INTELLECTUS LIMITIBUS

D. A. G.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA

DE

LIMITIBUS

INTELLECTUS HUMAN I-

Quam,

Confen£ Ampliil. Facult. Philof.

In Regia Acad. Upf.

PR/ESIDE

DOCTPETRO NICOLAO CHRISTIERNIN

Log. & Metaph. Prof. Reg. & Ord.

In Auditorio Carolino Majori

Horis ante Meridiem Solitis.

Die XVIII. Junii Anno MDCCLXXIV.

Fublico examini Jubmittit.

Stipeirdiarins Ahlufviatius.

Dietericus _Arofia Wulff,

- Veitmannus.

Eft hac praftans fcientia, qu& ittrer ignota, dubia, probabilia

4?* certa difcernere novit.

UPS A LI iE,

Typis EdmannianiSj

Rådmannens i Wefterås

CARL WULFFS

Efter famn a da Maka,

Fru CATHAR. WULFF»

Född SOMMOR.

Min Huldafta k. Moder«

JO η mindre ofvad hand, fom Lyan vågar rtra,

Ej tolkar rått Er dygd, med de β ^a matta fing y

Mitt hjerta bjuder ^{mig, at} denna pligt fullgöra}

Men emot ämnets vidd förmågan är for fvag.

Jag vet dock med mig Jjelf, at jag en vördnad byfery

Som [varar mot Er nit och ömhet for mitt våf

Om ej defs rena eld fä högt och prägtigt lyfer,

Skall den dock: brinna jåmt uti en tackfam Jjäl.

Min hulda Mor, dt Er jag dejfa bladen ägnar ^,

Som forflling af den frugt Er om for g burit bar ⁱ

Den är ej värdig nog, men dock mitt bjerta f ägnar,

Om blott der af Min Mor ^en glädjes gnißa tar;

For Edert fann a väl jag heligt rökverk tänder,

Och frän ett åmfint braß min bon till himlen gar,

jfag ber, när dagens blofs defs for β a [trålar fån der ^y

For Er jag åfven ber, når dagen ända far.

Mia Ruldafta Moders

itydig fl e Sort

IX WULFF,

Rrono Befallnings Mannen

Ådel ^och Högagtad

Herr PEHR

WULFF,

KyrkoHerden vid Skultuna Förfamling i Weflerås Stift,

Vålårevoi dige och Höglårde

Herr Mag. |0H.

WULFF,

Rådmannen i Wejlerås Stad, Ädel ^och Hogagtad

Herr CARL

WULFF,

Mine Högt är ade k. Broder

Kongl. Maj:ts Tro- Tjenare ock Fäldtkamererare

Hogådle

Herr fOH.FRED.

paGANDER.

KyrkoHerden vid Flåckeho Förfamling i Weil eras Stift, Vålårevördige och Hoglårde

Herr Mag. ΡΕΤ.Ε

UTTER STROM

FaSiorcn och Handelsmannen

i Wefleräs Stad Hogagtad

Herr LARS PET.

HÜLPHERS

Mine Hhgtårade k. Sv agrar

ed Sy (kons kara namn, jag bordt min lårfpån pryda,

rx Och F.dra dygders glans fin råtta målning ^ge,

Men jag ei lårt den konft, ^att hjertats kånflor tyda,

Som man kan ofta båil of håpen eyilnad fe.

Af Er, tom altid mig med Syfkons kårlek hugnat>

Mitt finnes ömhet mer ån gåfvan (kådas bör;

Till deis att lifvets dorm i grafvens ilillhet lugnat^.

En öm och tackiam drift mitt bjerta ftåndigt rör.

Mine Hogtärade Bröders och Svågrars

Trogne Bror och tjenare

D. WULFF.

Domino AUCTORI.

virtus pramia, ßd nulluni habet fe ip/a

praßantius. Quapropter niβ te ipfum ignores,

valde te lätari necejfum eft, Amice Optme, rz/7/i Doclrintf laude, quam ex prafenti Tua Differtatio-

ne abunde confequeris, animi morurnque inte-

gritate, qua dudum omnium bonorum ftudium ac

amorejn Tibi conciliaßi* Gratulor Tibi ex animo in-

genii eximiam felicitat em* üratulor mihi de amici*

tia fideque tua diu probata, cum quibus^ crede mibi>

nulla fortunce bona confero. Plura quidem vellem,

[ed prohibet modeflia tuay qua jejuni pracomi ta-

dium forfan captaret: Unum illud addam; neminem effe, qui Te ßncero magis ^amore profequatur, 4«/·

memoriam Νominis Tui confirvare velii fan*

ftius, quam

Amantifllmus Tuus

GUSTAVUS CHRISTIERNIN.

D. a

§. ι

Quid fibi velit Intelie&us, sf quando nos diet poßumus inteüeäu gaudere«

^ Λ ^r&is admodum cancellis circumfcriptam eile men-

tis noitraz facultatem, qua rerum nobis ideas

HF"2 atque cognitionem adquirimus, vel unico hoc

# conflare poferic experimento, quod intelle^u li¬

cet omnes a Summo & benigniilimo Creatore fimus praz- diti, eandem tarnen de prazclaro hocce dono ^non forme-

mus notionem. Hinc in multas abire videmus diilin£tio-

nes ac fubtilitates, intelledus humani theoriara, ut non Da¬

rum in placitis Pfychologicorum verfatus habeatur, qui

cunita in hoc _argumento iententiarum divortia explica·

re, atque in ordinem redigere noverit. Aiii enim ipfam

mentis naturam, quatenus ad cogitandum apta concipi-

tur, (eu ifa eil comparata, ut quam vis in prazfenti (la·

tu neque cogitet, neque aclu cogitare poffit, in poile-

rum camen, additis per aztatem viribus & fenfationibus,

ideas rerum habitura & Tibi formatura fit, intelle^um ^no- minant; quo ieniu infantibus utero adhuc materno in»

clufisj anima tribuitur rationaUs, non quod praematura

A qua-

De Litnitibus

quadam agitatione ratiocinentur, vel conclufiones for-

rnare valeant, Ted quia ad has poftmodum inftituendas

eorum mentes aptas funt, ac deftinatae a). Aliis propior qusedara cogitandi pofentia, intelle&us nomine venit,

qua fprmatis jam per attentionem animi viribus, data quavis occaiione, res fenfibus oblatas, earumque partes, qualitates, operationes & relatioaes videt animus, at-

que ex perceptis in fingularibus, ideas communes for-

mando, conceptus continuat Sc vario modo ordinat,

quas iignificatio in communi fermone maxime eil ufi-

tata. Alii ftri£tilIimo fenfo iilam adhibent vocem, pro facultate res difliu£te, feu connotatis fimul difcernen-

di chara£leribus, cognofcendi, ^quae tarnen non nifi par-

vam intelleftus quafi provinciam refpicit, & continua-

tas tantum per abilraåionem notiones comple&itur b

Coincidit fere hic fenius itriftiflimus ^cum intelieåu pu- ro, quatenus is non tantum circa fpiritus contemplandos-

ied etiam circa entia, qu& dici folent inteliecluaHa & u- niverialia verfatur, eique intelle&us opponitur impurus,

quo nomine indicatur facultas peripiciendi & comparan·

di res corporeas exiilentes, earumque mueaeiones, qux

organis fentiendi externis iefe ofFerunt. At vana eft ha?c

Intelleåus _{in purum} Sc impurum diiln&io, omnis enim notio* etiam maxime abftra&a, fuam fenfationi rerum

fingularium primam debet originem, & ubi res ipfa in

fenfum non incurrit, aliquod ejus fymbolum feniu ^per- cipituri nec re^ius ob diverfa objecta, ^una eademqae

facultas diverfis exprimitur nominibus, quam fi quis vi-

lum in coeleftem Sc terreilrem diilingueret, quia iisdem

ocu-

(i) Lock, de Intel!. Humano.· Lib. I. Cap. II. §. V. eonfr. Lib. IT».

Cap. I. §. 24.

£) Baumeift. Phel, recent. Meth. pars. III. Cap. VIII. $. £04«.

InteUe&us Humani. ₃

oculis jam terram confpicimus, jam coelurn e), Haud paucis etiam intelle&us nomen, fonum fignificatione de«

ftitutum eile videtur. At id Divinae iapientise fuit arbi- trium, ut homines naicerentur iroperfe&i, fed idonei, qui feie perficerenc; inde menti conceila eft facultas re-

rum perceptarum cogtiicionem adquirendi per fenfatio-

num comparafionem, quae facultas in aftum dedu&a, In«

telleäus nomine merito infigniri meretur. Eft itaque InteUe&us} aÜiva illa potentia, qua mens in verum peycc-

ptionibus vel per Je contcmplandis, vel int er Je conferen,'

dis verfatur d),

Sed dato Intelle&u, non ftatim datur ejus ufus, re·

rumque Cognition intelle&u enim prius gaudere non di- cimur, quam quando generalem non folum habemus a-

ptitudinem ad res longo poft tempore cognoicendas, fed quando jam in praeienti res quasdam habitualiter ^cogno·

icere, _atque intelligere poilumus; haud aliter, ac facul-

tatem latine loquendi, non cuivis tribuimus, qui lin-

guam Jhanc aliquando difcere poteil, ied qui ubi volu«

erit, ienia animi iui, fermone Romano promte expri-

mere valet.

Qui itaque non operam dat, ut ciaras &: diftin&as

fibi rerum quarumlibet adquirat ideas, earum relationes perfpiciat, atque inde legitimas ratiocinationes deducat,

res iftas »on tantum non intelligit, ied ii de iis judicat,

non poteft non errare & difformia ac inadasquata de re¬

bus oblatis ferre judicia. Manet interea vis noftra in-

telligendij valde imperfe&a, ar&osque neceilum habet in

omnibus hominibus agnofcere limites, de quibus in ti-

rocinio hocce Academico breviter agere Tuo B. L. fa.

yore nixus inftitui.

Α ζ Nota

t) Confr. Gerh. Delin. Ph. rat. §. 57. «ose»

d) Knntz#a in Logita §. 33.

4 De Lirnitibus

Nota.

Diilingui vero diligenter debent limites intelleåus

in hoc vei illo hömine , a lirnitibus intelie&us human!

in genere. Quod enim huic vel illi homini incogni-

tum vel incertum ac incomprehenfibile eil, non iemper

aliis eil impervium, & quod uno tempore & loco oc«

cukum eil Sc captum hominis excedit,id in aliis circum-

ilantiis detegi Sc clare percipi poteil. Hinc regio igno-

rantiae, regioni cognitionis finitima eil,. Sc ^per verita¬

tes inventas, Sc clarius reprasfentatas, fines poilerioris.

continue extenduntur,

§. ΙΓ.

Facultatem inteüigendi non omnmoäe ρ erfe et am ^r

fed, lirnitibus circumfcripta?n ejje oßendit,

Quamvis eximia gaudeat Intelleilus noiler perfeftio®

ne, ut non tantum res prsientes difeernat, Sc varias ea- rundem partes, qualitates, operationes & relaticnes haud

raro obiervet, fed etiam abfentium prateritarum vel fu»

turarum mutationum imagines,] per ideas reproduilas' conterrpletur, & prafterea communes pluribus rebus Sc

adfe£lionibus conceptus, abilrabendo ab Iis qux diveria funt, Sc attendendo ad iimilia earundem prsdicata, for¬

met, atque ex his certas eliciat conclufiones: Minime ca-

men abioluta gaudet perfeäione, utpote quae Deo pro-

pria eil & in eo confiilit, quod ipfe contempletur omnia

Sc fingula, aftualia Sc mere pofTibilia, unico pervidendi a£lu, Sc quidem diftincliilime ^, idque femper non per intervalla: fed noiler Intelle&us e contrario multos eos-

que fatis artlos habet limites, qui in cunttis ejus opera- tionibus ieie produnt, & per varios defe£lüs, qui cog- nitioni noflra? adh^rent, quique ab ignorantia tanquam

fönte popilimum derivari videntur, optime manifeflan-

tuiv Ab ignorantia enim notarum rei chara<Steriilicarum5>

qui«

Int eile eins Human?«

quibus objeclum ab aliis pereeptis difeernitur, pendet ob-

icuritas & confufio cognirionis. Ab ignorantia diierimi-

nis inter veritatem & falfitatem, orrtur error, atque ab ignorantia criterii veritatis in pereeptionibus, eraanat in·

eertitudo.

Nam ut taceam Organa fenforia ad finguläs res ma¬

ximas , minimas, propiores & remotiores percipiendas

nequaquara fufficere, id ^, quod fua quemque docet ex-

perientia, nec omnibus rebus pereeptis fimul contem-

plandis, atque acriori cenfura <k judieiis uno obtutu fub- jiciendis ρ a res fumus. Animos enim aneipiti diftrahituf

cura, & fenfus piurirr.is objeelis conjundfcim internus,

minorem in fmguiis confiderandis vim habet, Imagi-

nandi quidem mira nobis ineft facultas, qua? res fepe remotirfimas & pereeptiones diverfiffimas, uno prope- roodum mentis contuitu cogitandas fiitit, facitque, ut abfentibus, prrsteritis pariter ^ac füturis rebus moveri pos- fimus: fed nemo tarnen omnia, qua? unquam ienfibus pereepit, pro lubitu repetitis pereeptionibus in memo·'

riam revocare valet, _{neque etiam} moleüas ^rerum tri ^-

ftium atque horrendorum ubi voluerit, removere poteft imagines. Fingendi facultatem, qua? notiones rebus per¬

eeptis magis vel minus fimiles ingeniofe nonnunquam conjungit, ideamque format compofitam, cui quidem

nuila res adtualis aut a£lio in ^toturn refpondet, fed cu¬

jus tarnen idex partiales fingula?, veris aebentur fenfio- nibus, non omnia aflequi, neque eximiam natu'ra? prae- ftantiam exadbifirne in cunctis imitari, inventa hominum

etiam ingenio & arte praduftriuro pleraque docent.

Externam tantum rerum in fenfus ineurrentium fu·

perficiem cognofcimus 5 internam vero naturam & efTen«-

tias rerum fingularium, mens non niii obfeure & gene- raliori conceptu fibi reprafentat, ut ad quaéftionem: quid

res fit, prreter communes quosdam chara£teres,non 111 u Ι¬

Α 3 ta

6 De Limiiibus

ta ideariim analyfi explicandos, difficilis admodum Γκ ro

fponfio. Naturam animalis qualitercunque perfpicimus,

ied etlentiam canis, equi, fem, argenti & auri, penitus ignoramjus.

Quis quoque dubitavit, qua objeftorum diftin&g cognofcendorum ^numerum, anguftis iimitibus noilrum

circumicribi intelledluro _; quantula enim iunt, ad quae vis

noftra intelligendi extenditur, quam pauca, manca &

mutila, _qua; novimus, quamdiu in hoc tellure conftrföi

tenemur? innumera funt in globo hocce terraqueo, in

fundo märis, in viiceribus terra; & in regione Aeris,

qua; feniuum aciem effugiunt, multo autem magis ipha;-

ram noftra; cognicionis iuperant, qua; in reliquis & re- motioribus fyftematis Planetarii partibus exiflunt & con-

tingunt. Adhuc vero longius a fenfu noftro & intelle-

«üu diftant, qua; in mundo fpirituum geruntur, qutcque ad omnium rerum Auitorem & Dominum ipeciatim per-

tinent, ut poilmodum videbimus; RecliiTime ergo aile-

rit Lockius, illum fane rerum omnium penitus ignarum eile, qui neicic fe multa immo innumera neicire e)t Ne*

minem quidem iua; imbeciliitatis adeo parum confcium

eile poüe putamus, ut intelleclum nullis Iimitibus cir-

cumfcriptum expreiTe Tibi vindicare iuftineat. Interim

tarnen funt nonnulli eruditi, qui ita fe gerunqac fi nullos

in cognofcendo agnoicere vellent limites. F'aftus illorum

& animus ob eruditionis opinionem inflatus, vix vide-

tur cum confcientia ignorantiae & circumfcriptae cogni-

tionis poiTe conciliari. Non paucos deprehendimus, quos

pudet profiteri fuam ignorantiam, incertitudinem alias- que cognicionis imperfe&iones, neque ^quo animo ferre poiTunt, ut: alii, finita; perfpicacia; eos admoneantj quare feientiam perfektem faltim aflFe&are videntur. Nonnuli

eo procedunt infania;, ut omnia negare vel in dubium

vo-

f) Lock, de int, hurn. Lib, IV. Cap.„ III» §. 2.2,

Intelleäus Humani. 7

vocare audeni, _quod ipfi non intelliguni; quod facere

non poiTent, niii omnes veritates a fe comprehendi, ta-

cite iecum ilatuerent. Quidam de nulla re iufpendunc Judicium, fed iia omnibus occaftonibus decidunt & fen-

tentiam frerunt; quafi nihil ita excederet iilorum captura,

ut cognitionis ab iis adquifitas Horizontem tranicende-

ret. in ipfis rebus Divinis & materia religionis, nihil incomprehenfibile, nullaque myfteria a Deo revelata ad-

mittere volunt. Hinc etiam eft, quod nonnulli omnia expiicare conentur, & innumeras hypothefes & opinio-

nes absque ullo fundamento confingant, ne ignorantiam agnofcere & judicium aliquando iufpendere cogantur.

Huc _quoque facit, quando quidam variis terminis tech-

nicis & diilindlionibus abftraäts excogitatis, ignorantiam

occultare & fcientia? profundtoris opinionem fibi conci¬

liare lludent.

Arguit pr^terea limifationem intelfecius noilri, in- telligendi potentia, qus perpetuo non viget exercitio,

fed multas easque fat Iongas agit ferias, & fopore ^quo«

dam interdum quafi obruta eft Ex ipfo quoque modo,

quo in diftinföorem rerum cognitionem mens enititur, imperfeftio ejus apertiffime peripicitur; ^mens enirn ut finita, in ideis confufis tandem finrre omnem füum di- ftinguendi a&um necellum habet. Quis ergo, iubtilifTi·

mara licet mentis aciem intendat, fingulä, quae in re obvia difcerni poiTunt, ^a fe invicem diftinguere valet?

Corpus noflrum quod perpetuo circumferimus, clanfil¬

me fentimus, & ab aliis omnibus perceptis corporibus

evidentiilime difbernimes: at pauciilima funt, qua; in

corpore noftro feparadm percipimus & quorum ita no- bis confcii fumus, ut ea corporis noftri ^propria efTe cognofcamus, quibusque meura corpus praecife eva- d^t, Quodti vero corporis, quod nos proxime & for- tiilime afficit, ^aonnifi confjufam habeamias ideam3mui

t o

De Limitibus

to magis neceiTe eil, aliarura rerum corapofitarum id-

eas, poit quandam analyiin in confufis perceptionibus

terminari. Permanet itaque intelle&us noder finitus, ^per- cipit pauciffima idque iucceilive, ex iis plurima cogno-

icit tantum obfcure, nonnulla enim circa rerum exi»

ilentias ehre quidem fentit, pauca vero funt, qute circa

rerum eilentias & raodum operandi diftinete poiTunt in·

teliedtu videri; gaudet ergo inteiie&us noiler non nid perfedtione reipedtiva & imbecillitas inceliigendi nunquam

non ipfam comicatur, quia omnium rerum relationes

& nexus difeernere ^ac intuen, ieu cognitkmem earum habere nequit.

Maximam quoque ex non ufu intelle£lus, vel in-

termiiTo debito ejus exercitio, in genus humanum redun-

dare noxam, quotidiana docet experientia. Muka enim

ad tempus proiunt & dele5tant, ied mala in pofterum

habent coniectaria; alia coramodis noftris obftare viden-

fur, fed felicitatem noftram poftmodum augent & fta- biliunt; & preecerea minimum feepe momentum, a no-

bis non iatis animadverium, rem totam variat, efficic-

que, ut pro diverfb agentium & judicantium ftatu, non omnibus eadem videantur utilia & noxia, neque adeo fine caufla unum idemque factum laudetur ab his, cul-

petur ab illis; Hase vero maxime limitatum in ufu re¬

rum pereipiendo atque aeitimando inteile&um fatis aper-

te arguunt.

§. ΤΙΓ.

Limites intellecius quinam funt, quomodo in-

veßigari pojfunt, jam ulterius difpiciendum.

Limitari facultatem cogrfofcendi, tum quoad obje-

£ta cognoicenda, tum quoad modum repraientandi, nu- per monuimus, atque hac in re propriam & alienam o·

mnem nobis confentientem habemus expenenciam. Si¬

ne

Jnteßeßus Humani. 9

sie ideis inier fe comparatis, nihil intelligimus. Ömnes

vero idea; vel oriuntur a perceptionibus iénfuum, vel ab

iis deriyantur. Ideo intelleftus limitatur ^a vi ientiendi ejusque intermiflo ufu. Quicunque enim colores diver-

fos nunquam obfervavic, is artis pi&oria; naturam com templari ^nequit; & qui ionorum difFerentias ac gradus

haud expertus eft, muficam intelligere non potefh Sic

in plerisque, qua; nobis obveriantur objeFtis, non nifi

pauca funt, qua; diftinguere a ie invicem poilumus; un-

de fit, ut in obfcuris tandem & non inteliigibilibus re-

prasfentationibus nobis fit fubfiilendum; omnibus certe

rebus & qualitatibus adcurate definiendis, nec notiones

nobis communes, nec voces fuppetunt. Varii etiarn funt

hominum flatus, nec eadem fingulis cognitionem ^augen-

di facilitas atque occaiio. Hinc cum verbis abflra&is pla¬

ne iisdem, adeo diverfos haud raro atque etiaro pugnan-

tes conjungunt eruditi conceptus, ut ne Oedipus quidem

hos rite intelligere atque commoda fätis expiicatione ^eos

in concordiam redigere vaieat. Quin & rebus, qua; vul¬

gärt funt in ufu, tanta; offunduntur tenebra;, ut ingenia

non modo tardiora, ied peripicaciflima quoque torque-

ant, utpote qua; in minima quaque particula, nodos in-

veniant, folvi nefcios. Nemo certe fubflantiara lumi-

nis, Acris, aut aquse aliunde, quam ex quibusdam ef-

feclibus comparatis imperfecle cognoicit. Sic meteora

in _aere, & mineras in viiceribus terrae percipimus, par¬

tes autem ex quibus generanrur, nullus homo aile- quitur. Quis explicare & defcribere valet ^, quomo-

do vegetabilia fuccum fibl convenientem aterahunt, at¬

que in truncum, folia & fru£lus, cujusque peculiari in-

doli congruos, fuis temporibus &: locis erumpant? Quis

diverios animalium mores, motus & propagandi modos,

in fuis cauifis intelligit ? Varias corporum in hoc univer-

fo potentias, yirtutes & modos operandi ignoramus, li-

B cét

10 De Lhnitihus

cet ipfos indies efFe£tus experiamur. Ita motum merrr«

brorum tremulum & involuntaritim in _{magna nervorum} debilitate fiepe obfervamus; Ted cauilam hujus ^{motus ne¬}

mo incelügit. Nihil de caufTa gravitatis novimus, nid quod exiftat ^res quasdam incognita, unde ignoto modo gravium pboenomena fluunt. Alia propter nimiarn di-

Jiantiara, alia propter parvitatem latent, nec ulla fiipne-

tunt artificia, quibus toili omnis htec difficulras pollit;

ftupenda nobis offeruntur Corpora coeleilia, quorum di- ftantiam, ordinem, motum & in vicinas forte moies ef- fectum, conje&ando perobfcure plerumque cognofci-

rnus,eorum autem partes, partiumque ftrucluram rima- ri, certisque rationibus explicare non poilumus. Inco-

las inefle planetis, multis jam diu probabile vifum fuit;', quis vero vegetabilium atque animalium iis inexiftentium cognitionem fibi aliisque promittere audeat? Quis ^natu-

ram ignis folaris & indolem luminis flellarum fixarum

infelligere potuit? Ad minimas ^corporum particulas ^per- ipiciendas, & diverfiffimas quibus conglomerantur mo- dos exquirendos, nemini fenfus funt fatis acuti, nec in-

relle^tus perfpicax, multoque minus fmgulorum, ^qus fit

vis & efficacia, & quantum in quosvis effectus influat3v expifcari licebit.

§ ^. rv.

Mhibita una vel altera facultatum mentis noftne, neg~- leäis ceterisy terminus vel limes quafi ponitur

ulteriori cognitionis noilrce incremento.

Sunt facultates mentis noftras _{per naturam} ita com- parats, ut in vero & debito fuo ufu ^, ad finem, qui

noflra eil felicitas, inter fe amicifllme confpirent & ^mu-

tuam quafi jungant operam; Qui vero culturam alicujus

facultatis negligit, maximum fimul fapientiae & qus hane iequitur felicitati objicit impedimentum. Sed ut omit-

tams.

Jntellechis Hu man i. ^II

•tam, quanfopere focietati non tanturn Politica?, fed & li¬

terarias ^noceat, perverius faculcatum nobis conceflarum

ufus; tanturn paucis attingam, quod dotes animi, quje

ad facultatem cognofcendi pertinent, in cognitione am- plificanda non fine maximo detrimento feparari pofTint.

Qui enim iolis nititur ienfionibus, & abftrahendi facul-

tem negligit, vix ultra brutorum infantumque fortem

attollitur, qui bus fere pracfentia tanturn & fingularia ob-

jefta curse iunt, paullulum prasterita fentientibus & futu-

ra; Nec vero melior eorum eil condkio, qui notioni-

bus abftraftis & fphasram ^rerum exiftentium tranfcen-

dentibus ita adhasrent, ut experientiam ac hiftoricam cog- nitioncm parvi faciant, quas non tanturn fubtilioris cog- nitionis fundamentum eit, fed fola etiam in vita com- muni ulum prmbet imediatum. Experientia deftituti, con-

ceptus rerum abftra&os & communes nunquam foiide

intelligunt, neque adeo in ufus fingulares convertere no-

runt; ftolida nihilominus inflati jaitantia, alios meliora iaepe edoctos contemnunt, vitam interim degentes fibi

non minus, _quam aliis iterilem afque moleftam»

'

$. v.

Adhibitis omnibus mentis noflra facultatihus Ef o-

feraiionibus, quce ad cognitionem augendam con- ferunt, limes objtat, ultra quem pro·

gredi néquimu$A

Qnando in fladio fapientias mens noflra re£le atqire ordine progreditur, cognitio noilra miris auftibus cre-

fcit; fed ne fic quidem fpientiam obrinemus omnibus nu-

meris perfectam» Poflquam enim intelleftus, rei cujus-

dam aut adfedionis ideam claram vididamque fibi for-

mavit, circa alteram eodem pa&o fe gerit, utramque de¬

in componit atque fibi familiärem reddit, antequam ei

B 2 ter-

Be Limitihus

tertiana adjungat. Certo au tern ordine & tenore proce-

dendum eft, ne vires violento nimis labore exhaurian-

tur, ied moderato nifu &c ^naturs attemperato, fenfiro txiguis creicant gradibus. Ubi ad res primum totas at- tendimus, dein vero ad fingulas earundem partes, qua- litates, mutationes & relationes refleåimus, easque cum

aliarum ^rerum momentis circumftantibus comparamus,

ut certas inveniarous notas, quibus objedla plurima di-

icernere poftimus, intelledium fenfu ftriåiori exercuifte

dicimur. quo ipfo facultates noftras ad cognitionem com- parandam augendamque rite adhibuimus. Has vero ni-

hilominus aa pleniilimam rerum omnium fcientiam pa·

randam non iufiicere, quotidie experimur omnes. Mul-

rarum quidem ^rerum cognofcimus effeftus atque exiften-

tiam, quarum tamen ftatum, modumque agendi aut pa- tiendi, nulla mentis agitatione aftequimur. Corpora com- pofita eile perfpicimus, ied minimarum particuiarum in-

dolem ne quidem clare ientimus, multo minus eam in-

telligimus. Hinc plurimarum rerum in tellure noftra ha- !>

bemus tan tum ideas obfcuras, pauciftiroarum & craftio-

rum obtinere poilumus confuias. Quis omnium anima-

liura, vegetabilium ac mineralium innumeras varietates

& diverfiftimas circumftantias in globo nofiro terraqueo»

unquam vel divinando aftequi poteft. Cognitio indivi-

duorum in hoc mundo, ^cum incredibili ignorantia in

nobis conjunfta eft. Ne unicam quidem arens particu-

lam ^aut guttam aqus, perfe&e intelligere pofiumus; ^eo-

rumque qus quotidie videmus & manibus palpamus ad-

fefiiones, qua maxim am partem nefciraus. Quslibet res

Angularis eft quafi mundi quoddam Syftema & ad ejus

adsquatam intelligentram, pertinent omnes qualitates, ^par- l

tes, a&iones, paffiones, caufls, effe&us confequentis &

relationes ad omnia reliqua entia prsterita, prsientia &

futura; QLuis itaque humanus intelle&us, vel unicum in

mun^

♦

bit eileeins HabituaUs.

mundo individuum adeo exa&e cogitare valet 2 Sane li-

mites intelle&us ab ifta adaequata rerum cognidone nos

ΐη infinitum removenk

' §. VI.

Anguflior If arCiioribus terminis limitatus eft in·

<

telleöius nofler in cognofcenäis fpiritibus, eorum na·

tura & indole, quam in rebus corporeis con-

templandis ^, qua fenßbus externis

ρ er dpi poffunt.

Duplieis funt indolis ea, qu^ cognofcimus, vel ^com- pofita & fenfibus externis obvia leu Corpora, vel fimpli-

cia quae feniuum externorüm fugiunt aciem, & quatenus intelligendi ac volendi facultate prredita funt, appellan-

tur Spiritus. Utrumque fåne genus imperfe£te novimus

ac inadäquate, Scientia fpirituum, non minus ^quam Phi·

loiophia corporum, obfervadonibus ac experimentis uni-

ce nititur ; fed experienda ^rerum materialium multo eft

i> facilior & evidentior. Corpora enim pro arbitrio col-

locare & in diverfis circumftandis mutationes & effe&us

eorum pluribus fenfibus pereipere & examinare pofiumus»

At fpiricus alios imediate obfervare nequimus, fed ani-

madvertirnus fanfum änimae noftrse operationes, qux phoe-

nomena in momento tranfeunt, & nonnifi per repetitana

refle$ionem ac comparationem in variis hujus vitae ca- fibus quodammodo obfervari & difeerni poiTunt. Prin- erpia itaque ratiocinandi in doftrina fpirituum, longe dif-

ficiliora funt, & majorem attendendi exercitationem exi-·

gunt, quam argumentandi fundamenta in feientia Cor-

' porum. Notiones qualitatum fpiritualiurn argre ab in- t exercitatis diftinguuntur, & facilius confunduntur quam ideae corporum & mutationum in fenfus externos ineur-

rentium. De fpiritibus ergo cognido noftra minor eft

& longe imperfe&ior* Quis enim animae originem &

ß _% caus-

De Limitibus

eauiTas conjun^ionis ejus cum corpore organico clarein-

tueri valet? Quis modum operandi animarum feparata-

rum explicabit? Quis modum docebic, quo fpiritus, alii fpiritui finico fuas aperiat cogitationes? Quis reliquas ho-

rum intelljgit vires & operationes? Spirjtuum igitur id-

eas habemus maxime incompletas g}. Jam vero nihil

repugnat, immo probabile eil, & ex icriptura facra con- flat, praeter mentera humanam, infinitum dari entium

ejusmodi invifibilium & intelligentium numerum; ied

hic mundus intelle&ualis, qui materiali major forte eil

& venuilior, mentis noftrae aciem maxima ex parte fu- git, exceptis pauculis, iisque iuperficiariis fpiritus ideis,

per refleftionem ad nos ipfbs obtentis, de aliorum fpi-

rituum finitorum exiflentia, nihil certi, nifi per folam

revelationem novimus. Deum mundi Creatorem exilie¬

re certo fcimus, fed etTentia ejus & admiranda guber-

nandi ratio , in quibus ab omnibus rebus aliis differt,

nobis manent impericrutabiles. Limitatam igitur eiTe no- ilram cognofcendi facultatem & in Pnevmatologicis ^ma¬

xime debilem ex allatis facile patet.

§. vn,

Confeäaria nonnuUa ex doctrina de Limitibus

Intellecius noßvi tradit.

ito Ea, de quibus nihil obfervavimus, ^quarque cum

antea perceptis nullam habent fimilitudinem, & quorum

oppofitum ne quidem percepimus, Limites Intelle£lus

noilri plane excedunt. Ideoque per novas & accuratio-

res obfervationes, captus hominum & intelligendi vis

unice extenditur & augetur. Ad ea vero, quv nunquam pbiervari pollunt, fruftra meditandi vires convertimus.

a;o

g) Sermons du Sauiin ^, Tom, II. iermon fixiétne fur Ie Raviße*

ment de St, Paul.

intellecius Humant.

2:0 Quo plurä objecla, intellecius ^cum certifudine (fontemplari & difcernere valer, ^eo major & perfeftioF eil5 quo autem pauciora certo cognofcit, eo minor efh Qui autem n.hil evidenter peripicit, ne minimam qui-

dem intelügendi facultarem exercet.

g:o Conftans & communis experientia, fani cujusli- bet hominis affenfum extorquet; ideo per diligentes ob-

fervationes 3 attentam comparationem & communicatio-

nem eorum,qu£ vel extra vel inträ ^nos fentimus, ufus

& certitudo intellecius noflri crefcit & perficitur.

4:0 Quoniam nullum objeclum, adeo adäquate fcru-

fari ac rimari valemus, ut omnia illius praedicata abio-

luta & relativa coniiderare _queamus, fatis patet , omnem noilram intelligendi vim, in qualibet re fingulari, eile

tantum partialem; quia nullam rem totam, cum omni

nexu, ferie, anteceillonibus, & confecutionibus fingulis,

mens noflra unquam repmfentare potefl. Eum igitur gradum in uTlius individui cognitione, intellecius huma-

nus attingere nequit, ut omnia quae ad rem iitam per- finent, _unquam intelligat; ied in iis etiam, qua; optime cognofcimus, maxima barnen pars nobis manet ignota.

5:0 Nullam cauffam jufle cunquerendi de arcliori- bus intelledus noflri limitibus habemus; quia ea qua; no- bis neceflaria & utilia funt, facilius plerumque indagare5

& inteiligere poilumus, quam reliqua, qua; a nobis ma¬

gis remota funt;

6:0 Fallunt & falluntur, qui a limitatione infelle-

£lus, omnem in cognitione noflra certitudinem & intel¬

ligendi vim auferre , ac Scepticismum univerfalem de¬

ducera fludent, Quis ferre poilet ifa concludentem ? Non

omnia homines vident & inteüigimt, ergo nihil plane eviden¬

ter perjpiciiint. Urique certa cum incertis, Vera cum fal-

fis & ficlis fcepiiTime confundi, pr^cipue in iis rebus, quas rarius & obfcurius experti fumus, negari nequit. Quae'

caus«-

•4»

ι β Ό e Limit ib us Intellecius Himani.

caufla eil, cur nihil incaute, nihil prsecipitanter, nihil ex praconceptis opinionibus, nihil ira, nihil odio aliisve af-

fe&ibus, ei, qui veri curara habeat, admittendum fit.

At poil repetitas plures & conilantes obfervationes, ie-

riumque a mukis inflitutum examen, nihil unquam cer-

ti cognofci poile, id vero ilatuere, noη (apere, Ted ho«

minem exuere efl. Quid igitur juvet Sceptieos^ rationi-

bus refellere, qui rationum omnium & ipfa artjs medi-

tandi fundamenta evertere nituntur$ quippe, live pro-

bent iententiam fuam ^, five non probent ^, five vincanc,

five caufta cadant, perinde refelluntur? lila itaque veri-

tatum evidentia, quam per circnmicriptam intelligeodi

facultatem obtinere poflumus, fecure fruamur, & in ea,

omni cum diligentia & circumfpeLlione progredia-

mur oportet, ad noflram ahorumque

felicitatem &

Pivini Nominis Gloriam,

Qui fapienter dubitare didicit, prceflat hoc ipfo multis%

qui quce nefciunt, Je fcire putantt