H1STORICI BONI

D. D.

SPECIMEN DISSERTATION!® ACADEMIC/E,

CHARACTEREM

BONI

H1STORICI

EXHIBENS,

Q_U O D,

SUFFRAG. AMPLISS,

FACULTAT. PHILOSOPH.

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

MJBLIGO EONOR. EXAMINI MODESTE COMMITTÜNT

A U C T 0 R

JOHANNES GJLBERG,

PHILOSOPHIE

MAGISTEE,

ET

RESPONDEHS,

THEOPHIL. THEMPTÄNDERjiiUt.

eil.

W-G O T HL

IN AUDIT.

CAROL. MAJ.

AB

diem^TMAJI

A'NNI ΜD C C L.

Η. A. M. S,

U Ρ S A L I

iE.

& F. Fl

S.

§. L

Iftoria, qux in genere

eil fidc

Iis narratio eventuum fingula*

rium &rerum

geftarum,

qua-

rum memoriam confervare,&

ad reipublicx

commodum &

felicitatem propriam

infignitet

confert,qu2eque

jure fuo

nun*

cupatur

Sfeculum prmlenti* Ö temeritatis, theatrum

Providentia Divina

^,

viva moralis Ö Politica> Cice-

roni teßis temporum,

lux ventatis, vita memoria,

vit* mogißra, mint

i

α

vetußatis a); Polybio autem φιλοσοφία h itafahiypidtm, Xenophonti ά?χή φρο·

νήσενς >tal

σοφίας, alios, qui honorificis eam or-

narunt titulis,ut

iciens praetermittam; multifariam,

ratione varii öbje&i,

dividitur. Generaliilime eam

in Ctvilem, Sacram,

Litter aviameSNaturalem difpe-

fcereufu eft receptum,

addunt nonnuili Artificia-

_lem

fi) Libr. 2,

de Oral.

%■

<£*# ) ° ί ®*2) ⁱ

lem MifceUaneam, quae

mukas,

quas

heic

non

moramur, commode tolerant

divifiones.

Sum-

mis interdum ingeniis,

limatique judicii viris

ope¬

ras pretium

vifum fuit, tra&are hiftoriam rei

num- mariae, inquirere in rem

veftiariam

aut

militarem

antiquorum, in

eorundem facra, fefta, iudos,cer-

tamina, in ritus ac

confvetudines belli &

pacis, fce- derum, nuptiarum, conviviorum,

funercim, judi-

ciorum, magiftratuum,

inftatuas, infcriptiones,

in originem variarum arrium,

in difciplinas, in fe&as,

in familias, in cetera: quae omnia uti

fub

genera- liifima hiftorias notione commode comple&untur,

nec fua defunt ut ilitate&jueunditate,· ita nequeo- kum & operam

perdidifle cenfendi funt,

qui civi.

iium mernorias temporum, imperiorum,ad

fum-

mum dignitatis

culmen eve&oruny viciftitudines,

rerumpublicariim

initia, florem & interitus, fata

populorum, gefta

ducum, Macedonum

aut

Roma¬

norum late dominantium, vi&orias, quin ipfas ur- bium ac municipiorum origines, principum ^genea-

logias,

familiarum

infignia, virorum illuftrium

vi¬

tas orbi erudito exhibuerunt b). In tanta vero

icribcntium, qui hiftoriam vel

ejusdem

gentis, vei regis, vel

belli, vel prcelii adornarunt, multitudi-

ne, quam non

deprehendimus in narrando varie-

tatem, quam non

ftupendam difcrepantiam? Me-

minifle taedet. Exempli loco

adduxifte fufficiat

pu- gnamMarathoniam, quam unam

eandcmque

tre-

A 2 cen-

b) Confer. 111. Spanhem, introduft. ad HJftor·

8acr. U. T. in procem.

4 ) σ (

centos deicripfifle Plutarchus au&or eft, quorum maxima pars tam miierandum in modum hoc in

opere

defudavit,

ut praeter

Herodotum, Thucy-

didem, Cornei. Nepotem, Dionyiium Halicarnas- fenfem, Pauianiam, Juftinum &Plutarchum, haud indigna

viia ifuerit praeda

tineis & biattis ceterorum opera.

Quem ab

uno

vides clementiiTimum deli«

neatum, ab alio videbis crudeliffimum tyrannum

depi&um:

bellicoios & humani

generis

flabella

vo-

cant alii heroas: iluJtosfapientesj immo, quod ha¬

bet verfus:

D5 uti pedantquandon veut, tonfeffe ^un Duc

Pair.

Veritatem,quam unice,uti dieunt, fe£hntur,^quam-

que non nifi unam

eile

nolentes volentes

confiten-

tur, in multorum

fcriptis

hiftoricorum,crede mihi,

non invenies, qninpotius variarum opinionumcum

chronologia,

topographia,

gencalogia &

ipfa

reina¬

tura male cohaerenttum deformes rcetus. Et licet ie&arentur, valet ^tarnen effatum Vopifci in Aure¬

liano: NeminemJcriptorum, qumtum

ad bi flor

iamper- iinet, non

aliquid ejje mentitum* Non datur hiftori-

cus, inquitBierlingiuSj de^{quo neque} ignorantice,ne¬

que corruptehe,neque gratias, neque inimicitiarum,

neque metus aliqua gravis fufpicio doceri queat, quique adeo nee praefumi debeat, falla

aliquando

dixifle c). Hinc eft, quod cum crudito quodam

viro, & in iua patria lumine, haud incongrue pror- fus dici pofßt ζ

Hiflo- Ο V. dißert. Pierling, de judic; hiftoric. §. 8. p· 8·

) o ( f.

I

Iiiffortam vit<c fpeculum cum cerno Fabutte ,

Hoc ftudium vettern me colutße magis.

Rurfus cum cerno quam fiuttuat ^atque vacittat^f

Hoc (Indium vettern ^me coluijfe minus,

Nequetarnenhochiftoricae

fciendas imputandum,

utpote qux

certitudioe nullifere fecunda, utilitate

exemplorum & rerum

quastraidac,

prirnatum,

ia-

cras litteras fi exceperis, fibi

concedl arbitratur

^f reliquarum quippe

aiicjplinarum

prseceptä genera- lia

perfpicuis exernplis & cafibus iingtilaribus illu-

frrat & corroborat; imputandum vero erit calamo fcriptorüm,

vel iufficienei

rerum

necetfariarum

co-

gnitione

deiKtutoruirqvel

amore

gentis & patrbe fiias

abreptorum,

vel, quod mircris, odio & invidia

plenorum

adeo,

ut

amabile veritatis decus flocci

pendere, quam

bonihidonci

muflia

adimplefe

ma¬

lint. Duplici fcilicet nomine confiderandi nobis

funt biftorici, vel quacedus fimplicker in ^c

har

tam

conjiciunt, ^qux vel ipfi viderunt, vel ab aliis rela-

ta kgerunt; vel quatenus ea exarmnanc, judici-

umque

de

iis

adferunt fuum.

Priori

reipe£fcu,ii

res,quas

adtuferine,

nullam ad eos, vel, quod per- inde , ad eorum patriam, patrixque eorum amicos

habnerintrelationem; adfenfum legentiorn libi pol-

liceri poterutlC,

aliis

optimas

hdei

viris eos praee- untibus, eademqiie

dieentibus, Pofieriorf

^vero,

fi

qux

fcribere neceilum habenf,

patriae eorum

hono-

ri tantum derogare, quantum iitimiex cuidatn gen-

ti laudts 8kencorrnorum addere videaritur; flli ^vero arbitros feie interponentes,

populi iui gloriam

vin-

G S&X& ) o { 0£Χ&

öicare tentaverint; tum, niii optime de bonisOmni¬

bus meriti, & ^veritate,indubiis fuffukaargumentis muniti, in eam facile eos incidere contingit ©pi- nionem, ac ii prsejudiciis praepediti,

fuas

ubiqne

rationes, verkatis licet ja&ura,.aucuparentur. Ne-

que

id fern

per

indigne ferant. Sicut enim in

va·

riis variorum principum culinis, epulavarie, ^pro guftu principis,

fecundum illud Gallorum,

cbacun

a fongout, praeparantur;

fic etiam obiervare

non

prorfus inioiens eft, multarum nationum hiftorias,

a vins, qui ie

hiftoricos venditarunt,

italitteris efle coniignatas, ut magis

arridere guftu

i certae gcntis

& principis, quam cum veritate

focias jüngere

ma¬

nus videantur. Syrtes igitur frpraecipkia, in quas magna pars hiftoricorum tam antiquorum ^quam

recentioramnon potuit non incidere, confidcranti

mihi, digna vifa fuit hsec materies,

de

notione

ξ$

indole boni biftorici, in qua breviter clucubranda

viresingenii

periclitarijucundum ducerem,quamquc

tuis, c, L., qua par eft veneratione,

fubjicerem

Q·

culis.

Quo circa

non

aemulabimur

μετε*ΐ{χ

di&ionum

& cogitationum, quibus nonnulli

fe

nobilkare ftu-

dentuna cumgenteStoicorum, quibus moris erat, five Oratorem, iive

Philofophum,

iivc Hiftoricum

fuum formar_ent, perfe&iores cniti regulas, fubli-

miora tradere praicepta, quam quorum ullus mor-

talium,aut capax olim fuerit,autfuturus _quisquam

vix fit in pofterum.

Delineabimus

potius

noftrum,

illud

1»

(

·/ ©Φ 7 illud intuendo exemplar,

quod quidem perfe&is- iimum

_quemquc

_refert; fed

eum tamen,

qui 8c

cfle poffit* & pro ea,. qus

eft imbecilKtas

numa*

na, conditione

(Tt

quoque, non eum vero,

qui in

erebro quidem

fingkur, fed in ilatu hoc morbido

non poteii

reperiri. Quemadmodum

autem

in

hirtorico

plurima requiruntur; fic

ea, quac

ilti

cum

aliis communia funt, non folum lubentes _practer- mittimus, vel levi

brachio

^tangimus,

fed etiamiis

fingulis, quac eum ornanr,

commemorandis fupcr-

fedemus.

Ipfam

potius

formam adornare conabi·

mur, breviorem noftri imaginem

ab alia quavis ié-

parando.

Quod

optime

fieri

putamus,

fi

eas pro«*

prietates ^, quae

noftrum conftituunt muniuntque

fpe&averimus, pofteaque

viderimus, quemadmo·

dum iis pradentibus operi

adeundo (it

par ,

abfen-

tibus vero (it impar.

Id

^autem

hinc lucrabimur

tit per

fe adpareat, hiftoricum eiTe foecundum, fru-

ftuumque utilium

feracem.

§. III.

Stannum fruftra in argentum,

plumbumque

in aurum permutare tentas: omncsque,

nulla li¬

cet induftria

negle&a, ad hiftoriam confcribendam

asque

efle idoneos, in animum haud inducas·

Quod igitur de Poctis,

non tam

fiunt

quam

naicun-

tur; idem & de

hiftorico jure dici

meretur

optimo»

Habet quippse

ipfa φϋσει fua dona,

^cum

aliis

non facile communicanda: φτ,μ\

τοίνψ

την ααιτα

Ιςο^ία»

τυγγ^άφοντα, Wo

μεν ταύτα

κο^υφαιότατοι cixoSsv

έχοντα, ηχειν,

σννεσίν

π

πολιτιχψ

^, μι

δύναμη

i mm ) « < €&§?

Μην. 'Την μεν, dWaarbv ^{η της} φι'σεκς JSfw,

jJ

Ιύναμις

Μ,

πολλρ rf

άσχήσει,

χαι συνεχεΐ

τω πόνφ, χα* των

αρχαίων

πζθΓγεγεν.νημέ»%

lr«: i e. Ajo igitur, eum, qui optime jiißoriam

conicribere volet, domo debere haec duo pnecipua adferre, prudentiam politicam, & exponendi

fa-

cultatem. Quorum alterum nulla do&rina tradi-

jtum, naturse quoddamefl:

donum. Exponendi

au·

tern facultas, exercitadone multa, labore affiduo,

&

prifcorum

imitatione

comparanda eft

a). Qn doit, inquit Fresnoi, -toujours

préferer

un

hißor\en%

dans

lequel

^.m irotweces

trois perfeffions, cF avoiru-

ne facilité naturelle pour esrire

Ρ Hifloire &c. b).

Quem igitur

natura

fibi vindicat locum, cuivis

adparet.

Huc accedit, quod nid naturali ardeat

deiiderio fhidiorum., ad Mfc>riarn,cum ufu inte] Ib

■gendam

dire&e perdnentium

^, quas

in

quo

conib

ihint^ex dicendis patebit,

officii fui partibus

nun- quarn

feliciter defungetur. Commendamus

ma- gnopere

in

eo

felicem

memortam,

illam ideas

re-

nrodu&as _pro fisdem, -quas

ulim habuimus, ha¬

bendi facultatem. Magni faeimus ingtnium,

illam

iimilitudines & drffimilitudines rerum obiervandi

promptitudinem; primasquc eoncedimus judicio3

quo

indicatum volumus idcarum conjun&ionera

vel fcparatienem.

Quibus omnibus fi jufta

men- fura

gavifus fuerit facultatibus, iniiar ftcUse

eura pri-

d) Vid. Lueian. !de eonfcrib. hift. p*

$25. 626..

b) Vid. Frefnoy, methode pour etudier Γ

Hiftoire,

tom. V. _{p. 255.} 2;^.

. *

tr># ynagnitudmis corifideramus ,

juxta

profcrlben-

tes male fanam -mültorum opinionem, quafi bo-

nus ftatim hiftoricus effet falutand_us, atque inte¬

grum quoddam opushifloricum conficere valeret^a qui multum in variis hiftoriis perlegendis eonfum-

iic temporis & operse, qui gentium tantum non oinnium mores

fuperficiarie

fibi habet

perfpe£tos

^,

qui felici gaudens memoria, iihperiorum &regno¬

rum imperantes & reges longa ferie poteft ena-

merare. Egregia qurdem hsec omnia, quod in fe- quentibus erimus vifuri, & tälia, ut licet idearri

hiilorioi non prorfus

abfolvant,

abefie ^{tarnen ne-}

queant. Quia vero & olim contigit, & adhuccon- tingit, multos ^, qui hiftoriam vel univerialem ve!

parriciilarem

quandam iibi fumferunt

adornandarr^

omnes _, licet fupra diÖias poffederunt prarogatl·-

vas, muneris fui numeros haud adimplevifle; id-

circo folidiorem in futuro hiiiorico defideramus e*

ruditionem, fine _{qua tantum} abeft, ut quidquam

limati & elaborati in lucem emittere poffit publi-

cam ; ut fciat, quod docet Lucianus:

äfxfjV

rs a*»

m άυτω

άξχτίον,

xal

τοίζιν

^{ψ Tim τοΐς ε?γοις}εφαξ- μοςέον ^, χώ μετζον εχάςχ, ml

å

σιωπητεον, ml

φΐς εν&ατριπτεον* xcti οσα χαξα$ξ&μέϊν αμεινοι, χοά ο- χως ίζμψευσαι

αυτά,

ml

ΰννοίξμόσαΐ,

i, e. quo ex·

erdiθ

ineipiendutn,

quo

ordint

res inter

fi fmt

com-

fönend#,

quis

modus fmgüTis adbihendus,

^qu<e

filentio

pr#tereimda,

quibus

immer

andum, ξ§ quomodo

expo-~

nemla, Ö

toaptanda,

qu# ρercurrere

eß

fatius? c)

ß _m

,c) Vid. Lucian. L, c. ρ

ίο £33? ) ο C

ut non nifi confufum

exiiirgat

chaos,

fuo

ordinei fuaque carens

debita venuftate. Optime Cicero:'

Rerum ratio ordinera _eemporum deiiderat, regio-

num defcriptionem;

vult

etjam, qtioniam in rebus mägnis

memoriaque dignis, coniilia primum, de·

inde a£h, poftea eventus exfpcflantur, &decon-

illiis fignificari

quid fcriptor

probet, & in rebus geftis

declarari,

non

fölum quid a&um

aut

diftum

(It, fed

etjam

quo

modo: &

cum

de

eventu

dicatur,

ut cauilae explicentur ^omnes, vel cafus, vel

fapi*

entiae, vel temeritatis d). Requirimus igitur, ^non

tantum facultatem

quandam

connatam^ crebriori ex·

ercitio ad aliqualem habitum eveftam, dirigendt operationes

mentis in cognoicenda veritate

;

fed

habitum infuper, arte

ξ$

(ludiv

adquifuum^ illas

re-

gulas

diftin&e perfpiciendi & adplicandi, quibus

intelledlus operationes in veritate inveftiganda &

dijudicanda diriguntur. Multa quippe ipfi

occur- runt,

perfpicacioribus oculis

primo intuitu non

evidentia;plurima,in quibus dubium manet, anprx- dicatum fubje&o competat; alla adparent vera,quod

fi vero larva tollatur, manifeflo falia eile patebit, Quam non

imperfcrutabilia cenfes elfe principum pectora,

quam non

multas Sc verfutas aulicorum

& coniiliorum artes? Certe ^{non eo}

femper

colli-

neant miniftri

flatus,.quorfum

jaculum mittere vi-

dentur. Sed nihil erit tam arcanum, quod non

invefligare annitatur hifloricus, radiis veritatis o- pus

fuum colluilrare geitiens, Iis teßimoniisiisque

argu- d) Libr. i. de Örat.

) o ( §£3 11

argumentis dicenda probet,

ut

formidinemfalfitol-

lat penitus, ^mentemqtie

legentium

ita adficiat;ut adfenfum quafi extorqueat. Et quoties in prsecla-

ra quaedam

facinora

incident, ea commemorare

non intermittat, ni fimilis evadatLucianifamulo, ex hereditate domini recens ditato, quinec noyit quo

pa&o fit induenda

vedis, nequeut ex

lege

ccenan- dum ed: fed in menlara fiepe irruens, quamvis appofit# fint gallinacese,

fnillx,

Ieporinae carnes,

pulmento

aliquo fic impletur, ut inter edendum difrumpatur e). Mediaipfi via incedendum, alio-

rum

fcripta

hidoricorum evolventi: nimiam ^pro·

fcribimus creiulitatem, qua in varios pronus non

poted non

delabi

errores, incerta pro certis

adfu-

mendo ^> mnum illum detedamur pyvrhonimum ^»

quo honori fibi reputaverit,

de

omniousaeque

fub-

dubitare.

Quam arduum

autem

fit

onus,

Chary

bdinita prasternavigare; ut in ScyUam non incidat, veritatem, multis involutam nodis, immo in fecre-

tis principum

fispe

latitantem extricare, rationem-

que reddere^variarum circumdantiarum dubiarum,

vel me non monente quivis

facile deprehenderit.

Omnis certe cautela adhibenda, nulla non

prüden-

tia opus ed. In eo vero occupata erit

hidorici

o- pera, rebus fic

podulantibus,

quod nifi ab ^{eo ex·}

tpefhre liceret, quam

derile & jejunum

eflet hoc

ftudium futurum, cum diario^ vel inanibus fabu-

lis facile

comparandum? Hinc fobria

opus habet

adtentione & meditatione: hinc, nifi _nugas, vanis

B 2

O Confer, Lucian. L. c. p. di2,

ir ) o (

«onjeSuris pliis judo tribuendo^ ferre vslit

vena- lés, ingenii

aeumine

ornattun eum

eile

oportet, quo

fic judicium ejus dianoöticum, fanas rationis

decempedas,

rei indöli

^?

quoad fieri potefl,.

re- ipondeam

§: IV.

Vfytutibus aliquot bomi

hifforici melleitaälibus

«ronfideratis, proximum

ed-,

ut

voluntatem

&mo^

tes ejus ceniuras fubjiciamus.

Veriffimum quidém,

Voluntatis eilentiam in eo confidere, quod fit ha- fcitus, bona ab

intelle&u clidin&e cognita adpeten*

di, mala vero

didin£fce

cognita

adverfandi,

Hinc, quia

didin&ae

^rerum

cögnitionis neceiiitatem in hk

ftorico §. priori

pfobavimus

^;

fupervacanea eilet

©pera de

emendåtione voluntatis pluribus

commc4

morare/; nifilugubris experientia evinceret, nom liullos eruditiflimorum varils vitiis animum pafce*

re. Neque tamen

inde tiexui' voluntatem

inter

&

inteile&um

quidquam derogatur; fed ficut

unius

hominis non ed nid _pauca rimari, fic multi veri- tatibus, egregiis^quidem, in vitas vero

emendåtio-

riem immediate non influentibus deléfrantur, 8i

licet multa, qnas

debent Deo, fibi ipfis &: aliis of-

ffcia eos non fugerent;

domedicos

tarnen aliquot

fovent _errores, moralitatemquibuslibet

affionibus

^·

Ineilé praefra&e negantes. Ulterius, quia entis h-

aiiti; intelléftusnon

gaudet dmukanea omniurrrre*

jtum didin£h

reprasfåntatione,

vel

oblivio,

vel

ob-

ieuritas, vel' conflifio mentem interdum ita ocou- pMir3> ut veraborti

vefpiali reprseféntatiö

nonpos- it

f ö C

fit exoitäii, quod

perindö,

ae

fi intelleftus

nön es-·

iet emendatus; Et quia ex

reprsefentationibus bo»

ni vel mali obfcuris _atque confuiis, appe^itus

fen-·

iitivi&aver-iadones fendrivas vehementiores oriun·"

tur;

adfe&us

autemfintappetkus

feniitivi &

aver- iätiones fenfitivae vehementiores; mortalium nemo ab iis eftimmunis* Hiftorico autem erit quafiquod*-

dam ^cum veritate pa&unr,· quod

conftantia

corror boratiTr Sc munitur, cujus tota ratio ii explicetury

breviter exprimitur, quod

fan&e polliceatur·, &

poftHabitis omnibusy cujus demum

cunquc gene*

ris blanditiis, fefåaturum veritatem, Divinam illarm Reginam ^, Divino fatu'ortam, errorem vero,

in·

fåuitam iffcam Sc turpem prolem, quanto maximo>

poterit

iludio

vitaturum.

tJnde

tam

generofa in

noftro mens eit, ut ipfi non fatisfaciant vagantes:

illae 8c incert# de rebus opinionen, quse ejus funt- conditionis; ut inconcujfoe ccrtitudims Hifloric# cuph dus, non poffit aut debeat

illis adquiefcere.· Argu»

menta partium

&

rationes,nön

lenociniis verboruirq-

féd pondere

8c

conihntia metitur.- Antiqua non

fu·

git aut iequiturquia antiqua,

fed ii

vera

eile tefir¬

morna au&orum, a nomine cum rationc contradi*-

&orum,

depreHenderit,

fequenda judicat;

rejicietv

da _vero, ii aliter feie habuerintr- Nova iimilem

quoque experiuntur animi

aequitatem, probatasque·

Édei hiitoricos veneratur

quidem, fed cultu fuo

in

idola*non convertit, fervicutem iftam libero

homi-

ne indignam judicans;· Nec gratiae, irse,

odio, ho¬

norig

gloria, pecüniis^& neicio quibus prserogati»-

•V ··/

Η ) 0 (

vis id largitur, ut in

priejudicium

^{veritatis temera-}

ria ferant judieia. Nudam veritatem fibi oblacam

ipéculi initar

repnefentat,

rem geilam proutgeila

eft exponit, virtutem, vel in amico vel in hofle

praclaram, dignis encomiis extollit. Conjetfuris

nullam firmam confiilere pofie hiilorix cornpagem haud ignorat, quas ideo vitandas, neque unquam adhibendas colligit, nid quando veritati certae nul- lus eftjocus, fed rationibus probabilibus pugnan»

dum efle, ueceffitas cogit. Confcientias nullam

inurere volens maculam, ita de omnibus loquitur

& fcribit, ut optimas mentis, quia pius probus,

eonfeientia ie confoletur. Si /'bonneur, inquitFres-

noi, & la bonnefoifint requifes dans toutes les a·

eltons de la vie, ellesfint indi[penfables dans la Com-

poβtion de

l\

hifloire: b biftorien qui manque a cer

conditions, qui

deguiße

a dej]einla qualité des eve-

tiemens, eß un traitre ξβ un faujjaire, qui abufe de laconfiance du

publie

a). Jufli judicis nomen haud

immerito iibi

vindicat,qui

rigore legis

absque

prae-

judicio cauffam examinat, teflium fidem explorat,

fententiamque

tandem ita dicit, ut in neutram par-

tem inclinans, fuum cuique tribuat.

Neque

aliter

res fe habet cum hiftorico,_quem inter icribendum

legendumque

inftar judicis, absque _patria,

absque

parentibus, absque amicis vel inimicis, (bis legi«

bus viventem,nulliqueconcipimusfubje&um. Non is erit, qui callida avaritias

fimulatione,

aduhtio-

ne, voluptate vel ambitione,

prodigum liberalis,

ava-

a) Frefn. I. c. t, V. p. m. 329.

) q ( is

åvnrum rcrufnfnarum curam gerentis,

aftutumym«

dentis nomine honorar, nec laudibus patriae iuas

ita immoratur/ ur parum curet, an mentiendo fi-

nem propoiitum

confequatur*

cum ίρίί conftare debeat, hiitoriam longo intergerino mtirodiviiam

eile ab encomiis <& mendacior

Fingere quin

liceat fiBorihus

atque Poctif

Nil vetat, biflorici fedmage certafides*

Quis nefcit, verbs junt Ciceronisy primam

eile

hi*

ftoriae legem, ne

quid

falii

dicere

audeat, deinde

ne quid veri non

audeat,

^{ne qua}

fufpicio

gratiae flc

in icribendo, ne qua iimultatis h) ? Magna eil in«

terOratorew 8c hifioricum ålffzrentia. Iliiüsquidern eft, nihil falii dicere, plurimas ^tarnen circumffarr- tias, ad ejus

fcopum

non pertfnentes, prore nata,

quod ipfi vitio

non

vertitur

y

oceultat. Sed

prae- terquam

quod

in

mendacii

notam incurrit, qui - veritatem

prorfus

contemnity ille etjamy qui ita

nihil falii dicity ut veritatem interdum deftinato

confilio reticeat, a mendacii crimine fe ^non abfol*

vit; liquet, nec plura nec pauciora

adferre

opor-

tere hiftoricum, quam quas vera eile certo conftat.

Nonigitur

ipfum pceniteat,

depingere Alexandrum

Magnum,multis regiis virtutibus ornatum; fed ne»

que reformidet

rotundo

ore fateri,

glorias

fuas cu-

pidini nullos eum conftiturfle limites, cujus illa-

ftrands ergo,

cxde & ianguine

omnia mifcuifle ^, bellunique toti generi

humana

indixiile videtur.

Idem dicenda putet de C,

Jul. Cxfare,

idem de■

Ta- b) Libr. i. de Oratt

)of <£*2>

Tamerlant,idem de aliis longe plurimis, quorum foudes fxpQ ita celebrantur, utvida, quse commi- ierunt, graviflima, aut

interdum

redceantur, aut excufentur. Eleganter hane in rem Tacitus: Hoc praecipuum munus

annalium

^{reor, ne} virtntes fi-

äeantur, utque pravis

di£Hsfacb'sque,

ex pofteri-

ttate & infamia ^metus (it c). Nobile igltur refpon-

fum r.egin.ae Marias

Anglicanas, hajus

nominis fe- cundae, ad Epifcopum de Burnet, commemoran-

tem coram illa cauflas odii regis Jacobi in hiftori-

,cum de Jurieux : quod nimirum ille in

fcriptis

iuis Mariam Stuartam maledi&is & oppröbriis la-

feftrrzt: ΛΪ neritatein ^. innnit illa. nnn ÄifJimtÄ/mit

miU audiant. hliltonons qmppe nullius rei eft au-

£tor, ied faQ-orum nuneiator, nec curat certamen*

ifibi licet in praefentia pericuMffimum ineundum ^, modo ad pofteritatem

,&

ventura ifecuia transmittat veritatem^

Stå objicitnr: Mortiwrum

fcriptor

liiftoricus

iiihil fiepius fibi timet, quo minus virtutes & vi¬

da, resque, dominum memoriam longe anteceden-

tes , pari a ηim i candore enurneret^ vivi vero, au-

gufto

prseiertim

^& illudriori loco naci, eorumquc minus praeclare gefla fallicitum eum habent. Sum-

mam quippe rerum

iuarum

iinon temere in haud

-Beeeflanam dare velit aleam; aut hiiloriam, quam, V.

ΛΟΙ2

€) Tacit, annal III, 65,

) ^O. ( β»

tion celatö fuo nomine, pifblici juris eil

fa&urus,

ita eonfcribati ^ut

nonnutla,

^vera _quidern, aures

prineipum ferientia tarnen

filendo

prstereat, aut å nihil veri retieere fibi propofute, fi&um fakem

•prx fe ferat nomen , quo fic longas regum effti-

<giat manus. Nom negaverirn vincula, exfifia, quinipfam mortem praemiorum loco ftedfie mul-

-tis hiftoricorum. Ejusmodi fibi irrsmioere ^coram

rege veritus eil Gregorius Lett, hiitonam Angli-

cariam confioiens, neque tela effugit praeviia. Nec

meliorem experta ek fortem familia optimi hiilo-

rici Gallici de Thon, qui vericads cupidus, muka

a Cardinale de Richelieu minus digne gefta inge-

nue r etulk: Gette exafte recherche de la verité,qui

lui efi β

glorieufe,

caupi

dans la

fuite la ruine en- tiere de Ja famille d). Non igitur vituperant o-

tnnes in.Trocofio, qui nullum veritads, ingens ve-

ro laudum Beiizario datarum reportavit praemium;

quod poilquam

viventeadhuc Juftiniano

&conjuge ejusTheodora,muka,ut fibi

confuleret,!

η eorum gra- tiamdixerat,clanculum,novocompofico

fcripto,quod

dvsKiorov vocat,aliam inflaverit tibiam, vivis colori- bus utriusque vida, quibus fcatebant, omnium o- culis exponendo, & ad vivum reiecando. Hinc majoris

interdum faciunt nonnulli

^arcanas hiftorias%

plus

illis ineiTe veritatis exiftimantes

quam certo·

rum au&orum, quae multa addunt, multa etjani

cito pede ^transeunt, quae probe novifie haud pa-

rum intereiiet.

Quam

autem

fidem debeamus

ie-

C _cre-

4) Vid. Frefn. i. ^e. T. V. ^p. 258«

ι§

<s*2> )

&

? <m

tretisillis hiftoriis, quas

anecctoras comrnunitef adpel-

lant,exharumdum

publica au&omate conferiptis col-

latione, faCile eil

Judicium,Licet enimjn confeiTofit, publicarum hiftoriarurti fcriptores variis de eauflis

ädulari fuis; quia vero

aditus illis ultro

pacet, pa-

tere fältem debefc, ad a£ta$ ad transa£lioneSjimmo

faepius ad intimarum aedium, ubi ptincipum

mo-

iiumenta rccönduntur, partes,

quibus haud

raro rxcliidutitur, qüi

furtim hiflörias corriponunt; ab-

tifidatltiör illis Fuppetit copia,

adcuratius

omnia

eXaminandi,faciliusqüe, quamhis,

eventuum

mul-

torum ratioiies

commutiicandi·

Non

eil

tacendum^

publicamillam Cenfurarrl, qua in plerisque terris

no-

tantur hiftoricörurri * antequam

prselo

committun-

tur, icripta,qu^que

jübet ratiönem flatus efle ha¬

bendem; frena qiiaii collö irtiponere,

mänusqUe&

pedes eorum

ita adflringere; ut tibefrimo durfuj in

campum^

ad

veritaterft

ieblandatn,exfpdtiari femper

tiequeant,

Bellorüm, fcdderurft, public«que rei

fnutationum alia faepeiiümerö

eil ratio,

quam quaé

divulgätur. Principum

vana

gloriaé cupido leves-

tjus arnores,

miniflrorum flatus aväritid, gentis

cii-

jusdam perfidia

^,

aliäqüe ejusdem farirtae, rotarum

inflar furit confideranda,. quae maximas movent Jmachinas. Curiofior fieile

velis

talium indagatof^

fugiendum tibi

erit ad

arcana eorum monumental qiii

coniiliis vel praefuerunt vel interiuefunt,quös-

que

fatlere fiolle

es

perfvafiffimus

^*

indeque capias

tjüäe apud ceteros, tion eorurh

dolo & temeritate;

fed

publica au&oritate vides bHiifla* Neque

tarnen

s*

«W ) o (

ex hifee fic adlatis exifiimes, pubjico nomine son.

icriptas hiflorias,

dignitate eedere

arcanis

fcripto-

ribus, eorumque

fejdptis. Dpeet

enim experierl·

tia, meris opprobriis & confumejiis lacerafie, in-»

vidoque prorfus dente, Μονή inftar, debita landis

&promerita heroum

glorise

praeconia morderefuis-

fe foiitos arcanae hidoriae fcriptpres; ita quidem, ut q iiod illi

defe£tu, hi exceßu

peccaiie exiftimandi fint, quippe qui, maximam partem, non nifi ut in- jurias

jufte

vel

injufte fibi

illatas ulcifcantuf, ejus-

modi clandgftinos adornant labores,cum iatiris ple·

rumqiie, non cum

hiftoriis

:equiparandos. Huc pertinent varia in

aulam Hifpanicam

& Anglica-

nam iniqua judicia ^, huc finiftra in auguftam do¬

rn um Burgundieam ftri&urae, huc fampfus ille, in

gloriofiflimae memoriae noilratem

regem,

Caro)

um

IX.

libellus, di&us Hartig

Carls Jlagtarebank, & longc

plura

ejusmodi fcriptaj uti

cum

fumma femper

in*

famia nominanda; ita per

carnjficis

manus ignicom*

mittenda. Sed _{neque omnes,} qui clam res geftgs

iitteris compleftuntur, peffimae funt nota?. Exem*

pli inftar adducam Svetonium Tranquillum^tQ?tQ Bier- Jingio ad icriptores

hiftoriie

^arcanae referendum, qui

vitas XII imperatorum,a Caeftre Di&atore ad Do- midanum, nobis reliquif, quique maxima in icri- bendo übertäte ufus, multa tctigitaliis indi&a,ita

tarnen fegeffit, ut ncc

aflentationis

nec obtre&a*

tionisjure ^reus peragi queac^), quanquam M. Am

jtonius Muretus afperioribus verbis eum

perftrin-

B 2 g&f

e) Bierl. de Fyrrhonifm. hiftor, ^c. i. §. 14,

) O ( OES»

gat,

eontendens,

Svetonium oratfdnrs

turpiiucfine

Caefarum flagitia aequaile /)»

Quia

^{vero, genera^}

liter dicendo, adfembus indulgent, res

fe

veras in- terduuiyiit infames erepundra, traÖant, principes ^? aliosque dignioris ordinis

homines

ingen

iofe

omni«

bus deridendos propinant; eos , & furtivas eorurn operasflocci facimus, publtcis hiitoriis ftium hono¬

rem & fidem tribuentes.

§.

VF.

Perarduum, quod faeile jndicatu, opus eft$f-

ßoriam confcribere farticularem,

onus vero actna

gravius, bifloriam

conficere

univerfalem. Qui occu»

pantur in

defcribenda

aliarum gentium hiftoria fx«

pefailunt &

fall

uηtur, provinciaruip, oppidorum, illuftriumque virorum nomma comijtatando &con- fundendo; quod ^non poteil non fieri, quia ftatum reipublicae internum, ^{terrae genium,} iegum civr-

lium _naturam, populorum mores, quod peregrinr, pterumque ignorant & praetereunt. Multa haben-

tur apud

Juftinum,

Svetonium & Tacitum de Ju- dxis, quorum mentronem ex oeeafione injecerunt,

qux cum veritate non

confpiranc.

Multa apud a- lios antiquos&nuperos fcriptores de aliis gentibus,

omni dubio hand majora,

Quid

aucem exiftimas exfpeffondum ab hiflorise univerfafrs icriptoribus

?

Aufim dicere neminem dari, in eadern adornanda

©ccupatum ^, in cujus femper jurare lieeat verbs.

Quo magis rerum multitudine &varretate obruon- fcur, eofacilius

confunduntur, -diffici!iusque

^{in nar-}

rando

f) Confer# diflert. de eértitud. hiflorica, p. 15.

( 0 ( 2'*V randoordinenvfervaré, nihiique ^eorum praeeermit-

tere prsefumuntur, quae

abefie

nequeun-t. Onpeuf dive, que tom ceux, qui ont

ecrit l hifloire unkerfelis

fusqu ä -prefetity ti ontpoint

été

au

bon

t, ou

tis

fepro-■

pofoient d' aller.

Ils

ont fait

des cbapitres féparésv

t unpour les Grecs,

t

autre pour

les

Romains³ unpour les Franfois% un autre pour

les

Orientau χen forte qn* on ne

fait point3

^a

quelle diftanee

un

teile 'bommet

ou un teile evenement efl d1 un autre, Ö fe font flu*

tot des Hiftoires ρ artkult^eres de

chdque

peupte, qu*

une Hifloire

generale dit monde. Ils

ont hkme

pajjé

filts filence des Nations entteres £$ des plus florifan¬

tes a}. Initia focietatnm

cmlitim,

imperiörum &

rernmpublicartTm, maximarn partem funt incerta,,

vel fabulis & figmentis oppleta. h creatione mun- di ad diltivium,^j norr niii breviores bahemus ^ose- nealogias, in S.

Seriptura

eontentas,

quod

tempos

ca propter dici meretur

άδηλον: A dikivio

iterum

ad prima Olympiapis,quae Sacrae

Litceras inflnuanty

exceptis, regnant

fabube

poeticae, ^quas eontinee

tempns pvSixcp: Reliquum tempus eprnmumter vo*

catur Ιςομαοv, licet certkudo hiftorica, quam dici-

mus indubiam cognhionem vert tatis eorum, quae

exfi-

flere .fleri, faBaque fuijfe narrantur,

abunde

ha

od

raro ibi vadllef. Quatu or

il lar

um Monarchiarum,

toto orbe celebratarum, _quae prorfus

évanuctunt,

.Aflyriaea onmium

vetukiffima,

^qua originem

fuarty

durationem, finem, imperatorum primorom ncmiV

na,

ä) Verba funt _ejus qui contmuavit Hiflor. d<s Mr. Boiiuet_{j in} praefat·

η ) ο (

na, ordinemque quo

feie

exceperunt^,

plus

^quarr?

cimmeriis inyoluta jacet tenebris ^., relationesque

hiftoricorum _parum

adeo de

^ea

convenientes de-

^,

prehendimus,

^ut,

quid certi ftatyi poteft, difR-

pulter inveniatur, Herodotus, quem nonnullipro-

ram conitituunt Sc puppim hiftorjse Monarchie Aflyriacse, non

prineipium adfert Aftyrjorum,

non finem, ^non primum, ^non

ultimum

regem.

Ninum femel nomingt in Hiftoria Lydorum, Ted

riominat tantum, nec quidcm regem fuifle dicit, Sardanapaium uno quoque

loco

memorat,

fedut

yetuftum aliquem, & yix

de

nomine notum

b).

Jsieque tarnen

inde dicimus, banc Monarchien*

extra cerebrum

quorundam icriptorum

^nunquam

exltitiflc. Potius adftipulamur

^Egidio

Strauchio, c)

quod incidenter

tantum,

&quafi aliud agendo

Aflyriaci regni

meminerit, Non igitur inconful-

ta ejus yerba Iis

opponcndafcriptoribus funt,

qui

adcurate inAilyriorum antiquitates inquiiiverunt.

Sc ^c

profeflo,quod diqitur, de iisdem fcripierunr,

Dicimus tantum pleraque adeo efle obfqura, ut

plus quam

Herculea dexteritate

opus

fit, eadem

in apricum ponere.

Idem efto Judicium de mub

tarum aliarum per univerfumorbem gentium an·

tiquitate prjmaqqe

origine,

quse

quia maximani

partem

conje&uris nituntur, folidisque veritatis

(deftitmintur argumentis; ita

nullam

^merentur fi*

dem, fr) Vid. Ulricus Hubertus de genuina artat. As- fyrior. difiert. IV. ρ. ιό. c) In Breviarii Chrono!»

]u, IV, c· 4, queeft· §·

«S» )o

(

w» n dem. Addo barbaräs in Aiia, Africa & AmericS

inveniri natiönes plurimas, äpud quas ut

fludia

jittefafufti

vjgent

nulla, unde iis nihil turpius, in*

humanius nihil; fic

etja'm de

iis, quas

EuropasiHi·

lioriae referunt äccepta,

fibi

nequeunt

gratularl.

Quis e. g.

jarn,

praeter

Johannem & Olatum Ma*

gnum, illisqus

ßmiles, crederet, inviQris faltem

^ra-

tionibus fe evincere pofle Confideret5 Sveciüm no*

ftram, centumpoft

diluvium

annis5/totam non tan·

tum incolis fuifte inhabitatam; fed non multo poft$

eolonos per

univerfam fere mififle Europam ? In-

finita praeterea

funt

norl

tradita meitioriae poftero*

rum* & tradita plurirha

illuftrium

monumentis in- geniorum, iniquitate temporum*

fummäque homb

num ignavia

& incredibili negligentia* jam prident

perierc,

& hand palici fälia,

aut

ambigua & incet-

ta pro veris, certoque

compertis vulgavere. Fad·

lius ideirco e'ft univerialein omnium feculortim hr

ftoriam promittere, ^quam

offerre c). Quia

Verö

Hon flatim boni

Philofophi

nomen

iibi

vindicat,

qui

värias novit veritates vel de anima, vel de corpore,

vel Horum anftore, Deo; iic nec quisquam nomen hiftorici ambire debet* nifi qui gentium*tantumnort Omnium, biftoriam percüfrit.

Et

ut

breviter

rent

fexpedtam: Compatari debet

cum

hiftorico deBoffuef^

qüi,

teile

^{anonymo, quem}

hiftoriam ejus uni

vere¬

istem,

ad Caroli Magni

téfnpora

progredientem

^Λ

Hon

äuipicatiffiitio iidere condnualle novimus,'

η

ecfit

i) Confer; Boxhorn*

Hiiiöfc

Univérf* Saer«

&

Profans in proefcm«

4* ^. SÄ» ) O C SÄ»

mit if une mattiere exalle ς$ cotvoenablet car fan*

rien obmettre de _ce,qui etoit

digne de

remarque,

cjf

^a-

vec un ordre mervetlleux, il ^a concilié enfmble t out lef evenemens qui

font d'

un meme temps, il^{nom a} pre-

fenié, a chaqueannee,

le

monde tom entier,

fpeclacle

4 autant plus

beau,

qu'

il eft

plus varié, c? 4e/l tovfiurs

digne de noflre

attention;

/V

«' aJait qu un

fil & bifloire, eft celle de i univers, f il avoit achene ce

magnifique deßein,

nous pourrions dive,

nous aurions le plus hem plan qui fe puiße tracev de

tout ce qui f

eft

fatt dans

chaque

temps par la terre,

depuis

qu

eile

a

eté

tiree

du

^neat/i. Omnium ferc

monimenta temporum, horninum f iooorum, ge-

Üarumquc ^rerum in

hiftorian?

conferre fciat. Sin- gula, quas

inde

a

mundi

incunabulis cognkione digna exftiterunt, temporibus fuis diviia, aptoque ordine collocata ad cognoicendum proponat, ita quidem, ^ut

quiiibet hiftoricorum

longius setate

procefEfie videatur

quam Neftor, vel quivis aiius eorum,qui longitfime omnium vitx terminos pro- tulerunt, cum totannos eerto refpe&u habere di-

ci debeat, quot a mundi ^ortu ad iliam usquc asta-

tem numerantur, quia ea, quas in fingulis ietad-

bus contigerunt, in hiftoriis, animo, tanquam o- culis infpiciendo, iis quodammodo interfuifle, &

cum hominibus, omnium temporum celeberrimis,

vixifle cenfendus fit.

$.

VIL! ^

Ex iis qua?, $. prior, breviter adtulimus, ^con-

ftare arbitramur, hiftoricum in hiitoria omnium tem:

) o ( 5SÄD ₃₅

temporum miner

falt, & iingulorum

populorum

particulari,

ptium

&tempus contriturum.

Ante«

quam vero ratem

fuam vailiffimo huic pelago

com- mittere audet longius,

geographiam, fcientiam,

cir¬

ca magnitudinem, menfuram, fitum locorum c5" dix>i- fwnem globi terraquei ^occupatam, eo majori ftudio

fibi reddit familiärem, quo certius ipii eft perfpe-

£him, hiftoriam altero hoc fuo ociilo nulio modo pofle carere.

Cuilibet

erudito, Martis caflrafequen-

ti, Politico, mercatori,

multisque

aliis neceilariam

cife,quandam geographias portionem,non diffiteor ied _urgeo;hiftorico auteni

nonfufiicit

fuperficiariae- j<us cognitio,

fed

adcurate, &per fuaprincipia eam calleat oportet , quod fieri nequit, nifi in Mathe«

matieis, Aftronomia in primis, cujus iine ope geo«

graphianon optime docetur, fuerit veriatus. Lo¬

corum longifudines & latitudines, imperiorum,re¬

gnorum, provinciarum, urbium, lacuum, fluvio- rumiitus, mutuse diftanda;, climata, fi contigerit,

uti fsepius contingit, hsec talia ejus calamo fubjici, ipfum non fugiant, cum exinde varia poillnt de- duci,qu2e multum

fomerantur

narrationibus lucis, quibus vel ignoratis

prorfus,

vel minus exa&e ^co- gnitis; non poteft non fumumvendere, loca mul-

ds iaepenumero parafangis a naturali fede fua col- locare, apertique ita erroris convinch

Quod ii

Q.

Curtius, qui unius tantum regis, vi&ricia ^{vero ar¬}

ma, rapidi inftar fluminis, per totam fere Afiam &

Africam circumferentis,vitam&bella adumbravit, pleniori

geographias

imbutus

fuiflet

notitia, fide

D di-