Specimen academicum ostendens providentiam divinam curas et labores hominum non excludere, quod, venia ampliss. ord. philos. Ups. publico examini modeste offerunt mag. Carolus Bergman ... et Laurentius Jæderlund, stip. reg. Gestricius in audit. Gustav. ma

SPEC!MEN _ACADEMICUM

/

r

Quod,

Venia _{Ampiisf» Örd. Pliilof. Up}

f. Publica examini Mo_{tiefte off?vmit}

mag.

c

_arolus

,

ad schol. s:ti jacob1 holm. göll.

Et

LAURENTIUS

_JiEDERLUND,

S:ip. Reg. GeßricAuf

In _{Audit. Gustav.}

Maj. d. xxi. _{Decembr. mdcclxxxix.}

U P S A L I _JE,

.Llz-L^ D.

KONGL.

_{MAJ:TS TRO}

ASSESSORN

HÖGÅDLE HERR

Q

WS

TJLM

JPXG

MM T'

SAMT

HÖGÅDLA FRU ASSESSORSKAN

7MULMXJL

7MULG2UJLMMMJL

W1G

M

M T

Född

2KJIV.

et är med Edra vördade _{Namn, mit rferrßapyjag ta¬} git mig den drifligheten atprydadesfablad. Edra mig bevifia välgerningar bafva gjordt Eder berättigade till ftörre prof af tackfambety men, i b*iß af något fullkomligare , hav tntn

erkänßa, lika varaktig med mit lif, befaIt mig göra detta. Mina _{flickar till'Forfynen (kola altid bafva till jbremäl} E~-dert _{val, Eder fäIIbet.}

MED BESTÄNDIG

VÖRDNAÖ

FRAMHÄRDAR

ådmjukafle tjenare

Difcrepantes de

Providentia

oninioms

dubia gigramu

Uo&rina

_regitur

de Providentia Nu

_{univerfum, ardua quidem}

minis,

qua torum

_eft

_difficiles-

hoc

que habet explicatus: Ted praecipua tarnen

htec reih

gionis niOmenta

eomple&itur

maximamque

ho min

i, eandem re£te _{cognofcenti & adpiicanti, utüitatem} ad-fert in _{utraque fortuna. Itaque}

_ad

_veram

_{fapientiai.il}

&, quae huic

adjun6ta

eft,

feÜcitatem

non partim

conducit enodatior _{hujus argumenti}

_explicatio

_St

du-bioruni, quibus impugnari

folet, drscuffio.

Kon

enim _{omnes, qui nobiiiffimam hane Theognoiis par¬}

rem enucleare funt adgfcfli_CO eandem fibi formarunt nocionem, linde fit, ut, verbis non fatis intelleetis

aut diverffimode determinatis, jarn in difceptatlones

inanes _{jam in dubia fpeciofa incidant}

_{disfentientes»}

Sunt, qui providentiam cum praevifioiie

feu

prsefcien-_

da eventuurn confundunt, _{Deumqne ut} fpe&atorem

# ) 4 ( #

potius, quam moderatorem mundi, fibi repnelen

tant. Alii _{providentise notionem in 'nuda ponunc}

fubftantiarum _{viriumque attricium fuftentatione}

(i-ne ull« adfcionum ac mutationurn _(ingularum mode-ramine,, utpote _{quod vel harmoniae cuidam} praefta-bilitx _{causfarumque & effedluum connexioni}

univer-fali, vel libero _{agentium arbitrio unice attribuendum}

cenfent. Alii res _{quidem magni momenti, ut func}

genera rerum univerfa, regna, ceteraque Deo esfe

curse _{concedunt; qux vero minoris (unt}

ponderis ac

dignitatis, non itcm curari _{poftulant; qualis ha:c}

Balbi _{apud Ciceronem fenrencia: magna Dii curant,} parva negiigunt. a) Sed nequs. Divinis _{digna; funt}

perfedtionibus hx opiniones, neque hominum , qni

Deum _{colunt, necesfitatihus ac votis fatisfaciunt.} Deus _enim, ut rerum omnium creator _{eft, ita}

cun-dtas res, maximas minimas, non modo diftindtiffime

eognofcir, fed easdem infinita quoque potentia,

boni-tate ac _{fäpientia fuftinet}

atque gubernat. Non

de-lunt monuments _{litterarum, quibus veritas hxc}

fo-latii & exhortationis _{pleniflima, diverfo licet modo} & _{fuccesfii, exponitur & vindicatur. Sed cum}

prae-cepta ad ufum vitas faluberrima identidem tradtari &

commendari debeant: hoc _{pr# ceteris nobis argu¬}

mentum _{placuit, in quo enodando tenues} exercea-mus vires, _{ut brevi disfertatione dubium ecrum,}

qui dodtrinam de Providentia divina prudentia? ac

diligentia hominum inimicanr clamitant, discutiamus.

Faveat conatui noftro _{providum ac}

benignisfi-mum ü) Ds tiat Deor,. Lib. ii. C. 66.

#)■/•(•

inum Numem _,

Tuque

L. B. eundem

_benigniori

fubjicias cenlurae..

$ II.

Sopbisma _{pigrum expenditur.}

Nihil _{quidem ad curas anxias &}

follicitudines

hominum nimias _{lénieirdas efficacius eft,}

quam

con-vi&io certa & fenfu _{quodam intimo}

confirmata, _quod

Deus cun&a _{fapientisfime gubernans}

fingula cujus«

que fata dispenfet _{atque confilio fuo, nobis} plerum-que imperfcrutabili, vicisfitudines omnes in _ordinem

redigat & ad bonum tandem _{perducat exitum. Sed}

eximio tarnen hoc _{tranquillioris vitas}

fubfidio,

pru-dentia & _{adminiftratio hominis non}

tollitur, neque fic ad focordiam & _{pigritfam panditur via,}

quod ta¬

rnen a multis retro _{temporibus faluberrimas}

huic do&rinx immerito _{obje£tum fuisfe hiftoria docet lit¬}

teräria. Notum eft _Sophisma

ignavum, quod ufycv Acyov, rationem _{ignavam, ab effeÖu dixerunt,}

quia

ignaviam introducit, fi admisfa _{fuerit, ut, qui huic}

adfenfum _{prasbeat, nihil omnino in vita fit aQrurus*} Mentionem _{captiofi hujus ratiocinii facit}

Cicero, Li-bro de _{Fato, C. XIL}

_docetque

illud a veteribus in Grsscia

_Philofophis

_{dudum fuisfe notatum.}

Adducit enirn _quendam

segroto ufum medici disfvadentem hunc in modum: Si _{fatum tibi efi ex hocmorbo}

con-valefceie, five meåicum adhtbueris _{five non,}

convct-lejter9 item: fi fatum tibi efi _{ex hoc morbo non} con-valtfcei£, five tu rnedicum adhibueris _{five non, non}

convalejces ,ö* alterittrum _{fatum efi: medicum ergo>}

® ) * ;( ü

adbibere nihil attinet, Idem hoc arggtiorfs dehor«

tationis _exemplum

_profert

_{Origenes in}

_fua

_comra Celfum _{difputatione Lib. n. Acque cum}

_fati

_nomi¬

ne providentiam divinam

infignire

foleaot

Philofoplii,

eadem opera hane tanquam

prudentias

&

diligentia

adverfam traduci facile conftac. Nec defueninc no

ftris _{temporibus, qui tam erroneam}

_Providentia:

_di¬

vinae _noftraeque in illa

collocandae

fiduci£

fibi

forma-verint theoriam, atque ex dictis S:ra: S:rae perperam inteile&is, e. g. Pf. LV.

^xxnt,

Ecclef.

IX:

_xi,

Math.

VI. xxxi in honorem ejus homini pio curas quas-libet & labores _plane

_{disfvadendos cenfaerint,}

_uc

_fe

provido Numini unice

confidere oflendant. A

Gichte-lio

_quodam

_{& qui}

_ejus

_tuentur

_placita

_haue

_er¬

roneam opinionem adoptatam novimus.

Neque

e-nim debicum fanas rationis ac liberse voluntatis cetera-rumque virkint &

facultatum

ufum

facra

damnant

oracula, fed

nimia^taiitum

propriae fapientise atque

in-duftrise fiduciam nec non mantam ac defperabundara

de futuris cafibus & necesfariis vits fubfidiis

folU-citudinem _{abjicere jubent. Nec minus eorurn} repu-diandus error e(t, _qui Providentia male

intelle&a

ö-mnem circumfpeftionem & induftriam exterminant,

quam alterum

iilud

extremum, quo

nonnulli,

fuis

conüliis & laboribus unice nitentes divinam opem

non _magnopere

expetendam

cenfent.

Cum

igitur

prudentiae

& asfidui

laboris necesfitatem

ac

praeftan-tiam in vita hominum communi omnes re£te

fentien-tes agnofeant, mirum utique _non

eil:,

qupd validam

adverfus _{Providentias divinas}

_defenfores

_rationem

fe-• ) 7 (

fe invenisfe _putenc

_adverfarii,

_quando

_doöxinam

_hane

homines temerarios ac pigros & hoc ipfo

ad vitx

ratio-nem & focietatem quamlibet ineptos

reddere,

aliqua

faltem veri _{Ipecie oftendi}

_posfe

_exiftimant.

_Etenim

nulluni eft vitag genus,,

nullus conlociatörum

homi-num ccetus, nullum prorfus negotium, in quo pro-vidus & attentus non requiratur animus

&

impigrum

officii _{implendi ftudium»}

_{Verum falva}

_oranino

_res

eft, nec ullam falutifera haec religio incuriarn

&

ig-naviam infert, led eam prorfus

impedit &

profHgac,

§: 1IL

Imputatio

ignavia

huic doärin<e

facta

refeUitur;

Prsecipuum in

argumentatione

apud Clceronem

allata, qna2 iners Sophisma

adpellatur, vitium

eft,

quod inter

providentiam

divinam

&

prudentem

ho-minum _{diligentiam ftatuatur pugna}

qu^dam &

col-lifio; ut eventus rerum humanarum

qirilibet

aut

Deo

fuflentanti & _dirigenti, aut homini

curanti &

agenti

esfet _tribuendus; cum tarnen omnes rerum creata-rum vires & a&iones _atque adeo

omnis humana

_cura

& induftria _{fapientiffimo Dei}

_moderamini

_lubordina>

ta & fubje&a cogitari debeat.

Falluntur enim, qui

Deum in toto hoc mundi fyftemate unice &

imme-diate cun&a _{agere credunt, atque ita aut}

pantheis-mum Spinozianum, ubi unica _tantum

ftatuieur

fub-ftantia omnia _agens,

_inferunt,

_{aut, negatis contra}

manifeftam _{experientiam, naturarum viventium}

_a£tio*

nibus, pro inerti materia, externis tantum

viribus

# ) 8 ( $

movenda, totam hane rerum etiam animatarum

fe-riem venditant. _{Neque aliam Forte notionem di«} vinx omnia _{dirigentis curx fibi formant, qui eandeni}

ut rationi _{repugnantem exagitare ac rejicere}

non verentur. Deus enim ut _{per varias in mundo} mu-tationes, tum fimultaneas tum _{fuccesfivas, fapienter}

inter fe connexas ac _{dispofitas, eundem confervar:}

ita _{hominem, per a&iones ejusdem &}

pasfiones,

ad-mirando & _{paterno condlio varie temperatas, ad} fe-licitatem illi _{exoptatam fibique honorificam,} perdu-cic. Homo enim fuis viribus ad _{res, ex}

deftinatio-ne _{divina in fuos & aliorum ufus}

convertendas,

cau-te _{atque alacriter utens, ipfe quidem}

vere _agic , ne¬

que adeo nudum eft _{providentix objeFtum} aut

in-firumemum: fed fimul tamen inter _{agendum ccelefti}

manu fuftinetur _{& gubernatur. In}

exemplo antea allato _{oblervandum, quod Dens omnino}

Fit, qui per

prudentiam segrotantis aut aliorum medicum bonum

tempeflive vocantium, & fideli medentrs _ope

fanita-tem _{segroto reftituit, ubi hoc liberrimae}

ejus

volun-tati _{placet: fed fi ab aegroto medicus}

non adhibetur,

certum _{quidem eft, quod tum ejus}

opera morbus

non _profligatur,

at aeque certum, _{quod Deus} in hoc

cafu medicum ad _{fanitatem reftaurandam} non

adhi-bet, fed aiio modo vel _{aegrotantem fanat vel}

mor-bo, quo laborat, ipfum in aliam vitam evocat.

A-deoque verqm efb, -quoé xgrotus etiam fine

medi-cina _{conval^fcere, &, optimo licet medico ufus}

fue-rit, mori _{posfit, fi Deo fata hominum difpenfanti}

ita vifum fuerit: fed hoc non aeterno & fätali

fa-# ) ¥ ( é

Carum & effé&uum nexui, ad quem cum Stoicis nonnuüi heic _{provocant; Ted Übers ac (apienti} Nu-minis _{dispofitioni esfe tribuendum plus quisque &} cordatus _{agnofcit, Re&e igitur sgrotus medicinarn,} tanquam opem ordinariam

fragiü

naturs divinitus concesfam, recipit, quamvis non dubitet, Deum, etiam

absque medicamine, mukös ad bonam reducere va*

letudinem; neque certo jam Cciat, utrum cura me-dentis _{ipfi vere fit ad fanitatem rccuperandam} pro-futura. _{Atque ita fatis patet, medicum non propter} fiduciam in _{providentia divina collocandam esfe}

fper-nendum, fed medelam tanquam adminiculum a pro-vido Nomine oblatum, fi fidus ac peritus medicus

haberi _{posfit, nec valida ratio disfvadeat,} acceptan-dum. Si vero _sgrotus le£to detentus nulluni

nove-fit medicum, _{qui tempeftive vocari & cui fides ha¬}

beri _{posfit, fi nemo}

_adfuerit

_{per quem arcesfi}

que-at, fi nulla, obtineri posfint medicamenta, vel fi alia

fint obftacula: fatis _{probabili indicio colligitur, opem} medicinalem hoc in cafu a _providentia divina _ipfi

non esfe djjftinatam. Quod de medico adhibendo

diftum _efi:, ad alia prudentis ac diligentis obje£ta facile _{adplicari poteriu Sic dux militum, religione}

prsdkus & hifioris non ignarus, vi&oriam novit

absque divino moderamine & auxilio nullam repor-tari, novit hoftes non nunquam per miraculum fuis-fe _{profligatos: fed nihilo minus milites conducit} eos-que armis & commeatibus inftruit & alia in ufum belli necesfaria _{comparat, neque adeo in titramque}

aurem dormit, _{aut hofiem improvidus exfpe&at, hac}

inerti du&us ratione: fi _{Providentia faveat, etiam}

# ) ( #

ne militibus & armis hoflium acies fundetur, fi non

faveat, clades nullo vitabitur adparatu; ergo cura o-mnis & _{prseparatio fupervacanea eft & omittenda.} Hoftibus _{utique fuis tam abfonam}

_concludendi

ra-tionem optaret prudens imperator;

faniori

nempe

lo¬

gica ipfe edoftus ab eo quod

heri posht

aut

raris-fime fit _{fatfcnm, ad eventum probabiliter}> nedum

certoI

futurum ftolidam formari conclufioncm.

$. IV.

AX _iiiånftriam9 etft non perfe fufficienismy veni

providenas

notio

nos

invitat.

Laborem _{igitur fedulo} ac prudenter negotiis pub-licis ac privatis impendendum, _veraprovidentix divinae

explicatio neutiquam

excludit, fed eundem

potius

maxi-mopere

commendat.

Cura enim ac

diligentia De¬

lis viam conftituit ordinariam, _qua homines ad

feli-citatem _{perveniunt, utpote qui Deo}

_dirigente

_ac

for-tunante _per laborem & foliicitudinem bona compa-rant & mala evitant. Quem autem modum Dens

optimus communisfime fervat ac generatim

praefcri-bit, illum homo, Deom, uti par eft, fumma reve-rentia colens & _{experientiam, fidam il-lam fapientiae}

magiftram,

confutens,

improbare

ac

rejicere

neuti¬

quam potcft.

Non

quidem inter

fuftentationem

ho¬

minis & laborem adeo necesfarius eft nexus, ut ne¬

mo fine labore vitam fuftentare _{queat, nec} ullus

la-bor ad felicitatem _{querendam ac tuendam irritus}

es-fe _{posfit, Deus enim, quae}

_fumma

_{ejus elf}

fapien-tia

# ) " ( #

tia Sz _{potentia, modis ac mediis infinite multis ad} fines fuos obtinendos uti _{poteft, nec omnes, qui}

vi-tam _{eandemque feliciorem degunt, laborando}

fubfi-dia iibi _{parant necesfaria; quod exemplo infantum} & eorum, qui hereditate _aut alia _ratione fortuita

divitias funt _{adepti, facile oftenditur. Nec labor}

noder, quantumvis prudenter & impigrc fufceptus,

per (e ad profpcra obtinenda 8z infaufla propulfan-da _{fufficit, nifi Deus eundem fingulari gratia}

fortu-narc dignatus fuerit.Hincnonnulii _{diu multumque labo¬}

rando _{partim proficiunt: aliis fere otiantibus optima}

quaivis adfluunt; manifefto (ane indicio, quod, Deo non dante, vana fit hominum diligentia. _{Sed hane} tarnen

ceconomiam Deus in fatis hominum _{dirigendis ordi¬}

narie _{fervat, ut per attentam circumfpe&ionem &}

labores asfiduos ad _{fecuritatem rerumque utilium}

co-piam illos benigne perducat. Cum igitur non omnia Deus faciat, quae per vinn infinitam facere posfet; fed ea _{tantum, quae ex} liberrima fua bonitate _ac

fa-pientia facere velit, nec fua nobis in fingulis cafibus ac

negotiis confilia

manifeftet:

ftolidum omnino föret ac remerarium, ü quis, communi & confveto

provi-dentise ordine _{negleclo & mediis, quae ad manus} funt, rejeCtis, fingularem & vix auditam rernm

fua-rum dispenfationem, nulla peculiari _nixus

revelatio-ne, fibi promitteret, De cetero non ad vi&um mo¬

do _{parandum & munera adminiftranda labor valet;} fed fanitatem _{quoque corporis firmat, animumque} reddit _{alacriorem; atque bis ufibus fåne eximiis per}

providentiam

Dei deftinatur

atque infervit.

# ) *2 (

$• V.

Providentia diligentiam efficit ac

fortunat.

Tantum _abeft, ut, adferta univerfali Dei

Provi¬

dentia , labor hominis

profcribatur;

ut pro

infigni

providi

Numinis

beneficio

habendum (it,

quod

la-borare homo _posfit ac

velie.

Deus-

en

im

vires

a-gendi

confervac

&

ad negotia varia

fufeipienda &

perficienda

propofitis

incitamentis

voluntatem

diri-git,

idemque

non

folum

objeffca

fuppeditat, in

qui-bus _dignofcendis

_{prseparandis &}

adplicandis

verfari

posfit

cujusque

induftria:

fed

per rerum

etiam

cir-cumfbantium momenta, quae fingulari mentem

fenfu

adficiunt, ad hane vel illam rem prte

ceteris

confi-derandam _{adpetendam auc}

_repudiandam

nos

incitat;

linde pro

diverfitate

defideriorum in

finita

propemo-dum _{exfurgunt laborum genera.}

Providentia

occa-(iones laborandi _praebet,

_adjumenta

_confert,

impe-dimenta removec, atque ita laborem

efficit

facilio-rem & fru&uofum. Spettemus

agricolam, qui

mul-tiplici labore

térram

colit,

ut

fib'i aliisque

adquirat

vitae necesfaria. Hic quidem per

imprudentiam

aut

ignaviam vota

fua

redderet

irrita:

unde

laborem,

fi

fapit, impigre

adgreditur

& continuat.

Sed

praster-quam

quod

(ine

Providentia

fuftentante

nihil

prorfus

agere

posfet,

vana certe

omnis

föret

opera

&

conten-tio, nec ager, etiam optime

eultus,

fpem

laboran-tis _impleret,

_nifi

_Deus

_calore

folis &

humido

plu-

_t viarum, ut alia taceam, incrementa daret

fatis

atque

maturitatem; itaque laborator

pius

& fapiens

Provi¬

dentia lubens confidit eidemque omnem

laboris

fuc-cesfum refert _acceptum:

_fed

_{ita tarnen ut}

pruden-tem

# ) *3 ( tem & ahcrem _{laborandi asfiduitatem}

longa multo

rurn _{experientia commendatam}

& quam vel inde

Deo cuntta _{gubernanti placere}

intelligit neutiquam

interrnittat. Sic _{piicator non raro totas laborat} no-8:es & ne ullum _{quidem pifciculum}

aquis

extra-hit, _{quod manifefte docet, laborem per (e non}

fuf-ficere ad Felicem _{negotii fufcepti cxitum, fed alia}

re-rum _{requiri momenta,}

quse non ejus prudentia, ve¬

rum ratio _{quaedam fublimior, adducere & ordinäre}

valet. Sed num _{ideo, nifi vaeianus, littori}

asfidet

otiolus & _{pifces, fine ulla fua}

opera, in terram

ex-fulturos _{ex(pe£lat? Qui litteris ac fcientiis} addifcen-dis _{adplicant animum, nullos}

quidem invito Deo

ia-pientise _{largitore progresfus facere posfunt: fed haec}

tamen via ad _{eruditionem ordinaria divinitus efl} con-ftituta, ut multa fufferre melta facere _{& mcditari}

debe-ant^ _qui ad optatam _{habe pervenire} metam _cupiunt.

§. VL

Labor _{precibus adjungendus.}

Saluberrimum _{igitur eft veterum fapientum mo}

nitum _{proverbio nobis reliftum: Ora cT labora} Deo-que cowtnitte futura. Scilicet _{qui Deum rebus}

hu-manis _{benignisfime providentem}

venerantur

_ejusque

imperium juftum & _{pacificum laeti} ac lubentes

ag-nofcunt, in _{omnibus, quse agunt aut patiuntur}

pre¬ cibus & _{fufpiriis devotisfimis fummum fatorum}

ar-bitrum _{adorant\ non ut necesiitates fuas ei,}

qui o-mnia _{videt, aperiant,}

neque ut animum ejus

pater-num, _{qui bonitate pollet infinita, rogando ad}

bene-faciendum efficiant _{proniorem; fed ut infirmitatis fuse}

me-• ) 14 ( II

meroores, _{magis magisqüe foli Dso confidere diCcant}

atque ita fpem auxilii impecrandi firmiorem (entianr,

cum fummas Dei perfe£tiones, plurimis _teftificacas

benificiis, inter orandum ferio _{cogitenc & albus}

in-figanc animis. An precationibus ica vacant genuini

Providentias divinae cultores, uc laborem tarnen, cui-que muneri ac vitae generi adjun&um, minime

neg-ligant; (ed quantum vires permittunc & finis

pras-fixus, cum ceteris rerum circumftantium momenris,

poftülat, dotes fuas diiigenter excolunt atque exer-cent, rebusque fuae _{& aliorum} (udentationi ae

de-le£tationi divinitiis deftinatis _{impigre utuntur,} fecun-dum ordinem naturae _{legibus praefcriptum. Ne vero}

in vitse _{genere eligendo & delectu negotiorum,}

quo-rurn evencum _{prasvidere nequeunt nimis anxiam}

ha-beant follicitudinem, futura Deo committunt _ejusque moderamini tuto _{adquiefcunt. Quo magis enim}

fum-ma & _{maxima, quas dudum (enferunt, divinae}

do-cumenta beneficentise in memoriam revocant & gra¬ ta mente _{perpendunt: eo certiorem & jucundiorem}

de futuris _{concipiunt fiduciam. Quo etiam} confi-dentius divina _{quisque ope nititur, eo conftantius} bonis _{invigilat opcribus; cum probe fciat, laborern} (uum, Deo moderante, non prorfus fore irritum;

quamvis non iilum femper quem fperaverat frii£tum inde _{percipiat. Sic vero Providentia divina, rite}

propofita atque intellecba, homines a curis &

labo-ribus moderatis minime _{abducit; fed ad res feliciter}

gerendas atque ad negotia tum publica tum _privata