatum dare poterat, in ils vero,
in quibusjurene an injuria fa&um
eilet, quasrendum erat, bon pote·
rat judicem dare, fed follenni con·
ventu, hoc eil, judicio
centumvi-rali dirimi debebat illa controver·
fia, ut fufe dehac re loquitur Sicca·
ma c). Diebus hifce primo mane
in comitium veniebat, acced^ nti·
bus etjam ilLis , hora tertia
incla-mata, qui lege agere volebant, & ad meridiem usque cauilas perora·
bant. Poil meridiem fententia pro·
nunciabatur, iic enim fcriptum e*
rat legibus XII. tab. Poft meridiett
frdfénttbus
ambobus, afior
renst 'litern addicito, fol occafus fuprewdterripeftas
eil
o d). Om η e saθ:ίone spoItulationum diebus edita?, cognl·
tionum diebus ex tabulis ordinej
recjtäbantur, &, ii adeffent a£loi
K ) 0 C SB Η
r.0' tc reus , peragebantur; nii! quis
Ju" longius veniflet
, quem pra?ton>
m"
exrra ordinem expedire poterat^,
%
^
teile Seneca: Dubitavi utrum
dtffer*
r°)
rem te^ an^ fomcjuus ifli rei veniret
1Π1
locus , jus tibiextra ordinem aicerem*
re*
Humamus vifttm ett, tam
longe
ve* )n/ nientem non detineree).a) Itb. i. Fatt. b) tom. n.p. 57g. r) er"
dejud.CentumvJtb. 2 cap. 1. d) Ros*
ca'
ant. Rom. //£. 9. cap.16, e)Ep. 106.
me 7 t c
lti*
§,
XII.^
Breviter
iic
confideratis
Pr#to-ribus inurbe, non a propofito
nö-ra*
ftro alienürtf arbitramur, il etjam
r0<
de
Praetoribusprovinciålibusf.Pro-e'
praetoribus nonnulla addamus. De
e
his ut clariorern habeamus notiti* ,iS*
am,
aecuratatemporishabendaeil
m
t
ratio.
Initio enim, & per uniusfere feculi fpatium, Praetores
* ill-*
m'
provincias mifli, ad jus
dieendum
^
0provinciålibus
, &bellum
admini-ftrandum,
nifi gravius eilét, quod auS'
Con-Η Si ) ° C ϋ
GonΓul·ibusgerebatur,/>r^ör^/>rö*
vmcialtum nomine infigniti funt.
Si
veroprorogabatur his imperium
ultra legitimum tempus , Propras¬
tores dicebantur a). Deinde
poft
conßitutas quasftiones perpetuas, Prastores, geila in urbe prastura-.,
anno (equente in provincias
profe-fBj, Propmtores vocari
coeperunt&).
TandeAuguftus, divifis inter fe& populum provinciis, ita
utquasdam
Caeiaris,qua?dä populidicerentur;in provincias populi
mifli,proprastoris
nomen,fipraetoriae eilentprovincias
(fuerent enim nonnullas Confula·
res) retinuerunt: quos autem in_j
fuas ablegavit Casfar, raro Propras¬ tores, ied aut Pr^fedos, ii extra
Italiam imperarent, aut LegatoS Casfaris nuncupavit c). Qui ta¬
rnen non funt cunfundendi cum
il-lis legatis, quos fibi quisque Pro-prastor in provinciam
abiturus,
expermiiTu ienacus adfcifcebat, de
quibus
NepfQui
ne cumQ^qutäen
Μ ) ο c Β α
Cicerone ire voluerit in
Afiam
, cum1
apudeum legati locum obtinere paffer.
i Noη enim decere
fe arbitrabaiur, cum
- ·
praturamgerere
noluiffet,
aßeclam effeI pratoris
d). Provincias plerumcg
t iortiebantur, interdum tarnen
ex-) tra fortem provinciie nominatirn
decernebantur; tum autem popu-I. lus rogari folebat, fi beneficio
for-c tis fe excludi nollent ceteri
colle-n
ga? é). Certa accepta provincia,
u & in capitolio folennibus
pro re¬
is publ. nuncupatis
votis, urbe
exi-ias bant paludati,'comitantibus
Affes-a· foribus, Quaeftoribus,
miniftris Sc
lj Li&oribus,
infignia portantibus,
£* qua? eademhabueruntcum Pra?tore
ra Urb. leer ubi jam
erant
ingréfft,
os anteceiTores fuos de adventu iuo
fe-a- cere certiores, ut cum
eiscongre-il* dientes, de ftatu
provincia?
cogno-o- fcere poiTent." De horum
abitu,acf-ventu in prövinciam
, & reditu vi¬
de deripoilunt Rofinus/)& Pitifcus
g).
^
Tempus
ordinariurh,
quo
46 m ) β c B
ciam tenuerunt, primis
tempori-bus fuit annuum, nifi certas ob cauflas prorogaretur imperium
h).
Ultimis autem idipfum eo usqueretinuerunt, quoad
fucceiTor mitte¬
retur, tum inträ triginta dies ipiiS
difcedendum erat t), Munus
fu-um eodem modo obierunt, quo
Praetor Urb. Nam, ut ille De·
cemyiros in confilium adhibuit; lic hi Puos Juris coniultos , Lega·
tos & Qj^ftores
habuerunt,
quosconfulerent: ille leviores cauflas privatis
judicibus
dirimendas
tra-didit; hi legatis ac Quaeftoribusfuiseasdem commiferunt k). Ille aut
in Comitio, aut de piano jus
red-didit; hi vel in cubiculo querelaS
provincialium,
vel in praetoriis
easexaudierunt /). Ille initio magi* flratus fui edi&um, fecundunu
quod
jus diceret,
propofuit;hi
et-jam edi&a
fecerunt, ad
quaetocatfljurisdiétionem
accommodarunt,
quibus fe; in urbibus,
quibusque
diebus conventus iuosjuridicos
S£ ^ 0 ( Μ 57
r\. gerent
Cavendum
tarnenipfis
e-3b rat,ne quid contraleges
provincia-?),
les edicerent,
nec contraedi&um
□e quicquam
facerent.
De
Legatis
IQ. CcEfaris , feu ejus provinciarum(i5 prafidibus hoc peculiare
fuit,
ut *u. ultra annum cum imperio eflent,30 proutCa?fari vifum fuit, militarem
e. habitum geftarent &
gladio cin&i
t; eiTent, cum propraetores
populi
a, inermes eiTent, poft
divifionem
öS provinciarum aCaefare
faitarn:
ma-as
jorem
etjam dignitatem habebant,a. quarp proprsetores, ut prolixe
de
ils his agit Hotoman m): ad quem b,
ut Leåorem modefte remittimus*
d- Nos vero claudimus
as jam rivos.
aS Soli DEO Gloria
ji*
ß) Roß V η. c. 43. b) Hotomau. L
it' 1 De Propra. c) Pit. T. 2. p. 3 j.
m ä) in Vit. Att. c. 4, §. e) Liv.I 10. t, 24·
f) Hb.
8· c. 42. g)T. 11.ρ.145.t# 513.
ß)
Liv. L. 8. 25. 0 Pit.a. T.11./». 538 £) Pit. Tntp. 145, /)
rlR O JUVEKT
Literarumworumque elegantlaornatiffmoj
Dn. S VEN O NI COLLIN, Amico fuo quovis honore colendo,
De
Pratore Romano
propediem diiputaturo,
ROma,
Artibusquse
belli enituitMartis
ftudiis dicatå
Togseque,Atqué praeclaras caput inter urbes
Extulitalte: In iägo oftentat Fabios, Camillos,
Curixcclße decora &Carones, Confulum faices, tabulasque legum
Ate.ligatas.
Jura queisPratorpopulo Quirini
Tunc dedit, rerum dominosque certa
Dirigens norma, novaicita legum
Scripfitin albo,
Cuiusediftum minuittigorem
Juris, ex arquo ftaruensbonoquc
Civibus rcdum, Themidosque cultu
Temperat orbem,
Ifta COLLTKIdoceten polita
Svada praedaris ftudiis Minervae,
Rnc Pr&tcruLatii perorans
Munia clara,
ératulordoftos Tibi nunc labores,
Impiger dum virgineumque collem Scandis, a Muiis meritum reportes
Nomen & omen,
TAttcAh*cceAmork ergorehejtiif
iiigtte
&im/'Sil
Sftiit
©twtterltga
2Bdtt οφSnnDéii?]uti/
#err
sven
collin,
$å φαη
De Pruetore Romano Ufßaf ftt förjia Academijla $>rof.
£en^rof af üdvfcomö fafirotigtfroa/
Οφ uppå Pindi Me fitfnoa/ $an mofle tråfa trötta fidt. 2111 möDa/ flit ej mofte fparaö/
£>m annarö rdtltg
ftal
förfar#*,»©åblifroer lönen tcfc (Ut. TOnQBdn/ 3 fcaftoen obren mänga €r famlat broat) i tlDer longa
$angagno rodi: för
motgång
pufi
βί tnobet feiltj men mafert rotfar (Ixt rottira ÖBett/ fom mööan Itfar/
SSetalar alt meD pmntg
lufi
5ar/ far manfort! 3^3 billigt menar/
s4t Daphne (ig met) <£r förenar
t
Οφ Sirat: €t>evt f>ufn>ut) tdcft; Apollo bd fin £ager Delar ,
t SBdnner ut/ at ju ej felar
φαη prpoa mil fin i>ela ©lätff.
SBelmcnf ptirÄÖt 3lf
Literis & moribus
Ornatißimo
VIRO JUVENI »
Dn.
svenoni
coll1n,
3
Cum egregtam
dijjertationem
De
Praetore Romano
publice
tiefenderet.T)ß*tot quis fuerat primus, qua mu·\
* ma
geffit
Quonilam Romamis, Jura decusquc
Viri
Ampla
fatismonßras,
veterum monwmenta (ecutus. | .
Htm lauties cap'iet , jedula Mu/a, '
novas.
Jngemimeruit
cantior, ßc vivida vir·tus,
Ut voveam toto peäore
faufia
Tibi. Ut
Feßltio adpiaufit cdUmo JOAN. MEÜRLING,