3
DE EFFECTU CATHOLICISMI
IN MUTANDUM GENIUM GEN TIS SVFCANET DiSSERTATIO
cujus partem tertiam
VENIA. AMPL. FAC. PHIL. UPSAL.
p. p.
Mag. JOHANNES BÖRJESSON
ANDREAS DANELL
vermelandus
IN AUDIT. GUSTAV. DIE XI MAJI AIDCCCXVI
h. a. jm. s.
UPSALI^
Excudebant Zeipel et Palmblad
reg. acad. typogäapiii,
1
VIRIS MAXIME REVERENDIS
A N T>. B 17 37 O 17 T\ 13 V M
li. ju^ jj\ SL~tJ.jLu JTiL JLu jLJ> a\ L Ii
S. THEOL. DOCTORI PAST. ET PRA2POS. IN ÜR
LAÜRENTIO HEDREN
PASTORI IN HOGSATER
OHANNI JACOSO HEDREN
S- TH. DOCTORf, SJ^RJiE MAJ.'TI ASACRTS SUPREMI REG:QHE-
CONSIST AUL. PRiESIDIS PARTES SUSTINENTI ECCLESt JACOBI ET JOHANNIS PASTORI REGIT ORDIN1S)
DE STELLA POLAKI MEMSRO
factum
voluit, debuifc AND, DANELL.
rt■i ■UE
BRUKS-PATRONEN
HÖGADLE
Herr NILS MITANDER
SAMT
BRUKS-PATRONESSAN
HÖGÅDLA
Fru ELISABETH MITANDER
vördnadsfullt ti 1 ieg n a dt
af
Eder
ödmjukaste tjenare
AND. DANELL.
<1
) >7 C
tuentcs dornt fcderunt. Paganos in culpa non fuisfe ipfe
confiretur loquendo de Gothis: Prccdicatores autem verita«
tisfl cafli, pruckntes, Ö3 idonei fint, ingenti fovent amore.
Et proftäo facilt fermone ad noftvam fidem Uli perfuaderen•
tur, nifi quod mali doäores dum fua quarunt, non qua Jtfu
Chrifii} fcandaliz,ant cos, qui jalvari pesfent. k) Neque fub
Haquino Röde, moderators fine ftudio & ira, odium eft
exftin&uai. Sacrilegium Ingonis fenioris regnum 8c pro- pe vitam ei ademit. Regnum fuum iterum dolo haud
chriltiano, non corda fubditorum occupavit. Poft dele¬
tum Upfaliae templum, fan&uarium univerfi feptentrionis
8c mille annos deorum dearumque federn, pagani territi
Blotfvenoni fefe adglomerabant. Suerkero rege, dein
sedes Chrifto facra, 8c veteres dii novas misfas 8c pere-
grinos psalmos fugerunt.» Ingo junior ab Årfåll, paganis
8c peregrinis principibus vexatus, templa 8c monaiteria
ftruxit monachosque pie locupletavit. Suerkerus primo
paganus, dein patris 8c avi exempla fecurus baptizatus
eft. Hebes, imbellis, regno prorfus ineptus 8c haud Go-
thici animi rex; quo regnante, fundamenta futurse hierar-
chiae pofita concilio Lincopenli 1153; in quo audax 8c
callidus Nicolaus Albenfis illius, quod in {ellam Romanam
eum dein extulir, ingenii fpecimen edidir. Populoinfignia
åc inftrumenta libertatis, arma, ademta: perfonae mo- nachorum fanftae: Perri rributum indi&um. Ericus San-
ttus pietate venerabilis & heros chriftianus prisca Vikin-
gatog in expeditiones cruciatas mutavir. Fennoniae pleri-
que gentiles fanguine åc aqua baptizati; ceteri fub Erico
Låspe, duce Birgero Jarl igne 8c ferro ad chriftianismum
converfi. lnter preces fuperveniens eum pirata inter-
C fecir.
k) p. 150,
) i8 (
fecit, 8c loco, quo fanguis ejus terram cruentavit, lym- pha adhuc profiiit, punor rnmbo fan£lo, qui caput ejus
diu circumfulfit. Canutus ivx catholicisfimus Epifcopis principatum in fenatu dedir. Sub Suerkero juniort iro-
munitas ecclefiae (Andelige frålfer) fu ridatur /), 8c Tub Johanne confummatur. Erico Låspe rege,. 1248, facerdo-
tibus, poft longam eorum peitircaciam, connubium in- terdi£lum; Epifcopos eligendi poteftare regt öc populo a- demta, nil addendum fuper erat,. 8c cathoiicismus cum bonis 8c incoromodis, qua? fecum fert* animos, publicam
8c privatam rem occupaverat»
Magnam inrerea immutationem conttgisfe, priscas
elementorum conjun£liones nova dynami fuisfe (blutas,, etementaque haecce initura novas affinitates 8c chemice conftitutura esfe materias novas, jam in prorr.ru eft.
^Equitatem, qua primum,, qui evangelium annuntia»
bant, recepti, 8c causfas orti dein odii vidimus. Chri- ßianismus feilicet, qua talis, Nordmannianos animos fa- cile moverer Paganismus enim feptentrionis fpirirualis
erat, inque pe£toribus Nordmannorum inerat religiofus fpiritus. Chnftianismus animam eandem, licet multo fu-
blimiorem & diviniorem refpirat. Dogmara Odiniana
quoque fammum mundi parrem, materialem mundum
morali cuidam fubje£lum, illum deftru&ioni obnoxium„
8c lucidum quondam oriturum esfe docebanu Praeterea fi de minutiis loqm liceat, ritus plures gentiles chrißianis baud ablimilcs fuere:baptismum quendam 8cerucis defcri- ptionem
O örnbjelm p„ 55^
/
) *9 (
ptionem pota: Chrifto locum inter deos fuos.jam con-
cesfum fuisfe, conftat m). His addas Adanii teftimonuim, quod quidem de Islandiae incolis bedu, fed nos de Go-
this jure interpretari posfumus. n> De quibus 'Metropoli¬
tanus imraenfas Deo gralias retulit, quod juo tempore can•
vertcbantur, licet ante fusceptam ßdem naiurali quadam lege
non adeo discordarent a noßra religsone. Gotbus denique
pugnarum & perpetuae agitationis fesfus chriftiaqae reli- gionis pacern & requiem benigne ample&eretur, quae re¬
ligio pra>terea efurienti ejus ammo novum Sc ijpirituaie a-
limentum dedir.
Ferox ingenlum Gothi chriftianismo exftin&um aut faltim mitigatum iri necesfe fuit. Sed non ii fumus, qui affirmemus, evangelium omnipotenti vi animofitatem Sc
ferocitatem, per decem fffculorum fpatium haereditate ac- ceptas, radicitus exftirpasfe. Attamen alius rerum ordo
oriretur, cum do£lrina evangelii, pacifica Sc expians, injuriarum oblivionem, fraternum in amicos Sc inimicos
animum doceret; cum bona opera non diutius in praecla-
re geftis Sc claris vi£toriis, Ted in humiii animo, preci-
bus, misfis, poenitentia, contritione Sc lacryrnis confifte-
rent. Vetus quidem fortitudo in convertendis gentilibus,
Baltici maris accolis, exercetur, quin Sc cruces in Nord-
mannianis pe£toribus ante Ptolomaim vifas dicunt. Atr
quae religio jubet, bella arrocia Sc infidioft £unr; bellum
quidem religio, religio numquam bellum inter paganos
tuir. Gotho femper injuriarum ultio virtus erat. Qui
apertam vim ©ffenfo viro condonamus, iidem catholicum
ftcariu'm
m) Rernb. Vita Ansg. p. 104»
«) p. 157.
) 20 C
ficarium deteftamur; Sc fub imbecilii Ericorum ultimo, facrilegis, homicidis, mcendiariis & abjectisfimge cujusque
arris miniftris vexatam patriam doieraus. o) Quibus rebus
fa£luin eft, ut qui antea aperto «Sc firicero pedtore con-
venere viri fimulare Sc disfimulare edo&i, (lifpicaci ani-
nio fallere Sc non falli ftuderent. Quod praecipue valet
ds primis discordiarum tsmporibtis, quibus nova religio
animis perrinacibus domtuari anxie follicita, confcienrias
fecreta penetrare ubique enixa, timore fui ipfius «Sc alio-
rum diffidentia animos perftrinxit p). At compofitis tan¬
dem rebus, quod ad partem, prifcam naturam usque re- currisfe lcEtamur.
De potiori parte natianis baec disferuimus. Infignes exceptiones däri libenter confitemur. In proeliis acres, in republica impavidos viros fubmisfo Sc pio animo co-
ram cruce fe profternere, «Sc, quam a majoribus haeredi-
täte aeceperant, paganam magnitudinem fplendore chri-
fbano circumdedisfe vidimus. Do&rina Jefu paternum quoque «Sc conjugialem ftatum fanärißcat; «Sc quamvis fi-
des feminarum ex Odinianis temporibus pulcherrima no- bis arridet, confitendum eft, amorem a chriftiana primum religions fancitum esfe. Quare «Sc Sueciae catholicismum
in ieminis amare difcamus.
\
Ad poefin, Sc quae fit poft immurationem, attenda-
mus. Nulla gens, Graeca excepta, tam fibi cognatam poefin
habuit
o) Botin. Pars. II. p. 109.
P) Adam. Br. p, 154. De Norvegise incolis ille; nos quoque de -
Sveonibus dicimus: Tanta morutn infignia, fola, ut compertum ha¬
bt0, Sacerdotum corrnmpuntur avaritia.
<7
/
} 2E (
hcbuir quam Nordmanniana, Etenim omnes vitas a£lio
nes comitata eft: ad pugnam Skaldi exhortati funt: proe-
liis intererant Se bene gefta cecinere: inter regia pocula
feria Sc jocos mifcuere: fidem, hospitalitatem, amieitiam,
amorem, fortitudinem, mortis conteintum, deos, deas &
Valhallae delicias virili Sc nativa arte cecinerunt. At ft- xrtul ac mythus Odinianus dogmatibus chriftianis ceslir,
priscum melos obticuir. Facinora Sc vagabundi heroés amplius nonerant: carminum aetas praeterierar: vitse lu-
fus Sc lucia in lacrymas Sc contritionein abierant — quid
canerent? Priscis Sagis quidem Legendae, pulchri Sc re-
ligionis fpiritu interdum perfufö, fuccesfere; at peregri-
na ars naturae Sc pe£loribus feptenrrionis non cognata
erat, Sc quae in pectoribus fuerant, chordae, ruptae aut
disfonae j<un erant. Praeterea barbara vernacula lingua a prava latinitare corrumpitur; fonorus ille priscus Skaldo¬
rum hereumque ferrno oblireratus eft. At lingua Sc poe- fis fun-t corpus Sc anima. Corpore mortuo anima ad x-
ternum fe recipit Vatem.
M'oliitiem morum Sc luxurn e meridionali Europa , pacis Sc mollitiei artibus jam interna, catholici in patriarn
noftrarn introduxerunt. Vagabundi Nordmanni domos amplas Sc magnificentiam domefticam contemferunr.' Nunc
aedificia fuperba, epulas Sc delicias amare didicerunt; Sc
carholicismo firmato aulici, nobiles luxuriofi, Epifcopi
faftuoli, tituli, ordines equeftres ceteraque vanitatis indi-
cia vila funt. Nee pauperies, luxurix coroes, defuit;
quae vel exinde au£la eft, quod largitio Sc inter paupe-
res bonorum diftributio, quae focordiam Sc ignaviam
alunt, inter bona opera referri coeperunt. Alia nimirum
fuit rerum conditio, quando religiofa femina q% nomine
Fri-
q) Reuib. Vita Ansg. p. 74.
5 22 (
Frideborg, eieemofynis femper intenta qura in f-eculi quoque
rebus dives erat, filix fua Cathla nomine injunXerat, ut poß J'uum ex hac luce discesjurn, cunSa, quae illius erant, inier pauperes disper.faret. Et quia hic (jn Suecia) minus
pauperes inveniuntur ; poß tibit um, inquit, rnium^ cum tibi prima Opportunität tveuerit, vendiiis onmibttS, qua h:c dis penjiata non fuerunt, /«m? tecum Gf ad Dorffadum.
Jbi funt eccltfice plures, <3 c jacerdotes & cierici; ibi indigen¬
tium multiiudo*
Arma violemiae, non libertatis, inftrumenta diutius
erant. Podquam enim odium theologicum nientes occu- paverat, non Jibertatis praefidia, ded crudelitatis minide-
riafuere. Sacrificiis& Alharjarting dublatis, popnlo, qui huc
usque majeftarem conftituerar, potedas legislatoria adem-
ta, unde vulgus non imperii partieeps, patriae falutis in-
curiofus redderetur. Reges raro animo & corpore infig-
nes, fuperbia dacerdotum Sc nobiJium vexati, vix ex
angudiis fe expediverunt. Nobiles Sc equires conditue-
bant ordinem lingularem, cui immunitates, principarus &
dominium in plebem data. At majori auftoritati, hlerar-
chiae nempe, omnia duc-cubueie; qua? nova tyrannidis dpecies in Svecia ad fummum fere éft provefta. Tyran¬
nis cum oppresfione confcientiae libertatis confummarur,
Sc dominium, quo in animos catholicismus, alio refpe-
ftu patriae ucilis Sc fuo tempore necesfarius, utirur,
civiiibus omnibus vincults gravius Sc tutius ed. Ete-
nim corpus- per de, tarnen vinfta ed vis, quae non nifi
exrerno quodam impuUu, non interno prineipio, libera
eft. Quamdiu itaque tyrannis vineulis civiiibus, qua? cor¬
pus folummodo arcent, urirur, fallaci fundamento duper-
ßrufta ed; fervitus vero dpiritualis civilem perficit. At popuius, qui quondam über fuit, brevi ad vindicias Ii.
bertatis
Jr
) 23 (
bertat's a memoria prifcae gloriae impelletur; quod in
Suecia quoque faélum eft. Populus» per rebeliiones pri-
fca fua au&oritate potitusr maium malo depulir. Hmc,
furune, quae in Reformationen! abiir, immutarionis origi-
nem ducimus. D;u iinguli cujusque arbitrimn legibus nun
cireumfcriptum fuir. Leges ent-m paucae hue usque fueranr, quippe focietas erat fimpUx &fmguliIis ßngulo dsscernenda
rradita fuerat. Ar nexibus civt um implicaris Sc civirate ar£tius in cives urgente, opus erat legibus novis. Diu
autem Birgerum defideraverunt. Sed externa «Sc interna tyrannis rebeliionesque crebrae faepe latas leges fufpende-
bant; quae jufhria oppresfionum feracia fuere; quin lega¬
lem fub catholicisrno in Suecia ftatum exftirisfe vix ere-
diderimusv
Et prifci Gothi hic vultus? Tanram immutationem
Sc nos Itupemus. Sed omnis nova religio reformat ho»
nunsm Sc civitatem ab imis» Alium hominern e baptrs-
tno esfe refurre&urumvei pracfentire potuimus; Ted degenerem in plurimis futurum dolemus. Si itaque Odi-
niana civicas demum rebus novis inaturuisfet ac nil prae¬
ter evangelium mentis defiderium fatiare potuisfer, catho«
licismum. nihilominus, qua talem, numquam cum Nord«
manniano ingenio intimam Sc chemicam conjun&ionem
esfe inituiröm , neminem fugere oporruit, qui paganum illurn Gothum cognovir. Seprentrionisfcilicetincola credere quidem Sc vult & poteß, fed fecus ac qui nveridiem inha»
biratj illius fides ab intelle£lu, hujus a fenfibus pender.
Hic a fole fuo exaftuans Sc phantafiä luxurians ardet Sc
a numine rapitur. llle nolcere vult, in quem credat,
Sc bene fpe&atam fidem placido peciore fovet. Ille fui
corripos lufum fpiritualis fuae phantafiae intra formarurn
limites premi non amat, immo id quaetit, quomod»
omne nr
) 24 C
omnem formam removere posfk. Catholicismus autem ruibus 8c idolis circa fenfus verfatur, qui lufus faepe feptentrionis incolae contemplativam fidem offendit. Go-
thi quidem deos fuos adorare poruerunt, quia numina
haecee transfiguratione vires naturae reprafentabantj fed
viros non hurnilis animi ecclefias catholici San&is, pils
at quondam parvi mornenti morralibus, non libenter fe
esfe proftraturos, neminem lätet. Quibus omnibus, per-
fuafum habemus, confli&um 8c disfenfum in penetralibus
Sueci, carholicismum confitentis, 8c in eivitate perturba-
tionem orra esfe, atque probum Hiftoricum res horum
feeculorum geftas veluti irrira harmoniam rnentis 8c aequi-
librium civitatis reftituendi conamina proponere debere.
Sua fponte offert fefe heic illa, quam disferendo per- fecuti fumus, conclufio: catholicismum in Suecia transi-
tum in alium rerum ordinem fuisfe. Prisca elementa ab imis revolvuntur, fe invicem attrahunt 8c repellunr, quoe-
runt 8cfugiunt, poft quinque demum faecula reconciliatio,
quam Reformarionem appellaverunt. Hane fpe£labat fe¬
ries rerum geftarum, hane defiderabant Sueones; quum- que Proteftantismus aliis regionibus poft longas pugnas
aut vi£lus emoritur aut vi&or dominatur, majores noftros
ka occupaverat, ut neque Erici imbecillitas, neque Jo¬
hannis inimicitiae rei novae nocere potuerint. Firmatoque
illo demum fub Carolo nono, patria, e cinere phoenix, placidum fuftulit caput, opibus, gloria, virtute, caris fuis
kerediis, eft potita. Hiftoria itaque horum quoque faecu-
lorum nobis dixit: ecce digitum Dei I
