Differ tationes aliquot,

Det här verket har digitaliserats vid Göteborgs universitetsbibliotek och är fritt att använda. Alla tryckta texter är OCR-tolkade till maskinläsbar text. Det betyder att du kan söka och kopiera texten från dokumentet. Vissa äldre dokument med dåligt tryck kan vara svåra att OCR-tolka korrekt vilket medför att den OCR-tolkade texten kan innehålla fel och därför bör man visuellt jämföra med verkets bilder för att avgöra vad som är riktigt.

Th is work has been digitized at Gothenburg University Library and is free to use. All printed texts have been OCR-processed and converted to machine readable text. Th is means that you can search and copy text from the document. Some early printed books are hard to OCR-process correctly and the text may contain errors, so one should always visually compare it with the ima- ges to determine what is correct.

01234567891011121314151617181920212223242526272829 CM

pTEB°A.

’ tiiSjjlüM

IV A/I QtEBO^

v

Centralbiblioteket RAR Sarnl.

.Mgra*

:

v Il '

T

THEOLOGICO-

POLITICUS

Continens

Differ tationes aliquot,

Quibns oftenditur Libertatem Phiîofophandi non tantum Caiva Pietate, Reipublicx Pace polie concedi. ied

candecn nifi cuinPaceReipublicæ^ ipiaque Pietate tolli non poffe,

Johann: Epifl: I. Cap: IV. verf: XIII.

■Pci" hoc cmiofcimus quod ht Deo moinemns

,

H A M B. # % G I»

Âpud fJenricum Künraht. ' £ ï 0 1 o c LXx.

P R Æ F A T I O.

S

! homines re s omnes fuas certo confilio regere pojfent: vel fi for- tuna ipfis profpera fimper foret, nulla fuperfiitione tenerentur ; Sedquoniam eo fiepe angufiiarum rediguntur, ut confilium milium adferre queant j (fl plerumque oh incerta fortmnt h on a , qua fine

modo cupiunt, inter fpem metumque mifere fluctuant ; uko animum ut plurimum adquidvis credendumpronïfimum hahent ; qui dim in dubio efi

ficili momento hue , at que illuc pellitur, (fl mnlto facilius dim fpe, dr .mctuagitatus haret, prafidens alias, jaciabundus, ac tumidus. Atque bac neminem ignorare exifimo, qnamvis plerofque fe ipfis ignorare cre- dam; nemo eniïn inter homines ïta vixit,qui non vident, plerofipie in rebus profperü ,ttfi ïmperïtifftmi fini , fapientiâ itaabundare , ut fibi injuriant fieri credant ,fi quisiis confilium dare velit$ in adverjis autem , quo fe ven­

tant nefc ire, (fl confilium ab unoquoque fupplïces petere, nec ullum tam ineptum tamque abfurdum , aut vanum audire, quodnonfiquantur : Dein- de levifimis etiam de caufis jam meliora fperare, rurfus détériora timere?

fit quidenim, dumin me tu verfemt ur, coniingéré vident, quod cos prateriti al ici jus boni, vel mali memores reddit, id exitum autfœlicem, aut infie- licemobnunciareputant, quod propterea, qnamvis centies fallut ,faufium vel infauflum omen vocant. Si quid porro infolitum magna mm admiratio- ne vident, idprodigiim eflè credunt, quod Deorum aut fiimmi Numhm iramindicat, quodque adeo hofliis , (fl votis non piare, nefas hahent ho­

mines fuperflitioniobnoxii, (flreligioni adverfi5 eumqiteadmoduminfi- nita fingunt, fl quaß tota natura cum ipfis inßniret, eahdern mirîs modis interpretantur. Cum igitur hac ita fefehabeant, tumpracipuevidemus 3 eos omni fiiperflitionis generiaddiblijfimos ejjè, qui incerta fine modo eu- pinnt, omnefque tum maxime, cum fcilicet in periculis verfiantur, fibi

■auxilio eße nequeunt, votis, di* lachrimis muliebribus divina auxilia im- plorare, fl rationem(quia ad varia, qua cupiunt, certamviam oflendere nequif) cœcam appellare, humanamquefiipientiam vanatn $ (fl contra ima­

ginai'io nis deliria, fomnia, (fl pueriles ineptias divina refponfa crede­

re , imp De um fapientes averfari, (fl fita décréta non menti, fedpccudum fibris infcripfijfe, vel eadem flultos, vefimos, (fl aves divino ajflatu, (fl wflinttu prœdicere. Tantum timor homines infanirefacit. Caufaitaque

(*) z àquâ

ï> R Æ F A T 1 O.

à quâ fuperflitio oritur, confervatur, fi fovetur metus efl$ Cujus rei fi quis,prœter jam dibla, fingularia exempta feire defiderat, Alexandrwm

■vïdeat, qui tum démunivates à fuperflitione. mirai adhibere cæpit, cum primimfortmàm timer e didicit in If li s Syfidis 5 (fit de Curtii lib. y. §. 4.);

pofi Darum antcni vibium ariolos , fi vates confidere mfiit, donee ït'erwm temporis ïniquitate territus, quia B affinant defecerant , fi Scytee certa- menlacejjebant, dumipfe propter vulnus fegnü jaceret, surfùs (.»? ipfe Cnrtius Ïïb.y. §.7: aitj ad fuperflitionem luimanarum menti um lu- d’ibria revolutus, Ariftandram, cui credulitatem fnam addixerat, explorare eventum rerum Sacrifiais jubet. Et adhunc modumper- plürîwia adferri poffènt exemptaquceqmm clarijfme id ipfiim oftendimt, homines fcilicct vönnifi durante 'metu fuperftitme. confiiâari ■; eaque pmni'à, cfiue ttnquamvanareligione- coluerimt, nihil praterphantafinata,

■mimique trijlis, fi timidi fui fi deliria : fi denique vates in maximis imperii anguftiïs maxime in plebe regnavifje, maximeque formidolofos- fuis Regibus ftijfe \fed, quandoquidem kac apudormes fatis vulgata. efiè•

exiftmo, tifdem fiiperjèdeo.

Ex hâc i'taque fuperfiitionis cnufit clare fequïtar, omîtes homines na­

turafuperftitioni efiè obnôxios( quicquid dicant alu, qui putant, hoc inde oriri, quod' omîtes mortales confufam quondam niminis idèarn ha- benti) Sequïtur deinde eandem variant admodum , fi inconflantcm de- 'hère fisc, wwrni mentis ludibria , fi fur oris impetus, (3? denique

■tpfiin'non nïfi fpeo'di'o , ira, ^ dolo defendiniminm, quia non ex

■rations, fed'ex fol'o affeffiu f eoque efficacifimo oritur. Quam itaque facile fit, ut homines quovis fuperfiitionis genere copiant tir1, ram

ci/e contra: efl efficere, ut in- uno , eodsmque perfient ;■ imo quia, vulgus femper te'que mifenm manet y ideo nujquam dm acquiefcit, fed id tan­

tum èklem maxime placet, quod novum efl, qmdque nondum fefe/lit ,, fittïêcqusdeù mconftantia miiltèrum tmnujtmm r fi bellorum atrocium

“Càufà fiiitj nam ex modo di Bis pat et y ^ Curt ms etiam lib. 4.

cap. 16. optime votavit') nihil efficacius multitudinemregit,quam fuperffitio ; unde fit, ut facile Jpecie religionis inducatur 7 nunc Re­

ges ßws tanquam Deos adorare,, (|r rurfas eofdem execrari,,

cffmmmem generis humant.pefiem deteftari.. Hoc ergo malum ut

’vitaretW r ingens' fludium adhimum eft -, . ad religyonem veram

- . ■■ ’ » ( ' ) ' vetnem

P R Æ . F A T I O.

v'anam cultu, (sf apparatu ita adormndum, ut omni memento gravier haberetur, fïimmdque obfeyvantiâ ab. omnibus fêmper colcretur, quoi quidem Tards fœlicifilme cefit, qui etiam difputare nef as halent, ^ judkïum uniuscujufqite tot prœjudiciis occupant, ut milium in mente

locum fanç rationine ad diibitandim quidem, relinquanü.

Verum enimvero fi regiminis Monarchiei fummum fit arcanum, ejuf- que omnino interfit, homines deceptos habere, (ÿ’ metum ,-cpuo retinerr debent, fpeciofo Religion is nomine adum.br are, ut pro firvitio , tan- quam pro fainte pügnent, e? ne turpe, fed maximumy <r/c?f/'y ^ pa­

tent, ?zz zo/m hominis jafiationem fanguinem animamquedmpendere ; contra in libera republica exeogitari, nec infielicius tentari po- tefl ; quandoquidem commuai libertati omnino répugnât, liberum mius- cujufque■ judicium prœjudiciis occupdre, vel aliquo modo coe'rcere ; et quod ad feditiones attinet, qiue fpecie reiigionis concitmtur ;■ece pro-- feile inde tantim oriuntiir, quod leges de rehus fpeculativis condun-

tur, et quod opiniones tanquam feeler a pro ermine habentur, et dam- nantur 5 quarum defenfores et affeclœ non publics faluti, fed odio ac fievit'ue adverfariorum tantum immolantur. Quod fi ex jure imperii, jw« «i/f faära- arguerentur, & diära impune ellent, nulla juris Jpe- cie fimiles feditiones ornari pofiènt, zzzze controverfire in feditiones ver- terentur. Cum itaque nobis hœc rara f 'reliâtas contigerit,- ut in Repu- blica vivamus, unie ui que judicandi liber tas integra, et Deum ex fuo ingenio colere c one edit ur, et ubi nihil libertate charius,

cm habe fur, me rem non ingrat am, neque inutilem fadurum credidi, fi oflenderem Banc lïbertatem non tantum falva pietate’, et Reipubliae pace concedi ,fid infuper eaudem, non ni fi cum ipfit Pace Rcipublicç, ac pietate tolli poffè : Atque hocprecipmm efi, quod in hoctraiïatu demon- fir are conflit ni ad quod apprime necefie fuit, prçcipua circa religio- nem prçfudicia,hoc efi, antiquç fervitutisveftigia ïnjïcare, turn etiam prçjudicia circa fummarum poteftatum jus, quodmultï procacïffmà qua- dam licentiâ magna ex parte arrïpere, et fpecie religionis multitudinis animum, Gentilium fuperftitiôni adhuc olnoxium , ab iifdem avertere fiudent, quo omnia it enm in fervitiim ruant., ilçc autem. quo ordine oflendmtur, panels jam dicam 3 fed prins c aufàs, pu g me adfcribendmi- mpuleriint, docebo.

C*) 3; Mir atm-

P R Æ F A T I O.

Mirât us fiepe fui, quod homines, qui fe Chrifliamm religionem pro­

fiten jablant, hoc eft , amorem, gaudiim ,pacem, continentiam, fi erga omnes fidem, plus quam iniquo ammo certarent, fi acerbiffimum in invi- cem odium quotidie exercerent, it a ut facilius ex his, quam illis fides u- mufeiijufque nofiatur ; jam dudum enim res eoperven.it, ut neminem fere, quifnam fit., mint fcilicet Chriftiams, Threat., Jiirdens, ml Ethnicus, no- feere pojfts, nifi ex corporis externo hahitu, cultu, ml quodhanc, ant illam Ecdefiam fréquentât, vel denique, quod hide, ant illi opinion ad-

■ didlus eft, fi in verba alicujus magiftri jurare filet. Cœterum vita eadem .omnibus eft. Hi jus igfitur mali caufam qute.rens non dubitavi, quin inde ertimfiierit, quod Ecclefde minifteria dignitates , fi ejus officia bénéficia- æftimare, (fi paflores fimmo honore habere, vulgo religioni fuit ;fimul ac enim hic abufus in Ecclefia incepit., ftatim peffimo cv.ique ingens-libido fa- era officia adminiftrandi inceftit, (fi amor divinœ religions propaganda in fordidam avaritiam, fi ambitionem, atque ita ipfum templum in Thea-

■tnm degeneravit, ubinon Ecclefiaftici Doblores, fed oratores audieban- tur, quorum nemo defiderjo tenebatur populum docendi, fed e un dem in ad- mirafionem fié rapiendi, fi dijfentientes publice carpendi, fi en tantum docendi, quç nova ac infolita , quçque viilgus maxime admitare tut $ unde

■profeclo magnç contention es, invidia, fi odium, quo dnulla vetuftate je- dari potuit, oriri debuerunt. Non ergo minim, quod antiquç Religionis mihi I manferit pr ç ter ejus externum cultiim (quo vidgas De um magis adii~

■ lari, quam adorare videtur') fi quod fidesjam nihil aliud fit, quam crcdu- litas fiprajudicias at quçprçjudicia ? quç homines ex rationalibus bru tos reddunt, utpote quç omnino impediunt, quominm unufquifque libero ßiojudicio utatur, fi verum afalfo dignofeat, .fi quç veluti ad lumen in- telleBcus penitus extinguendum , data opera exeogitata videntur. Pietas, proh Dens immortalis, fi Religio in abfurdis arcanls confiflit, fi qui ratio- nem prorfus.contemnunt, fi intejlelhm tanquam natura corrupt um reji- ciunt, fi averfontur, ifti profeäo, quodiniquißmum eft, divîmm lumen habere creduntur. Sane fi vel luminis divini fcinti/lam tantum haberent, non tarn fuperbe infanirent, fed prudentius Deum colere difeerent, et ut jam odio; amore contra inter reliquos exc.ellerent.;ncc tarn, hoftili animo cos, qui cum ipfis non fentiunt, perfequerentur, fedeortmdempotius , jsiqui~ demipfirum faluti, et non fuç fortunç timenf) mifererentur. Prçtereasi

p R æ r a t r o.

umenältquodDivinum haberent, idfaltemexdoclr'ma confiant;fateör, cos nunquam fatismirari potuijje Scriptur/eprofundißma myfieria, atta- 'men ,prçter Ariftotelicorum vel Platonicorum fpeculationes, nihil docuiße video ; at pue his, ne Gentilesfe liar i viderentur, Scripturam accommoda- veriint. Non fatis his fuit, cum Gratis infanirc » fed Prophet as, cum iif dem deliravijfe voluerunt : quodfane dare oflendit eos Scriptara divinita- tem nec per fomnium videre ; et quo impenfius hac myfteria admirantur, co magis ofiendunt, fe Scriptura non tam credere, quam ajjèntari ; quod kinc etiam patst, quodplerique tanquamfindamentumfupponunt, lad ean- dem fcilicet intelligendim, ejnfque verumfinßirn erueiidum) ipfam ubique veracem, et divinam ejje ; id nempe ipfum, quod ex ejufdem inttllelUone » st fevero examine demum deberet conftare : et quod exàpfa, qua humanis figmentis minime indi get, longe melius edoceremur, in primo limine pro

régula ipfius interpretationis fiatuunt.

Cum hac ergo animo perpenderem , fcilicet lumen naturale non tantum contemnifeda multis tanquam impietatisfontem damnariffntmana deinde commenta pro divinis documenté haberi g credulitatem fidem aflimarf et controversias philofophorum in Ecclesiâ, et in Curia fimmis animorum motibus agitari,ac inde Javißma odia,atque dißdia,qthbus homines facile infeditiones vertuntur, plurimaque alia, qua hie narr are nimis longmnfo­

ret,oriri animadverterem-.Sedulofiatui,Scripturam de novo integro et libero animo examinare, et nihil de eadem affirmare, nihilque tanquam ejus do- Hrinara admittere,quod ab eadem clarißmenon edocerer.Hâc igitur cautio- ne Methodum Sacra volumina interpret andi concinnavi, et hac inftrulius quçrere ante omnia incepi, quid effet Prophetia ? et qua ratione Deus fefi Prophetis revelaveritl et cur hi Deo acceptifuerint ? mm fcilicet propterea quod de Deo et natura fiblimes habuerint cogitationes ? anvero propter' folam pietatem ? Poflquam hac novi facile determinate potiti, Propheta-

rum authoritatem in iis tantum pondus habere, qua ufum vita, et ver am virtutem fpedant, caterum eorurn opinionesnos farim tangere.' His co- gnitis quafivi deinde, quid idfueritpropt'er quodHebrei Dei eleäi vocåti fuerint ? Cum autem vidißem hoc nihil aliud fuifè, qnaniquod Deus ip s is

cert am mundi plagam elegerit; ubi fecure, et commode viverepoffent$ him didici Leges Mosi a Deo revelätas, nihil aliud fuijje, quam jura singula- ns Helm or urn imperii, ac proinde eafdem prater hu neminem reefer e

dehüßcq

P R Æ F A T I- O.

dehtijfe^ it no nec hosetiam, nisiftante ipforum imperio, ïïflim tenerh Porro , ut fciretn mm ex Scriptura côncludi poffet, himanum intellechim naturå corruptum effè, inquirere volui, num Religio catholica ,five les di~

■vina per Prophet as (fi Apofiolos univerfo humano generirevelata alia fue- . rit, quam ilia , quam etiam lumen naturale docet ? (fi deinde num mira- cula contra natura ordinem contigerint, '<& num Del exiftentiam, .(fipro- videntiam certius, (fi clarius doceant, quam res, quas clare ^ diftinÜe per primas fikas caußu intelligimus ? Sed ctm in iis qua Scriptura expref fi docet, -nihil lepeàfjèm, quad cum int-elleélu non conveniret, nec quoi eidem repugnaret, (fi praterea vider em Prophet as nihil docuiffe, nifires admodum fimplices, qua ah nnoquoque facilepercipi poterant, at que has erflylo adornaviße, iifque■ rationibus confirmaviffè, iquibm maxime mul- titudinis animus ad devotionem erga Deummoveri poßet ; cmnino mihi.

perfimfi; Scriptiiramrationemabfelute liberam relinquere, (fi nihil cum Philofophia commune habere, fed tarn hanc, quam illam proprio fuo talo ni- ti. Ut hac autem apodiäice demonßrarem, remque tot am determinarem * ofiendo, qua via Script ura fit interpretanda, (fi quod tota ejus rerumque fpirituälium cognitio ab ipfa fila, non ab ils, qua limine naturali cognofcimus., petidebeat. Eine tranfeo adea prajudicia oßendenda, qua hide ortafunt., quod vidgas, ( superßitioni addiäum, (fiquod temporis reliquias , fupra ipfiim cetermitatem amaf) libros potius Scriptura, quam ipfiim Dei Verbum adoret. Pofl hac oflendo Verbum Del revelatum non ejfe ccrtmn quendam num'erum librorum, fedconcephmfimplicem mentis divi- nç prophetü revelata ; fcilicet Deo integro anhno obedire, juflitiam, charitatem colendo. At que hoc oflendojn Scriptura docerifecundum captunu, ffi opiniones eorirn-, quibus Prophet a , (fi Apofloli, hoc Verbum Dei pra- dicarefolebant^quod ideofeceruntqit id homines fine alla repugnantia,atque integro anima amplejlerentur. Fundament altbîM deinde fide i ofienfis, con- cludo denique objelhm cognitîonis revelata nihil ejjè prater obedientiam , (îtqueadeo a naturali cognitions tam objeffo ,quam fundamentis, Qs? me- dûs prorfus difiinllam effè, (fi nihil cum hac commune habere, fed tam hanc, quam illam fiium regnum alfque alla alterius repugnantia obtinere, (fineutram altemiri ancillari debere. Porro quia homirnm ingeninm va- rhm admodum eft, 0" alius his, alius Ulls opinionibus melius acquiefcit, (fi quod hune adreligionem, ilium adrifummovet finde cum fupra dill is

conclu-

P R Æ F A T I O.

conclut iinkuhme fui judicii libertatem, poteftatem fundament a ftdei exfuo ingenio interpretandi relinquendam Çÿ fidem unmscujusque ex folû operibus judicandam, mm pia , an impiafit > fie ergo omîtes in­

tern , (fi libero animo Deo obedirepoterunt, & fila juftitia, & chantas apudomnes in pretio erit. Poftquam his libertatem,au,am lex divina re- velat a unicuïqne concedit, oftendi, ad alteram quaftionis partem pergo ; nempehanc eandem libertatem falvâreipublicapace. & fimmarumpo-

teftaîim jure poße, <2? etiam concedi debere, neepoffe adimi .alfquema- Jno pads periculo , magnoque Wins Reipublica detriment : adhacautem demonßrandum à jure natur ali uniuscujufque mcipio 5 qmdfiihceteo u(que fie extendit, quo uniuscujufque cupiditas (fipotentia Je extendit,

& quod nemo jure natura ex alteriiis ingenio vtvere tenetûr,fedfare umfi quifque libertatis vindex eft. Praterea oftendo hoc jure neminem révéra, cedere, nifi qui poteftatem fe defendendi in aliim transfert, atqueeim neceffario hoc jus naturale ab flute refiner e, in quern urns quifque j usfmtm expropria fiuo ingenio vivendi, fimul cum poteftate fefe defendendi tran- Mit { atme him oftendo, eos, quifeummum Imperium tenent, jus ad omnia , qua poffimt, habere,folofque vindices juris Ube, ta asejfe .re­

liques

Lei

mum imperium tenent, non tarttum,juris cm is , fid etiam fia 1 vindices,

& interprètes effe, eofque filos fus habere difcernendi, quid juft urn , mid injvfim. quid piim. tfiqùd impiumfit: & tandemconcludo, e of deni hoc jus optime retinere, & imperium tuto confirvarepoffe ,fi modo imicui- que(fi fenfire, quavelit, (fiepua fentiat dicereconcedatur.

1 uj fimt Philofophe lettor, quatibi hie examinanda do, queque non ingrat a fore confido ob praftantiam , & ufihtatem arg,menti, tam to­

ils opens, quam uniuscujufque capitule qwbus pht, a anderem, fed

P R Æ F A T I O.

mlo ut hacpnefatio invohmen crefiat, pYcefertim quiapracipuaphiïofo-■

phis fiatis fuperque nota effe credo ; reliquis autemhunc traffiatumcom- menaare• non-fludeo > w nihil eft quod Jpcrem, eundem iisplacere ali- rationepojjè ; novi enim, quam perfmaciter ea prrépudiera in mente inhärent, pietatis ftpecie amplexus eft animus j novi deinde, œque impoffibih effe vulgo fuperftitionem adimere, ac metum : novi denique confiantiam vulgi contumaciam effe ;• nec ratione régi, fedimpetu rapi ad Mudandum vel vituperandum. Vulgus ergo omnes, cqui am vulgo lift dem ajfeclibus conßäantur, ad haclegenda non invito,- quin potius vei­

lem , ut hune librurn prorfm negligant, quam eundemperverfe, ut omnia filent, interpretando » molefti fut, & dum fibi nihil profilât, aliis ob fini, qui liberius philofopharentur, nïfihoc unum obftaret, quodputant ratio- item debere Theologies ancillarimm his hoc opus perquam utile fore con~

fido.

Cæterum quoniam multis nec otiim, nec animus fiorfian erit, omnia perlegere, cogor hic etiam ut in fine hujus tracla tus menere J;, me nihil ficribere, quod non libentiffme examini, judicio fiummarum Potefta-

tum Patrice mere fubjkiam, nam fi quid herum, quæ dico fiudicabuntpa~

triis legibus repugnar e, vel communi fialuti obeffè, idego indilïum voie.

Scio me hominem effe, ® errare potuifie, ne autem erraremfiedulo cura vi y opprime-, ut quicquidficriberem, legibus patrice ,pietati, boni/quemo­

ulus omiino refpänderet.

INDEX

INDEX CAPITUM.

D

De Prophetis. tjf

Caput IIL

De Hebrçorum vocations. Et an Domm Propheticim Hebr fis peculiars

fuerit, 30

. C ^a p u ^t I V.

De Legs Dïvïna 43

C a p u T. V.

De Rations, citr cçreraonïç inflitutç fuerint de. fide hijtorianwn, uewfa pe, qua ratione, quïbus eu necejjàriafit. 55

C A P U T VI.

De Miraculis, 67

C A P U T VIL

De Interpretations Script une. 83,

C A P UT VIII.

in quo ofienditur Pentateuchon (fi lihros Jo/üç, Judicum, Rut, Samuëlis Regum non ejfe autographa. Deinde inquiritur an eorum omnium Scriptorespluresfuerint, anunus tantum, & quittant, 103,

Caput IX.

De üfdem Lïbris alia înquiruntur, nempe an Hezras iis uïtimam manum impofuerit ; (fi deinde utrum notç marginales, quç in Hehrçiscodicibus

reperiuntur, varïç fuerint leftiones* 115

'■ Caput X.

Reliijuï Veteris Teflamenti Libri eodem modo quo fuperiores examinan-

tur. * izj

C A P.tT.T 1 XL

Inquiritur an Apofioli Epifiolas fuas tnnquam Apofiôîi (fi Pfopfiètç'% cm vero tanquam Doltores fcripferint, Deinde Apoftolorum • officiumoften-

ditur* 137

C a- C**) *

I N D E X C A P I T U M.

Caput XII.

De veto Legis ålvina fyngrapho, & qua ratione Scriptura Sacra vocatur, jgqua ratione Verbum Del Et denique oflenditur ipfam, quatenus Ver­

bum Dei continet flncorruptam adnosperveniße. 144

Caput XIII.

Oflenditur Scripturam non nifi-fmplkififmadocere, nec aliud prater obe- dkntiam intended ; nec de divina Natura aliud docere, quam quod ho­

mines cert a vivendi r atione imitaripoßunt. 153

Caput XIV.

Quid fit fides, quinam fidèles, fideï fûndamenta determinants, ipfia

a Philofiophia tandem fieparatur. . 159

C A P U T XV.

Nec Theologiam Rationi, nec Rationem Theotogia ancillari ; oflenditut &

ratio, ma nobis S. Scriptura authoritatemperficademus. 166

■ Caput XVI.

De'Reipublicœ Fundamentisg de jure uniuficujufique natur ali (3? civili5de- me Summarum Poteftatwrn Jure, u

1 c/put XVII.

Oflenditur neminem omnia in Summam P otefiatem tranjfieirepofife, nec ejfic neceße : De Republica Hebraorum, qualis fuerit vivente Mofie, qua lis poß ejus mortem ante quam Reges elegerint, deque ejus prastantia : et denique de caufis cur Refipuhlica divina interne, etvix abfiquefieditio-

nibus fiubfifiere potuerit. l%7

C A P U T XVIII.

Ex Hebraorum Republica, et hißoriis quadam dogmata Politica conclu-

duntur. x'°"

Caput XIX.

Oflenditur, jus circa fixera penes fiimmas pote fiat es omnino ejfe, et Reli- gionis cult um externum Reipublicç pad accommodari debere, fi Rede

Deo obtemperare velimus. 2,1 y

C A- P u T XX.

Oflenditur, in Libera Republica unieuique et fintire, qua velit, etquœ

fentiat dicere Heere. 2,x5

TRACTA-

Pag. i

TRACT ATUS

THEOLOGICO - POLITICI

C^aput I.

De Prophetia.

P

Rophetia five Revelatio eft rei alicujus certa cognitio à Deo hominibus revelata. Propheta autem is eft, qui Dei revelata iis interpretatur, qui rerum a Deo revelatarum certam cognitionem habere nequeunt, quique adeo mera

fide res revelatas ampledti tantum poftunt. Propheta enim apud Hebrços vocatur nabijÅ eft orator,& interpres,at in Scriptu-

ra femper ufurpatur pro Dei interprète, ut ex cap. 7. fl. i.Exodi colligitur. Ubi Deus Mofi dicit, ecce te conflit no Deum Pharaonis, (fl Aharon tuus fräter erit tum Propheta. Quafi diceret, quoniam Aha­

ron ea, quæ tu Ioqueris, Pharaoni interpretando, perfonam agît prophetæ , eris tu igitur quafi Deus Pharaonis,. five qui vicem Dei agit.

DeProphetis in fequente capite, hic de Prophetia agemus, ex cujus jam tradita definitione fequitur cognitionem naturalem, Prophetiam v-ocari poflè. Nam ea, quæ Lumine natürali cognofci- mus, afolaDei cognitione, ejufque æternis decretis dependent.

Verum, quia hæc cognitio naturalis omnibus hominibus commu­

nis eft, dependet enim a fundamentis omnibus hominibus corn- muni bus , ideo a vulgo, ad rara Temper, & a fua natura aliéna anhe- lante,5c dona natürali a i pernente,non tanti çftimatur,& prop terea, ubi de cognitione propheticaloquitur., hanc exclufam vult, atta- men nihilominus sequali jure, acalia, quæcunque ilia fit, divina vocari poteft, quandoquidem Dei natura, quatenus de ea partici-, pamus, Deique décréta earn nobis quafi disant, nec ab illa, quam omnes divinam vöcant, diftèrt, nifi quod ea ultra limites hujus fe extendit, & quod liumanæ Naturæ leges, in fe confidents, non poflunt ejus elfe caufa, at refpe&u certitudinis, quam naturalis co-

A gnitio

„ Tractatus

0 ii i tio involvit 5 & fondsè quo derivatur (nempe Deo) nullo mo~

|o cögnitioni prophetic® cedit. Nid forte aliquis intelligere ,vel ootius fomniare velit, Prophetas corpus quidem humanum, men- tem vero non humanam habuifie, adeoque eorum fenfationes, 8c confcientiam alterius prorfus natur®, quam noftræ font, foi de.

At, quamvis fcientia naturalis divina fit, ejus tarnen propaga«

tores non poffimt vocari Prophet®. Nam qu® illi docent, reliqui homines æquali certitudine, 8c dignitate, acipfi, percipere pof- funt, atque ampledi, idque non ex fide fola.

Cum itaque mens noffra ex hoc folo,quod Dei Naturam obje&i- ye in fe continet, 8c de eadem participât, potentiam habeat ad for- mandas quafdam notiones rerum naturam explicantes, 8c vit® u- fum docentes ; merito mentis naturam, quatenus talis concipitur, primam divin® revelationis caufam ftatuere poflumus ; ea enim omnia, qu® clare, 8c diftindte intelligimus, Dei idea (ut modoin- dicavimus) 8c natura nobis didat, non quidem verbis, fed modo lon^e exceilentiore, 8c qui cum natura mentis optime convenit, ut unufquifque, qui certitudinem intellectus guftavit, apud fe, fine dubio expertus efo Verum quoniam meum inllitutum præcipue eft, de iis tantum loqui, qu® folam Scripturam fpedl'ant 5 fufficit de Lu- mine naturali h®c pauca dixiffe. Quare ad alias caufas, 8c media, quibus Deus ea hominibus révélât, qu® limites naturalis cognitio- nis excedunt, 8c etiam qu® non excedunt ( nihil enim impedit, quominus Deus ea ipfa, qu® nos lumine natur® cognofcimus , aliis modis hominibus communie et.) pergo, ut de iis prolixius agam.

Verum enim vero quicquidde iis dici poteft ex Scripturafola peti debet. Nam quid de. rebus, limites noftri intellectus exceden- tibus dicere poffumus, pr®ter id, quod ex ipfis Prophetis ore, vel feripto nobis traditur? Etquiahodie nullos, quod feiam habemus Prophetas, nihil nobis relinquitur, nifi facra volumina nobis a Prophetis relida evolvere. Hac quidem cautione, ut nihil de fimi- libus rebus flatuamus, aut ipfis Prophetis aliquid tribuamus, quod ipfi non clare didaverunt. Sed hie apprime notandum quod Judæi nunquam ca.ifamm mediarum, five particularium faciunt mentio- nem

,

• folet)

Theclogico-Politici Cap. I. ?

•folet) devotionis caufa ad Deum Temper reeurrunt $ fi enitn ex. gr.

pecuniam mercatura lucrati funt, earn a Deo fibi oblatam ajuntffi aliquid, Ut fit, cupiunt, dicunt, Deum eorum cor difpofuiftè, & fi quid etiam cogitant, Deum id eis dixille ajunt. Quare non omne id, quod fcriptura ait Deum alicui dixifie, pro Prophetia, & cognitio- nefupra naturali habendum, fed tantum id, quod fcriptura expref- fe dicit, vel quod ex circumftantiis narrations fequitur, Prophe- tiarn, five revelationem fui fie.

Si igitur facra volumina percurramus, videbimus, quod omnia, quæ Deus Prophetis revelavit, iis revelata fuerunt, vel verbis, vel figuris, vel utroque hoc modo, verbis feil., & figuris. Verba vero,

& etiam figuræ vel vers fuerunt, & extra imaginationem Prophe- tæaudientis, feu videntis, vel imaginariæ, quia ni mi rum Prophe­

ts imaginatio, etiam vigilando, ita difponebatur, ut fibi clare vide*

retur verba audire, aut aliquid videre.

Voce enim vera revelavit Deus Mofi Leges, quas Hebræis præ- feribi volebat, ut confiât ex Exodo cap. 2,5. t. zz. ubi ait Mmn \sv pp muon Spa vnmi qb »rnrbi Ör paratus ero tibi ibi ,fir loquar tecum ex ilia parte tegminis , quæ eß inter duos Cherubines. Quod quidem oftendit, Deum ufum fuifie vo­

cealiquavera,quandoquidem Mofes, ubicunque volebat, Deum ibi ad loquendum fibi paratum inveniebat. Et hæc fola, qua fcilicet lex prolata fiât, vera fuit vox, ut mox oftendam.

Vocem, qua Deus Samuëlem vocavit, veram fufpicarer fuifie, quia i Shamuëlis capq.V. ultimo dicitur. nmnb eiDiq rnrr yra bra rnrr nbn o fir ntrßs apparuit Deus Shamueli in Shilo,quia manifefiatus fuit Deus ShamMli in Shilo verbo Dci°

quafi diceret, apparitio Dei Shamueli nihil aliud fuit, quam quod Deus fe verboipfi manifeftavit, vel nihil aliud fuit, quamauod Shamuël Deum audiverit loquentem. Attamen, qi|iacogimurdi- fiinguere inter Prophetiam Molls, & reliquarum Proplietatum 5 neceflario dicendum hanc vocem aShamuële auditam, imagina- riamfuifie $ quod inde etiam colligi potefi, quod ipia vocem Heft, quam Shamuel maxime audire foiebat, adeoque promptius etiam imaginari poterat, referebat-: ter enim à Deo vocatus, fufpicatus

A % eft

4 Tractatus

eft fe ab Heii vocari. Vox, quam Abimelech audivit, imaginaria fuit $ Nam dicitur Gen. cap. to. V. 6. Et dixit ipfiDeus in femnis &c.

Quare hie non vigilando, fed tantum in fomnis (tempore fcilicet, quobmaginatio maxime naturaliter apta eft, ad res, que non funt, imaginandum) Dei voiuntatem imaginari potuit,

Verba Decalogi ex opinione quorundam Judeorum non fuerunt à Deo prolata, fed put ant, quod I'fraëlitæ ftrepitum tantum audi- verunt,nulla quidem verba proferentem atque eo durante Leges de­

calogi pura mente perceperunt. Quod ego etiam aliquando fufpica- tus fum, quia videbam verba Decalogi Exodi variare ab iis Decalo­

gi Deut. 3 ex quo videtur fequi (quandoquidemDeus femel tantum locutus eft, ) Decalogum non ipfa Dei verba, fed tantumfententias docerevelle. Attamen nifi Scripturç vim inferre velimus omnino concedendum eft, Ifraëlitas veram vocem audivifie. Nam Scriptu- ra Deut. cap. 5. f. 4. exprefle dicit Vl coop PniV “Û1 O’lftJ D’JÖ De facie ad faciem locutus eft Dem vohifeum &c. hoc eft, ut duo ho­

mines fuos conceptiis invicem, mediantibus fuis duobus corpori- bus, communicare folent. Quapropter magis cum Scriptura conve- nire videtur, quod Deus aliquam vocem vere creavit, qua ipfe de­

calogum revelavit. Caufa autem cur verba, & rationes unius à ver­

bis & rationibus alterius variant, de ea vide cap. 8. Verum enim- vero nee hoc modo omnis tollitur difficukas. Nam non parum à ratione alienum videtur, ftatuëre, quod res creata, à Deo eodem modo, ac reliqüæ, dépendais, eftèntiam, aut exiftentiam Dei re, aut verbis, exprimere , aut explicare per fuam perfonam poflet.

Nempe dicendoin prima perfona ego fum Jehova Deus tuus &c. $ Et quamvis, ubi aliquis ore dicit, ego intelkxi, nemo putet, os fed tantum meutern hominis id dicentis intellexifie, quia tarnen os ad naturam hominis id dicentis refertur, & etiam is, cui id dicitur, naturam intelleftus perceperat, meutern hominis loquentis per comparationem fui facile intelligit. At qui Dei nihil præter nomen antea noverant, &ipfum alloqui cupiebant, utdeejusExiftentia certi fierent 5 non video quomodo eorum petitioni fatisfadfum fuit per creaturam (quæ ad Deum non magis, quam reliqua creata, re­

fertur, & ad Dei naturam non pertinet) quæ diceret, ego fum Deus.

Theologico-Po litic i Cap. I. p Deus. Quæfo quid fi Deus labia Mobs, fed quid Mobs ? imoali- cujus beftiæ contorfiflet ad eadem pronuntiandum, & dicendum, ego fum Deus, an inde Dei exiftentiam intelligerent ? Deinde Scri­

pta omnino indicare videtur Deum ipfum locutum fuifTe, (quern ad finem è cœlo fupra montem Sina'i defeenderit, ) & Jëdços non tantum eum loquentem audiviffe, fed Magnates eum etiam vidiffe (vide Exodi cap. Z4.) nec Lex, Mob revelata, cui nihil addere, nihil adiraere licebat, Sc quæ tanquam jus Patriæ inftituta fuit, unquam praecepit, utcredamus, Deum ebb incorporeum, nec etiam eum nullam habere irnaginem, five figurant, fed tantum Deum effe, ei~

que credere, eumque folum adorare, à cujus cultu ne difeederent, præcepit, ne ei aliquam irnaginem affingerent, nec ullam facerent;

Nam, quandoquidem Dei imaginera non viderant, nullam facere potuerant, quæ Deum, fed quæ necebario rem aliam creatam, quam viderant, referret, adeoque ubi Deum per illam imaginera adorarent, non de Deo, fed de re, quam ilia imago referret, cogi- tarent, & lie tandem honorem Dei, ejulque cultum illi rei tribue- rent. Quinimo Scriptura clare indicat Deum habere figuram, Sc Mofi, ubi Deum loquentem audiebat, eam afpexifie, nec tarnen vi- dere contigilTe, nifi Dei pofteriora. Quare non dubito, quin hic ali- quod lateat myfterium, de quo infra fufius loquemur. Hic oftende- repergam locaferipturæ, quæ media indicant, quibus Deusfua décréta hominibus revelavit.

Quod Revelatio per folas imagines contigit, patet ex primo Paralip. cap. zi. ubi Deus Davidi if am fuam oftendit per Angelum, gladium manu prehendentem. Sic etiam Balamo.- Et quamvis Mai- monides, & alii hanc hiftoriam & itidem omnes , quæ Angeli all—

CUjus apparitionem narrant, -ut ilia Manoæ , Abrahami, ubi filium immolate putabat, &c. in fomnis contigille volunt ^ non veto, quod aliquis oculis apertis Angelum videre potuerit : illi fane gar- riunt^ nam nihil aliud curaverunt, quam nugas Ariftotelicas',’ &

fua propria figmenta ex Scriptura extorquere 5 quo mihiquidem nihil magis ridiculum videtur.

Imaginibus veto non realibus, fedàfola imaginatione Prophe­

ts dependentibu§ reyelaYit Deus Jofepho Dominium fibi futurum.

A 3 Per

6 Tracta T us

Per imagines, & verba revelavic Deus Jofuæ, fe pro iis pugna- turum, nimiruni oftendens ei Angelum cum gladio, quad dncem exercitus, quod etiam verbis ei revelaverat, & Jofua ab Angelo au- diverat. Efaiç eriam (ut cap. 6. narratur) reprçfentatum fuit per fi­

guras Dei proyidentiam populum deferere , nempe imaginando Deum ter Sanârum in throno altiffimo,& Ifraëlitas iiluvie peccato- A'um inquinatos, & fterquiliniis quafi immerfos, adeoque àDeo maxime disantes. Quibtis præfentem populi miferrimum datum incellexit, ejufdem yero futurae calamitates, verbis , tanquam à Deo prolatis, ei revelatæ fuerunt. Et ad hujus exemplar multa pof- fem adferre exempla.ex facris literis, nifi putarem ea omnibus elle fatis nota.

Sedhæc omniaclariuscomfirmantur ex textu Numer. Cap. \i.

f.6,7. fie fonante 3 jmnNVb» rm 3233 D3K’3J PIVT C«

mnoi 13 ws nè nä 131 p 33333^ Dibrc

D’3’ rm’ fUiafW ni’na S»«îbï Si aliquis vefiri Propheta Dei erit, in vifione ei revelabor (id eft per figuras, & hieroglyphica 3 nam de Prophetia Mofis ait eftevi-fioiiem fine hieroglyphicis. ) in fiomnis.

loquor ipfi, (id eft non verbis realibus, & vera voce. ) Verum Mofi non fie(revelor) ore ad os loquor ipfi, vifione ,fed non cenigmatis, (b' ima­

ginent Dei afpicit, hoc eft me afpiciens, ut focius, non vero perter- ritus mecum loquitur 5 ut habetur in Exodo cap. 33. A 17. Quare non dubkandum eft, reliquos Prophetas, vocem veram non audi- vifiè, quod magis adhuc confirmatur ex Deut. cap. 34.1.10. ubi dicitur niiT ITT 3tTK nt?D3 31P M’3 3 öp ô’Ji) '“7 H non conftitit, (proprie furrexit, ) unquam Ifraëliprophe- ta fient Mo fie s, quem Deus noverit de facie ad faciem ; quod quidem intelligendum eft per folam vocem 3 .nam necMofes ipfe Dei fa­

ciem nunquam viderat 3 (Exodi cap. 33.)

Præter hæc media, nulla alia, quibus Deus fe hominibus com- municaverit, in Sacris Litteris reperio, adeoque utfupra oftendi- mus, nulla alia fingenda, neque admittenda. Et quamyis clare in- teiliganius, Deum poflè immediate fe hominibus communicare 3 nam nullis mediis corporels adhibitis, menti noftræ fuam efièn- tiam communic-at 3 attamen ut homo aliquis fola mente aliq«a

perd-

Theologîco-Politici Cap.I. 7 perciperet, quæ in primis noftræ cognitionis fundamentis non continentur, nec ab iis deduci poflunt, ejus mens præftantior ne- ceflario, atque humanâ longe excellentior eile deberet. Quare non credo ullumalium adtantam perfedl'ionem fupra alios pervenifie, prxter Chriftum , cui Dei placita, quæ homines ad falutem ducunr, fine verbis , aut vifionibus, fed immediate revelata funt : adeo ut Deus per mentem Chrifti fefe Apoftolis manifeftaverit., ut olim Mofimediante voce aërea. Et ideo vox Chrifti, fi cuti ilia, quam Mofes audiebat, Vox Dei vocari poteft. Et hoc fenfn etiam dicere poflumus, Sapientiam Dei, hoc eft, Sapientiam, quæ fupra huma-«

nam eft, naturam humanam in Chrifto aflùmpfiflè. Et Chriftum viam falutis fuifie.

Verum monere hie necefle eft, me de iis, quæ quæ dam Ecclefiç de Chrifto ftatuunt, prorfus non loqui, neque ea negare 3 nam li- benter fateor me ea non capere. Quæ modo aflîrmavi, ex ipfa Scriptura conjicio. Nam nullibi legi , Deum Chrifto apparuifiè, aut locutum fuiflè, fed Deum per Chriftum Apoftolis revelatum fuifle, eumque viam falutis elle, & denique veterem legem per An- gelum , non vero à Deo immediate traditam fuifle &c. Quare, fi Mofes cum Deo de facie ad faciem, ut vir cum focio folet (hoc efl mediantibus duobus corporibus) loquebatur 3 Chriftus qui dem de mente ad mentem cum Deo communicavit.

Aflerimus itaque Præter Chriftum, neminem nifi imaginationis ope, videlicet ope verborum, aut imaginum, Dei revelata accepiflè, atcj3 adeo ad prophetizandum,non efîe opus perfeftiore mente, fed vividiore imaginatione, ut clarius in fequenti capite oftendam. Hic jam quærendum eft quidnam Sacræ Literæ inteliigant per Spiritum Dei Prophetis înfufum, velquod Prophetæ ex Dei Spiritu loque- bantur 3 ad quod inveftigandum, quærendum prius quid fignificat vox Hebrça ni*! ruagh, quam vulgus S piritum interpretatur.

Vox mi ruagh, genuino fenfu fignificat ventum, ut notum, fed ad plura alia fignificandum fæpifîime ufurpatur , quæ tarnen hinc derivantur. Sumitur enim 1. ad fignificandum halitum, ut Pfah 135, V. 17. DTPfia nn K” pR qR etiam non efl Spiritus more fuo.

a. animum, Ûye refpirationem, ut Shamuelis 1. cap. 30. f.iz.

strnx

8 Tractatus

xbü inn 2^ni <& re dut ci Spiritus, id eft, refpiravit. Hinc fumitur 3. pro animofitate, & viribus,ut Jofuç cap.2. it. 11. mill;? HS3p

nec confiaitpoftea Spiritus inullo viro. Item Ezechiel, cap.2. it. 2.

"Vn '~lÿ ’jTOpni ni“l »2 fr-OTII & venit in me Spiritus Cfeu vis) qui me facit inflate pedibus me k.Hinc fumitur 4_pro virtute,& aptitudine, utjob.cap.32. f.8. B?1JK3 t^’nninpK certeip fa Spiritus eft inhomine, hoc eft, fcientia non præcife apud fenes eft quærenda, nam illam à fingulari hominis virtute, & capacitate pendere jam reperio. Sic Numeri cap. 27 .it.. 18. 33 HH 1B?K tP’fct vir, in quo eft Spiritus. Su- mitur deinde y. pro animi fententia, utNum. cap. 14.^. 24. 3py IDÿ mnK mi nnn quoniam ipfi aims fuit Spiritus, hoc eft, alia animi fententia, five alia mens. Item Prov. cap. 1. it. 23. nTDK nn DD1? eloquàr vobis Spiritum (hoc eft mentem) meum. Et hoc fenfu ufurpatur ad fignificandam voluntatem, five decretum, ap- petitum, & impetum animftut Ezechiel, cap. i.it.i 2. nT^lE^ '“7tf IdS’ n^1? nnn PlDtS? quo erat Spiritus (feu voluntas) eundi ibant.

Item Efaiæcap. 30. it. I. »nil fr-t7l HDDD ^IDJ^I & adfundendam fufionem <§y non ex meo Spiritu. Et cap. 29. verf. 10. DH'?!7 *"]D3 '3 naiin nn min’ quiafuditfiper ipfos Deus Spiritum (hoc eft appeti- tum) dormiendi. Et Judic. cap. 8. verf. 3. Onil PlJlâl îfc* tunc mitigatus eft eorum Spiritus, five impetus. Item Prov. cap. 16. verf. 3 3.

*pj? “DiSd 11113 WlDl qui dominatur Spiritui (five appetitui) fini, quam qui capit civitatem. Idem cap. 25. verf. 27. invf? HïpD J’K vir, qui non cohibet Spiritumfiuum. Et Efaiæ cap. 3 3. verf. 11. DDHVl

DD/Dfcîfi Spiritus vefter eft ignis, qui vos confimit. Porro hæc vox nil ruagb, quatenus animum fignincat, infervit ad exprimendum omnes animi paffiones, & etiam dotes ut nniD nil Spiritus altus, ad fignificandum fuperbiam , nil Spiritus demijjits, ad hu- militatem , r?71 mi Spiritus malus, ad odium & melancholiam, n31£? mi Spiritus bonus, ad benignitatem, HSOp nil Spiritus Zelo- typïee OUW nil Spiritus (five appetitus') fornicationum , ; flDDl nil nilDH ini'P Spiritusfapientiœ : confilikfortitudinis : id eft, (nam He­

braic e frequentius fubftantivis, quam adjedtivis utimur) animus fapiens, prudens, fortis, vel virtus fapientiæ, confilii, fortitudi- nis, JH HU Spiritus benevolentiœ &c. 6. fignificat ipfam mentem five

animam,

T H E 0 t O G I C O - P O L I T I C I Cap. I 9

animant, utEcclef 3. verf 19. “tritt nm Spiritus (five anima )

■eadem eft omnibus D'nWî '"T’tt .'Smrs mvn Spiritus adDeum rever- titur. 7. Denique fignificat mundi plagas (propter ventos, qui in«

de fiant) & etiam latera cujuscunque rei, quæ illas mimdi plagas re«

fpiciunt, VideEzechiëlem cap. 37. verf. 9, & cap. 42,. verf 16.17.

18.19. Sic.

Jamnotandum, quod res aîiqua ad Deum refertur, &Deidicî- tur eflè. i. Quia ad Dei naturam pertinet, & quafi pars eft Dei, ut cum dicitur Hin’ TD potentia Dei. ÜliT ’J’P oculiDei. 2.. Quia in Deipoteftateeft,&:exDei nutuagit, fie in Sacris cœlivocantur j-ffiT 'Dî7 cash Dei, quia Dei quadriga, & domicilium funt : Aftÿria flagellum Dei vocatur, Si NabucadonoforfervusDei, Sic. 3. Quia Deo dicata efl, ut HliT'<"?3*n templuni Dei : DTl^tt *VM DeiNaza- renus. niiT DPI? panis Dei Sic. 4. Quia per Prophetas tradita efl:, at non Lumine naturali revelataj ideoLex Mods, Lex Dei voca­

tur. 5. Âd rem in fuperlativo gradu exprimendum, ut ’Tin montes Dei,hoc eft,montes altiffimi: j-pîT 1*707771 1 fomnus Dei,ïd eft, profundiftimus,&hocfenfu Amos cap. 4. verf. 11. explicandus eft, ubi Deus ipfe fie loquitur ritt OTPtt 7-057103 0017 tt ’fDàn miDp nttl DHD fubverti vos ,ficutifubverfio Dei (fubvertit) Sodo- mam Gomorram, id eft, ficuti memo rabilis ilia fubverfio : Nam, cum Deus ipfe loquatur, aliter proprie explicari non poteft. Seien-»

tia etiam naturalis Saiomonis, Dei feientia vocatur, id eft, divina, five fupra communem.In Pfalmis etiam vocantur 'nu cedri Dei, ad exprimendam earum infolitam magnitudinem. Et 1 Shamuëlis cap. i ï. verf 7. adfignificandummetum admodummagnum, dici- tur ppn Spnin’ ins & cecidit metus Dei fupra populum. Et hoc fenfu omnia, quæ captum Jïidæorum fuperabant, Si quorum caufas naturales tum temporis ignorabant, ad Deum referri fole- bant. Ideo tempeftas niH’ mpH increpatio Dei, tonitrua autem, &

fulmina, Dei fagittæ vocabantur 5 putabant enim, Deum ventos in cavemis, quas Deiæraria vocabant, inclufos habere, in quaopi- nione ab Ethnicis in hoc diffèrebant, quod non Æolum, fed Deum eorum redtorem credebant. Hac etiam de caufa miracula opera Dei vocantur, hoc eft, opera ftupenda. Nam fane omnia naturalia

B Dei

ÏO Tractatus

Dei opera funt , & per folam divinani potentiam funt, &agunt.

Hoc ergo fenfu Pfaltes vocat Ægypti miracula Dei potentias, quia Hebræis nihil fimUe expectantibus viam ad falutem in extremis periculis aperuerunt, atque ideo ipfi eadem maxime admirabantur.

Cum igitur opera naturæ infolita, opera Dei vocentur, & arbo­

res infolitæ magnitudinis arbores Dei, minime mirandum, quod in Genefi homines fortiffimi, & magnæ ftaturæ, quamvis impii rapto- res, & fcortatores, filii Dei vocantur. Quare id abfolute ©fritte, quo aliquis reliquos excellebat, ad Deum referre folebant antiqui, non tantum Judæi, fed etiam ethnici 3 Pharao enim ubi fomnii interpre- tationem audivit, dixit, Jofepho mentem Deorum mette, & Na- bucadonofor etiam Daniëli dixit, eum mentem Deorum Samfto- rum habere. Quin etiam apud Latinos nihil frequentius 3 nam qttæ aflabre faära funt, dicunt ea divina manu fliiflè fabricata, quod fi quis Hebraice transferre vellet, debere diceret, Mam Dei fabricata, ut Hebraizantibus notum.

His itaque Loca Scripturæ, in quibus de Dei Spiritu fit mentio, facile intelligi, & explicari poflhnt 3 Nempe ED’nVtt nii Spiritus Dei, & n*n’ iTn Spiritus Jehova quibufdam in locis nihil aliud fi- gnificat, quam ventum vehementiffimum, ficciftimum, & fatalem, ut in Efaiæ cap.40. verf 7. -q nDö’IJ mir nn ventus Jehova flavit in eum, hoc eft, ventus ficciffimus, & fetalis. Et Genefeos cap. 1.verf z.

& ventus Dei, (five ventus fortiflimus) movebaturfuper aquam. Dein- de fignificat animum magnum 3 Gideonis enim, & Samfonis ani­

mus vocantur in Sacris Literis ni!T tTH Spiritus Dei, hoc eft, ani­

mus audaciftimus , & ad quævis paratus. Sic etiam quæcunque vir- tus , five vis fupra communem vocatur niiT (Th Spiritus, feu virtus Dei, ut in Exod. cap. 31. verf. 3. DTlWnmniJ* & adim- plebo ipfum (nempe Betzaleclem) Spiritu Dei, hoc eft, (ut, ipfa Scri-

ptura explicat) ingenio,& arte fupra communem hominum fortem.

Sic Efaiæ cap. 11. verf. 2. miT nil vW Pimi & quiefcetfupra ipfum Spiritus Dei, hoc eft, ut ipfe Propheta, more in Sacris Litteris ufi- tatiflimo, particuiatim poftea id explicando déclarât, virtus fa- pientiæ, confilii, fortitudinis &c., fic etiam melancholia Saulis vocatur |-yn ni“l h)ei Spiritus malus, id eft, melancholia

T H E 0 L O G I C O - P O VI T I C I Cap. I. I r

profundifTma 5 fervi enim Saulis, qui ejus melancholiam Dei melancholiam vocabant, ei fuemnt authores, ut aliquem ad fc muficum vocaret, qui fidibus canendo ipfum recrearet,quod often- dit eos per Dei melancholiam, naturalem melancholiam intellexiflè.

Significatur deinde per nvn’ nil Dù Spiritum, ipfa hominis mens, flcuti in Job. cap. zy. verf. 3. 0X3 nSVï HTO åi Spiritus Dei in naß meo , alludens ad id, quod habetur in Genefi, nempe, quod Deus flavit animam vitæ in nafo hominis. Sic Ezechiel, mortuis prophe- tizans, ait cap. 3 7. verf. 14. DjT’m D33 'ITH TITM & dab0 meant Spiritum vobis, & vivetis ; id eft, vitam vobis reftituam. Et hoe fenfu dicitur Jobi cap. 34. verf 14. wotMl TH"!nSvSxO’BXÖK Vbx fi velit (nempe Deus) Spiritum fuum, (hoc eft, men- tern , quam nobis dedit) åi animam fuam fibi recolliget. Sic etiam intelligendus eftGençf cap. 6. verf. 3. oStyS Q"iX3 Tin fVT xS

"1120 Kin 0)5?I non ratiocinabitur (aut non decernet). Spiritus meus in homine unquam, quoniam caro efl, hoc eft, homo pofthac ex decre­

es carnis & non mentis, quam ipfi, utde bono difcerneret, dedi, aget. Sic etiam Pfalmi fi.tf.iz.i}. nniD'nSx 'S ^"O IIHö aS

’JDD npn Sx ÿmp nm pasSo Id'Sïwi Sx : ’3ip3 &nn ?oj

cor purum créa mihi Deus, àï Spiritum ( id eft appetitum) dezentem (five moderatüm) m me r-enova, non me rejice è tuo confpelhi, nee mentem tuœ fanttitafis ex me cape. Quia peccata ex fbla carne oriri eredebantur, mens autem non nifi bonum fuadere, ideo contra carnis appetitum Dei auxilium invocat, mentem autem, quam Deus San (ft us ipfi dedit, a Deo confervari tantum precatur. Jam, quoniam ScripturaDeum inftar hominis depingere, Deoque men­

tem , animum,animique afîè<ftus ^ ut& etiam corpus, &halitum tribuere, proptervulgiimbeeillitatem, fole't 3 ideo nVT nrj Spi- ritas Dei in Sacris fepe ufurpatiir pro mente, fcilicet ammo, af- feiftu, vi, & halitu oris Dei. Sic Efaias cap. 40. verf 13 ait, mn’ ITp ns pn ’!3 quit difpofuit Dei spiritum ? (five mentem) hoc eft, quis Dei mentem praeter De-urn ipfum ad aliquid volendum de- terminavit? & cap. 63. verf 10. rùlp prrc nx no nön%

ipfi amatitadine, åfirifiitia âffecetUnt Spirit amfaxfanttitatis, & hinc fit ut pro Lege Mofis ufurpari foleat, quia Dei quail mentem expU-