johanne omonymon

Ht

D. D,

D1SSERTATI0 GRADUALIS

2abbaton

IN SCRIPT1S N. T. VOCABULUM

omonymon

BREV1TER EXPLANASS,

QUAM

SITFRAG. AMPLISS. FACULT.

PHILOSOPH.

IN ILLUSTRI ATHENALO UPSALIENSI,

PRyESIDE

mag. johanne

flodero,

Gra?.c. Lit. PROF. Reg. et Gbd.

PUBLICA SUBMITTITDISQVISITI0N1

laurentius girel1üs.

WESTMANNUS,

IN AUD. CAROL. MAJ.

DIE IV MART.

ANNI NDCCLXVil.

HCRIS ANTE MEFTDIEM SOLITIS.

U'P S ALIM.

ImpreiTumapud Johan Ebman Reg. Acad. Typogr.

S:;e R:je M:tis

MAGNAl FIDE1 VIRO

S. S« Theologie DOCTORI Celeberrimo, Dioeceseos Arosiensis EPISCOPO Eminentissimo,

SYNEDRII,

QUOD IBIDEM EST, PRALSIDI GRAVISSIMO,

GYMN. SCHOLARUMQ. EPH. ADCURATISS*

REVERENDISSIMO DOMINO

LAURENTIO

BENZELSTIERNA

MjECENATI MAXI MO

SACRÜM.

n) Gen,

mundi opij•

//• 5. i») Zsxo</. XXXI, is, /^. fj Lib. de bfoluto, inträ (ex dies, creationis o»

pere, quievitle Deum feptimo die,

Au&or cftMofes, ad noftra intelligen¬

tias modulum fuarn fingens &adcom-

modans orationem, atque addit infu-

per ipfum^, ad hujus confervandara memonam rei, _pro-

tanis curis exemtum diem iiium (anctificafie a): uti ple-

nius &apertius alias b), eodem divinorum interprete o-

raculorum, declaratur: Jex, inquic fummus Legislator,

diebusfiet _opus, (edin diefeptimo efl Sabbatum Sabbati fan-

Stum Jebova, omnis qui fecerit opus die fabbati movietur

- - - -

quia fex diebus fecit Dens ccelum terram WÖJM ?,2V am. Quare etiam PHILO c), vo-

A cat

& )4( &

eat feptimum diera rriv rS

-/Jo-pa

ysvfSfaov qpfyo&v, diem

mundinataiem, quod ^nemperecolenclje creationis ^memo-

ri» iniervierit. Utrum _yero, infeptcnortim dierum ^pe-

riodis, Ultimi cujusque religio, rsnlla temporum varie-

täte interrupta, fitex qnodam mandato divino obferva-

ta a veri numinis Cultoribns, inde usque ab ipfo mundi

exortu ad tempora datae legis per Mofem, an ejus fan-

ditafrs diei _{mentio per} tantum fit creationis hi-

florise inferta, & tempore dera^um Mobs, pod exitum

Ifraélitarum ex iEgypto, de ejus religiofa obfervatione fancitum, ne inter ipfos quidem Judatorum Magidros

convenit. Et

quamquA

hujus difceptatores conti'over- ßas nos nec propofiti nec virium ratio finit eOe? tempe»

rare tarnen nobis non podumus, quo minus monearaus,

ex verbis Del apud Molen d), quibus Abraham dicitur

. fervavifleDei rnDS'Dj hautquaquam duci pofleargumen¬

tum, firmum fatisad probandum Sabbati religionem fän¬

de coluilTe Patriarch_{am, cum} generalioris fignilicationis

vocabulum indieet ^tantum fuifie illum divini fervantifli-

mum juris: hoc autem ritus _quoque continuiile Sabbati¬

eos, aliunde prius demondrandum ed, quam ex idis con- ficiatur verbis, Sabbati cultum vel ^manda^tumeo _tempo¬

re vel religiofe fervatum finde. Neque tarnen mirum hinG illudcoégille Judrros, quum human am ferme for¬

tena ftöpergreilae fanditatis & cognitionis gloriam huie fui generis parenti vindicaturi, mentiejusdicant informatum

fuifle atque anticipatum, ut totius, quod podmodum Mc-

fisminiderioconfedurned, levitici corporis apicesomncs

& noverit & fervaverit e). Quin etiam inanis ed ^con- jedura, Jacobum ex Mefopotamia reducem, religionis

vinculo condridum, cadrametatum eile ante urbem Si¬

chern

d) Gen, XXVI _j, e) Conf Seiden Jus N t? G,

L. III. C.

» >.i C

ft

chem /),

quod

inftens

Sabbafum eunf iferjconfiiiiiare

non fiverit: aut ad Sabbati folemnia

refpexiffe

Mofeng),

dum rogat Pharaonem

daret Ifraelitis

ven

i

am

feftum je-

hovar celebrandi m defereo» Nequemajoris moment!

eft

3 ludargumentum;

quod, ad probandam Sabbati obferva-

tjenem ante legem, ducilur ^ex

hiftoria Jobi h)% ubi

Se¬

ptem fratres, fuo

quisque die, convivlum celebraOe ib-

temnius narrantur: quis enina

adfirmate dixerit,

utrurn

ifta acta fuerint (olemnia {eptimo quolibet die recurren-

te in feptenario

dieruna orbe;

an

cqntinuis ieptem die«

bus, aut eo, qui cuique

fuerit natalis? Talla

ergo cum

fint illorum pondera argumentoram,

quibus nixi nonnul-

li Judseorum arque ac

Chrifrianorum reSigiofam Sabbati-

ci diei obfervationem legeantiqulorem

fuifTe, fibq

v

iden-

tur po(le probare: neque prseterea in

Molaicis feriptis ul-

lum ejus occurratmanifeftum veftigijam ^,

fatius ducimus

nihil definivifle, quamin ujlam

propendere

partem, quam fufiicientibus tueri rationibus nos non pofle

videmus.

Id

vero omni adleveratione dlxerimus, ante promulgatam legem finaiticam,

folemni De i mandato fimcitam fu is-

fe

religi&ra feptimi diei quietem: & qui dem hite

era-

bunt nonnulliverba Mods i), quibus Deus dicitur, mi- tigata aqua

amaritudinc

in Mara,

dediffe Ifraelitis

pn, illud enim fuojcomplexucoércere aiuntmandstum

de Sabbati religions, & hoc ejus

formuias

varias. Hare

vero utcunque exiftimata erunt, certum tarnen efib^? ali-

quamo poft, quuro promifTione mannas compefcuiflet

Deus ferocientis populi murmura, lolemni edidto cavis-

fe _{cum, ne} profanis curis poiluerent. feptimi quietem

diei k): quod deinde conjedtum in tabulas finaitieas_/)

A 3 fbpius-

f) Gefi. XXXII, iS- g) Exod• v: 3. b) c. 1. v. + i) Exad, XF, _2y k) vid, Exod, XVI 23. /) Levit,

xx, _i.

3K i 6 ( $

fepiusque

repetitum legitur m). Cujus perobfcura fa¬

rna ad gentiles permanavide videtur: quum enirn, coele-

fti _ope levata fame, publica lege fancita effet Sabbati ^re¬

ligio, perfvaferunt fibi ejus rei argumentum feptimi diei

otium inter Juda^os retinere. Mofes, inquit JUSTFNUS

n)} Damajcena mitiqua patria repetita, montern Synam oc-

cupat, quo feptem dierum jejunio per deferta Xrabiee ^cum popnio Juo fatigatns quum tandem veniffet, Jeptimum dicmy

tnore gentis Sabbatim adpellatum, in omne eevum jejunio Jacravit, quoniam illa die% jamem illi errcremque finierat4 Queis ferme confona funt quse habet TAC1TUS o :Je*

ptimo, inquit, die otiumplacuijfe ferunt, quia is finem Ja-

bor^um tuhrit» dein, blandiente inertia, Jeptimum quoque

anmim ignavi<e datum, Nimirum ^cum in antecedentibus

dixifletJudaeos ex Aigypto pulfos continuum (ex dierum iteremenfos, feptimo, pulfis cultoribus, obtinuifle ^ter-

•ras, in quibus urbs & templum dicata fint, addit, in hu- jus finiti laboris memoriam eile Sabbatum facratum fo-

lemni quiete. Neque ifta proritis abhorrcnt ab iliis quae memoria prodidit Facer fcriptor: ut enim abFoluta? crea-

tionisdivinaequequietismemoriam Sabbati otium confer-

vare debuerit, aliam tarnen etiamejus fancle colendi ^ra- tioncm duci voluitlegislatorex laborum, quos in Aygy-

pto pertulcrant, Jevatione. Ita enim loquitur apnd MO-

SFN p)\ Sex diebus laborabis, fedfeptimus erit Sabbatum jfiebovce - memento te fervum fuijje in JEgypto, atque ex-

tenfo brachio fortique manu te inde eduxiffe jfehovam, ideo prcecepit tibi Deus tuus colere Sabbatum, Ha?c vero licet

ita fintfaliam tamen praeterea exiftimavero fuifle ratio-

nem fublimiorem, cur tam fevera _poena Sabbati quietem

(anxerit Deus: adeo ut, quum in oeconomia V. T. hsec fuerit

m ) Exod. XXXI. 13. Beut, v. /2 nj L. XXXFl.

e. 2. e) Nift. L. v. c. 4* p) Beut, ^v. ij.

& ) ⁷ C &

fuerit _pars cultus typici, quamvis ratione fori Reipubli-

ese JudaicseSc fi literam fpe&es, fuo fatisfeciflcofficio dici potuerint Ifraélitae, dum ^aprofano opcre fe abftinuerunt, longiffime tarnen ab illa,quam fe&ari eos oportuit, fan-

åitate aberant fi nihil rtquirebant ultra. Et dicere pro- feclo convcnit, eodcmum ignorantiae& ftuporis perye- niile recutitam gentem, ut, quemadmodum in ceteris, i-

ta etiam in hoc religionis articulo, arcanae fignificatio-

nis fecura prorlus, externos ritus feåata fit unice, eos- que ita commendaverit Sc urfcrit, ut modum tranfilierit fopi/Ome. Nam etiam qui neceflaria opera, qualia nul-

la ufquam lex vefuit, Sabbati die fufcipiebat, capitalem

commifilTe fraudem arguebatur: id quod frequentes hoc

nomine in Meffiam congefbe Judieorum criminationes

oftendunt. Cujusmodi fuperftitiofum Sabbati cultum

etjam PLUTARCHUS his

perftringit verbis

q):

dxxd i'a»

$ot7oi} aotßßotroovcvtcov,iv dyvctfXTITOis y.ccSe£opevci,^toovTTcXefjilccv y,Xlfj.oiKecsTi^oariBåvrm xcy rcc Ts!%vf x,oiTocXoi[jißctvovT<x>v, ix, dvs-

wsctv, dX?CsfAsivc&v dxnreqbcruyrjvvf futx ty\

åetaifixt/jicvlct crvv$e$e~

fjiboi, Quod

quidem

adferens Hiftoricus nihildicit, quod

non Judasorum conveniat moribus: at alio tarnen loco,

dum de vocis originatione Sc Sabbati ritibus loquitur, du-

bito an asquefitveritatem adfecutus.Poflquam enimdifle-

ruitnon nihil de fefto tabernaculorum, a Bacchifacrisnon

multum,ut putat,abhorrente,,hseeaddit de SabbatoJudaeo»

rum »0: c?//«/ <Jg y^f rrjv toov cnxßßolroov so^rtjv /urj tjuvtcH*

TtcLGiv

dvrgoarätovvcrov

llvcti, 1,dßß8s yccg ygy vüv sri ttcXXo)

rss ßxvsyßs k«ASät, y&j txvyitv dtyioiai rrjv (poovrjv crctv cq-

yidrocvi rZ Ssd, Utcunquc tarnen luferis in cognatione

vocabulorum cdßßxrov Sc o-dßßot, ^{certnm tarnen} eft, a-

liunde außßdrts natales derivandos non efle, quam ex

A 3 hebraeo

q) de Superfl, p, m. 169. r) Sympof, L. IV* p. m»

671*

» ) 8 C

5K

hebr^o miPlquod ceffationem notat & quietem, atqtsé

alia forma dicitur firi3?£L qua: bina vocabula conjuncfa

nonnunquam ufurpantur de die faera; dicato cjuieti:

:")HD

mm1?

tCIP rW~hH3# s) Sc alio loco ^, mutato ordine t): mmb fW3Wn3tf# Quo loco haut pigebit obfervafle, e(le qui contendant, ro axßßxroovquocl in N.

T. frequéhtet occurrit, non eile genitivum pl. a Sin¬

gular! cxßßxrov, led peculiare nomen formatum ab he-

braro |1TOT> fcribendumque ^non cxßßxr^v, fed cxßßoo-

rdv. At "licet concederemus, non hoc incommodum fö¬

re, in Uno & altero loco, ubi articulus non additur, du- bit^o tarnen an asque feliciter res procedat, dum articulus

gen.

Cafus

adjeoius ^{comparet, ut} in hifce ßJjaetnv: h ri?

Yijxbcc roov üoißßciroov u)j & rv\ dg yix tcov craßßxrwv x),

Neque ut eo confngiamus ereefle viaetur. quum nfu ve- niat facris fcriptoribus, ut cxßßxrov non tantum in fe- cundo verum etjam fexto calu pl. num. ufurpent, dum

de'uno & certo die fenno illis efb Sie cnim quum LU¬

CAS 3/) dicit, Chriftum docuiOe h> y.ix roov cwctyooyoov lv teis axßßxTt, non generatim loquitur de die bus Sab- bati, fed defmite de uno Sabbato, uti verba docent fe-

quentia: neque minns,

dum

MAT THÄUS s) & MAR¬

CUS a) dicunt Chriflum per (ata dvifle h rois vctßßc&ct, fnanifeftum efl, indicariunum certum Sabbatum, quum illud LUCAS ö-)definiat, adpellans UxßßxTOV

ivUTS^OTT^Ot»

T 09.

^ II.

De qua fsa^enus

diOemimnsj

notio illa, qua nlti-

mus quisque in feptenario orbe recurrens dies, religio fa:

in V. T. dicatus quieti, erdßßotTw -dicitur, uti nativa eft

&

s) Exoéh X/7. 25. t) Exoch XXXV. 2. u) LUC.

IV. 16. x) LUC,: XXIV I. ronf. <,6L XUL XVI. 13.

XX. _7. y) XIII. 10* z) XIl. /. a) II, 23. c?) VI, 11.

■K ) ⁹ (

5K

& prima, ita in fcriptis N. T» ferme regnat. Non enim

aiio fpcclant frequentes iilae ab Evangeiidis commcmofa-

tx Judarorurn difputationcs, _quibus MefllcC crjmini da¬

tum fit fänavi lie homines, vel forte oblatos, vel de in- dudria hoc fine ad iilum addudtos ^evrtis cocßßuai a) , ni- fi ut reum peragerenf iilum violatce legis, qua perMofen

fandta ed leptimi diei quies. Neque alias forte dixeris

eOe fepius nominatas

vjfti^ccs

r£v accßßctroov, quibus vel

Chriftus vel Apodoli

fynagogas

ingrefli, coram congre- gato ccetu legem dicuntur legifle & explicuifle b): idos

cnim dies, ex veteri indituto, fuilfefacris hujuscemodi

curis dicatos conftat; ita tarnen ut & aliis diebus feftis, quos etiam crctßßura dida novimus, _atque aliis inluper temporibus extraordinariis, le&iöni & pcecibus in fyna- gogis persgendis vacaverint; ad quem morena refpiciens

JÖSEPHUS

vocat Synagogam crocßßurtiov c), quod nem- pe Sabbati diebus ^eo confluxerit facris operatura turba.

An vero huc referri debeat ro y.sra^v retßßccrov a LUCA

^)nominatum, ambigi inter intetprctes fölet. BEZA reddit3inträ froximefequens Sabbatam, exidimans intel-

ligi interjeclum tempus,five iqyotai/jias ypéqccs, duo Sab- bata dividentes. Cui Fcrmc confona ed SCALIGERl ex-

plicatio e), nid, quod hic in emendando textu judo,

quam par fuent, audentior, _quoplanior fieret fenfus, ro

rocßßurov mutet in craßßocroov, ut hs ro fjtercc^v cccßßccrwv fumtum _{pro ev} ^sra^v außßdroov tcmpus notaret inter medium _{inter duo} Sabbata. Quam SCALIGERTANAM explicationem ^non quidem improbat ER. SCHM1DIUS f), fed dicit _tarnen, live fcribatur adßßc&rov live crußßoo•

B roov

a) vid. LUC. XIF. _5. feq% VI. 6. alibique pajjfim.

b) LUC IV. /6. J8. XIII. _{14. 27. 44.} c) vid. antiqü.

Jud. Z, XVI. c 10. d) ja. XII1. _42. e) de emcnd. temp.

Z. FL f) obf. ad. b. I _%

$ > K> ( »'

r«v, formatum, ut fupra di&um, ex hebrtro ftfQ$,cer-

tnm videri, non diem feptimum intelligi, fed totam fe- ptimanam, ut fenfus fiat, petiifle gentiles, ut hs ro ju#-

r«|v o-olßßocrcv, in fubfequentem feptimanam, quae ia-%

ter Sabbatum illius diei & fequens Sabbatum intcrje&a imminebat, rerba illa planius exponerentur. In ouam

explicationis viam

fe

indu&um fatetur SCHMID1US in- de, quod ro (aetoc£j femper habeat interjeBi nunquam

Juhjequentis fignificationem. Et quidem concedimus^quo-

que nos, effe illam, quam unice fequendam putat, no- tionem multo frequentiflimam, fed fic tarnen contendi-

mus, neque

alteram illam prorfus abhorrere

a Scriptorum

ufu. Utique enim dum JOSEPHUS g) de mura Hiero- foiymitano, excelfo fupcrftru&o colli, differens ait Da- videm ac Salomonem x&j rås f^eroc^v

rårccv

ßanXsls ^<£*- hcTifJt-YiShrots Ttsqi ro egyov, per rås /usroc^v ßccciXets ^non intelligit reges, qui inter Davidem & Salomonem regna- runt, fed qui poft illos ^regno prasfuerunt Judaico. Quo fenfu etiam PI UTARCHUS

i)

dicit, omnes Grarcos poft chxronanfem viåoriam renuntiavifte rov (plKm^ov

y\ye/uovcc xocroc re yrjv xcy SuÅccaruv, na) (aetcc£C aÅe^ccv-

ägov

rov viov & mox ait Lacedsrmonios fe focios _prse- buiffeexpeditionum ars raras (Sc. @/A<Wa> n&j dXccefy*

fycc)

ars rols fxeroc^v

juccxshcvizots

/3cc<tiåsvtiv. In _{quo utro-} que loco palam cft cuique ipfum infpicienti contextum,

ro fxsTocfcv notare poßea: ut adeo fl ^a/jisroc^v ßototheTs &

JOSEPHO & PLUTARCHO funt _reges

fubfequentes,

qui poftea regnarunt, nihil abfoni dixifle putabitur, qui

ro /ufr«|u adßßotrey interpretatur infequens Sabbatum.

Et quidem nonaliudintelligi, nifiillud Sabbatum, quod

©xcepturum eflet illam åpsquY ra oußßdra, qua Paulus

in

g) de Bello jfud. L< FL c. C, h) Lacon. lnftit, p»

m. 240.

£ )>«('»

a Synagoga

docuit, manifeftum eft itide, quod

^pergens

'^UCAS in inchoata relatione dicit v.44. tofam ciritatem

leclaratx dudumdifcendi cupiditati oblecutam convenis-

e Tu sgjsofxsvGo

(Tocßßoorco, velj

ut

in aliis cditionibus

^,

Sc

•jaidem ^, judice

MILLIO i), retfius legitur,

tfeque enim fine ratione

dixeris,

^ro

[xsrcc^v &dßßctyov

v, 42. explicari verfu (eqoenti per ro e(>%cpévov

yel l%o-

/wevov (Tccßß&röv, & quum

hoc fit proxinae fequens ew/3-

/3arov, non illud efic alio

modo explicandum.

f I".

Sequitur ergo nunc, ut

difpiciamus,

an

ab eodem

facro auaore alias k) nominatura cocßßocrov

r<5v etiam refpiciat ad feftum

aliquod hebdomadale. Eft

autem hic locus, Ii quis alius, controverfus maxime t

diflenfionis intcr eruditos plenillimus, unde hoc jcgrius

te expedieris, quod niisquam alias

occurfcns vocabulum,

nihil ad fui illuftrationem aliunde arceffere _queat adju-

menti:undefactum, ut, quoquisque

fuit adconjiciendum

ingeniofior $cfolertior, eo

probabilioribus fuam fenten-

tiam munierit rationibns. Quodfl vero, quae in contra¬

rias partesde hacre difputata funt, eorum

omnium

pon¬

dera (ingulatim exanainaremus,veremur, nc

ultra,

quam noftrae tulerint faoultates, excrefceret opus. Paucis er¬

gohoc defun£turi labore, monemusprimum, videriEv- angeliftam, addito vocabulo,

$erkgo7r(>a>röv, definite de-

fignare Sabbatum illud, quo per (ata

ierint difcipuli:

ne-

que ideo (e multis probare pofle illorum

expofitiones,

qui ^vagum illud faciunt, incertum Sc varium. In hifce nominamösproecipue THEOPHYLACTUM,CHRYSO-

STOMUM & BEZAM: quorum

ita calculos ponit ille

/;: quemlibet diem eultui numinis

fpeciali

ratione

dica-

B 2 tum

i) praf, ad N, T. §, 1364.

k) VI,

u

l)

comment.

•K ) ii ( $

tura vocarunt Judaei Sabbatum, quura a profano tunc ccflandum eilet labore; jam vero accidit nonnunquam,-

ut iftiusmodi feftum incideret in diem rifc ottfflso-Keufc,

ut fic Sabbatum ordinarium &hebdomadale, pullo inter- vcniente die alio, illud exciperet feftum, ^quare id ^voca-

Verunt o€vrs^o7r^rov, oos osuregcv ov Tfgevjyrio-Ujuevtis- aååtjs*

tofTtjc

K§(j

aaßpctm. Verum ifta explicatio, nihil, no- ftra quidem fiententia, definit, quum non femel accide-

re potuifte videatur, ^utro kuqIossadßßurov immediate ex-

ciperet feftum aliud, adeo ut, fi iftius generis Sabbatum

dicendum foret

$svt&%o7T(>ootcv,

plura hoc nomine notan- da eflent, & ficincertum eilet, ad quodnam heic refpe-

xiftet Evangeiifta. Quse ratio opponi etiam poteftCHRY-

SOSTOMO dicenti nt) aöcßßo&rcv

^evre^o7T^öorov

ehe, crccv

<WA>7 ^Yj upyloi Y] T8 GOtßßctTiS H&j STS^US SO^TYIS' nam ü ob duplicis concurium fefti Sabbatum dicendum eilet

(Wffo'tfföJTöv,

vagus & indefinitus videri poilet Evange-

liftae fermo, _quum multiplex & varium eile potuerit i- ftiusmodi Sabbatum, fi modo verum fit, plura fefia in

unum eundemque diem congeftifle Judaros. Nequemi¬

nus infirmatur ifihoc argumentoröbur Hententiat BKZiE, qua adferit ultimum asymorum diem fuifle cccßßctrov

hvTs$o7T(>toTovt

Fuerunt, inquit n)^, ex divina inflitutio-

ne, primus & ultimus fefti Pafchalis dies eadcm religio-

nis & crerimoniarum fanclitate

colcndi,'atque

ideo ^cum primus dies dici potuerit o-dßßarcv ngdrcv^, vocari non

inepte poterit ultimus außßocrcy Verum

cum & aliud fucrit feftum utriusque hujus diei, primi

& ultimi, folemnitatem exigens,ambigue locutus vide-

bitur Evangeiifta, Ii aaßßdra

^sors^or.^dna

nomine figni-

fieaverit ultimum _azymorum diem, diclurus potius b

scr%«T&> acißßuTte vel hyjdry tjpiga r§ t>cl(T%<x live ^ty}£soq-

TYjS,

in b. I. m) Horn, XL, in Matth♦ ti) ^not. ad. b, L

•ss

> *3 ( :«

tjjr, qtiomodo

ferme

loquitur JOHANNES o). Huc for¬

te etiara retuleris feiltentiam LUDOVICI DE DIEU p) qui interpretatur- ccißßocrov

^svts^ctt^ootcv

medium inter

duo aliaSabbata, primum & ultimum azymorum diem:

fi, inquit, pafcha incididec e. g, in diem Jovis, fuillet primus pafcnatis dies a-clßßotTov n^rov, quod ipfum ^ex- cipiebat feflum hebdornadale außßurov &

feptimus denique pafcatis dies cdßßocTov r^lrov. Sed idem

tcov aaßßccroov ordo locum habere potuit in fefco taber- naculorum, atque ideo & ifta explicatio ambiguitatis &

vagte dictionis reum peragit Evangelidam. Magis vero dejnnite defignare videtur

CLOPPÉNBURGIUS

q) Sab-

batum hocce, Ita enim ille: ut annorum apud Judseos

ita Sabbatorum duo erant principia; piimum totius ^an-

ni Sabbatorum, eratSabbafum di£Uin>JW&*t3^T\yVquod

tunc legebatur parafcha nW>3 ex Gen. I. ad renovan- dam creationis memoriam, & incidiffe dicitur iilud Sab¬

batum in ₂₄ vel 26 vel 27 menfis Tifri. Prüfer hoc Sabbatum abfolute primum, erat aliud primum dictum

tEHHn rotP, propter parakham Exod. XII. OS1?Hin $"?nn

quod inciderit ferme in ipfam Neomeniam menfis Nifan.

Ab ntroquc hoc Sabbato, tanquam primo,

dicit

CLOP-

'PENBURGIUS Sabbata in orbem numerata fuifle _per

totum annum, ita ut, fi Sabbatum ^fnßWO fuerit abfolu¬

te primum, dici debeat aiterum illud tSHTifl fecundo pri¬

mum h. e.

$evTs(>c7r$urovt

Ex hujus ergo fententia Auflo-

ris anteceffitaußßccrov hoc

<f?uregcprgooTov

pafchatos feil^um,

atque ideo etiam illum diem, _quo mandatas in Mofaica lege meffis primitiv Deo ^erant offerendi Quum ^vero

antediemazymorum fecundum,_quo

ofFerendus

erat ma-

nipulus

frugum,

ne quidem fas fuerit, ut JOSEPHUS

B q ait

VII. _37. p) animadv. in hl L q) in traft, de Sabbato o&vTsgo7?g,

3K ) 14 ( £

alt, £$cc&o6t ^twv x«£7T<wv, videri poterat illa vulfaru-m

delibacio fpicarum, qua fami medebanturdifcipuli, facri- lega

fuifle:

&

quod

inde lequitur, ^non pratermifluri fuis-

ient Judaei, avitorum oblervantiffimi rituum, ifto ^no¬

mine invehi in illos. Sed vero non crimini ipfis datur fruges rnandueavifte, quarum, manipuli oblatione, ^non

dum redemtus eflet ufus, Ted id factieavide die Sabbati,

quo Mofaicas rigor legis eos tali jufferic abftinere opere.

Dum ^vero CLOPP£NßURGIUS adferit, verba Judaro-

rum, adhibentium vocahulum inpl. num. (rl 7rotsire 0 sx

ejresi Tcoteiv ev rfis cüßßu&i) fatis docere, non iilud fe uni-

ceSabhatum intelligere, quo ifta aeeiderint, Ted illud fe- ptimanarum intervallum, quod intercefterit inter Sab-

batum fchnn, dictum

hvTsqoTrqwrov

& fecundum diem

azymorum; non obfervalle videtur & a LXX incerpre-

tibus & facris N. T. Scriptoribus promifeue vocem aoiß- ßoerov ufurpatd in fingulari & pl.num. dum de uno tan-

tum die lermo eft: ut nihil indedepromi poffitargumen¬

ta ad probandum, non tam Chrifti difeipulos compella-

tos a Judatis fuiflecrimine profanati Sabbati, quam vio-

latse legis, qua? illisinterdixerit ufu frugum ante oblatura manipulqm. Itaque, fi vel certiffimis conftaret argu- tis, ita numerata fuiflh Sabbata, ^utrult GLOPPENBUR- GIU51, eft tarnen quod obftet, quominus ejus explica-

tioni accedamus. Quemadmodum nec GRÖTIUS ^no-

ftra facile puneta tulerit, dum Sabbatum

interpretatur feftum Pentecoftes. Quum enim, inquit,

. tria fuerint Sabbata 7t§wtcc9 pafchatos, pentecoftes &

tabernacnlorum, factum eft diftin&ionis caufla, ut quod

ordinc erat primum, vocaretur fecundum,

nempe pentecoftes,

$evre$o7rqcoTev,

&. tertium tabernacu-

lorum r^rc7i^rov. Quac eft quidem ingeniofa conjectu-

ra, fed a qua tarnen adfenfum tantisper cohibemus, do-

nec ullo confirmetur vetuftatis monimento. Ab bis di¬

ver-

$ ) ^'5 (

verfara viam

ingreflus VETSTENIUS r^ refert Sabba-

tum

$evTS£07TQooTcv ad primum Sabbatum menfis fecundi,

iflo, ut videtur, _»rgumento

induftus, quod

^ex

Calcnda-

riis Judaicis conftet le&itatnm eo die

frequenter fir.fle

parafcham ex Levit. XXI.

ad XXV.

^qua?

complexa

efl legem de panibus

facris,

ex qua

hic

contra

Jud^os

difputans Salvator argumentum petit, quo

iJlos

arguat

erroris in expiicanda lege Sabbati. Verum

efl

ha?c

ad-

modum va'cillans argumentatio, qua? aliarum

deflituta ad--

jumento rationum haut multis fatisfecerit, fatis licet evi¬

dentem rationem reddat, cur dies ifte diclus fit adßßoc-

rov

$tvTS(>G7fqMTcv,

quod nempe fit 7rförov

aooßßurov

rS

JWu—

t's^h pvivcs, Quin etiam SIGONIUS j) refert ac&ßßctrev

^suTs^oTT^otrov

ad rov

dt'vr&gcv

fjyvct,

fed

alio prorfus modo

rationes fubducit, _atque aliam denominationis rationem aperit. Dicit enimaccidifle nonnunquam, utJudari non,

ex mandato divino, celebravcrint pafchatosfeflum, pri-

mo menfe, fed fecundo: id quod Hrfcbiee exemplo pro¬

bat, qui, collapfa per priorum negligentiam Regum fa-

crarefrauraturuSjDtiblico ediclo convocaverit populum ad

eelebrandum pafcha menfe fecundo, quum definito in

Mofaica lege temporeid fieri non potuerit, nondum pa- ratis omnibus, _qua? tanti folemnitas fefti exigeret. lllud,

ait SIGONIUS, pafcha fecundocelehratum menfe, quum

prinpo oportuiffet, dici poteft

'$tvre$o7rfoärcv,

quomodo

Grseci vsegov 7r^oreqov adpellare folent, quum pofleriori

loco dicunt quod priori

dicere

debuerant- At vero, quod

Hifchia? _asvo, ita fvadente temporum ratione, fa&nm efl, id etiam poftmodum,

&

quidem Ipeciatim MefTi»

®tate, fa&um fuifle, _quoargumento probaveris? & pro- fefto fi in fecundum menfem dilatum pafcha defignare

voluiflet Evangelifta, invenifTet alia Verba rem clarius

&

r) Not* ad N, T. s) de rep.

Hår,

L, III* ^{c. 13.}

SK. ) 15 ( &

& definititis exprimentia. Majori utiqua probabilitate

fe commendare videtur SCALIGERIANÅ explicatio,

qua t)

o-dßßxiov kuregoTrgorov

dicitur primum Sabbatum

hebdomadale a feeundo die pafchatos: non enim illa it*

Script. Sacra & coramentariis Judseorum nuila invenit argumenta, quo fe tueatur. Videlicet in Mofaica _lege

Cautum erat, ut feeundo pafchatos die priaiitialis frugum

manipalus Deo offerreturu) ad impetrandam veniam fai-

eem immitendi in meflem: ab iflo die oportuit Judacos feptem numerare Dina#, atque akero a fcptimo Sabbato die, h. e. pofl imerje£tum qumquaginta dierum fpatium

a feeundo azymorum die, ^novura celebrare feftum, quod

ideo vocatum efl feflum hebdonaadurri. Xdacc inter fe- fta intcrlabentis

temporis

ut verus

calculus retineretur,

haut improbabile videtur Sabbajfa, ad pentecoften ufque, adpeilatiqnem fumfille a feeundo die pafchatos, ut pri¬

mum'ab iilo die Sabbatum dictum fit

$evTe$o7f$ooTov,

qua- fl 7TftSroy cc7ro rys

ievrégois-

^rx Tida-^xroSy fecundum,

Ssvrs-

^ocsvrs^ev; & fe deinceps ufque ad

^svrs^osß^oycv

^$ quod

ultimum fuerit & proxime anteceflerit feflum penteco- ftes. In qua etiam fententia EPIPHANIUM fuifle adfe-

rit HF.NR, MULLEPsUS .r):neque nos

fugit

ad primum,

■a pafchatos feria, Sabbatum hebdomadale retulifle EPI¬

PHANIUM LUC/E Gußßocrov

S'ev?sgc7rg

^ootov, at paülo ta¬

rnen aliter ac SCALIGERUS rationes fubducerevidetur.

Pöftquam enim indicavit efle adßßxroc

hocCpofoc,

tv vcyca

egSevTu,

& primum quidem ^acproprie ro koctx

tßky.d-

ex dvxKVKhéyevcv (pxasi adßßarcv, deinde vero quod i bet

fefros dies, puta tabernaeulorum vel pafchatos ferias ^,

hxc addit y): ors sy7it7fT80'iv dvrxi di vjyt^xi r\ rot tv

Jfu-

Tt^OL t) de emend. temp. L. VI. u) Lev, XXVI. ro. x\

iifprde Sabbato

hvreg.

qua injerta eß Thefauro Tb. Phi¬

hi GOTOFR, MENTMÉN.

«

SK ) v C £

T*got

(rocßßc&Toov, $

^ev rgl-TYi^, fjev

Tergcih,

cdßßarov ncy av-

ro olvrois■ cgl§Étött.

Sioyeid

t v, v Tocv clßyyoov yevcyhyv Y\yégOCV

cg iCkjsiaav qyegctv caßßdrx rev caßßdra Cpvcei, t oj ye-

rct tt]^v _riysfdv roov ddvyoov hs aocßßuTov AsKcyisyhviv evgl-*

Br,(Tccv (tiußcciVovTes- dW ^rav crTroplym. Quorum verborum,

flquidem^nos venerandi patris mentemrecte adlequimur,

hic fenPus eit: auilibet feili dies, in quem demum cun- quehebdomados diem inciderint, cäßßotrot dicuntur; at~

que ideo etiam azymorum dies cenfetur eile Sabbatum:

jam vero naturale & proprie fic dictum Sabbatum ^h.

c. feptimus. hebdomados dies, quod proxime infeque-

båtardiem azymorum, erat illud actßßotTcv

dWe^oV^rev,

quo per lata iverunt Chrifti difcipuli, vulLs fricantes fpicas. Licet ergo EPIPHANIUS non aliud intelligafr Sabbatum, _qiiam defignatum ab Evangeliila putat SCA- LIGERUS, id ^tarnen intereile mihi utique videtur, quod

hic refert cdßßotTov

^tvregovrgooTov

ad rrjv

bortgav

^rx 7id~

«•%aros-, unde etiam nonien habet, iUe vero ad prirnum

azymorum diem nos refpicere jubet, unde compofitio-

nis vocabuli hujus ratio admodum fit obfeura: _quam spertius pandit alio loco z), dicens Evangeliilam indi-

eare hoc factum eile ^ev aaßßdrcü

bvTegc7tgd,TM%

vva

de/£#

crdßßarov _tTgoorov elvai ro ene

dgyfs

cgiaBev ^Y&J grjBty ^CCTIGl v.vg'tx ev tv v.cayc7rouoii

bvregov de

cdßßarov ^{ro cc7ro} vcyfi

eo^o-yhov, Quafi refpiceretur ^rx 7rgdrx ncmine ad Sab¬

batum

naturale^

&

fiebdomadale,

atque rx

burégx

ad- pellatione ad teftum diem in Mofåica lege definitum, pafchatos nempe feriam. Quam vero parum fit apta hsec compofitionis & denominationis ratio, quis eflquin videat,_{ut fundament©quum} illa _{contra, quam} SCALIGERUS pandit,

in Pacris inveniendo fcriptis ^non defli-

tuta, ita aptiilima fit. C §. IV.

y) ach. haref. Iom. IL L. I, §. ^31. z) adv. harej*

Tom. IL L. II. §. 5/.

$ ) «s c $

§• IV.

Quum vcro porro quilibet feptenorum ambkus dierum unum comprehenderit Sabbattun, factum eft,

ut a principe die & tota

ißboy.ocs

& finguli ejus dies fußßuTw nomine notentur. Non enim iili andiendi funt, qui ufu venifle aiant, uf, in _quam majoris fole«

xnnitas fefti incidebat, illa ^rantum feptimana vocaretur

cdßßecrov, &, qui prim^um inter & ultimum interjecti

erant dies, finguli etiam iflo fignarentur nomine; natu

fiuentes illte a fecundo pafclaatos die ad feftura pente- coftes _<e) non funt feptem Sabbata hebdo- madalia, fed feptem feptimana!:; hinc Graeci Metaphra-

flse reddunt i^ru ißbofxdbus. Quamquam fi aiinnde non

conflaret, q ute notio i(lo in loco tribuenda cflet voci

, id coliigi non poffet ^ex Grteca metaphrafi, quum in ifta lingua ißso>rids non tan tum ufurpetur pro ipfo feptem dierum fyffcemate, verum etiam pro leptimo die, quo fenfu frequenter occurrit apud JOSEPHUM:

fic enim 7Toi^urn^sTv rus ißbo/Aubus a), eft obfervare Sab¬

bata, feu

feptimos

^quosque

dies,

& ro rrjs ißbofJldboS

t$os b) eft ritus & confvetudo quiete celebrandi fepti-

mum diem, ut patet ex fequentibus verbis ^, ubi dick confuerifle tunc Judteos _cc§ye7v. Sed fic tarnen non dc- funt rationes, cur in adlato loco _HtfW JDW interprete¬

mur feptem feptimanas, _atque inde concludamus etiam Silas hebdomadas dichs efle Sabbata, _qux peculiari fe- fto infignes non erant. Neque prasterea dixerit quis-

quam, Pharifaeum, dum infolcnter gloriabatur fe ^wiu-

«v bis ra actßßdrz e), indicare voluiße fe ifto defun-

gi pietatis officio illis tantum hebdomadibus, qux in- eidente folemniori felto diffinüte erant. F.C PAULUM quum a) Lev. XXIII. ¹_jr• a) L. IL adv* Apion. b) ibid.

c) Luc. OT, /2,

1 J

&

j _{ib. (}

nom Corinthiacai focios ecclcfia? jubet tcetroc /xluv <r«$-

C6T00V, quantum cujusque ferrent facultates, conferre, quod ia fan&orum levamentum paupertatis Hierofoly-

mam mitteretur, quis acl feyeraverit volui(le aliud, ni-

fi utfe exbiberent in dando munificos & liberales, dum,

pro more illius temporis, primo cujusque

hebdomados

die in unum convenirent locum? Non enim dubiura eile videtur, quin pra?pofitio ^kcctx heic, ut alias fre-

quenter, vim habeat diftributivam, & idem fonet

ac 7f^a>rr]. Nimirum quum non fuis fmguli dies diftin-

<Ri eflent propriis nominibus, ita, quod obfervant Ju-

dceorum Magiftri, numeraverunt, ut dixerint D3$3 IHK

■fDW3 W £ Tic _porro. Quare etiam, obfervantibui

SCALIGERO d) & SELDENO e), prifcus Antiochenus Scriptor VETIUS VALENS quamlibet feptimanae diem

vocat qfj.hoxv axßßxny^v, quafi dicas sßhfxuny^v, five feptenariam, quod, ex Hebrseorum loquendi more, U3-

$o{j,(xs & atcßßxrcv idem fonent nonnunqüam. Hunc

Hebraris familiärem loquendi moduro grsece loqnentes

imitaturi dixerunt y.lx axßßccroov^ (recßßcirm &Cé Nam, licet ^nos quidem ER SCHMIDIO/) nitro lar- g:amur, accidere nonnunquam, ut probatiffimi fcri-

peores Gixeci ha & fxluv adhibeant loco ra non ideo tamen a verifimilitudine ablufifle videbimur, h dicamus facros fcriptores hujuscemodi fe&atos fe- fe ad Hebrads folemnem dicendi rationem adcommo-

daviflc, qua, ut modo indipavimus, feptimanarum die-

bus adpellationes indiderint a numero, quo a prarce- dente Sabbato difbbant: ut, qua? latine vocatur dies fe¬

lis, & in apocalypfi Jobannsea _g) kv^ixkvi , ea di-

eatur etiami[mcc Sc. ?ipégoe, tS aaßßxm. Quomodo HI-

C 2 ERO-

d) jJag. L. III. e) de % N. cf g* L. III. ^{t. 20,} f) obf% bd Matth XXFIIL g) 1.

& ) 20 ( &

ERONYMUS exponit: una} inquit» Sabbati dies dumt"

nica inteliigenda efl, quia omnis bebdamaaa ⁱⁿ Sabbatnm f

inprimam, B3 fecundam^ ftertiam} <f quartam, c? qitin- tam.ff fextam Sablati diftinguitur, quam Ethnici idolo¬

rum Sf elementorum nominibits adpeüant. Quemaclmodurn

'etiim, ut quxnam eilet illa in modo adlato Pauiino io-

co nominäfä y.It* Gctßtßärcov explanatius förett legitur in quodam Vetufto Codice, forte, ut fufpicatur MILLl-

ÜS,

ex Graecorum Schoiiis adjectum, rrjv Kv^ayfv. Quin

edam MARCUS, quum primum dixit i) muiieres le

ad fepulcrum Chrifh eontulille Aim nqxi rf yibcs aaß- ßc&rcav, ^mox addit refurrexille Salvatorem trgoo't

uxßßccr'd k), ütrobique Jocutus de primo ieptinianse

die h. e. die folis, _quem relurreclio ChiiPri conlccra-

yit. Neque aliter h-anc eandena rem referentes ceteri

ÉvangclifEe

loquuntur. JOHANNES/), rrj

M

yibc rdv axß-

ßurxv _{tistel a-/sr}las sti kcrris. LUCAS m)y rv de yicc tg>v

QctßßctToov cf}(?8 ßocSlxs &c. & MATTHitÜS ttJ, c\]/e

de GaßßciTMV ^TV £7Tl(pOJGZ80V hs yiccv <rußßxT00V. QuUlli vero ifta MATTH/El verba controverla fint maxime,

non nos pigebit ea apertius explanare: ira quidem, ut

primum aperiamus, quomodo iiia diverfi Metaphrafta;

explicuerint, & deinde noftram declaremus fententiam.

VULGATUS INTERPRES reddit: Fefpere ^autem Sab-

bati qnum lucejcitin prima Sabbati. ERASMUS, Fejpera.

Sabbatorum, quum lucefcit in tina Sabbatorum.LUTHERUS

am abend

defs

Sabbatbs. Velcher anbricht ^am morgen defs erflen jeyertags der Sabbaten. SUECUSy\0m Sabbatbs af¬

tonen i gryningen

pd

fbrjla Sabbatben. Qua?ferme omnes

Metaphrales oblcura: funt admodum, ^nec, quod in grx-

co textu ambigue dictum yidetur multis, explanant:

hoc

h) Epift. ijo. ad Algaj. i) XFL 2. k) ^{v, ot} /) XX*

7. m) XXIF. 1. n) XXFlll, I,

& ) ^2' C &

hoc ^vero nomine inprimis reprehendendre videntur, quod to bxps r£u s-ocßßatoov reddunt Vefpcram Sabbati ^,

atque hane infequentis dki dilnculo eontinuätam in- dkant & jundtam. Nempe dies in ila gente numera- ti dicuntur ^non a concubia nodte, fed a Vefpera ad vefperam, adeo ut, ad quodcunque temporis ^momen-

tum fabbati initium referamus, in confeilo ^tarnen ht,

• nen integrum illud fpatium temporis, quod vefpers nomine vulgo notamus, ad ipfum referri polTe Sabba-

ticum drem, fed ejus utique partem ful (Te féquentis di-

ci initium, &, quod inde fequitur, vefpertinum S: bba-

ti tempus non ad ciluculum fequentis diei pertinuiffe.

Neque eil quod ^dicas, Evangelilam non illam fediatum

•in ioquendo dn^ißemv, quidquid fuit temporis, folis oc-

cafum & proxime antecedens & fecutum, vefperam ^vo-

caville Sabbati; quantam enim cunque illi dederis lon- gitudin.em, nequaquam tarnen illam ad diluculum _pro- traxeris, aut, quod fub aurorae exortum fadt^um el, id,

nifi loquendi ufum deferuifle videri velis, fadtum dix-

eris vefpera antegrefii diei. Itaque fi e\JJ r£v cußßci-

tkv föret vefpera Sabbati, videri

poflet^Evangelila

di-

xiffc _quse inter fe elent repugnantia : fi enim vefper-

tino Sabbati tempore ad fepulcrum venerunt feminse,

non fub lucis exortum demum eo venile dicendsfunt,

& viciflim, fi acceflnm earum retuleris ad matutinum

primi diei tempus, dicas necefle el longius eum a Ve¬

fpera Sabbati abfuifle. Ila _ergo haut obfeura _repugnan-

tia ut verba Evangeliftae liberarent alii, aliam ingrefli

funt explicationis viam. Fuile inter "Wittenbergenfés Theologum ^non incelebrem indicat SAM. CHRIST.

HOLLMANNUS o), qui Sabbatlim _utroque loco po-

fitum interpretatus fit _primum feptimanse diem, & re

C 3 c\pe

o)

Apolog.

Frcelctf, in N. T,

$

) =2 c *

*\pe (rußßdrav eile dixerit longe a Sabbati initio, quum Sabbatum, h. e. prima feptimans dies, a nocte inclina-

retur in lucem. Ita fc. Vir. ceieberrimus calculos ponit:

dies fupputabantur apud Judsos a folis occafu ad ^oo cafum; adeoque cum Sabbatum proprie Tic dictum exi-

iflet circiter noram Vefpertinam Vi, quidquid deinceps

erat vefperae ac noddis referri debuit ad diern folis vei

dominicam. Quum ergo fub lucis exortum, quo tem¬

pore ad fepulcrum ^venerc mulieres, multum ilhus diei

prsteriiflet, dici

non incommode polte videtur extre¬

ma nodiis _pars vergens ad lucem e\pe <rußßwrwv. Ve¬

rum quam inepte hced dicantur, quis effc quin videat.

Si enim civilis initium diei repetieris ab hora vefperti-

na VI, vix tertia diei pars acta dici potefl, nodte in- elinata in lucem, neque adeo ulla ration'e vocari illud tempus potefl"

ferum

vel extremum tempus diei domi-

nicse: nifi forte te commode facis vocare pofle exifti-

maveris horam odtavam vel nonam matutinam extre- mam partem diei, fupputati, ut noftra fert conlvetudo,

a nodte median Eoret, quo ifla expligatio rS aaßßcbrs

le tueretur, fi quidem fcripfiffet Evangelifta, o\pe ^rrjs-

WfCTos roov außßotTMv, quum extrema ageietur pars no¬

ctis diei dominiere; fed quum dicac, c\pecußßocrw, ni¬

hil efl, quod iflam expofitionem tolerabilem reddat,

aut quemquam eo

inducat

ut

Sabbatum

hocce eumdem

dicat dcfignare diem, ac in verbis

fequentibus

nomina

ta jj.loc (TußßMTM. Non unum

eundernque

diem utro- que loco

außßo&Tü nomine intelligi,

optime quidem per-

fpexit BEZA, fed non

ideo

tarnen, quam fequitur, ^ex- plicationis via

multo,

ut

nobis quidem

videtur, illi fe-

licius procedit. Quum emm perviderit acceflum mu- lierum ad fepulcrum non pofie referri & ad prims di-

luculum diei, & ad ro o\b? accßßc&rccv, fi ^, ut ille vult, explicetur extremum

Sablat i} duo heic fignjficari

exifti-

mat.