Specimen academicum, progressuum æsthetices cum cultura philosophiæ connexum exhibens. Cujus partem I. cons. ampliss. fac. philos. Upsal. publico examini deferunt mag. Nic. Frieder. Biberg, stip. Stiegl. et Simon Andreas Cronstrand, Ostrogothus. In audit.

SPECIMEN _ACADEMICUM,

PROGRESSUUM

_iESTHETICES

CUM

CULTURA

PHILOSOPHIE

CONNEXUM

EXHIBENS. CUJUS PARTEM I.

CONS. PHILOS, UPSAL.AMPLISS. FAC. Publico Examini Defertjnt

Mag.

FRIEDER.

NIC

_,

Stip. Stiege.

ET

SIMON

_ANDREAS

_CRONSTRAND',

k. >

ostrogothus,

In Audit. Guft. _{Maj, d. 13. Dec. 1798.}

H. A, JM. s.

U Ρ S A L I _m,

LiTXfiiis _{Joh, Fi, Edman}

r

ί—I

abiiir iEfthetices _{difciplina cum plerisque}

_{altioris in-v}

daginis commune, ut

fata &

progresfus

unius,

quae

nexus rerum univerfalis fundamenta legesque facultatum

humanarum _{perfequitur, principis fcientiae}

_presfo

_fere

u-hivis _{pede fequeietur,}

ilfiric

_{non praecepta}

tantummodo

praeceptorumque principia,

fed formam

quoque

difcipli-nae Sc habitum conitanter mutuando. Nec pcenitenda umquam huic fcientiae obfequia

praeftitit

iEfthetices

di¬

fciplina, licet ejusdem & impedimentis

conftri£la Sc

am-bagibus faepenumero irretita,

longum

omnino

&

tortuo-fum, antequam aliqualem adfequi posfet

conftantiam

Sc

certitudinem _{principiorum, curriculum conficere}

neces-fum haberet. Profe&o enim nec ultra emarcidam aliquam

regularum, rhapfodica operum

aeftheticorum

criii

recolle-£tarum, congeriem exfurgere umquam

potuisfet,

quae

al-tiora tamdiu _{fpiravit, pulcri difciplina:} nec, Γι

iftiusmo-di _{etjam gresfum peric.litata fuisfet, ulla tarnen,}

_quibus

fidere _{posfet, habuisfet exftruendae fcientiae}

au£toramen-ta, niii & fperandi confilium dadisfet Sc teotajidi

fimul

viam _{praemonftrasfet princeps, quae naturam}

_rimatur

at-que harmoniam humanarum facultatum,

philofophia.

Sci-licet, quum adfidua operum aeftheticorum analyft

qualem-cumque obje£torum, quae adfe£tiones aeftheticas

conftan·

tius provocant, notitiam paravisfent laudatae

difciplinae

eul-tores, _indeque fubje&ivas qua partem, quas in

judican-do fanior _{guftus fequitur, regulas elicuisfent:}

_{duplex, ii}

fumma _{carpferis, fcientiae ftatoribus fuit ftudiorum finis:} unus, ut _{quid ipfis per fe obje&is inesfe oporteat, quae}

iftiusmodi eiere poterunt edfe&iones, continuata in

a )' 3 - ( es

gius

abftradione

principiisque communita, generaliter pro»

nunciarent: alter, ut fenfus _{ipfos aeftheticos adcuratiori} a·

nalyii fubjedos explicarent, eorum & indolem

monflran-do Sc _{origrnem & cum reliquis humanäe raentis} iacultati-bus confenfum. _{Quibus quidem finibuß ii & multum} conducerent _{adfequendis empiricce cujuscumque generis} obfervationes, quae ultro citroque disjedae non tentatae

rantummodo _{phcenomenorum aeftheticorum receniioni}

ad-dicamenta, fed combinationi quoque eorumdern & concate-nationifubiidia_{pollicitabaaturjFieriramen nullo modopotuir,}

utlongius aliquanto cerriusque in iisdem perfequendis ipii procederent difciplinae conditores, niii duplex fuae fcienciae cum _Philofophia connubiutn ambiisieht, _{Pfychologicum}

fci-licet de _{Metaphyficum. Unde quidem eo usque dilatata}

confpeximus de ampliiieara aeftheticorum ftudia, ut qui

hadenus unum tantummodo & discretum theoriae

huma-nae tnentis _{objedum folutis plerumque obfervationibus} il-luftrare _{partieuiaresque in fines adplicare potueranr, jam,}

auxiliarricem iuae _{difciplinae cum univsrfa Pfychologia}

connexionem petendo, data ad explicandam

originem,

na»

turam _{Sc cognanonem fenfuum aeftheticorum univerfam}

colligere adgrederentur; quo fodo, quum forma nihilo-minus Sc _{ultima, ad quae reduci posfet abfolurior phceno¬}

menorum aeftheticorum _{expheatio, prineipia feienriae ipii}

deesfent, cireulo tandem illi _{inveftigationum} metaphy-iicarum _{injedi, iuprema objedivi rerum nexus Sc indolis}

humanarum facultatum Sc _{muruae, quae ipfas iutetcedit,}

relationis criii _{placitis fundamenta modumque quaerere}

tentaruot.

Neo miraberis ardum adeo Sc _{exquiiitum cum}

Phi-lofop'iia connexumrequirere ^Efthetices difciplinam',Πipfi ejusdem ideae intentus, quid praeftare" teneétur, ut con-semtus, quo ab artifice ipfo faepius depresfa fuit, notam

35 ) 3 ( SS

& _{rigorem excutiat, curatius confideraveris a). Sciiicet}

id _{agitur, ut idea primo pulcri generalisexponatur,}

nor-mam cuivis _{fubminiftratura, qui arris pulcrae chara£teres}

& _{fuprecnum prineipium evolvere fuerit conatus: dein}

vero lilas _{injun&um erit recenfere Si reiolvere in inge»}

nio artificis vires _{viriumque aut relationes aut mixtiones,} quibus fiat una fumtis, ut accedat denique operi cuivis

aeftherico _{exquifitae venuftatis acies & lima:} tum autetn

curandum, ut generalis, quae prinsum tradita fuit, <5cpul¬ cri chara&erum & virium in artifice _{aeftheticarum} expo-fitio, ad unaonquamque arrium liberalium, prout cujusque

ferat natura, fpeciatim adplicata, fingularum & indoli de· terminandae & _{requifitis praemonftrandis inferviat: qup}

fa&o non earum tantummodo in _{opere quovis aefthetico}

adfe£lionum criteria _{colligere juvabit, quae nativa ipfius} formae venuftate _{placent,ficque immediata animos vi,}

con-ceptuum fere auxilium detre&ando, ducunt atque dele-£tant: Ted _{omnia quoque in clasfes reda&a exponere}

re-prsefentarionum commotionumque genera, quae, quum vim in animos exierunt _{propriatn qutmdam nec a pulcri·}

tudine _{ipfius formae pendulam, hane tarnen fufeipere}

pos-funt _{ipfique dein formae materiem conftantius fubfiernunt:} cui _{quidem li expofitioni adjefta fuerit adcurata} dele&a-tionis, quae mediato conceptuum auxilio oritur, analyfis,

& diftin&a _{regularum, quae ad hane pertinent}

dele&atio-nis _{fpeciem, explicatio, dilueidaque tandem ingenii} ar-tiumque aeftheticarum teleologia, ad fummam, quam ex-cogitare posfit humana mens, abfolutionis ideam & prin-cipia fuperiorum in homine ipfo facultatum retrodu£la:

abfoluta _{denique erit, li fupremum conceperimus}

difci-A a

pli-<i) Conleras, 11 _placet, Heydenreich _{Original Idéen} über den

SB ) 4 ( m

plinse

exemplar,

immenfa fere

rheoriae

seflheticas

moles.

Huic _{jam exftruendae, quum, ut}

_diximus,

_non

ni

il tri

-plex accerii

posfit adminiculum,

crifis

operum

geilhetico-rum, fana in Pfycholögicis

empiria,

cautus

denique

phi-lofophias fublimioris

ufus;

rantum

abesfe quisquis

facile

crediderit, ut huic ultimae levisfimam in

efficicnda

fcien-tia _{pirtem vindicemus, ut}

_nullum

_potius

_fine

_hac

exi-ftere _{posfe fcientifkum}

_disje&arum

_in

_reliquis

obfer-vationum ufum conflanter adferamus, Neque enim,

nifi

ejus'face admota, fieri

posfe

credimus,

ut

guftui ulla

in-genioque

faniori principia

porrigantur,

qua:

in

ditione

pulcri harmoniam

efficere valeant

regularum

praecepto-rurnque, illi-ipfi quadamtenus

analogam,

quam

in

princi-piis veri & jufti

exquirendis

rot

fedlati fuerunt

laborum

vigiliis fummi per

quodvis

tevum

nominis

Philofophi

b).

Jam vero, ii cuivis, qui

ad

noftra

usque tempora

aeftheticorum fludia perfecutus uno eadem

mentis

obrutu

coanple£li valuerit,

lpfa

fcientiae,

quam

exftruere

illi

aut

conati fuerunt aut adhuc conantur, idea perfpicuum qua¬ damtenus faciat, fieri nullo modo potuisfe, ut

exifterec

in _{pulcri difciplina aliqua ad}

_fcientiae

faftigium

felicior

progresfio,

nifi

principia

&

adftruere

didicisfet

&

dedu-

_cere

&) Notare vix forfan opus fuerit, non obje&ivum quasri posfe

guftui principium, fed conceptum tantummodo requiri adfeétionum

seftheticarum talem, qualis, quum derivata fuerit e ftabili

faculta-tum humnnse mentis analyfi earundem causfa & origo, conftitui

qui-de.rr> facillime _{posfit. Der Gefckmaeh wird eine Stütze} erhalten, die

ihm eine _{ewige Dauer zußchert, wenn es eins dem philofophirenden}

Vernunft gelungen feyn wird, nicht etwa, was fich nur fühlen låsft,

zudenken, fondern die wirkende Urfache der ceßhetifchen Gefühle

aus einer _{feßflehenden IVisJenfchaft der Vermögen des Gemüt}

hes ab¬

zuleiten, und einen Begriffvon.Schönheit aufzufeilen, der nicht we¬ niger als das Gefühl derfelben untrüglich iß. Reinhold,

m> ) 5

(

m

cere Sc exa£lius adplicare

adfequuta

jam

aliqualem in

fuis _{ipfa ρriη ciρi is}

_conftantiam

profundioris

indaginis

phi*

lofophia * una etjam, ηi

Π

omnia

fallant,

fara

Sc

progres-fum JEftherices _pragmätice

_illuftraruro

via

patebit:

theo-rice fcilicet fibi _primum

_ipii

_reli£Ese

_örtum

«Sc

tirocinia

inveffigare: occafiones

dein

iilas

perfequi,

quibus

faftum

fuit, ut connexum cum

Philolophia

pauilatim

haec

laxio-rem ambire inciperet: _{tum vero}

ipiis

philofophite ad

fci-cntificam _{fyftematis unitatem}

progresfibus

adcuratius

init¬

iiere; enatorumque Tub illo

progresfu

principiorum

«Sc

fyftematum in materiam; quem

-aeftheticis

ipeculationibus

locupletem fubminiftraverat operum

criiis

cceptaque

per

illam, empirico autem

Pfychologiae

ufu

aucba

atque

di·

du&a _{phcenomenorum}

_{'aeftheticorurn}

obfervatio

_,

forman-dam _{ordinandamque influxum rimari:}

evi£ta denique

pro-gresfuum apud unamquaraque

analogia,

iingulos

ex

in-tervallo, quo ab ideali, qui

ipii

iit fcientiae

praefixus,

fco-po diftiterint, candide aeifimatos

dimetiri.

Quod

quidem,

ii _{praeffitum fuerit — Se}

_prseilabunt

_,

_qui

_in

adyta

utrius-que fcientiae introdu&i, ordinem

aliquem

<Sc nifum in

ra¬

pido transeuntium fyftematum

defluxu

detegere

valent*—-dabitur tandem «Sc locum, quem hodie tenet

pulcri

difci-plina, lucide intueri, «Sc, quae

adhuc

exfpectari

posiint,

in futura _{ejusdem facie aut mutationes aut}

accesiioues

fe-reno oculo antevertere. Nos vero, quibus ranta audere

vetuit aut _{fperare renellarum}

confcia

virium

_setas,

ii

aliquam, quod fatis fuerit,

ampliori

hujus

mareriei

ex-poiitioni occaiionem dederimus,

coniiliis

non

penitus

ex-cidisfe Iaetabimur.

§· I.

Praecesiisfe artem _{pulcram ejusdem thfrorise,}

ii

_artem

® ) 6 ( m

nominare liceat _{impresfionum, quae extrinfecus primo}

hau-jflae intus dein animatse fuerant atqus latius efFormatie,

fortiorum _{repercusfam narivo impulfu imaginem, eft}

cui-vis notisfimum. _Ceterum, exhauftis jam qua partem

pri-mis, iisque haud raro fortisfimis naturaeqne firaill-imis,

imaginum adfe£lionumque formis; rei infuper novitate

effeauumquejn hominurn animos apfthetica magnitudine

perculfi artifices, regulas ab effe&ibus ipfis, quos aut

in-tuitu _{perfpexerant, aut farna cognoverant, abftrahendo} elicere cceperunt. Fa£tum inde, ut primi gentis cujus-vis _{politioris artifices, quos natura? iinxerat imitatores}

natura ipfa, _— j-uverat _autem turbida rudioris fcenae _ma¬

jeftas, facinoris memoria? modicum vicini grandior

ima-go, adfe£tuum libera vis & ingenua magnitudo,

volubi-lis _{ipiius linguae libertas Sc apta fenfibns modulatio,}

inhi-ans _{denique in novam rem} öc adftupefcens fere civium

attentio: — fequentis sevi ingeniis leges _ut plurimum

praefcriberent terminosque arti

conftituerent

non temere

migrandos. Quo quidem pofterioris feculi obfequio

fa-étum facile _{exiftimaveris, ut majora expullulaturae illinc}

artis theoriae, quam arti ipfi commoda excrefcerent. Ne-que enim, fi Sc prima inde ftamina duceret artium

di-fciplina, fieri tarnen ab altera parte potuir^ ut iiberiori

artium _{progresfui ifte aliquo modo faveret humani}

in-genii nifus, qui, quae

guftui primorum artificum

aut

phan«

tafiae aut natura? individuse convenerant, iis non _exempli

tantummodo _{dignitatem concederer, fed legis quoque}

eadem auftoritate muniret _{munitaque religiofo}

timo-re revereretur. Fatendum tamen, _{apud illas genres,}

quae cultu mitigatae proprio ex maxima parte Sc

dorae-ftico fua _{etjam ipfae prototypa effinxerant,multo in} depri-mend?i _{pofteriorisaevi ingenia innocentiorem vim exferuisfe}

aoguitse, quemprixno obortum

reprehendimus,

imirationis

ipi-ss ) 7 c _m

fpiritum, quam apud eas, quae peregrino cultu adfe&ac pere-grina ab unguibus idola grato ftupöre adorare didiceraiK.

Quidquid fit, certum tarnen erit, quod noftro po»

tisfimum erar fini obfervandum, _{cepisfe ab ifto}

imi-randi ftudio iua initia artium liberalium theoriam. Sci-licet artificum _{exemplo edofti primum & cum illis} confufi, ab iisdem dein, quo proprio marte facilius la-borarenr, feparati exa£tioris aciei critici, artis regulas

iedn-la operum aeilheticorurn criii excerpere, aäfe£fcionumque inde sefthericarum _{proximas occsiiones invefiigare}

tenta-runt. _{Qua quidem in re efficienda licet}

_praéiico

_forfaa

porius quam fpeculativo confiiio _procederent, proprio-que inquirendi ftudio, quam artificum ufui & deiiderio

minus _{indulgerent, non inaufpicata ramen illi futuris fel·}

entiae incrementis drocinia _{poiuerunt. Scilicet & in}

ge-nere materiarn _{primo nosfe, cui forma olim esfet} philo-iophica _{expofitione fuperinducenda, apprime fuit fano} inquifitionis progresfui adaptarum: & in primis fruftuoTa

fuit _{incepta jamtunc ope obfervationum,}

quae prseceptis

fun-damenca _{pnebuerimt, & quadatmrenusad liquidum perdu£ta}

objeitorum a'iiheticorum feparatio : quse quid-em nifi pras-cesfisfet, fruftra dein, continuata _{abftractione,} aut

objefti-vos _{recoliigerepulcri chara&eres aut fubjeftivas}

deleäatio-nis aeftheticae notas _{uitimasque adfe£tionum causfasexponere}

tentasfent _{féquenris 2evi Philofophi. Ceterum vero}

, quum,

ut _{jam indicavimus, duplex podsfimum, quamdiu}

obfer-vatione. & crifi omnis abfolvitur _{pulcri theoria, fi pra£fcl·}

cum _ufum

exceperis, inquiiitioni fcopus proponi pos-fit:

unus, ut _{ipfa, qua?}

(Infus

_{excirant seftheticos fuaque}

éos-dem _{peculiari de!e£latione demulcent,}

obje£ta genuino

notata^ordine, adnexa

cuivis peculiari

adfeäionis

fpecie,

diflin&is. auanturn _{indigitare posfit cxperientia,}

chara-cLerurn limitibus discernantur _{arque exponanturP alter,}

8b ) B ( as

ur causfae dele£lationis, _{qua ex} fegregi _quovis obje&o

adficimur , quantum fieri posfit primis &

empiricis

argu-mentationum _{tirociniis, explicentur: tanrum fere, fi}

uni-verfa fnmferis, abfuir, ur, quid obfervationibus in hac

re _{obfervationumque compararione} praéfiari posfir,

ex-haurirenr _{primi iEfthetices dolores, ur nec in} recenfen-dis _{puleri obje<£bis ejusque generatim chara&eribus}

inve-ftigandis aliquid praeter data

quacdam

folutius disje&a

Sc occafioneni ulteriora tenrandi fururis _philofophis re-linquerent; nec in causiis principiisve adfe£tiönum

aefthe-ticarum eruendis _{primum illum, qui empiriae convenir,}

conarum, _{peculiares quasvis} dele£tarionis fpecies _e

gene-ralioribus abftrahendo elicitis deducendi, _longe

mulrum-que perfequerentur. Sic vero, quum prima, quam

iocu-ti fuimus, _{puleri difciplina} extra omnem fere cum

phi-lofophia nexum pofita, nec id quidem, quod praeftare pos¬ fir folitaria, ullo modo abfolveret; haud miraberis fa&um,

ut, ii de primariis discesferis arxium praeceptis, paucaque

dein _{exceperis pfychologicae expofitionis fragmenta, qrae} in adfeftionibus _{commotionibusque humanae mentis}

gene-ralioribus _{explicandis verfantur; parum difciplina ipfa} ultra _{aliqualem materiei aeftheticae discriminationem,}

prae-ceptorura ex potisfima parte adplicatione indicatam, pro· cesiisfe videatur.

§. H.

\

Quem jam breviter recenfuimus, litterarium ftatum

tenuerunt _{per florentisfima Graeciae Sc Romae tempora,}

ii _{fcopum modumque refpexeris, artes ipfae}

_{liberaliores;}

fi _{principia fpe£taveris Sc fcientiae formam,earundem}

the-oria: ut _{prototypa nimirum, quae communi}

ma£lata

ad-plaufu idealem fere exempli au&oritatem na£ta

fuerant,

PMISMi iMMPmii WSSSl^mM

Q$b ) 9 C å

illae _{imitarentur, datas ad fummum formas exténdere}

air-fae _{atque expolire; haec criii potisfimum, quantum fieri}

posfet, exafta perfequeretur. Nec

legiilatoriam

horum

au&oritatem detre&arunt _{primi, qui excusfo barbaro}

ftupore, revivifcentes in Europa Mufas falutarunt, artium

humaniorum cultores atque magiftri. Scilicet illi,

pere-grina fub expergifcendum magnirudine perculfi, quum

nulla haberent, quae anriquis opponere posfent aut aequi-parare, nativi ordinis exempla; non formas tanrum ab

illis traditas in excoiendis artibus _{expoliendisque fuis}

imi-tando cirocrniis _{exprimere conati fuerunt: fed caeptam} quoque ab iisdem operum aeftheticorum crifin, qua tota

fere hactenus _{pulcri theoria innixa fteterat, ad minutras} usque perfequendo continuarunr. Et fatendum, magno haec ftudia _{opere ad excutiendum Gothicae conceptionis}

ferociam _{guftumque ipfum & dirigendum Sc acuendum}

contulisfe. _{Ceterum, titiliato inde} in univerfuni potius, quam fariato pulcri fapore, terminos cito imirationis

fu-pergresfa fuit artium humaniorum Sc cultura Sc theoria.

Neque enim, ut inträ eosdem illae limites fubfifterent, permifit peculiaris Socieratum, morum inftitutorumque habi tus; diverfa naturae, conceptuum, eultus

linguarum-que ratio; difperfa naturae Sc eultus beneficio inrer com·

plures populos aemulae artis innovatarumque

conceptio-num _{conragio; inquirendi} tandem _{audendique Sc com¬}

munis niius Sc _{amplior poteftas. Fa£htm inde} exifti-maveris, quod non in exfequendo tanrum fines, quos ingenio impofuerat anguftum illud exempla imitandi ftudium,

cito artifices _{migrarent, naturam dei-nceps ipfam, non} aliquales ejusdem typos atque irnagines aemulaturi: fed

quod in condenda etjam artium theoria, audendi ab

ea-rundem cultoriblis _{exempium na&iiEfthetices magiftri, ar¬} tis _{praeceptorumque principia a minuta operum crifi}

ffi ) ΙΟ _{( Φ}

Sic vero _{ingeniis Europaei Orbis, quibus defuit}

anti-qua nativae fidei exemplotum norma; defuit aliena aliquo

fuccesfu _{exempla aemulandi poteilas; defuit denique}

fcien-tiarum face colluftratis _{propriasque in omnibus vires}

ten-taturis _{peregrina guihis monumenta exclufivo} admiratio-nis adfe&u _{profequendi disquirendique ardor:}

aperta tan¬

dem fuit _{vafta, non artium tantum fe&andi}

ingenuarrr abfolutionem, fed difciplinae iimul perfequendi aeflheticae incrementa, occafio. _{SciJicet, quod ad untim attinet,} quum in eolendis arribus naturam _{potisiimum, quae una}

reftitit, ducem fequi _{adgrederentur; ejus} autem formas

imitando _{exprimere venuftatesque aemulari ultimum}

po-nerent artis _{fcopum fupremumque aeftheticoe coaceptionis}

finem: _{incredibiie, quantum aucta inde fuit ingenio}

cou-ceptuum potentia, quanrumque illinc fingendi

formandi-qüe viribus patuit diftriburior campus. Adeo quidem, üf, quamdiu proximae noftrorum progresfumn atque fegre¬

ges causfce aur lareant prorfus aut difficilius faltem deter-minentur; oriundo illinc benefico _{impulfui adfcribendum}

ex _{magna parte exiftimemus, quod Atticae}

elegantiae

ve-neres _{Graecique roboris fulmina aemularenrur in}

multis, fuperarent etjam in quibusdam Europtei orbis inge-i nia: _{quum ramen, fr externa} contuleris _cujuscumque

generis, ingenii aut ftimul&tura aufus aut cobibitura, ra-tionum _{momenta, tantam noftra ingenia Graecis} inviden-di _{occafionem, tantum, dixerim, ingemifcendi obtenrum}

habuerunt!

Nec _{ignobilem ab altera parte in promovenda}

i-püus theoricc incrementa vim exferuerunt laudati in ar¬

tium cultura _{progresfus. Scilicet}

, ut modo indicavimus,

fieri vix _{potuit, ut non idern ille beneficus impulfus, qui} a

typis naturae ad naturam ipfam ingenia artificum revo-caverat, ftudia _{quoque aeftheticorum ulrra anxiam, quae}

m ) ** ( 25

guftum fere fatigando confumferat, exemplorum crifin

paullatirn proveheret. Quo quidem femel gresfu tenrato,

quum principia dein arctum rheorix fubminiftrare neces· fum _{haberenr, sr&ata quavis operum sefthericorum crifi.}

fuperiora; haud mirandum, principium illos primo am·

plexos jfuisfe imhationis naturaj quo praeceptorum feilt« cet & _{difciplinae initia fcopo porisfimum conillioque}

arti-ficis aitiori _{analoga expofitione adcommodarenr. Et}

fa-tendum _{quidem, mtiitis iftud principium titulis} aequio-ri cuivis _{judici commendari. Aft vero, quum in pre·} tio _{ejusdem exa&e ditnetiendo plura occurrant, quae con·}

fundere nefas _{fuerit, causfarum momenta: haec primum} diftinguere juvsbit diftin&aque exponere. Tria autem

potisiimum exquiri posftint: unum,^an principii idem

iEfthetices ultimi & univerfalis chara&eres tueatur & ex·

hauriat: _alterum, an artifici faitem ipfi principem

prxfi-gac metam & abfolure fupremam: tertium, an _progresfui ad minimum Sc incremento _{difciplinx momentum aliquod} contulerit _{ponderis non prorfus conremnendi ? Quarum}

quidem quxftionum quum illas aut negare oporteat* aut additis faitem limitibus _{adfirmare, poftremam certo}

ad-ftruere nullus verebitur cordatior_judex.

Scilicet, quoa ad primum attinec, quum totum heic deceat _{quaeftionis fenfum ipeculativurn ponere; principi- 7}

um autem ex _{rigore pbilofophico quxrere oporteat}

£ci-entise _{requifitis qualitercumque adaequatum, adcurata}

fcilicet aeitherici _{fenfus, ad nulla ha£lenus fpeciatim ob«}

jefta adplicati, anaiyii fubftratum: tantum abeft, ut ilii,

quod ex imitatione natura? defumkur, _{principio ullum}

concedere _{posfimus in fcientißca aefthetici fyftematis}

ex-poiitione ufum, ut luculenter potius patere credatnus, ta-lem ne _{ipfos quidem ejusdem ftatores umquaro}

intendis-fe. _{Neque enim tentari potuit ulla principii, quod}

mo-/

©)»* _(<$>

modi exa&e requifitis fatisfaceret, _{inveftigatio, quamdiu}

ar&ior nondum _{aliqua rentara fuisfer philofophiae cum}

ar-tium theoria _{coojun&io. Nec, ii ilfa ramen imirationis}

priocipium jura ambiverit, ultimam diTciplinae aeftheticae

quaeftionem refolvit ullo modo, fed recrudir potius atque

jnoratur; quum arrificialis, quae dicitur, pulcritudinis

in-dolem non ad _{aliqualem ejusdem cum naturali relationem} reftringere deceat, fed utramque potius ex

fuperioricon-ceptu derivare, chara&eres aurem dein utrique aut com.

munes aut _peculiares ex.aitrs _{finibus determinare}

aefthe-cico incuoibat.

Quod ad alterum attinet quaeftionis momentum, quo ad praxin folam animum adteadere oportet; licet

fieri _{posfe coneesferim,'ut regulae fupremum erjam exem¬} plar exprimat propoiitio, quae fuam nec vim _{prorfus nec}

formam ex _{fpeculativo cujuscumque gencris principio}

fuerit mutuata: attamen certum erir, defumto ex imira-tione naturae _{principio eo minus concedendum esfe}

abfo-luti & _{principis pnecepti locum$ quo ab una parte}

im-periofms omnis guftus praecipiat, fieri numquam debere,

ut _fcopum artifex _{atque ideam fupremae, quam}

attingere umquam posiit occupata in formis iibere concipiendis

ex-primendisque mortalium imaginatio, pulcritudinis deferat

aut remittat: ex altera aurem _{aeque guftui ac inrelligentiae}

hominum _{contrarietui*, naturam jpfam cum fuis partibus,}

ut dele&ationi fenfus aefthetici _{proxime aut potisfimum}

for-matam, _concipere; quod in opere tarnen aefthetico fummo quisquis jure poftulaverit. Farendum. nibilominus, fi

fum-ma _{carpferis, ipiique principio laxisiimam,}

quam

recipe-re _{posfit, fignificationem fubdideris, mulro illud minus} posfibili adplicationis ambitu, quam exa£la veritate

pec-care; _{idemque relative fairem re£tius ad determinandum}

anium liberalium _{obje&um & exfequend'i reguias artifici}

ar-I

$ ) '3 ( m

prrefcribendas, quam ad

indolern

ipfarüm artiuiti

ex

fci-enriae _{rigore evolvendam adhiberi.}

Quomodocöm«que autem de relativo

iftius principii

valöre decernaturj indubium tamen erit, ftimuiata inde ex _{magna parte}

fuisfe aeftheticorum

ftudia,

_non

limites

tantum _ipfius difcipliftse paullatim

provehendi,

fed

_«an¬

dern _{quoque, indagata, qua aliis}

_inne&i

_debeat

difcipli-nis, vinculi jun&ura, firmandi arque

ftabiliendi.

Scilicet,

fa£lo, ur ottendimus, periculo, principium

inveniendi

ar-tibus _{eleganrioribus iftiusmodi, quod ultra}

_crifin

_exem¬

plorum pofirum aut eadem fairem non

niii

laxisfima

&

generalifima innixum, praeceptis iimul

Omnibus

ultimum

fundamentum fubrternerer; eodemque in ifta primum po-firo artificialis _{pulcri ad nativum relatione, qua}

_hujus

il-lud _{exprimere conatur in}

_{formis fimilirudinem;}

_jam

_id

faltem inde commodum fcientiae excrevir, quod, duobus

fic univerfae _{pulcrirudinis fonribus conftitutis, utrasque}

ejusdem fpecies comparare, communes

earundem

notas a

peculiaribus feparare, formaroque illinc

laxiori

obje&i

aefthetici conceptu, totalis tandem pulcri conceptionis ör¬

tum _{atque naturam} inveftigare, acrius, _quam fa&um

an-I tea fuerar, provocarentur aeftheticae difciplinae

cultores.

Nec _{longus inde fuit aut difficilis in primum}

philofophi-eae expoiirionis _conatum tranfitus. Licet enim,

ii

ulti-mam _fpe&averis quaeftionem, _quae de principio

posfit

aefthetico _{agitari; lubenres fateamur,}

_eandem

_{nec rite}

_jam*

dum formatam _fuisfe, nec fi formata fuerit, ex

illo

ramen _{fyftemare aliquo modo folutam:} plufimum _tarnen

ifta _{quaeftio lucrata deprehenditur, five formam}

_ejusdetn*

pleniorem refpexeris, five folutionis facilitatem , quum

ad

ea, quae jam praftita erant, novaé illas Sc fnultipliceö,

quae ulteriori illinc inquifirionis profe&üi patebänt, occé-fiones candide relatas _{aeftimatasque dijudicaveris. Hequfe}

B _{3 enim}

13s ) «4 { $

enim finem tantummodo & _{öbje£lum artium elegantio·}

rum _{adcuratius, quam antea fa£tum fuit, determtnaverat}

ultimo laudatum _{principium; quo praeceptis quidem}

aeithe-ticis exa£tior fimul modus _{atque norma fuperaccesferar:}

Ted erat _{quoque ejusdem auxilio}

ipli iili fupremae

quse-itionis folutioni _{quodammodo proluiurn, indidato fönte}

aut (altem _{amplificato, ex quo responfis dat3}

peterermir

fpatiumque reftexioni concederetur. _{Quo facto, quum a} quovis facillime

_obferyari

_posf^r,

_{naturam ipfam, ex qua}

esfet iftiusmodi _{disquifitionibus porisfimum materies} ar-cesfenda, ad aefthecicas noilras _{conceptiones relatam, mo¬}

bilem iisdem continuo & _{inacqualem iirum ob^cere; unde} in _{ejusdem pulcritudine concipienda particularitatis}

neces

fario & _{contingentiae notio}

exfurgic; mox conftanres

narurae _{puicrioris, quam quidem unam imitando}

expri-mere erit arcinci _{injun£tum , chara&eres perfequendi}

in-veftigandique necesiiratem_{conceperuntexftruendae}

difcipJi-nae au&ores. _{Quam quidem poftquam}

experti. fuisfent;

idque intellexisient, non _{posfe adfpe£tabilem rerum na¬}

turam, nifi poiitis in fubje£to adprehendente _certis

con*

ditionibus, poiitaque certaharum cum illarelarione,

delefta-tionisaefthericaeobje£tutnconilitui: novusmox nee antea

ren-tatus _{patuit asftheticis inquifitionibus}

campus, illis, quos emenü antea _{fueranr, & ambitu latior Sc fru£tu}

fuperior.

Nimirum _{Pfyohologorum tunc caftra ingresii ./Efthetices}

magiilri, intimam fuae difciplince cum univerfa

Pfycholo-gia connexionem faneiverunt. Ceterum eximia inde

utri-que feientiae incrementa _{pollicitabantur,} nec fine exfpe-Äattanis _{ingenti quada-m fiducia, empiricae} philofophan-di rationis fe£tatores. _{Sperabant autem, fore, ut de} ulti-mis _{adfeflioQum cornmorionumque causfis}

ex

Pfycholo-gia

edo£ti,

primisque inde iEfthetices fundamemis imbu-u, non munitam tantummodo dein viderent _pulcri

diici-plinam feliciusque excultam,

fed

eo

etiam

usque

abfolutio»

nis _{progresfam, ut Pfychologiae}

_vieisfim

_{ipii nova}

por-rigere valerer fubfidia, quibus

fuis

hasc cognitionibus

ad-diiamenta _{partim & exa&iorem nexum, partim limam} quamdam & au&oritatisfidem tribueret.

Qua quidem

lu-cri _{benigna reciprocatione id tandem}

_efficeretur,

_ut

_Sc

pulcri difeiplinae Sc humanas mentis theoriae

fumma

roboris

dignitas fupremaque complexus

amplitudo fuperaccederet,

§. III.

Primus hic fuit Sc _{memorabilis, fi ullus, majoraque}

portendens philofophicam pulcri expofitionem quasrendi

conatus. Fatebitur _{enim, qui ufum Pfychologiae in}

aefthe-ticis exa&ius aeftimare noverit, esfe eandem univer-fae _{pulcri difeiplinae, ii ambitum potisiimum} fpeftave-ris Sc doctrinae latitudinem, moment! prae reliquis fcien-tiis vafti Sc _{copiofi, At vero in omnibus, quae exinde}

proveneruntj fyftematum pericuiis, pulcris alioquin illis

&ingeniofis, duo fere, ii empiria fuerint fola innixa,

defi-derabis: ftabilem_{apudunumquodqueSc ordinatum fyftematis}

gresfum, fixa principii unitate dire&um continuo Sc com-munitum; confiantes deinde Sc deterniinatos apud fingula

characleres, _quibusa fe invicem tutoposfintfeparari.Scilicet, quum duplexfit^Efthetices provincia: abftra&am primo con-ceptionum asftheticarum analyfin atquededufliönemrrädere;

praecepta dein artium exponere Sc adplicare; quarum

neu-tra quidem _{Pfychologiae ufu} prorfus _carere poterit:

pate-bit _{ramen, rem ipfam exa£tius penfitando laboresque} car-ptim aefthetrcorum iuihando, fiert nullo modoposfe, ut aequali ad illam p3rtem, ac ad alteram, fuccesfu fuam ./Ettheticae commodet auxiliarricem _{operam Pfychologia.} Quum enim ea fic pofterioris muneris ratio, ut

cogni-® ) ι* ( ffi

tione _{fubje&i adprehendentis & adfe&i empirica ex} po-tiori, partenitatur: tantum e contrario abeft, ut ad primära muneris _{partem obeundam ifta cognitio fufficiat, ut} po-tius, niß adfit aliqua ex priori poiitionum atque dato¬ rum empiricorum explicatio partim, partim

confirma-tio, partim etjam generalior deterrninario, fruftra empi-riae auxilio ultra abfolutiorem _{aliquam adfe&ionum}

concre-tarum ex _{generalioribus abftrahendo recolle&is}

explicatio-nem adfcendere tentaveris. _{Quibus quidem fubfiflere}

ter-minis tanto heic minus _{decuit, quanto luculenriorem ab}

una _parte aeftheticae poteftatis _cum faculratibus _hominis

fuperioribus & cognofciti.vis analogiam innuat pulcri quae-vis aut fublimis in humanamente _{conceptio; quanroqueab al¬}

teraconftantiorem univerfalitatis & necesfitatischara&erem

fecum ferat aeftheticum _{cujuscumque generis Judicium c).}

Hincfa&um _{exiffrmaveris, quod imperfe&ionis fyftematum}

mere _{pfychoiogicorum confcii ariiheticorum complures,}

placita ex fublimiori philofophia petita vel in acie fyfte¬

matum _{aperta fronte ponere vel ipfts tacite faltem}

iubfter-nere fuerint coa&i. _{Quamobrem ab iitis, qui talia etjam}

conari _{neglexerunt, nullum exfpe&ari poterit in} princi-piis rabur, nulla in difciplina ipfa fcientifici habitus imago.

Sic _{vero, fi aliquatanus patear, esfe in fcientifica} ^fthe-tkes _{expofitione^ magnum quidem Pfychologiae &} exi-raium _{ufum, at in ditanda tarnen difciplina, quam} rau-nienda, in congerenda materie, quam ordinanda atque

formanda, in praeceptis denique determinandis* quam principiis fubminiftrandis, majorem multo atque latiorem:

adeo _{quidem ut fcientifici fyftematis locum nulla umquam} tueci _{posfit aeftheticarum conceptionum dedu&io, nifi}

prin-

-7--.-f>»

<$> ) ι7 C ($>

cipiis aliunde petitis fpeciatimque ad harum theoriam

ad-adpHcatis aliquo modo niratur; abunde illinc_{conficitur,ab}

eo inde _{tempore, quo cum philofophia conne&i}

incipe-ret vEftherices excultior _{theoria, esfe fyilematum ex ifto}

nexu enatorum chara&eres ab illa _{potisfimum relatione}

capesfendos, quam cum principiis philofophiae ultimis aut pro ultimis faltem venditatrs _{fingula conftantius tenuisfe}

deprehenduntur. Quo quidem fi conlilio fyftemata aefthe-ticorum _{dtequ ißveris, in id attentus, ut clasfes ubivis}

con-ftituas _{proprias & perennes, notasque fingulis}

veras Sc fiabiles _{adponas; facillirnum erit Sc}

ordinem, quo Tibi invicem _{fuccesferunr, lucide intelligere.}

Sc uniuscujusque

peculiarem indolem exa&e determinarey Sc relativum tan¬

dem _{fingulorum valorem candide asftimare.}

Neque

e-nim fieri _{poteft, Γι ifta ratione procesferimus, ut non}

ali-quod inveniamus itabilitum _{regulae exemplar, cujus po¬}

tisfimum auxilio _{indigeitam primo adipe&u transeuntium}

in rheoria ./Efihetices condenda obfervationum fyftema-tumque molem extricare primum ac _{refolvere, dein} vero

conne£lere _{atque ordinäre, poftremo ad}

fupremum omnis

iEfthetices finem relatam _{dimetiri atque dijudicare haud}

forfan _{pcenitendo fuccesfu tentaverimus.}

Scilicet, quod primo obfervare juvabit, fi uno _quis,

eodemque, quantum acie _{comprehendere potuerit,} laxis-fimo intuitu conatum _{philofophantis rationis ultima}

in-veftigandi ftabiliendique connexus rerum univerfalis Sc

necesfarii _{principia, cum iis aeftheticorum fludiis} cootu-lerit, qute in natura _{pulcri eruende potisfimum fuerunt}

verfara; raox _{parebit, fuisfe in ipfo procedendi ordine}

flu-diorumque fine notabilem _{ab utraque parte convenientiam} d). Quum enim ab una _{parte in exponendis}

deducen-C

dis-d) Recognitam videbis hanc _{analogiam ap, Heydenreich. Or«} Id. T. _{3. P· ais. N. Bibi. d. Sch.}

&

o »8 ( m

disque«onftantis naturse ordinis ipfiusque iimnl humanse experieritiae fupremis principiis ad naturam usque objeélorum realem penetrare

ne-gesfum tenerent, in varias, prout posfibilitatem iiliusmodi _cognitionis

aut adftruere conarentür aut in dubium vocare, dograaticorum

fcepti-corumve _{partes diitrahendi; eandem dein, fi adilruerent, diverfa,}

prout cailra _{fequerentur eorum, qui a priori principia aut a poileriori}

arces-ferent, via ac methodo explicaturi: analoga prorfus ratione in natura

pulcri inyeiliganda attentionem ad objefra primum ipfadirexerunr philo-fophi, qualitates inde earundem eas recolle&uri, quarum iti seilheticas

hominum facultates vi _efficitur, ut pulcri iisdem preedicata conilanter

adjiciamus; in varias dein, nifi omnem prorfus negarent fani e.xculti-que guilus conftantiatn, prout eundem fenfitivse hominum ant rationali facultati _{prppiorem judicarent, aut empiricorum aut rationaiiilarutn} partes tranfituri. Neque enim, antequam grävisfima, quae in

recenrio-ra _{tempora incidit, philofophiae converiione rnutata prorfus}

fuisfent

philofophorum ftudia,multos novimus, qui reébm ingresii viam

fanam-que in iiliusmodi disquificionibus methodurn fectiri, _fubje&rvos

potisfi-mum _{perfequerentur conceptionis aeftheticse charaileres; quid}

nimirum^ fubje&o ipfi adprehendenti, ut pulcri adfeftio oriatur, inesfe debeat reveraque iηfit inquifiturj. Ex his autern, ii qui fuerint, tantum non

pmnes, quum nullam haberent, qua dirigi posfent in inquirendo aut

adjuvari.ftabilitacn prsevjo labore facultatum criiin; ipfum pulcri

conce-ptum aut addita pofitionibus nimia, qua nihil explicari potuit, univerfa-litate, confufa rationum ferie exftinftum, aut reftri&o ad accesforias

in-primis conditiones explieatadi ftudio, inexhauilum omnino reliquerunt.

Quorum quldem conatibus ii illorum ultimo fiudia accesferint, quibus

propofitqm fuit» _{fyncretisiimo quodam} ipfi fere femper philofophi8e

in-faufto, objeftivAs pulcri rationes cum fubje&ivis conjungere aut conci¬ liare; determinatas in univerfnm habemus, quotquot ante abfolutam

quadamtenus a priori facultatum humanarum analyfin, tentari umquam