VERA HOMINUM

(1)

/03

DISSERTATIO PSYCHOLOGICA

DE

VERA HOMINUM /ESTIMAT10NE.

Cuj US

PARTICULAM PRIMAM,

VENIA AMFLISS. FACVLT, PH1L0S.

PRJESIDE

Doct. PETRO NICOLAO

CHRISTIERNIN,

LOG. ET METAPHYS. PROF. REG. ^ET ORD.

PRO GRADU

PUBLTCO EXAMINI SUBJICIT

CAROLUS FREDR* HJERTSTEDT,

STIPEND. STIEGLER. LINCüPIA • GOTHUS,

IN AUDITORIO GUSTAVIANO MAJORI

D. 31 MAJI. 1782.

UPSALI^,

apud JOHAN. EDMAN, birect. et seg. acad, typog».

(2)

ANNE MARIE

ST RÖMER, »ELVI US,

La gcnerofitéy Madame, dont Vous viavés honoré

fen dant plußeurs ^annces ^, riexige pas moins quelqUe marqne

de ma fincere reconnoißa ^ice, qiielle ne me fmt ejperer, que

Vous daigneres agréer Pbommage de cet Efjai, ^que fai Pbon-

nenr de Vous confacrer.

j A un efprit elevé, et aux connoiffances rares dans

Votre Stxe, Voas joignés, Madame, des fentimens

de bienfaifance, qui {ont honneur ä Pbumanité, et qui Vous

attirent l'eßime de ^tons ceux, qui en ont pour le vrai merite•

Je fuis avec le plus grand refpePl et la plus vi ve re- eonnciffance

Madame

Votre treshumble

& trés-obéifiant Serviteur,

K'

Charles Fr* Hjertftedt.

(3)

DE

VERA HOMINUM

\

.® ST IM ATI O NE.

Feltcitntu eft, quantum velis pojfe; Mngnitudinis, vtllc, _pl, quantum _ini _us. J?oßis¥

$■ I-

Homo ^liberrima ûno per ^fangvine fe ^Crearoris nulla ôrtos, gaudet ^gratia ^variis praerogativa, ^dependet, ^per ûniverfam ^qui nili ômnes, ^terram qu« t

dilpofuit locis, variis deftinavit fatis atque negotiis. Ma-

joribus quidem alii, minoribus alii funguntur, Aft ne ul-

lum, ne quidem homuncionem, cujus fpeciem vultus ac

fortuna deftituit, parvi naucique habeas, cave. Singuli,

diverfo licet facultatum gradu difcrepantes, eo ramen in-

ter fe nexu copulantur, ut mutuis omnino vigeanr offici-

is ac minifteriis, Nemo tarn infirmus ^, ut nihil prorfus

boni efficere valeat; nemo etiam ira omnibus eft nume-

ris perfe&us, ut non defe&um aliquando fentiat. Supe-

rior igitur nihil per fe habet, quo prse inferiori polfit

gloriari. Nihilo tarnen minus meritis homines et digni-

tate difcernuntur; quae quidem difcriminis ratio, non ex

numero et habilitate j verum ex prudenti tantummodo et

adcurata adplicatione facultatum petenda eft a). Utram-

A 1 que

n) Nnllum aliud veras aeftimationis hominum dari fundatnen-

tum, II humanani unice fpeftnmus Naturam, fat ubique demonilratum

i vit Celeberriraus J. N Tetens Germ, quem hodierno aevo de Ply-

chologia bene merit um non nifi multo nominum honore fignamus.

Judicii copiam fecit laudati nominis Auftor opere fuo in lucem nü-

per edito, h. t. Pbtloßphifche' Verfvche über die Metifcbliche Notar und

tkrc entvickelung. Zwei Bande,

(4)

que h«c facit paginam, et quid quaefo, impedit ^, quo minus magni et parvulij, infirmi et praevalidi, pauperes

et opulenti, obfcurioris loci homines et fummo loco na«

ti noftram _scque mereri queant teftimationem.

Fortes quidem plerumque creantur forribus ^et bo- nis. Sed nec raro tarnen Heroum filii noxae vel inutili-

tatum pondera, dum ex humilioribus orti parentibus ma«

gnam humano generi praeftant utilitatem. Externa, quae ad faftigium dignitatis nonnullos evehunt commoda et

adjumenta, tum demum veram adferunt gloriam, ubi

re&e adhibentur. Sic fplendori natalium et opum adflu-

entiae fuus omnino conftat honos, fi modo debitus ac-

ceflerit ufus. Homini jortunce bona Jim t, quod ^equo pbale-

rce, dum ejus exploratur bonitas, Jeponenda b). Ut igitur

vera a fpeciofis, propria ab alienis dignofcamus, non au- reis infign.ibus, non veftibus _pretiofis, non titulis magni-

ficis eft inhaerendum. Monetae valor inditus figno ex- hibetur, impreflb, pretium verum lance ^et igne probatur r).

At in oculos ineurrunt nec non in admirationem fui arripiunt, quibus Candidas ^ac fplendidiores Fabulae

partes clementer cönceffit, ut rerum omnium , ita hujus

vitas ac feenae Moderator fupremus. De his ^, quorum admiratione capri, fplendida fane ferre geftimus arbitria;

fed fide ^et audloritate nos utpote ftudio partium corru-

pti, deftituamur necefte eft. Judicium alias in pietaris

facile tranfiret officium et judicis loco, feciales prorfus

atque

b) Hoc ^ut obfervemus eleganter monuit Illuftr. J. Burgk, -Anglus, nobile illud argumentum, de din nit att hominum, diffuilus per- trafrans Libb. IV. v. L II c. 4.

0 Cfr. Reflexions et Maximes MoraJes de Mfr, Je Comte O-

XEjVSTIIIN.

/

(5)

JEflimationc.

atque praccones mentiremur </), Quidquid fit, meminifle

juvabit parum referre qualem peiTonam cuique impo-

fuit Deus, Ted quam bene vitam degerint homines,

quam impigre vires fuas coluerint. Quae vero debite

ac rite ur cognofcantur , hoc opus , hic labor. Non

omnibus eaedem funt dotes; quibus diverfum niii flatui-

tur pretium, homines quantumvis boni, jufti, amabiles,

parum Societati proderunt. Nimirum hujus rei incuria

atque negligentia oppido in culpa eft, quod in umbris latentes, nullius fere frugis in Civitate habeantur. Si quisque enim ad ea munera atque negotia ^, quibus per

naturam maxime aptus eflet, fine difcrimine generis. et natalium accederet iisque admoveretur, utique ^commo-

dis reipublicae et proprise cujusque felicitati melius föret

confultum e). Peccant, qui praejudicio ordinis potioris

et vana fpe melioris in certo vitae genere fortunae, pro- niratem liberorum et habilitatem naturalem follicite exa-

minare et confulere negligunt, antequam ipfos certis

dicare audeant ofhciis /). Non omnibus omnes apti ^mu-

A 3 ne-

d) Cautelam hane commendandi mihi Auftor fuit Uluftr. Th»

Abbt

_,

cujus aureum librum, quem titulo infignivit: ^vom Verdienfie

⁹

adeant velim venerum ftili non minus, quam veritatis cupidi. v. 2.

Haupft. i. Art. Vc-n der gr os fe des Griftes, p. 15.

0 Hüic aflertioni fidem facit Iiluftriffimus B. Hollberg,

more fuo dicendo: Mangen een, fom med fpott og forhaanelft fdder pna

en

Dotnftoel, kunde vare blefven ^en anfenlig Krigs(inför ^er, b v is mail ich t

bafde lagt ligefem holt og leanker paa hans natur l. _{gav er,} _og _tvunget barn

til ett

_t

da dog Naturen hafde dannet ham til ett andet. Epigr. 41I

/) Audiatur iterum in hane rem feftivus et naturae peritiffimus

B. Hollberg. Ita vero ille 1. c. Hver tnand tnim gierne bavt frihed

att fige: Min Sön fkal hde Peder efter Pcvel, efterdi min Fader havd

det tiavn; men att fige, ^att han fiialvnett Prdftf eller Dommer, det dr ^att forme _med mod naturen og ligejovi att ville fige: Andfkönt min Sön dr född fvage been, fan att han fiynes af naturen att vaere dannet til fiddetide forrattninger, fan vill jag dog have bam til att värt Löher

t

efterdi lan*

Farfader, bvorefter lan dr 'opkalldt, havde faadan occupatio?:.

(6)

neribus. Alii robore corporis, alii judicio valent atque ingenio. Quod huic arduum, alteri facile eft ac jucun-

dum. Ex quovis ligno non fit Mercurius. Ab ineunte i gi¬

nn* aetatc difpiciendum eft, quo natura quemque vocetj quid ferre recufent,

Quid v nie an t bameri.

$.11.

Hominis, quem jam aftenfu excipimus, dignitas

in eo maxime ponirur, ut tantum prceftet boni rantum-

que re£te et generofe cogitando arque agendo proftciat,

quantum dotcs ejus rerumque circumftantium permiferint

momenta g). Magnam in hac ^re differentiam inrer ho-

mines attentus quisque obfervat: rationes vero cur hic /

ingenio fit celeriori, ille vero tardiori, hic in maximis

periculis intrepido, alius in minimis pavido fit animo

non oeque facile deteguntur. Cum vero haec quaeftio

maximi fit ponderis, quam nemo nifi temerarius folida

decidendam explicatione fibi aflumferit; non nullas tan¬

tum hujus diverfitatis cauftas, ab eruditis adferri folitas ^,

breviter perluftrare arque ad calculos revocare juvabit.

Fuerunt, qui gloria eruditionis intra Patrice terminos

parta non contenti, nationum ^ac regnorum habilitatem

et praeftanriam certis determinare gradibus vano fufce-

perint ftudio. At hoc ipfum ubi propius inter hos et

illos dijudicandum fuerit argumentum, non nifi ut Eri-

dis pomum fibi adjudicatum ire haud erubuere vel maxi¬

mi nomiriis Philofophi. Hi enim arroganria fuce a reis

abrepti, .patriae quisque fuce pree ceteris genribus maxi¬

mas commodirates, inpritnis vero infignem virorum in-

genioforum perfpicaciam fortiumque feraciratem jam

M ' ' ; V- !,

''' **" *

" *"J " " jw",m

g) Adnuit huic argument® aristotkles , iibi homiuem dicit

ad duas res ejTe nutum, ad agendum et contemplanduqi. v. Cic. de

Finib. L. V. g. 48. p. i53«

(7)

ÄLftimatione. ⁷ phyficis jam moralibus nixi argumentis addere funt ^co*

nati. Interim limites ejusmodi ingeniorutn et virtutum

certis fuerunt regionibus adfignati, ita quidem ut in his

locis praeclara ubertim inveniri dicantur pe&ora, in aliis

ne mediocres quidem exfiftere dotes.

Nota funt Heumdnni duriora de gentibus borealibus

atque minime polita judicia, dum Suecis Danifque prte-

ter compagem corporis robuftam, nihil fere laudis re- linquit. Rulfos vero litterarum et fcientiarum usque adeo

rudes fingit atque ignaros, ut fi hos inter Philofophus

olim oriretur, idem föret ac e maclina Dens, quem Miraculis mundi certo certius annumerandum efle con- tendit b). Scilicet ut Climatis excellentia calidioris eo

luculentius pateret, frigidiorum in generandis ^et excolen-

dis ingeniis effe£tum, horrendis prope coloribus pingere

neceflum fuit. Sic ut antiquos taceam Scriptores, lllu-

ftrilfimus MONTESQUIEU aeftui, quem debilitandis

hominum viribus apriorem dixeris, vim dotes animi

corroborandi _atque excitandi, per ambages ingeniofas

non line fpecie quadam probabilitatis attribuit. Sed pa-

rum tarnen nervofum ejus eft argumentum, quando a nervis, calore debilitatis et non niTi fubtiliorem fuccum

ex alimentis extra&um ad cerebrum deferentibus, vivi-

diorem derivat cogitandi et fentiendi facultatem ^j fibris

autem nervorum, frigore roboratis, crailiores adjungit

fuccos, quibus effe&um in ^mente formanda tribuit prio¬

ri contrarium i). Ceterum hypotheiin hane, diyerlitati

Climatis in hac quaehione nimium tribuentem, erudite

atque eleganter me tacente , confutatam reddidit Gencvof,

Reg.

ti) v. /Ifta tPhilafoph. Tom 1. 4 St. 1. Von dem Pbilofop/jifcktn

Naturel und Ingenio. §. §. 37, ji.

i) v, riifprit det Loix, Tom. II. Liv. XIV. & fe q.

(8)

Reg.Canc. Confil. et Equ. B. FERRNERk\ Sapieritiam ubi-

que domi e(Te vel inde patet, cum nulluni oftendi pollit

clima ita ad ftultitiam ac ftuporera a natura damnatum,

ut nullum in eo umquam eximium fuerit natum ingenium.

Quemadmodum vero fecundum climata et mappas Geographicas, inaequales hominum facultates perperam

determinantur: Ita dubium quoque manet, utrum caus.

fis moralibus, quales funt forma regiminis, educatio,

paupertas vel opulentia et quae reliqua funt, haec eliver-

fitas unice debeat originem. Ex confvetudine et educa-

tione variantem gentium indolem ^et vivendi rationem

primum forte, STRABO /), nili egregie fallimur, deri-

vavit, quem noflro fecutus eft aevo HELVETIUS, magno

argumentorum adparatu contendens educationem, leges

ceterasve rationes morales, unice hominum formare in- genia et quidem pro paritate organorum, paria. Sed

ipfa haec pariras, quam inter duos perfe&am nemo in-

venire poterit, totum ejus fyftema evertit. Parum enim

prodeft, quod facultates unius tardiores, alterius celeri-

ores ftatuit, fed tarnen progreftu temporis aequandas.

Hoc concedentem Satyrae locus eft interrogandi, annon,

ut verba habenr Celeb. TETENS m), teftudo, et qui

Mercurium velocitate pedum aemulatur, indolis a natura aequalis efte cenfeantur.

Verum media forte inter haec duo extrema, ad ve¬

rum inveniri poterit via. Salva igitur, quam magnis

debemus viris, reverentia, tum phyftcas, tum morales

ad-

k) v. Orationem Praefidiß munere abituri in Acad. Reg. Scient.

hab. Anno 1780.

/) Libr. 2. Chronic.

f») XIV. Verfuch, IV A'fcbnitt,1. über die angeborne verfchiedenbeit

der menJ'cbeiL, gegen Hehetiur.

(9)

JEftimationt. ⁹

adoptamus cauflas ^, tanquam diverfifarem ingeniorum et

facultatum efficientes, ita tamen, ut neutras naturam pror-

fus et indolem mutare pofte exiftimemus. Nec ullum

ratione hujus vel illius Climatis, hujus vel alius Civita¬

tis, honore profequendum ducimus. Qua in re autem dignitas hominis interna atque aeftimatio, quam loquimur,

cuique in frigidis et calidis regionibus, in liberis aut ad-

ftriitioribus rebuspublicis competens vere conftftat, in

fequentibus explicare conabimur.

§• HI.

Adplicatio omnium facultatum hominis bene infti-

tuta atque temperata, verum eft fundamentum humanae

dignitatis et aeftimationis n). Multis per beneficam Cre-

atoris gratiam viribus, facultatibus et inclinationibus in-

ftru£li fumus. Anima, vi inquirendi et percipiendi gau- det; fimulque arcano quodam fenfu feu confcientiae in-

ftin£lu praedita, ^ut quae sequa et jufta funt in commercio

hominum, fine prolixa argumentationum ferie, dignofce-

re et adprobare quear. Sic vero tum fapientiam ho-

liio adquirit, tum ad virturem fectandam flecfitur, fine quibus ad ^veram dignitatis ac felicitatis metam, a Crea¬

tore benigniftimo praefixam, ^non pertingit o). Organis

praeterea corporis, miro cQmpofitis artificio, fumus prae- diti; quae Ii re£le fefe habent, ad precftantiam intelle&us

et voluntatis phirimurn fine. dubio conferunt. In meri-

tis vero et dotibus hominum aeftimandis, ab externa cor¬

poris figura ad.inrernam animi perfectionem ftepe con- cludere non licet, nifi quatenus inftrumenta animo co-

B gitan-

«) Hof R. Jfelins Anmårkn. uti Upfoftrings Läran, 5. öfverf.

0) Cfr. Celcbr. Gehlert, asteriraturae landis Phiiofophum, Von

der Befckaffenbeit, dem umfange und dem tltizen der Moral. I Vorl.

(10)

gitanti et volenti corpus fubminiflrat, live rpbuftius il-

lud fuerit aut debilius, ifatura excelfa aut humili, formo-

fum ^aut deforme. Talibus enim praejudieiis quotidiana

miris exemplis reclamat experientia. Oculus tum de-

mum perfe&us habetur; ubi mentis indoli operofae re- fpondet. Brachia et manus , ubi facultati volenti et a- genti certo modo et in finem certum , aliter non obti-

nendum

,

exercendae inferviunt. Fingamus hominem alis

et plumis arque facultate vitam fine refpiratione velut in

utero infans, in ^aqua pifeis, confervandi praeditura.

Perfe&ior lic fane föret organorum ftru&ura; vitae nem- pe in terra, aere et aqua retinendae adeommodata; Sed

num natura hominis fimul foret nebilior ? Nequa-

quam, liquidem anima facultares et inclinationes his refpondentes non habet, quibus excolendis illas impen-

dat. Organorum enim praeltantia ^non ex majori nume-

ro, fed ex artuum et membrorum habilitate, ad opera»

tiones animae promovendas aeftimari debet. Quo lubti-

liora funt Organa, eo fenfus funt magis irritabiles, ^eo*

qu-e vividius vim fuam anima exferir. Sed optima ta¬

rnen organorum corporis fubtiliras congenitam animae

tarditatem et morofam indolem mutare non valet. Quem-

admodum vero magnum et capax ingenium in corpore

inhabili et cerebro male adfe£lo ^veram ^non adfequitur

naturae humanae excellentiam; ita ^corpus, optimis etiam

inftru£him organis, cum anima debih et molli perfe-

dum non efficit hominem p). Hinc prono fluit alveo

arti Phyliognomicae, ^quae internum animi chara£lerem ex Iineamentis et fignaturis corporis, maxima licet adeura-

tione

••— ■ i

.

4 p) Hoc fibi perfuftfum habere contendit Tutens, cujus rei et

oculatam fidem prasftitit fuis verbis monendo: die Vollkommenheit der menfchlicbcn natur hangt von der Vollkommenheit der Seele ah. v. XIV*.

Verfuch,. JV.. Ablchru V-

(11)

1 JEftimatione. ⁿ

tione obférvatis, determinare atque exprimere fatagit,

non multum fidei inelle atque cerritudinis. Felices vero bene nati, feu quibus mens Jana ejl in ^corpore fano%

§. iv.

Vera hominis dignitas ©peribus exploratur ac ne»

gotiis , fl difpicimus quantum in his corporis aptitudo,

quantum animi vis agendi naturalis efflciat. Per hane a

machinis homines, et varios etiam humanae perfe&ionis gradus difcernimus. Stupidi certe atque inepti homines

multi eflent, ipfisque ftatuis ^et imaginibus, miro artificio

feribentibus aut ludentibus pofthabendi, fl cancellis mo¬

tu um corporis mechanicorum, vera ipforum dignitas eflet

circumfcripta; quin et fervus mobilitate corporis celeri-

ter imperata faciens, fedenti atque cun£ta lapienti con-

fllio ordinanti

,

inverfo ^natura? ordine foret praeferen-

dus. Pricclara interdum facinora minore corporis robo«

re et agilitate patranrur q). Quamobrem major aut mi¬

nor Annitas aut agilitas corporis , internae hominis di-

gnitati menfuram neutiquam ponit, etiamfl ex lateribus

et lacertis fliis haud pauci funt nobilitati. Sed fuboritur

quoque quaeftio de vera eorum asftimatione ^, quorum o-

pera et negotia robur tantum aut fubtiliorem membro-

ß 2 rurn

■'I'

q) Sunt in honore hominura et in honore famse magna hujus rei

romina, ex tenebris oblivionis i-n illuftri monumento pofita. Horum

referre juvat rufticum Dalekarlise, ejusque uxorem, quorum uterque

celeritate fua confilii optime meriti de Rege b. & gloriofisf. mem. GU»

STAVO I:o atque etiam de pofteris noftratium , non nifi corporis ie-

viori opera ac motu. Nimirum hoftium inquilitioni et crudelitati haud

imperite fubduétum euntes Regem, baec pala, ille ineifione pedis ^e*

quini cornicuru ut ajunt, oculos confixerunt atque adeo hoftes indu-

ftrie admodum fruftrati. Cfr. Reverendißtmi Celsii Hißt Regit QU-

STAVI T.mi. _p. 85« Tom. I.

(12)

mm et organorum texturam poftulare videntur. Qua>

ritur nempe , num pracftantia ejusmodi a£fcionum usque

adeo a membris robuftis aut 2gilibus dependeat ^, ut ad

vim animae inhabiranris nulla hujus rei ratio pertinear;

Seu ^num agricola aut opifex nun eeque fuis laboribus

aliquam mereantur ceftimationem , ac miles vigilans, et

umbraticus litrerarum cultor, vitam agens fedenrariam ?

Sunt utique haec vitas genera in ceconomicis longe coni-

muniftima. Sed _quaenam ratio eft, cur liic ne manum quidem aratro adrnovere poffit • ille vero ne per omnem quidem vitam calceos conncere bonos addifeat ^, etiamfi

has peritorum operationes fpectando, oculos indies im-

plere datum eft. Nonne hoc fatis fuperque indicat, ho-

minem,ftne certa vi animse aut inclinatione, ad obje£tum quodviS) nequidem in negotiis minime arduis, debito

cum fucceflu laborare atque ad folitam alioquin perve- nire medioeritatem? Cur habitus nonnullos corporis, di- Jigenti exercitatione adquifitos, quales funt habitus fal-

tandi, ludendi, digladiandi, equitandi, ceteri, miramurj

cur, quaefo, in horum laudes confurgimus, nift quod fin- gulae harum artium fuum prorfus requirant ingenium ?

Immo ne vilioribus quidem A£loribus ^, qui horrendis plane Spe&aculis fpe&atoribus Ali admirationem injici-

unt _, prae nobis ipiis certam denegare poflumus prseftan-

tiam. Quis enim noftrum, omnibus licet regulis et cautelis dihgenter cognitis, jam periculofiffimos facere

faltus, jam fundurn maris petere, jam funambulum age-

re auderet, nifi robur quoddam fingulare animo i nur,

quo res ejusmodi proprio et aliis incognito Tibi reprae-

fentet modo, ut metum » quem alii fuperäre nefeiunr,

non fentiat. Non igitur hae arres folo nituntur orga-

nismo

,

neque adeo ceteris , ad fines obtinendos plus

attentionis requirentibus poftponenda:; Ted cultöribüs

earundem _pra: fingujis aliis concedenda eft pereeptionis

et

(13)

JEßimatione.

et imaginationis excellentia, qute veram ipfis tribuit di-

gnitatem ob fingularem corporis ufurn ^, cum animi ro- borc non contemnendo conjun&um. Opifices ^non alio

fenfu nafei dicuntur, quam quod unus huic, alter alii

fit arti per naturam aptiflimus. In Iiis vero praeeipue

diverfa fefe exferit menris indoles, quae fic non im- prellionibus fenfualibus reeipiendis et fervandis unice adquiefeit: fed veritates, externe pereeptas, libere confi-

derando et cum aliis notionibus quocunque modo et fi-

ne comparando, fefe exferit. Quo magis haec facultas

fuam exercet efficaoiam, ^eo plus ad internam hominis dignitatem confert, cuicunque tandem obje£to fuerit ad-

plicata.

$. V.

Quemadmodum vero generatim illis, qui corpore

potifilmum varios aggrediunrur labores , debitam non

detrahimus aeftimationem: ita ^nec illis nimium fiatuimus pretium, qui in litterario otio, libris infenefeunt fibi-

que in ftudiis parcere nefeiunt. -^Equis rerum aeftimato-

ribus non quidem fefe probare exifiimamus, qui folita

otiofae converfationis licentia Omnibus in univerfum,

quos literarum et Scientiarum vel paululum fitienres

credunt, Pedantifmi notam inurere fatagunr. Non ta¬

rnen negandum nonnullos, pefiimis meliores, libris et

fubtilitatibus unice facratum euntes ^, omnium ludibrio

non fine caufla exponi. Multi cum mortuis tarn diu col-

loquia mifeent, ut inepti tandem evadant ad fermonei?

cum coaevis inftituendos, ibique nihil nifi fedentaria as-

fentiendi necellitate valeant.; Strpe vix aliud inter eru-

ditum et ignarum invenimus efi'e diferimen, quam quod

ille fanitatem et vires debiiitat, quo nihil difeat; hic au-

tem omnium ignarus, in linu quafi tranquillitatis vi-

B 3 vir,

(14)

vitr). Atque haec procul dubio res eft, ^quae Gallico Scri- prori longe celebratiftimo, ROUSSEAU, occaüonem dedir paradoxam ventilandi quaeftionem: Utrurn Litterce Soci-

etat i hominum plus adtulerint dumm, quam utilitatis? Cer-

tiftirrrum forte de hac re fertur Judicium, quando ad flo-

rem reipublicae, cultores earundem maximum inde con- ferunt ufum. At immoderatum Scientias tratlandi et res

parum profuturas inquirendi ftudium, defendi multoque

minus laudari debet. " Eadem, ut egregie Illuftr.

BURGH diflerit, eruditionis atque fchedularum cambi-

alium eft: ratio: Utraque certis tantum locis ufurpantur

et valent: Solertia vero et intelligentia naturalis in vita communi, monetse aureae et argenteee fimilis eft, quae

femper et ubique eundem fervat valorenr'j). De cetero cultura ingenii genuina, et perpetua cognitionis ampli- ficatio, non pari faepe gradu in uno eodemque cultore deprehenditur. Quaelibet cognitio, idea ^et repraefenta- tio, vim imaginandi ad alias cognatas et fimiles ulterius percipiendas, ex indole mentis ^, reddit aptiorem: At¬

que eatenus quadibet idea Nadquifita faculrati cogitandi ceterisque cun&is anirnae viribus firmitatem quandam

conciliat. Sed certus etiam heic finis eft

_,

quem fi tran- filiéris aut neglexeris, cerebrum cognitione nimia et fubtiliori penitus turbatur £). Ingenium naturale immo-

dica idearum, memoria comprehenlarum coacervatione

debilitatur potius ^, quam confirmatur. Ordinem enim di-

lucidum copia notionum impedit, et nimia fciendi cu-

pido cuhuram et evolutionem facultatis cogitandi fufHa-

mi-

r) Cfr. Reßexiotu &. Maximes Morales de Mfr, le Comte Oxenfl.

0 I Cap. 5 Abfchn. p. 73. iiberf.

t) Huc fpeftat quod Horatius re£te monuit, canecdo:

Infam Sapiens nomen ferat, aquus iniqui,

Vitra

,

qunyi fntis eß, virtutem ß petat ipfnm.

(15)

JEßimatione.

minat. Do&rina igitur imprudenter quaefita bono per

naturam ingenio nocet et cogitandi vim adeo ^non exci-

tat, ut potius fere exftingvat u). Valet ^autem hoc, ut

antea monuimus, de immoderatis tantum librorum hel-

luonibus et graeculis, ut loqui amant, magiftris, quorum imaginem et confuetudines haud imperite Nob» 1SEL1N

inter innumeros alios, adumbravit.

Si vero fermo de iis erit, qui facultates animi pru- denter ac haud invita excolunt Minerva

^,

calculos longe

aliter fubducere fas eil. Magni omnino aeftimantur ab

omnibus: Ed vero inter hos vere do&os et reipublicx

utiles difcrisnen aliquod obfervandum. Ut infinita pro-

pemodum vultuum, ita et animorum diverfitas efle vi-

detur. Vivido alii et quafi ludenti funt praediti tempe-

ramento: alii frigido magis et tardiori, quod tarnen itu- piditatem non habet comitem. Sed quantum hacc etiana

modo agendi differunt, ^{tam parum} ad dignitatem ve-

ram cujusque difcernendam conducunt. Tngenia velocia

et quafi ignea res tra£landas mira facilitate variant et

exornant; fed non ideo tarnen dignitate ceteros fupe-

rant. Saspe enim velocitas jam hoc, jam iliud levi ^qua¬

fi brachio tångens, feriam et folidiorem rerum pertra-

ftationem impedit x). Alii vero plana et folida fequendo,,

plus adferunt utilitatis. Quamvis enim in literis non fi-

ne labore et molefiia fuos faciant progreflus; fed dili¬

gentia tarnen, defatigari nefcia, folidam fe&antur rerum cognitionem, nec ante definunt> quam in arduo licet

VERA HOMINUM

/03

DISSERTATIO PSYCHOLOGICA

DE

VERA HOMINUM /ESTIMAT10NE.

Cuj US

PARTICULAM PRIMAM,

VENIA AMFLISS. FACVLT, PH1L0S.

PRJESIDE

Doct. PETRO NICOLAO

CHRISTIERNIN,

LOG. ET METAPHYS. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

PUBLTCO EXAMINI SUBJICIT

CAROLUS FREDR* HJERTSTEDT,

STIPEND. STIEGLER. LINCüPIA • GOTHUS,

IN AUDITORIO GUSTAVIANO MAJORI

D. 31 MAJI. 1782.

UPSALI^,

apud JOHAN. EDMAN, birect. et seg. acad, typog».

ANNE MARIE

ST RÖMER, »ELVI US,

La gcnerofitéy Madame, dont Vous viavés honoré

fen dant plußeurs annces , riexige pas moins quelqUe marqne

de ma fincere reconnoißa ice, qiielle ne me fmt ejperer, que

Vous daigneres agréer Pbommage de cet Efjai, que fai Pbon-

nenr de Vous confacrer.

j A un efprit elevé, et aux connoiffances rares dans

Votre Stxe, Voas joignés, Madame, des fentimens

de bienfaifance, qui {ont honneur ä Pbumanité, et qui Vous

attirent l'eßime de tons ceux, qui en ont pour le vrai merite•

Je fuis avec le plus grand refpePl et la plus vi ve re- eonnciffance

Madame

Votre treshumble

& trés-obéifiant Serviteur,

K'

Charles Fr* Hjertftedt.

DE

VERA HOMINUM

.® ST IM ATI O NE.

Feltcitntu eft, quantum velis pojfe; Mngnitudinis, vtllc, pl, quantum ini us. J?oßis¥

$■ I-

Homo liberrima uno per fangvine fe Crearoris nulla ortos, gaudet gratia variis praerogativa, dependet, per univerfam qui nili omnes, terram qu« t

dilpofuit locis, variis deftinavit fatis atque negotiis. Ma-

joribus quidem alii, minoribus alii funguntur, Aft ne ul-

lum, ne quidem homuncionem, cujus fpeciem vultus ac

fortuna deftituit, parvi naucique habeas, cave. Singuli,

diverfo licet facultatum gradu difcrepantes, eo ramen in-

ter fe nexu copulantur, ut mutuis omnino vigeanr offici-

is ac minifteriis, Nemo tarn infirmus , ut nihil prorfus

boni efficere valeat; nemo etiam ira omnibus eft nume-

ris perfe&us, ut non defe&um aliquando fentiat. Supe-

rior igitur nihil per fe habet, quo prse inferiori polfit

gloriari. Nihilo tarnen minus meritis homines et digni-

tate difcernuntur; quae quidem difcriminis ratio, non ex

numero et habilitate j verum ex prudenti tantummodo et

adcurata adplicatione facultatum petenda eft a). Utram-

A 1 que

n) Nnllum aliud veras aeftimationis hominum dari fundatnen-

tum, II humanani unice fpeftnmus Naturam, fat ubique demonilratum

i vit Celeberriraus J. N Tetens Germ, quem hodierno aevo de Ply-

chologia bene merit um non nifi multo nominum honore fignamus.

Judicii copiam fecit laudati nominis Auftor opere fuo in lucem nü-

per edito, h. t. Pbtloßphifche' Verfvche über die Metifcbliche Notar und

tkrc entvickelung. Zwei Bande,

que h«c facit paginam, et quid quaefo, impedit , quo minus magni et parvulij, infirmi et praevalidi, pauperes

et opulenti, obfcurioris loci homines et fummo loco na«

ti noftram scque mereri queant teftimationem.

Fortes quidem plerumque creantur forribus et bo- nis. Sed nec raro tarnen Heroum filii noxae vel inutili-

tatum pondera, dum ex humilioribus orti parentibus ma«

gnam humano generi praeftant utilitatem. Externa, quae ad faftigium dignitatis nonnullos evehunt commoda et

adjumenta, tum demum veram adferunt gloriam, ubi

re&e adhibentur. Sic fplendori natalium et opum adflu-

entiae fuus omnino conftat honos, fi modo debitus ac-

ceflerit ufus. Homini jortunce bona Jim t, quod equo pbale-

rce, dum ejus exploratur bonitas, Jeponenda b). Ut igitur

vera a fpeciofis, propria ab alienis dignofcamus, non au- reis infign.ibus, non veftibus pretiofis, non titulis magni-

ficis eft inhaerendum. Monetae valor inditus figno ex- hibetur, impreflb, pretium verum lance et igne probatur r).

At in oculos ineurrunt nec non in admirationem fui arripiunt, quibus Candidas ac fplendidiores Fabulae

partes clementer cönceffit, ut rerum omnium , ita hujus

LOG. ET METAPHYS. PROF. REG. ^ET ORD.

fen dant plußeurs ^annces ^, riexige pas moins quelqUe marqne

de ma fincere reconnoißa ^ice, qiielle ne me fmt ejperer, que

Vous daigneres agréer Pbommage de cet Efjai, ^que fai Pbon-

attirent l'eßime de ^tons ceux, qui en ont pour le vrai merite•

Feltcitntu eft, quantum velis pojfe; Mngnitudinis, vtllc, _pl, quantum _ini _us. J?oßis¥

Homo ^liberrima ûno per ^fangvine fe ^Crearoris nulla ôrtos, gaudet ^gratia ^variis praerogativa, ^dependet, ^per ûniverfam ^qui nili ômnes, ^terram qu« t

is ac minifteriis, Nemo tarn infirmus ^, ut nihil prorfus

que h«c facit paginam, et quid quaefo, impedit ^, quo minus magni et parvulij, infirmi et praevalidi, pauperes

ti noftram _scque mereri queant teftimationem.

Fortes quidem plerumque creantur forribus ^et bo- nis. Sed nec raro tarnen Heroum filii noxae vel inutili-

ceflerit ufus. Homini jortunce bona Jim t, quod ^equo pbale-

vera a fpeciofis, propria ab alienis dignofcamus, non au- reis infign.ibus, non veftibus _pretiofis, non titulis magni-

ficis eft inhaerendum. Monetae valor inditus figno ex- hibetur, impreflb, pretium verum lance ^et igne probatur r).

At in oculos ineurrunt nec non in admirationem fui arripiunt, quibus Candidas ^ac fplendidiores Fabulae

vitas ac feenae Moderator fupremus. De his ^, quorum admiratione capri, fplendida fane ferre geftimus arbitria;

fed fide ^et audloritate nos utpote ftudio partium corru-

b) Hoc ^ut obfervemus eleganter monuit Illuftr. J. Burgk, -Anglus, nobile illud argumentum, de din nit att hominum, diffuilus per- trafrans Libb. IV. v. L II c. 4.

atque negligentia oppido in culpa eft, quod in umbris latentes, nullius fere frugis in Civitate habeantur. Si quisque enim ad ea munera atque negotia ^, quibus per

naturam maxime aptus eflet, fine difcrimine generis. et natalium accederet iisque admoveretur, utique ^commo-

dicare audeant ofhciis /). Non omnibus omnes apti ^mu-

cujus aureum librum, quem titulo infignivit: ^vom Verdienfie

Dotnftoel, kunde vare blefven ^en anfenlig Krigs(inför ^er, b v is mail ich t

bafde lagt ligefem holt og leanker paa hans natur l. _{gav er,} _og _tvunget barn

att fige: Min Sön fkal hde Peder efter Pcvel, efterdi min Fader havd

det tiavn; men att fige, ^att han fiialvnett Prdftf eller Dommer, det dr ^att forme _med mod naturen og ligejovi att ville fige: Andfkönt min Sön dr född fvage been, fan att han fiynes af naturen att vaere dannet til fiddetide forrattninger, fan vill jag dog have bam til att värt Löher

momenta g). Magnam in hac ^re differentiam inrer ho-

tum hujus diverfitatis cauftas, ab eruditis adferri folitas ^,

parta non contenti, nationum ^ac regnorum habilitatem