hISSBRTATlO ACADEM1CA
RECTA RATIO NE
Qjam
Ex dccrcto Jmplißima Fawltatis PbilofopbicA
in
^
7{egia Acaäemia Vpfalienß
PRi£SIDE
PL. tEVERENDO cEARISsiMOQJ PIRO
M, PETRO FONTELIO
Math. Profeffore Ordinario.
Pro Gradu
Magiftcrii Philofophid
publice prtponit
ARVIDuS RuNIus.
In auditorio Guftaviano Majori
ad diem xz.
Augujfti»
/S Anno i66 8, ' "U PS AL I £
Excudit Henricus Cum o S, R, M.
& Acad,
üpfalicnfis Bibjiopola.
P R JE F A T I O
OMniafuobono lapor vinum,
velocitasconftant
ccrvum.: vitem fertilitas
ld autemcommendat»
in qvoqve optimum eft, cui naicitur, qvocenfetur.
Scité aceleganter
Seneca. <*. CunBaetemmfiimmm illererumarchttecluscertofuo
fa-
pientfadeßmavit
finii qvoacqvifito
,fmordinis&generis
perfe&io~nemobtinerent. Solem &ccetera
lUapulckerrima
cceli lumtna}ceufplen- didtjfimas
inampliffimo hocce univerfi amphitheatro lampades, fufpendit
, ut vitalifuo
calore,fpeciofceq^fulgore lucis orbem fove*
rent
illuflrarentq) umverfum: qvibus fi
carerent dotibus, cui bonotantte
qvcejo
molucorporaforent i perindé
ac de fale Salvator. ß.ait: Si infullusfusrit, ad
qvid ampliCis valet, nifi
utprojicia-
tur foras & conculcetur, Idem de Ccetéris
eßo Judicium.
Eqvumbonum dicimus,non
qvi opimå
fpeciepulchroq; pilorum
nitoreplacet,
tion
qvi
aureoinfgnis lupato ,firatoq\
acupiUo,
aurogemmisq;
m-tertexto
adpompam pbaleratus
incedit;fed qvi membrorumfirmitatc
bumanis
cfl
aptitsufibus,
&velocitatecurfus, qvotih
opuseß,
alioslongopoß fe/e
inter vaüorelinqvit.
Bonanavis audit, non qvte ro-flro
eß
aureo,piStäveccelaturå:(edqvafirma ferendü oneribus,
qvceq\agilitate
&conßanti
cnrfustenoregubernaculo
paret,Regula
nonqvämpulcbra fed
qvctmreclafitattenditur,qvodq$ Uli
propriumeß prtecipué
commendatur,
Sichomoexpropriis,
nonautemexfortunne muneribus corporisve dotibusteßimandus,
bonus dicitur landeq-,di-
gnus, nonqvi
formte gratiå, roboris prceßantid, agilitate velfanita-
te cceterosantecelht, autdivitiis
abundansfplendtdé
acdelicativivit;«. Ep, 76, ß, Matt« 5:i j,
alle'
aüena
bcecfunt
&caduca,
inqvibus plantis&feris pleris^,
vti
tertifortuna ceåtndum eft: fed qvi refta fapit,
(3qvid in vita fugiendum, qvidfeilandum, utdigitos fuos novit, animoq; eonfianti
exeqvitur.Qvbd fiChi
adfint ifla
ömma, defitautemmensfana
in corporefano,
(utjunt
y*qvidam
nonrefed
nomine homines :) inillumne-fcio
annon verbqvadrabit, qvbd vulpes in confpeclarn fiatuam:
6pülchrum
caput,fed ccrebrum
non habet.Defiderabitur
e-nimpreccipuum illud,
qvo verahominis pulchritudo
veraqylaus abfol-
vitur.Hominis bonum,
inqvit Seneca,
«f. noneft
inhomine, nificuminillo ratio
perfe&a eft. Nam
utpulchritudo corporis
inbono ejus habitu
&concinnamembrorum
proportioneconfjßit: it
adecus
(3pulchritudo animi in reUa ratione
,vitäq; ad ejus
normam exnUa,tum
gratia longh
etiämamabiliore, fvavitb elucefcit. Hcec
animierationalis
perfeftio, hoc
verumhominis decus
(3 ornamentü proprium.Hcec enim reüa G?
confummata felicitatcm hominis implev.it:
haneqvi
perfecit, laudabilis eft,
&finem attigitfua:
natura?,s.Cujwtihgies formula difciplinar, forma honeftatis eft. Hic
eft fummos illc
finis,qvi
aprseftantiflimis philofophis celebra¬
tur,jtixta
naturamvivere;qvod fit qvando
mens,ingrefla
vir-tutis femitam , incedit per
RE C T iE RATiONIS veftigia, & Deum fcqvitur,
memorejus
prarceptorum,ÖC
habens ea rata diéHs
fa&isq; omnibus.
»j*Huc igrtur,
tan~qvhm ad fummum vita bonum,
omnesaUiones
, omniafunt refe¬
renda
fiudia. Dignum proindb hoc vifum efi
argumentum,qvod pinqvi Miner
vå delineatum, fpeciminü publici loco
, juxtalegum
academicarum tenorem ,
placidce eruditorum disqvifitioni
commit-terem, de tandida (3
aqvanimi bonorum cenfura
minimedubius.
X' OfF.l. i. t. Ep. 1X4. s. Sen, Ep. 76, £.Ambiof, 1»i.Offc. 19,n. Phil®
1.1, de migc.Abxah,
T
H E S I SI.
Ominera animantiumnobiliflimum ,liberå,
Sc tåraqvoad exercitiumqvamaäusfpeciem indifferenti, Dominusuniverfi liberrimusin- ftruxit voluntate-qvå mediante, fuarum ipfe¬
rneraäionum arbiter, decseterisfuofubjeäis
arbitrioliberédifpenfaret. Neauté qvicqvid
gynecaeofenfuum » voluptatum illecebris fa-
fcinatorum > allubefccret 3 reäum , fibiq»
Reginaifthstc , libertatein licentiam verfå,
putaret inregrum executioni mandare j acrem illi fidumqj adjunxit
confiliarir.ra, qvemintelleänm, abobjeäo Se fine, praäicumvocamus :
Utriq;pra2fcripta imb & indelebilitérimpreffå certå regiminis forma »
juxta cjvara illa honefté juftéq; decerneret Sc imperaret : hicautem
reäa& falutariaimperandifuggereret monita& confilia. Ha?c verb
qvacomms honeftatis menfura , regula &cynofuravirtutum, Scfi qvid
etiamdiciqvearhonefiiüs, å PhilofophisREcTf R ATlONiSti-
tulofalutari communirérconfveverUnt,
11- Hica,ftatim mlimine prsemonendnm»vocemrationis(diäam 9-.a
verboren,qvod eftremcenfere Scadhmare,undératum, qvod certbac firmitér,judicatum tenetur, cui opponirur irritum, qvodvanurneftSc
irane) Philofophis ambiguiufus efie: nobisautem, capens fepofitis fignificatis, qvjbusvelrefpeäum>velmodum , velfupputationem.vel
confliumaut certumvitseinftitutiim, vel caufam conclufionis alicujus qvamlibet denotat; non tamaccipiproipia facultate judicandi, feui-
gnotaex noris colligendi, undé homoanimal rationale definiri fölet>
qvam proiudicio & dibhiminefacultatisillius five aäuali five habi ua- li> h. e. proargumentis,qvibus aliqvid SEftimatur. Sic autem acce*
pta.velreäa eftvelerrotiea, qvarumilla veritatem reijudicarseadfequi-
tur,haecab eademaberrat, Dicitur reäa» nonparticipiaUtér, qvafire-
fpeä m ad alndferegens involveretjitå enimfolioftiodeturba'a.affe- äuumq; tyrannsdi fu cumbens> nihil minfts qvamreäa eftet, qvain arabiguitaie Poe^aljfit:
Tempore qvodnoßro ratio ßt reäa. dolendumeßj
EJßetgaudetidutr. ,ßforettharegens. i.
S, Vid.lumVofliusinEtym. mtionis. /. Owen. 1, 3. Epigram, ad Caro*
Eboraccuicm,n, 8 f.
A fed
fed nominaliter, qvbdobb'qvo Scpravooppofita,cum immutabili men- furaEnormafua,ommsobhqvitatisexperte,exadeconcordat. Diciq; l
alias föletlumen rationis& natura:,luminifupernaturahsrevelaiionis
Sc SS. ut Scfenfualirerumexperientiae,contradiftin&um.
III. EftverbRe&aratio, Judiciumex principijsnaturanotis legiti¬
mededudum» Dividiturq;juxta difterentiam principiorum,un,deeli-
citur,inTheoreticam,Pradicam,Sc Organican». Illa, principijs theo-
reticis nixa.inveritatiscogniiione acqviefcit Ifta,expradicis ptocedensr,
in bono
difpiciendo
,adionis caufä
,occupatur.H.ec
exinftrumen-
talibus,utriq;ad facilior? veribonive indagationem infervientibus,ex-
truitur«Nosmodoinpractica illa breritérexpendenda,noftram,B G.
D,induftriamoccupabimus;adtria capitadifcurfu hoccerevocato:fei—
licet, i. Deprincipijsillispradicis,undéfitdedu&io. 2. Deipfade-
dudione, & 3, Deeoqvod deducitur.
IV« Prineipia hic attendimus,noneflendijfed cognofeendi, qvas Conclufionum philofophicarum fontesfunt: dicunturqj prima,velne¬
gative Sc abfolurér, vel pofitivéSccomparaté* Illafuntjqvorumratio
apriorireddineqvit,per eaenimreliqua ejusgeneris probari pofluntj
qvalehicunumfufficerearbitramur. Sicut enimenseft primumqvod
cadit inapprehenfioncfimplicitér, undéin theoreticisfimplicitcr primu
Sc indcmonftrabileeftilludjqvodfundaturin rationeentisj nimiruhocc Impcßbifetftjdem fimul ejfg &nonejfe:itanotioboniprimueft,qvod cadit
fubapprehenfione rationis pradic*,qvseordinatar adopus: omneenim agens ag'tproprer
fine,qvi
habetrationembonijindéverb admalioppo- fiti declinationé fertur. Primumitaq»Sc univcrfaliffimumprineipiuminratione padicaeft, qvod fundatur
fiiper
rationem boni,hocfeil. Bo¬ttumeßappetendttm j ad qvod confeqvitur, malumejßfugiendum; Item»
idagendum ,fineqvo,fi
fieri
poftit, bonum obtineri, autmalum vitari neqvit. Horum necullä
datur ratio, neculla
defideratur. Per fenamq;intelledus in
afienfum fertur
,extremisfeil
terministantfim intel- ledis, e. g. bonumeile,
qvod qvacunqi ratione corpus animumve perficit, malumv- qvod corrumpit Sc deftruit. Hincveröcseterainge-neremorisdependent; qua:pofitivéprimadicipoflunt, eo qvodexil- lisaliaqvämplurimadeducantur, qv« qvamvisejusmodi inter fe ordi-
nem habent , ijs nihilominfis per incrementa rationis animadver-
fis, intelledus,lumineinfito, fine ullaprobationeautdifcurfupronusiß aiTenfum fertur }qvodexipsa nativitateea poftidet ;qvanqvåmoftenfi-
ie.sriåmeorumprobatio dari poftitiqvaliafunt. Certosdaribonorum
graduSa,
gtadus, ita
utumimplus alterö,aut nobiliorf patte*perficiat
jmagfsve Gt
advitamneceflariumj eorumq;qvoddaminfummo elfe, unde dcpen-
dent caetera. Majus autem bonnra minori prarferendum ,& maius
malitm plus
vitandum efle qvåm
minus, Deumutoptimum&omnisboni fontemamandum, utuniverfi Dominumjuftiliimum &fan&if-
fimum timenduraefle. Ideöq; Deopie, innocenter proximo, nobisqj
fanäévivendum: aeqvalia
aBqvalibusånarqvalibus^inaeqvalia tribuenda,
&c. Triaveroifta ,qvsvulgoutprima ja&antur,Seil. boneßeviven-
dum,neminemUdendumJuumcut%trtbuendum:necadarqvatéomnia nec diftin&écontinent. Polterioranamq, ambo ad munus fpe&ant j.ufti-
tia? i eav. qvinseqve acvirtutes reliqvsadrationem honelti pertineat,
nonvideoqvidimpediat. Accuratiüs
longé Do&or
ille gentiumhu¬mana comple&itur
officio tribus his
tanttim voculis,e»<p£Qv»rJiKadusivrfßuf k.
V. Defcribi folentprineipiabasccepraéiica, qvodfintnotitiaehabi- tuales,mentibushumanisaDeoprimitüs inferiptaeSc hodienumconge¬
nita?, ,ad diferetionem boni&mali. Congen tat dic'nntur babitualeS
iftsenotitias ,nonqvod5 recénsnatis
etiåmexplicité
omnes &a<äufe-cundoapprehendanturj qvanqvam nec omnemljsdenegareanimi fen-
fumnotitiamqjpoffimus;videmus enimeosprarviå rei (ibicongrwse no- tione , bonumappetere jmalum
fugere,
terreri minis, placari blandi- tijs, &ut loquitur Danhawerus» v. adüberamatrum labianonpedespro nutrimentoattrahendojppheare: Sed qvod fine inftitutioneautdilciiriuafingularibusperindubtionem procedente,easantieipataspoflideamus, qvamvis in actum nondedubtas, nifi occafione perminifteriafenfuum
oblata irntataeeliciantur : qvse acqvifitorum qvoqi habituum indoles
eft,lingvarumputa& feientiarum,in animo philolopbi deijsnonccgi-
tantis. ldqvodpalamert epudore naturali, qvi fortitér imperattur- pesappetitus inhibendos, aut adminimum celandos eile. Nam,ut modo laudatus author, y. qv<cßeüaaut qvaplanta mtdocuit,qvodfurari
autfiortarinatura turpefit? qvodtarnen ex feie Ethnici noverunt morte
dignum, adeout etiäm,convtcltpropridconfiienttd,fintinexeufabiles, qvod
veritatem'egis,ccrdibu$infcriptatagnitam intnjußitia ccntumaciterdettnuennt»
v. i^vod &agnofett Senecd: Infixa r.obts, inqvit,ejusrei averfatio efi9
qvamnatura, damnavit. Item o. Qmnibus natura dedit fundamenta/<?- menefi virtutum : omnesadomniaiftanattfumus: cumimtatoraeeeßu,tunt
*,Tit.t: ii. a. Colleg. Pfychol difp. 7.controv« j. y, 1. cit. r. Rom.
U18. zo ja:i:14,15, £.Ep.97j Ep, 10S.
A z ilU
illaanimibonavelatfopitaexcitantur.
Agnofcit
Plato,qv! qvamvis
men*ternhumanamlibrofimilem docet}cui aäuinfcnptum
ejl nihil, mfcribi
tarnen omniapoffunt: alibitamenjuftolargior alTerit,omnetnotiiias, abanitnd
no- fira incorporiscarceremdefttld, poffideri attu,cxfufcitari verb objeftis.
t.Agoofcit ScAriftoteies »dum fcientias aternasejje, &
eonftanit qvodam
fundamentoanimainfertomti Et natura weffe dixcttor,feti
jusqvoddam naturale, qvodubify gentiumunam
vim obtinet
> nefy'deo valet
qvia ttd decretum fit; <r. De qvo Cicero: Efi bac inqvit, non
fcripta
fed natulex, qvam r„n didicimus,verumex naturaipsd haufimus& exprefi*
femus,adqvamnondo tit fed faäi,noninfiitut; fed m uti fumus. t.
Ec D->
Hieronymus: Efi in animisnofirisftnäitasqvadam naturalisa Deo
imprefe
fa,qvavelut inarceanimi prafidens,bonimalfyJudiciumexercet. v.
VI Friiftriigiturfunt*qvipronudavi Scpotentia
intelle&iva depo-
nentesywinem noftram
cognuioneåienfibus
incipereconcenduncjnul-
lam verönot;onem inintelle&u elfe , qvin prn\s fuerit in
fenfu dire&é
vel indiredé qvod licetverumfitdefpeciebusex
phantafm-'tibus for-
matis&inrelleduiimpreffis, non tamenprocedit deinna^o illo fenfu
honeftatis ,q ilexcordibus
inferiptadicitur, ficur
neq;de habitu illo fa~
pientix,jußitU & fanäitatüprotoplaftis concreato,&
absq; (enfuu operS
impreffo,inqvo confiftebat imago Det. <p.
Cujus
primxvaelucis qvi-
damradinsadhucrefiduus, Sc portiuncula totifuo homogenga,
eft
lu¬menilludnatur»,citraminifteriafenfuumanimae immediaté inhaerens.
Hane D. Augufcinus. a'erna legis notionem
nobts imprejfam
vocat.Qvam& Cicero ex mente Stoicorum celebrat Hominem inqvit :
\J/.
naturanonfolumicleritate mentis ornavit , fedetiamfetifustanqvamfateüites
attnbuitae nmeios, &rerurnplurimarumobfeurasnecfatisapertas
intelltgen
tias ineboavit, qvafi fundamenta
qvadam
feientia.Item
: ct. Notionem appello qvod (fira ttvvoiuy& dicunt.
Eaeft itifita &
antepereepta tujusfyformacognitio, enodattonisindigens. VeriOiS eqvidérn Sc re&ius
qvamfententis modo nominatsepatroni, qvifortero
hominis deterio-
rem faciuntcondkionebrutorum,qvibuså natura
folertiam qvandam
impreflameße videmus,qva,absq» inftitutione,operamoliuntur admira-
bilra , in apibus »araneis>
crabronibus
,bombyeibus
,Sc qvibns
non?
confpicua 5 qvaeotrinia ab
inftin<9:u
naturaefien dicuntur, qvi
noneft
nifi habitusqvidamnaturalisbrufae
impreflfns
animas,qvi obje&isexci-
tatus fefe exerit»
5T. in Phileto. Conf.Arift-Jib* 5. de anima.c. 4.?, >4- f coslo. & i.rae.
é; teor. r. j.Hth./. t pro Milone. v. Epift. ad Demetriad. de virginibus.
Eph. 4:a4,Coll, j; to, L. 1. c,6>Tom1. JL.dcLi.» »,inTopicis,
V t T. Hocevi&o,qvbdcertodentur connata ejus
mod
iprlncipia
Ipater falfam eileprofanam illorum opinionem, qvi
naturå
&perfe
ni¬hiljuftumvel injuftumt nihil honeftum velturpe elfe pertendunt, fed opinione tantiVn f>uconfvetudineScconstitutione hominum: qvos in-
terolimfuére Sceprici,Cynici Epicuraei, Scfuiscum Cyrenaicis Ari- ftippns}qvibusnoftro feeulocalculu fuumadjecit Thomas HobbeS. «.
Hos otnnes folidé reftuäritfurijsvexata conlcientia>eorum prsecipué qvosfupra met mpcenarumcivilium
velfbaconftituitpotentia, vel fce-
lerisabditioceultatio Ideö non p odeß lateve peccantibus, qvia
latendi
ettatnfifelicttatemhabenttfiduciamnonhabent. (&. Qvia prima & maxima,
peciatorumcfipcena,pect a(fe. Scelerisinfcelerefuppltciutn eß. Åtalafaiino-
raconfcuntiafljgellantur,& plunmumtilitormemorumeß, eo qvodperpe~
tuaillam(olttttudourgetacverberat,qvodfponfonbus fecuntatis ßtanonpotefl
credere. Tyrannorumcertefi reduderenturmentes, foffentafptcilaniatus
& ichus ,qvandout corporaverbertbus,itafcvitid,libidine, maltsconfitltisa- tümusdtU'.eratur. SicTibertum non fortuna , nonfolitudmes protegebant,
qvintormentapeblons fuascf
ipfe
pcenasfateretur, teileTacitö. <1, Acerbif-fitnoseqvidem hofce laniatusnon fenfiftet, II notiojuftiSe honeftiani-
moindra, res vameopinionisaut folius confvetudinis fmflet. Eft verö
accufantisconfcienti* teftimonium, internusqvidam fenfus & agnitio
evidensjudiciidsvinideadmiflbrumturpitudine,ortaex qvse
legisinnaraehabituseft. Vel, utbrevitérLipdus, t. confetentiaeß re-
hqvain
honune
reftaratmisflintilla> bonorum malörumq3facinorum judex &index.
VII- Imperfe&iores& rudioresha;notitiae qvibusdam videntur, qvåmutnominehabituscenferidebeanr ;vertirn,cumperfetftionema- liqvam potentia;intelle&iv« fuperadditam involvant; nefcio qvotitulo
convenienri&s venire qveant, prarfertimcumhabitualitérpoftideanturj
atq;in animo humanoadeo firmitér fint radicatx, ut qvamvis homo qvandoqj Iibentérvelie,& habitu qvoq;contrariofiiperindudto fatagat,
oblirerari ramen, aut plane lupprimi»nunqvårn poilint,Qvinfubindé
recurrant , &animum Tibi malé confciumhorrendis cruciatibusSctor-
mentisdilacerent. Haétcnfisigirur peni:us delera noneftnotitia illa
redtivmq;moralis. Namfine fcientiå nnlla eft confcientia. Ubi nulla peccati agnitio,ibineq}confcientia u'luseft ftimul^Qvodeleganterex-
primitLipdus:^Jpfaamma qvanqvamlabecorporis& contagefenfuügraviter
u. inlib.dcCive, 5cLeviathanefuo. ß Sen.Ep.76. a, Ep.97. S, Annal.
L.6. 1 üb.i. Ciy.DoÄ, £ 1. i.deconäantia.c, f.
corru-
gorrupta&Infeftx(it,tmm ve&tgUqvtitntortusfulalteretinet ] &cUrl
ineafcintilUntesreliqvuprim tlltuspurifeignis.Hnc tfliet'tam inmalispro-
jefiisefe
hommibus
confcientiaftimuli:himflgelltinterna& morfus: hincap-probatto melions vitaextortainvttis. Premfcil.fanior illafmcfoorfy parspo-
teflynonpotefl opprimi, &tegiurensill '.flammaynonextmgvi. Emicante*
nimfemperfubfiltunt^illi ignuuh,qvitn bis tenebris illuftrant,in bisfordibus depurgant
yinbis ambagihus
dirigunt. & ad conftantiamducunt & virtutcm*undeSeneca:n. Adeogratiofavirtusefl.utmfitum ettammaltsfltprobareme- liora, Etalibi: Saas,inqvit, fube/Je animis,etiam inpeftntaabduftis,
bonifenfum,necignorartturpe,(edneg'gi. 1ndelebtkm enim bunccharacle*
rembmmiformatoDeusimpreßit. t. Ideoq5ut canit Poéta;
omnia cedant
flujlitia
, &nefcitfebeliri
inpulvereverum.IX. Suntitaq,immutabileshas noritias,Scfimplicitérdifpenfario-
nis incapaces , adeo ut ab earum ohfervannå in eo cafu, qvo o-
jnnesob!igant>perfpecialem
indultum
qvi-q.amabfolvineqvear, falvå qvidem & inviolatafan&itate cScjufticu
Dei immutabili, cujuslexifta expreflaimagoeft, Sc velutfurcuJus
qvidamhumams mentibus iniitus.Ha:cenimnormaeft®ula aötuummoraliumproxima Si. immedia-
ta, qvam oportetfimplicuér efle infallibilem, neconfundantur Lmites
VirtutumSivitioruro. A&ionum qvippé moralium conformitascum
regulahacce,virtutem;
diftormicas
vicium conftituit. Qvöd fi qvaus- qvam hicumbra mutationis adpareat,ea
non in ipfis pra*ccptis,qvas tuntfanftitatisimmutabilis ,fed inobje&is vel circnmftantijs mutatio¬nensfactam innuit- Sicperjuftitia; legem immutabilem teneor ad folu- tionemdebitisqvöd fi interveniatcondonatio,qvanqvam nomennon
folverim,ampliüs tamennonteneor;no i qvödexceptionehabeatregu¬
la,fedqvia
debere defij,dum alter,debirü
remittendo,jurefuo fefeexuit.Sic inlegem
naturale,qvae/'übet fuum
cuiq;tribuere,nonpeccaruntIsra¬elita?,cumad mandatum Domini, cujus eftterra Sc plenitudo ejus, vafa iEgyptiorum
abftulerunt. Eodem
enim mandato juredominij excide#runtiEgyptij; atq,adeb nonlex,
fed
materiafeuobje&um legismuta¬tionensfubijt.
X. Catifaearumefiicienseftfons Sc authoromnisboni, Deus, qvi
lumineiftolongeilluftriflimo mentemhnmanamin prima creationeex- ornavit, qvod qvamvisper funeftamdiam primorum parentumrebcl-
lionemftatiminipfaftirpevaldeoblcuratum j non tamen penitüs ex*
o?» deEencf.1.4.C, 17. Bp.97. r. bipf.inmonit Pol.c.
tin&um
tin&umeft
»qvinipst
propaginemtursinfobotem
qvoq, liret debdeadmodum&confufum hodienum transfundatur. C/ndé poff laphm
etiamafferitur hominisillud privilegium,qvo isprae animal bus brutis gaudet, nefeil-ejusinnocui
fangvinem
impuné qvis effundat, eöqvod admaginemDei londttus fit. k. Cum veröjer connatam illam mentisccecnatem3c turbulentiamaffebfuum,roultis tåm errorumqvårndubi#
tationuminqvinamenrislumen illudfitobnoxiumddeo fölen»promulga
tionelegh,tabulislaptdeisinfcriptae, Deo vifumeft idem lupplere3c
confirmare.ldq;eo fine,utcerta extaret taminträ, qvårnextrahommem
vit«morumqjregula, juxtaqvamhonefté beatéuiincivdi hac focietate viveret,& omniaiuaftudiareferret adcultum 3c gloriam Creatoris,vel
Certé tantö minus efiet coiam judicio Dei excufabilit a cumex folo
mentislumine internumvoluntatisdivinae fenfum& confeqventérim#
periumefficax,gentiles agnoverint. Hocenim
eft qvod
inlibb. de
LL»pafsimfummisexornatelogijsCicero, 3c ex
fententiå
lapientiffmorum, nåncfitmmam rationemin natura infttam appellat.^r*jubeteatqvA$aåend*
funt, prohibetfa contraria: nunclegemvocatprinapem
& ultimum
mentemomniaratiotieaut cogentisautvetantisDet : Item>legem,cujusinventor,U*
tor&difeeptator
eft
fummusille Imperator Deus.
XI Legismateriaex
qvå
,analogicé fic
dibfa,funt
prseeptamoralia
univerfaliliima ad pietatem in Deum. probitatemerga proximum, 8c
fanbtimoniampropriamnosmanuducer.tia;qvaealias dici
folent igniculi
honelfatis,qvibusbonaindoles,accedenteirritationis flabello, accendi
lolctad amorem 3c lrudiumvirtutum, qvarumhaec funt feminalonge
foscundiffima. Sub ebfum veröfeu materia inqva:
omneshomines»
qvorumentibusirrplatan'se
funt
communesconceptiones (kÖivwIvvoten)
itadi«äae,qvod apudomneshomineseaedemfint:cümeademfit humana
natura,qvaeabinitio ad imagine Deicreatajhas etiamnfim ejusreliqvias
retinetindelebiles,itaut necinviciofifiimis evanefeant- Inprseftantiori
veronaturanotioneshaefuntexplicatiores,&, cultuaccedente medioeri»
longe facilifisrationisjudicijq;operaeliciuntur.Eafcautemfiqvainvirijs
obftinati animipervicaciainhciarifuftineat;nonhinctarn
defebhis
noti-^iae, qvåmaffebtusarguitur
malitis. Obje&um, feu
materia circaqvam, elfomne juxta prineipia »IIa communilfimanaturanotum, feuabtiones morals,qvae ex libero hominis arbirrio pendent,adeoq; homi-
nifecuudumhanc regulam
inbonum
vel malum imputantur. Vicem^ormse obtinet visilladirebtiva 6cobligativa eprdi hominisper natura- x.Gen,9t6. A, Rom. a,s.
im*-
imprefta/qv#
oriture3fagnitålegislatoris aiithoritate.qvamprlmttm
fclli*cetvokmtasejusperpromulgauonem innotuic, qvarper infcriptionern
in cordabominum fa<åa elt: fufficieotér enimeft fancitum& promuk
gatum,qvod ommbusnotumelt- Hincigiturtantamvirn inutramq;
partem exercetconfcientia, rc&éfacientemabfolvendo,transgreftorem
verbprodendo & damnando> adeout nulltitnaliud justantaminhomi«
numvoluntate Å affebfcucogendoexeratefficadam. Undc immediaté
fiuitObligatio,qvaevinculum juriseft,qvoneceftitate adftringimurad aliqvid prseftandum, Eftenim debitumcreaturasobedientiamprxfta*
reCreatorifuo, qvod ni fecerit,favoreilliusexcidens,reattimoffenft violatiq, Numiniscontrahit: qviavel ada&umprxceptumlexobligat»
vel adpsenamtransgreftionis fubeundam,
XII« Et hafteniis de ipfo dedmäionis principio,* jamde modo9
qvocommunisnotio ad verabona malaq-, certö & fine errore aptanda eft, Artüznxtm eflt ut aitTullins. adeaprincipiayqvainaturdac- ccpimus, confeqventia exqvirere. Diale&icae igitur qvodam du&uopus
eft,qvocertucomprehendendOinotionesillas ftabiliamus,&(utidem.».) qvidexqvolibet eflciatur,ratione&fattacinationeuficoncludainus, fingulastfa
res ritedefiraamtts, exqvofcientia. Qvanqvam enimvi difcurfivånatu- rali polleatqvisq;rationepraeditus, nihil tarnenperfe&um eft , nifi ubi
natura adjuvaturcurå. Noftrum igitur eftgratis animisagnofcere Iabo-
resmajoram $qvicertas illas definiendi&condudendilegesin artis for-
mamconcinnatas»adnostranfmisere, deqvibusexploratumeft,qvod nunqvåm fallant, cuicunq? etiamapplicentur materiae. Eas verb qvi
altofupercilio defpicit,extra cefpitacionis&erroris perioulurönonfa-
cilé fiierit. Qvpdrca PoftidoniuS
Pbilofopbixm
animali affioiilavit, &fangvm qviicmac carnibuiPlyficamtanims Etbicam,ofltlus c nervis Lo¬
gkam. Hoceniminftumentum totiusPbilofophix, inrebusambigua
fecetnit, falfacoarguit, rationem perficif. Onde etiåmPhilofopbiam
Canonicam ab Epicnrod bfcam, teftaturDiog. Laértius
Cavendumitaq:
prudentér monet Epictetus. o. ne nottoneiißttfingulu rebus fernere &
V anb adplicemus» Hacenim, inqvit» caufa efl om ntum malütum,non poffi
conlmunes notiones aptarefwgularibus. Eccenotto tneß antmo.mala vitare,
bprtafeqv'tjatcumad factavenitur,aliasnotionest'.btformasyhoc& tHudma*
honbonumveejje,qvtreipfa nonfunt, [edqvaopinio aut vulgustibi diäant,
&flcprtncipiobonoinfinempravumdefims ,&tefailis.
XIII. QyanqvamiautemcertiiStuas& neceiiaribveraSe principijs
#*. 1. j.deFin» y. a.deNat.D. invitaEpic, Diifert.l,c*26.
illis
illisdeducerepoflitconcluffones, etiamqvi fcnfuali remm expericntii
inftrudusnonefti qvia tamen fieripoteft» utaccidens aliqrodin fin- gularibuscircumftantiisattcndendurn»obfervanriamlegis , incertoali-
qvocafunmpediat &fufpendat; qvononobfervato.qvisuni legumna- turalitim» nonexpedatåopportunitate,obfcqvendo,impingatin aliam luperiorem & potiorem,utpatecinexemploåCicerone tf. adciu&ode gladio depefito, qvipojfeßori jam furiofotionefl reddendas. Itcm accidcre poteft, utqvisrcrninfe bonameligens,incurrat inannexa mala, qvac
commoditatemboniobtcnti acerbitaiefuålongé fuperent.qva:fi pr®- vifa fuiffent ,boni illius eledionem certbfuffiaminåfient. Ideö ad per- fcdionem babituseledivi,qvamvirtutcmdicinaus, Ariftoteles £, re-
qvirit redarnrationem,nonfolam, fedhabituprudentise informatam.
XIV. Prudennam qvidem Cicero definit rcäam rationem eligibv
Ihm: ledaccuratcloqvendo» diftinda hsec funt,habenrq; objedaop- pofita. Nam redaratio pradica, (cient/a qvaedam eft, qv£E verfatur
circaunivcrfalia Scneceflariövera,qvorum notitiacomparatur perevi¬
dentem explicationem Scdemonftrationem ex iis, qvae funtin ordine
natura;fnpretraqvorumnnlla reddi poteft ratio. Prudentiaveroftri-
déacceptaverfaturcirca fingulariaSccontingentia, qvxlunt inordhie
natura;infima,qva;q;folofenfu fundamentalitércognofcuntur,inqvo-
rumetiamdijudicationeperredarnrationem multiire)juvatur, ut docet Ariftoteles*<r„ Illa,monüratofne>qvodipfum boneftumeft, defcendit
abuniverfalibus adfingularia. Hscc verbå fingularium obfervatione
adfcendensaduniverfaliora,dirigjtea. qv®funt ad finem.h.e. media;
inqvibus
prsecipué
elucet decorum &aureailla mediocritas; cujusratioproprié confiftit in proportione aduum addignitatem perfonarum,alia-
runaq;circumftantiarumconditionem. Qvodenimdecetunuro,alreri
poteftindecorum effc, utpoté perfon» illius minus proportionatum:
in magnisnamq;perfonisqvseparvafunt, in parvis habencur jufto ma- jora. Itém qvodunotemporelocoq; convenit, nonprotinusconvenit alteri: Schujusmodi aduum dirediononad legemnatura;Sc conclufio- nesillasgenerales indé immediatéfhientes, led ad officium prudentise perrinet. Prartereåper illamfolarnexiltitjusilludnatura? Primaevum qvodrationis dicitur,Sc exinnatisprincipiis immediatéderivatur. Per haneparitérSc illam,nfu exigente > Sc obfervatis circumftantiis parti*
Culanbus,indé deduciturjus illudlecundsevum» qvod Scratiocinationis
<r, i»Off. 2.Eth.c«6, 6.Eth-c. 8.
B di ci
dicifölet. Ecenim tnulti funt a&us virtutumfpedalei, ad qvos na¬
tura nonprimö inclinat, fcd, perrationis
inqvifitionem
eahominesad*invenernnt,ceuad bené vivendurautilia , ut fantcert« leges focieta-
tum & contra&uum, qvi ad publicam diriguntur utilitatem.
X V. Seqvitur de eo, qvodex principiis
illis» ita
utdictumcft,
le¬gitime deducitur j idqvod re&aratiopractica , itém redasrationisJu¬
dicium Sc didamenappellatur; qvonominecomprehendunturomnes virtutespradicse,tummoralestumciviles,qvatenfisconnexione per-
petuåderivantur äprimisillis principiis; qvas qvidemmole parva , vir-
tute verbfuntlongémaxima,undénon tmmeritb feminavocanturvir¬
tutum,qvasinde in muitiplices praeceptorum
certå
ferie didudorum plexus>ramulorum inftår, diffufe propullulant5 adeout totaPhilofo- phia pradicanonnificcrrum qvoddamfitconclufionum exillis princi¬piis dedudarumfyntagma.
XVI. Tantaeautem veriratesiftse funtcertitudinis>judice Stigfdio,r.
utßngularum virtutum erudita&fplendidademonftrationestradipoßmt,qva-
lesetiam indifciplina civili agnofcit Arift. v. Eftenim manifeftacon- tradidio,aliqvidecertisSc immutabilitérveris principiis, verå& ne- cefiariåconfeqventiå dedudum, Sc tarnen dubi» veritatis effe-Judi¬
cium aliqvod redarn rationemefte, Sc tarnen errareac fallere polfe.
HincPufendorfcp. Certitudo,inqvit,firmaanfallerenefcia rebusnioralim
buspernaturamfuatnnon deefi.
Haudqvaqvdm
enimhuomniavacillantibus opimonibus confiant ,fedliqvidofatisexcertisprimiscfefiuuntprincipiisejfata neccffariovera- sddemonfiratiotiemverb jufficit,ftresvelactioaliqvahabeatattributum.cujuscumfubjetto necejfariam connexioneexaxiomatealiqvo indu-
biomediateautimmediatédemonßrarelicet ffive ipfit aäiovel res dnecejfariis caufisdependeat fivenon.vg■qvanmscontingens fit,huncvel illüfurariycertb
tarnendemonftraripotefl, lUum qvifuratur,inlegemnaturapeccare.EtHob-
bes«ö«minoremcertnudinemdaticonclufionumnioraimmyqvamdemonfiratio»
nummatbematicarum
tqvanqvdm
inmateriacontingentsverfantium,
nonim-meritofentit. Ututenimresmenfurandse infinit»fintvarieratis,re-
gula tarnen »qvasmenfurationiseft principium,certa manetSc
indubia.
Ita variaqvidem funt Sc contingentia rationispradicx
objeda,ipfa
ra¬menveritatispra&icaementiconnataprincipianeceflariamanent& im- oiutabilia.
r. inOrat.de Phil. Moral, v. inprocsm. Moral. Nichom. q>. inproem,
ad Elem.Juxispr.univ. -v- pvocem.ad üb. de Cive,
XVII.
XVII Cum verbCertitndo h«cceveritatispra&ic*nec å fenfuSc io- diifäionejnecab indubitatåteftimorsiifide,fedex racione &demonftra- tione pendeat: evidenti feqve^åconftat ,dariqvoq; fcientiam qvandara pra&icä,qv»intelle&uipra&icorefpondeat, ut fpeculativatheoretico, fitqjjiitfcienriädefinit Ariftoteles, 4<.habitusdemonfiratwus exnettffdriis,
i.e.caufisimmediatis. Abfolvuntn.rat'onemfciéntisetriaillaqv» hic ad- funt'fubje&Gr lcibile,deqvodemonftrantur/eucui neceflariöcompetere.
probxnturarte&iones proprio,qvse naturafubje&i neceflariöfeqvuntur, idqi perprtncipia,h e. rationes ex loco caufarum petitas. Subje&um
smtemfcientiaacdemonflrationisvarium &mutabile eflepofle, patetex corporenacuralicorrtiptibili,eIementis,mereoris, mixtisqj aliis,nec non
cqvantitate,millevarietatumobnoxiajdeqvibuscertasdcmonftrationes
exhbentPhyficaScGcometria. Neccilitasigitür fubjedifcientificiab
Ariftoteleaflignata, nonrefpicitejusexiftfntiam,fedpotifts connexio#
nem cum afle&ione feuprsrdicato fuo eflentialiSc propriot ut expo-
nunt Conimbriceniés. v. Deniq;nondevirtutum individuisPhilofo-
pbiamoralispr«cipit,feddegeneribusScfpeciebusearumjqvarumna¬
turade indolcs proexigentianorm» fuse certaeft »5c immutabilis. Ita
v.g. seternaeveritatis Sch»funtpropofitiones: temperantia eftvirtusJ Tirtus eft conftanspropofitü fecundumlegem yregit appetitum»
perheitX VISt tranqvillat11. animum l Scejus generis ali*qvarn plurimse.
Gum proindéjudiciumilhid exlisprofluens prineipijs,
qv»abipfo Deoper naturamomnibusrnanifeftata, c ertumfitacinfal- libite: facilépatet, qvod fideicontravenire,aut inTbeologia falfum
efle neqveat. Namyerumvetofempérconfonatt neqjenimDeusipfe
flbi contrarius efle poteft, aliudperlumenverbirevelatimanifeftans,
aliud,qvodcontrariumfit> perinditumnatur»lumen; qvod& ipfum
aPaulo» ot. veritas&juftitiaDeivocatur. Svadetredaratio> ut inno*
center,humanitéracfobricvivamus,fedadverfustalialexnoneß.ß.Non igirür fine
blasj^hemiå lumen
illud fallax & deeeptorium dici poteft»Qvanqväm
veromiraculadivina&myfteriafidei nonadfeqvitur,iista¬rnen»qvantumin feeft, noncontradicit. Ratione reäd, ivqvit B.Au-
gurtinus,A. perindeutviitutibtts,maleutinemopoteft.
XIX. Ufusautem
nbiq;
eftampliflimus- In Ethicispraeeipuumeft,Utconfulattirredaratio, confultaphantafi«nonfubjiciatur. Fnaenim
reftaratiovirtutibus humanisreguU wduettur. f. InPofiticis,hachumans
$<. 6.£th j.&1. r.poft.c. x.0,inI. i.poft.analyt.c.7» quaeft.i.art. i.1.
i;it.ja.^.Qal $:», ^,1.a,delib,atb.c. i8, 3. SenecaEp.67.
focic
fecittatis vtnculum
eß,
f• qvofine
verapfudentia jnftitiavc nulla. Hin«
enimhoncftide inhonefti* jufti injuftiq,-unice petenda ratio.
Anim*
qvoqjlegumeftre&a ratio,adqvam
qvafe examittari
nonpatitur.iniqva lex
eß. Nam Itjufta fit, nihil eft aliud , qvamprasceptumdcvirtute,au- ftoritate publica munitum>cujusex
hoc
fontetåmgenefis
qvamvera haurienda eftanaljrfis. Jurisprudentiation cprotonseditto,ne%cduode-ttmTabulis,fedpenttus cxipfa
fhilofophii
haurienda,eaifcexipsahominis
na.turarepetend.x eß. Qria lex
eß fumtna
ratio, inßta innatura , qv&jubet
eaqvefaciendafunt, & prohibet
contraria.
£.Porrb, qvid htijus fine fubfi-
dioEloqventia,nifiFrivola«5c inanis
foret Ioqventia, oftibus
nervisq;fuis
dcftitnta ? Necminorejusin Theologiauftiseft,live theoriamqvisli¬
vepraxin (pe&et. Ut enimIana
priusqvåm
ultimumillum de optimumcolorem imbibac, fuccisqvibusdatn ahis pra?paranda de
imbuendaeft:
fic animum, anteqvamfacrå Jiacce purpuräferib tingatur,frientiaemo-
rumq$ prima hic rudiinenta depafiiiife convenir. Hortatur in SS.»
SpiritusS advirtutes, deqvidem freqventiftimé.
Qvid
autemfit
vir-tus,qvase;us fpecies, per lumen natura& re&amrationem
monftra-
tumpraFtpponit.n. Eftqvidemdecalogus perfe&a vivendinorma,non
tarnenicaOmnibusfuispartibus explicata, itt cuivisindévirtutiscujusq»'
ratiofit öbvia. Officiumigimreft re<ftae rationis ,pra?fernm lncereve- lationisfupernaturaUs colloftrata,accuratasvirtutum
&
vitiorumdefi-
nitionestradere,terminos deqvaftioncs praåicasibioccurrentes expen- dere, deindifeiplina formammethodicc digerere. VirtusenimTheo- logica,feu re&itudo,qvaeftfecund*mlegem moralem perMofenpro-
mulgatam ,åvirtuteEthicå ,
feu re&itudine legi
natura conformi fpe-cificenondiftert. Eademeft effentiaratio, eadem definitio. Qvam-
visilla, utpotéafflatuSpiritus San&i, mentem
fpeciali
gratiS ,per ver- bum liluminantis&moventisinfufa,longefitefficacior,fubhmior
&per- fe&ior.XX.QvemadmodäveroeredtaSc firmarationeomnisanimiconftan-
tia «5c veriiroburpendet,atq, firmum illud
propofitum vivendi fecun-
dumlegem: itå omnisoritur animiinfirmitas Sc affeftmim turbulentia (qvxpacc acferenitatefuamentemfpoliat, curisqj exerciram
diftrahit)
ex vana& erroneåopinione, qvaceftde rebusadnos
fpeåantibus
pra»- judiciumfutileacfallax,cumafienfu reiadhücincomprehenfaepraeeipitiSc temerario, examenejusdemferium Sc maturum pravertens. Pro-
venitqvidem inconfiderata bac prxcipitantia extenero ,qvem
cuilibet
naturainfevit, amerefui: fedqvi prxcipuenititur
judicio
Scappetitu$.Cic. i.Off. C Cic,i,deLL.»,Phii.4, if.
(enS*
fenficiro» abjedo illo &
humili,
qviultra bonum utile
acjucundum, adhoneftatis decus, folius mentisoculispenetrandum,non aflurgit, ut
autemoculus, qvi per nebulam ant aqvam infpicit, res metiturfalfo
modotfic animar,glaucomate
fenfnum infeda:,
percircumfufam
rebusjfuis opinionisnubem, praeter
honeftatenru omnia majora adparent,
Scmaximaeciamvidentur,cjvac
rationi funt Tevia & inania. Per hane
con- fufam,perturbåtam,cutisefcexercitdßi tghtnus
vitam,perhane nobis vifta af*
feftibusdißrattts &turbidistmperanU 9\
Falfac huic perfvafioni fuccentu-
rianturnativa
ignorantia,indeqj
ortusmarcentisammi langvor Sc
veter*nus,
exferpentinoillolabisoriginarise venenoindudus. Ad bonum
e-niraöbfcurécognitum,valdeetiam
imperfedé inclinamur. Accedit Sc
pravacupiditatibus
fenfunm indulgenai confvetudo,qva
occupatusani-
mus,addidamennatura»nonattendit: &qvanqvämfsepe cum Medeå
videat melioraprobet^ ,feqviturtarnen deteriora ; inqj comparatione bo¬
norumnoxioerrorehallocinans,communeprincipiumadoperabilepar-
ticularenonapplicat, Ted
fuccrefcentibus
errorumSc
vitiorumfpinis»
fuffocaripatitur. Hocillud eft qvod& Cicero: i,
JuSi
qvidem, inqvitranatura fa£hfumus:tantaauteeflcoiruptelamaUcon[vetudinis,utabea igni-
eultextmgvanturdnaturadati. Sed neq,originalem lllaranatura: corru-
ptionemignoråfle gentilis
vifa eft
antiqvjtas. Ita enim cxmente Pla-tonisApulejus. x. Homo
ab
ipsJtßirpenetfeabßlute
bonusneq, malmnafci-'tur j [ed ad utrumqué procltve ingentum eft. Habet enim femtna qva- åam utrarumque rerum, cum nafcendi origine copulata , qva educationis dißeiplinain alterampartem
debeant
micare, Unum malishifce remedium eft, nulli notionilevitéractemeré affentiri : eaverbqvse aflenfumme- ruére* faburrå conftantiae ftabilita ,firmitér tenere ; Se feriö, quotiés exigitufus, adionibusexprimere.Pdrfenim virtutisdifcipbna eonfiut,parsexcrcitatione:&difcasoportet,
&
qvoddidtctfti,agendoconfirrnes.A, Sedar-ceminnobislonßatiti*oppugnatitfaifabona&falfa mala,falschqva non in
nobis,fed circanos, qudqveinferiorem hunc hominem. animumtnqvam^pro*
prie nonjuvintaut
Iddunt. Talsa opinionefunt &
vulgiqvodam fenfu,opes &
inopia}honores & inßxmia,potentia&impoienita, fanitas & morbi, longa*
vitas & rnojtes» Hac omnia , nsfiprovides, animum ladunt, &defuoßa- tudtjicunt. (a. Res itaq*, magni momenti elt, res qvasvis,qvse nobis
accidunt , difplosa vulgarium opinionum nebuU , juftis (uis, fenfu incorrrpto,pretiis srftimare
pofTe
:neanimus
,utin lance propendens.externis& forruuisnunc elutus nuncdepreiTus, fluduetScvaciller, fed
ut :n aeqvil brio redi,unotenoreaeqvabdis t duns lattisve åftarioneiul
non dimoveatur.
5.Lipi. åe Conit. I:«.c. 5. #. i. de LL4 x, 2.Philofophia, a,SfaecaEp. 9j.
fi. Liff. dc Conft. 1.i«c*7* C
In
Difputationem de Reéfca Ratione*
, .'! '
Vraftantiflimi
&Eruditißimijuvenü,
Dn. ARVIDI RUNI I*
Phibfophiae £u$didati Eximii*
J^Ofcitur a nobis ratio ratione magiftrå:
Sic
lucera, R U
NI> nonfine luce vides..
Joh. CoLUMini*.
ALIUD.
*D E&a
tibi ratio,
necin ullam de via
paitemScribitur : effeétu fe
probat ipfa fao;
Tu qvoq; fic ?^XT ^I ,,pulcherrima ferca mereris:
Qvae tibi cum ptaufu gratulor ex animo,
Vlro
elaro,Dn. Aeximio & multa iruditionis laude
r y i d o Runj o*de REc ta Ration E,pro
honoribus Magifterii obtinendis
, erregtedifferenti, fautori
&amico honorando, affeftum proli-■
Xiorem tia brevith
tejlatum voluL
ANÖREas CA TONI u*