τ
COMP AR ΛΊΊΟ INTER TR AGOEDIAM AESCHYL1, QUAE SEPTEM AD THEBAS INSCRIBITUR,
ET EÜRIPIDIS PHOENISSAS,
QUAM
VENIA Α Μ Ρ L. F A C. PH I
LOS. UPSAL
t. t.
MAG. PETRUS JACOBUS EMANUELSSON
ΙΊΤΤ. OEAEC. DOCENS
ET
ANDREAS AUGUSTUS SALANDER
Ostrogothi
IN AUDIT. GUSTAV. DIE IX JUNII
MDCCCXXXI1.
Η. Α. M. 9.
P. I.
υ Ρ S Α L I je, EXCUDBBANT REGIA
ACADBRUE TYPOGRAPHI.
VICE IlXltADSHOFDINGEM
Η Öp ÄDLE
herr ANDERS MAGN BOBERG
den huldaste Morbrode*
vördnadsfullt
A. A. Salandkr,
COMPARATIO INTER TRAGOEDIAM AESCHYLI,
QUAE SEPTEM AD THEBAS INSCRIBITUR
ET EURIPIDIS PHOENISSAS.
a umquam civitas fuit, in qua tantum, quantum Atlie-
nis
,inter artes liberaliores et ceteram reipublicse rationem obtinuit commercium, nec in qua vita civium privata cum
publica tam arcto vinculo fuit connexa. Quo factum est,
ut Attici potissimum Scriptores, si minus disertis verbis,
at colore quodam operum et nativa indole, sui quisque
aevi mores et ingenium pingerent. Comparationem igitur
inter Aeschylum et Euripidem periclitaturis non alienum
a re nobis visum est, priusquam ad singula progrediamur,
breviter indicare, quibus moribus uterque insueverit, ut- que claram suorum temporum imaginem scribendo expres¬
ser i t.
Poesis Aeschyli fortem spirat et excelsum animum,
quo parta, quo defensa est libertas Athenarum, cui, velut
in Tragoediis hominibus fatum, ita jam immodicse opes
Persarum imminebant, nondum devictae, ruinam minantes, imperioque regis unius obnoxiae, cuncta nutu et arbitrio
moderantis. De quibus profligandis quum non desperas-
sent Athenienses, maximum örtum est certamen et de re¬
bus maximi momenti. Neque enim de oppidulis quibus-
dam vel territoriis, vel comrnodis, quae sine detrimento ci.
vitatis abesse possentj sed pro aris et focis dimicaturn est»
Utrum vero libertas, et, quae eidem originem ac progres-
sum semper debent, artes ingenute, morum cultus et omnia, quae ad humanitatem pertineant, vindicarentur, an impo·
tentl Äsiaticorum imperio et superstitionibus succumberenr, id agebatur, de eo fribus clarissimis ad Marathona, Sala¬
mina et Platseas proeliis, quibus magna cum gloria inter-
fuit Aeschylus, tandem decretum est. Jam vero partå vi-
ctoriå, tota civitas Atheniensium armis dedita fuit, viri¬
bus freta tanto cum successu expertis, vindicata libeitäte exsultans, patrios Deos, quorum sub tutela incolumis eva.
serat, summa religione colens, mortis periculorumque con-
temtu plena. Cujus quidem civitatis, quae tum temporis fuerit, imaginem, qui sibi videtur in Tragoediis Nostri expressam animadvertere, a vero forsan haud aberraverit.
Neque enim tristis et querula, aut mollibus et eifemina-
tis sensibus lasciviens incedit Aeschyli Musa. Quae animi fortitudo et rerum gerendarum alacritas his temporibus e-
rat, ea in moribus heroum, qui in scena
reprtesentantur,
facile agnoscitur. Etenim generoso quodam et fere divino
libertatis spiritu incensi et dignitatis sute sibi conscii, Deos
immortales et ipsum inexorabile fatum ad certamen
ultro
5
provocaniesj stupendå animi constantiå et agunt et patluri·
tur, in ipso ruin» momento feroces sortemque suam per-
raro deplorantes. Undefit, ut, quamvis fati necessitatem superare nequeat libera horninum volunfas, eidem tamen numquarn abjecta cedar, sed, strenue immolata
,quam inlia- bifaverat
,persona, invicta et divino lumine splendens ipsa
evadat. Itaque miserationem et sensus teneriores non tam excitare curat Aeschylus, quam metum atque horrorem.
Aspera quoque dictio et gravitatis plena , a querulis lusci- niae planctibus prorsus abludens, strepitum potius armorum sonat, cui et ipse insveverat Vätes et universa, tunc tem¬
poris, civitas Atheniensium.
Sunt vero praeter hunc fortitudinis spiritum i qui et »- vum Aescyli et poesin afflavit, etiarn alia utrique commu-
nia. Nimirum in ista fabulam nectendl et ordinandi sim-
plicitate, quam plerique deficientem artis dramaticae perfe- ctionem significare censent, nos vero, utpote univereo Ae-
schyle® poéseos ingenio aptam etcongiuam, magnopere lau- dandam putaraus, prisca illa morum simplicitas et nondum contorta et
multiplex cogitandi agendique ratio, quae huic aetati propri» fuerunt, deprehendi posse videntur. Qui ve¬
ro patriae arnor, quod majorum mores et instituta colendi
et magistratibus rite creatis obtemperandi studium, quae denique consvetudinis public» privat»que severa disciplina
et totius vit» castitas tunc temporis obtinebant i), ea ο¬
ι) Th, ftorische Vide i» Aristophanis Abth. Ueberiicht ii. p. Nubes der loo. Geich. v. 961 d, seqq, alten Schlosser, Welt und ihrer Universalhi- Cultur
4
mnia, vel certis locis et expressis verbis 2), ve! nati-
vo quodam colore, per totam fictionum et cogitationum se¬
riein difFuso
,in dramatie Aeschyli facile conspiciuntur. At
quam in choricis praesertim carminibus vel Deorum cele-
bratur sancta majestas) vel mystico (Juodam amictu involutae et·
divinationis miraculo vulgarem cogitandi rationem exsuperan- tes, gravissimae proferuntur sententi», jam religiosum illu<l
sevi Aeschylei ingenium vera imagine pingitur.
In moribue Atheniensium tnutandis quamquam magnum
procul dubio fult belli Peloponnesiaci momentum , errare
tamen nobis videntur, et qui indolem reipublicae Athe- niensis) a bello inde Persico si bi constantem , boc primum
tempore mutatam fuisse docent 3), et qui omnem morum
depravationem , poetea ortam , Aristophanem temere secuti,
inexorabilem illum Tragicorum insectatorem , in dramatis Euripidis deprehendere sibi visisunt4). Neque enirn saltu quodam aut uno temporis momento ab altero in alterum
statum abire solent res humanse, et Euripides sol i sevo belli Peloponnesiaci ininime est adnumerandus, quum longo ante tempore et natus fuerit et educatus. Sed quae
versus finera quinti ante Chr. sseculi deprehensa est civi¬
tatis Atheniensium labesj eidem post profligatos Persas sta-
2) JEfchyli Eumenid. v» 671 feqq.
3) Wachsmuth Hellen. Alterthumskunde, Th. 2. Sect» VII.
4) Schlosfer, Univerfal-biftorifche Ueberfuht d. Geich, d. alten
Welt und ihrer Cultur Th. r. Abth. t 1. Α. W. Schlegel, Vor-
lefungen über Dram. Kunft und Litteratur, fünfte Vorlefung.
tim proludi cceptum est. Etenim praedå barbarorum, tri·
butis (ut dicti sunt) sociorum, agris rebellantium Grtecisé
populorum divisis, (quas agri sortes κληξϋχιχε appellabant)
uberrimis denique fructibus rei metallicas et mercaturas
quum locupleres facti essent Athenienses, ex opulentia, ut
fit, nata est rnorum quaedam elegantia sirnul et moliities.
Neque tarnen bellica virtus huic asvo minor fuit , etiamsi
venerandum illurn
,quem priori tempore habuerat , cha-
racterew quodammodo deponeret , quum non pro pafria
defendenda, sed pro imperio augendo jarn dimicaretur. Ita-
que Athenienses, non suis contenti, in omnibue fere Or¬
bis terrarum partibus, quan.quam fortunarn interdum po-
tius
,quam certam et continuam consiliorum normam secu.
ti
,suarum viriutn ac potentiae documenta exstare volue-
runt, in arripiendis occa'üonibus alacres , in excogitandis
er perficiendis consiliis astuti simul et audaces. Crescente
vero in dies rerum experientia et cognitione , simplex il¬
la et religiösa, quse priscis temporibu3 obtinuerat , huma¬
na et divina considerandi ratio in dialecticum quoddam et
logicum ornnia perquirendi studium abiit , unde laxior fa-
ctus est nexus
,qui homines cum Diis immortalibus olim
conjunxerat. Interim crevit plebis poieniia. Per tres ni.
mirum deinceps vi ros Themistoclem , Aristidem et Peri-
clem democratica reipublicas disciplina tanta subinde cepit
incrementa, ut libertas, prudentibus horurn virorum auspi-
ciis orbata
,velut sibi ipsi inimica , singulis civibus gra-
vissimam imponeret servitutem. Pauperrimis enim homi-
nibus, qui &ητεε appellabantur , ad senatum et rnagistratus
admissis, constituta mercede, Ulis solvendå, qui concioni·
bus et judiciis Interessent, socils jussis Athenis suas caus- sas dicere, imminuta denique Areopagi auctoritate , jam u·
nusquisque judicia exercere
,de re quacurnque verba face·
re, publicis consiliis prreesse
,irasci et calurr.niari
,si quid
contra spein et opinionem evasisset. Qui quidem reipubli-
cse Alheniensium status in dramatis Euripidis quodammo.
do expressus videtur. Quarnquam enim tantunj abest, ut Tnorurn ista depravatio
,ab Aiistophane identidem vellica-
ta , heic tota conspiciatur, ut ingenuarum nagnarumque virtutum saspissime prodanlur documenta
, tarnen ab omni lascivise cujusdam culpa non liberandus est Euripides 5), quippe qui verborum sententiarumque elegantiå, suo pro-
priå aevo, ea, quae minus casta et honesta sunt 6), baud ra-
ro decorare studeat et
tantum non commendare. He.
roes vero, quos in scenam producit, nen pia illa et in·
genua fortitudine splendent, quam Aeschylus effinxit, sed pusilli nonnumquam vel callidi sunt et affectibus suis ni- mium indulgent. In ordinando et nectendo dramate pri-
scam simplicitatem adspernatus Euripides magnam Atheni- ensium in plurimis negotiis suscipiendis et alacritatem
5) Recte Aristophanes in Ranis v. 873.
'fl μιν συΧλιγων yovuints,
Γαμιι <Γ XV071SS thCptgtov tis τijv τιχνην, Cfr. V. 1040*
6) Totam perpende Tragcediam, quae Hippolytus inscribitur, Huc pernnet praeeipue versus, ab Aristophane totles reprehecsus:
57 yKuav oy.u)y.o% v fo ψξΐ* uvuttoros.
et temeritafem imitatus est. Etenim, episodils ubi-
que adjunctis, unamquamque fabulam multiplicare solet,
neque tarnen ita, ut cum actione prsecipua eingul® partes intime cohsereant, sed forte quadam irrepsisse interdum vi- deantur. At in eo potissimum sevi sui ingenium prodit Poeta
,quod
,neglectis fere divinis et omnibus, quae ex-
perientiam exsuperant
,ad humanam naturam plurima re-
fert, et inde omnis actionis petit initia et incitamenta, 7)
quodque inteliectui potius
,quam poetico cuidarn afflatui oblemperat, qua de re fusius infra dicemus. Ouaa vero
in Pnyce Athenarum concionandi libertas et studium o-
mnibus fuit, qua caussas dicendi libido, qua3 dialectica dex- teritas, quts oratoria artificia, hsec omnia in Tragcediis Eu.
7) In Ranis Aristopbanis, postquam iEschylurn et Euripidem, de principatu certantes, ad preces fandendas Dionysus erat exhor- tatus, ille ita:
Δνμητίξ, φ 7ην εμην (pgtrx, Εivui μι των σων u£ov μυντηξίων.
et hic, a Deo iterum commonefactus:
Καλωί' 'Ε Tigoi γκξ ti ff ιν, 01 fftv ινχομχι Stots.
A ISvg, *μο* βοσκνμ^ν *«' γλώσσης στ£θφιγξ,
Κα/ i'JVtffis, xxi μνχττΐ£ίΐ οσφρχνττιριοι.
g) Ranae ν. ρ$ο: *£*γμ*τ tiταγών, oU χ£»μώ\ οU ξνησμιν*
— — —
αλλ*
χχικομποΧxxsv
'Affe ts φζονκι avroffTSXffxsf χϊ f£fiXtjtrov uvtss.
ripidis passim animadvertuntuf 9), Nec tamen sui aevi vir-
tutes neglexit Poeta. Mores enim svaviores et mitiores, praestantiam virtutum humanarum, quales a philosophis ex:
cogitatae et traditae sunt, Atticam urbanitatem , sagacem il-
lam in oranibus perquirendis et cognoscendis solertiaro
,verum denique 1 ibertatis , patriae et glorias amorem, par- tim dictione, parlim sententiis exprimit, vel in eo aetati
suae sirniilimus, quod inter optima quaeque et pessirna va·
Gillat·
Sed ne communem magis poeseos habitum formamque sequi, quam argumentis atque exemplis rem absolvere vi¬
deamur, in singulas dramatum partes, quae cornparare insti- tuimus, jam inspiciemus, eum ordinem observantes, ut
primum, quae sit utriusque vis et indoles , tum quae stru-
ctura. postremo quae dictio, appareaf,
Constat inter Criticos recentiores ideä fati potissimum
contineri Tragicam artem Graecorum. Fatum
,ministris
suis Ate, Nemesi, Diris Furiisque adjutum, in omnes res
dlvinas humanasque imperium exercet. Naturå suå et vi
9) Ranae v. 979 seqq.
Eurip. 'Ειΐίΐτ xxo tu» κςχτων ixieov xätv xuptjx xr u£yov,
*Αλλ' ιλιγιν v yvrt} τι μο», χχ äx\ot χίιν ηττοι, X« (J»smortis* χί nocgSem, χν yguvs, iEsch. Etrct fyrct
xx
xitoSxvstv a t ruvTU XfU» τ ολμχ*τα} Euf· Mot ror A πολλά, Δ?μοχξχτιχον yotg χυτ iiguv.
Ibid. V. 985* Ex nr χ τχτβσι λχλιιν ιίιίχξχ (nempe rist gyrofxs.)
interiori morlalibus nec cognitum est, nec un.quam cogno- scendutn; inexorabile vero et invictum omnia, quas vulga¬
rem ir. od um excedant, repellit et dej'cit, ideoque bona et mala, dummodo emineant, sine ullo discrirnine punit. Huic
fasnen tarn potenti fato ad versa insurgit I i b^ r i a s humana.
Inde certarrien orilur inter necessitatem et libertatem atrox
plerumque nec sangvine carens. In quo tarnen ne altera
pars aheri omnino succumbat aut immoletur, magnopere
cavet antiqua Tragoedia, quia, si fatum vel flecti posset vel superari, actio Tragica, quse seria esse debet, in ludi·
brium abiret, si necessitati succumberet libertas, taetrum exsisteret spectaculum, humano anirno intolerandurn, non miserationem movens, sed desperationem. Itaque tale con- silium est ineundum , ut dignitas utriusque partis conser·
vetur; quod duplici potissimum fit ratione inodoque. Aut
enim a primo inde agendi momento idem voluerant fatum
et libertas, sed, orto quodam consiliorum errore, aliquam-
diu pugnatum est, donec, salva utriusque dignitate, spon-
te concilientur adversarii; aut, quod ssepius fieri sol et, de«
bilis illa persona, cujus ministerio usa fuerat libertas, jam
victima fit, qua fortiter immolata, invictum abit fatum ,
invicta quoque libera voluntas. Hinc veri ist i tragici sen-
sus spectatoribus oriuntur, quippe quibus, sortem huma*
nam deplorantibus, praeclarum relinquatur solatium: esse in humana natura divinum quoddam et immortale, quod
ne tota qqidem fati vis deperdere valeat aut obscurare io).
10) Hanc fati notionem, in omni veterum Tragoedia conspicuam, prolixiori persequereraur disputatione, nisi de hac ipsa materia
B,
10
Quse quidem idea fali, ut in ceteris Aeschyli dramatis, ita>
in Tragoedia, quas Septem ad Thebas inscribitur, omnis a-- etionis prima caussa et qu-asi anima est, cui obternperan·
tes et obnoxii affectus animi humani et res fortuitas ad«
rei eventum conducunt. Nim i rum in prima draniatis no- stri scena eoneilium populi Thebani adit Kex Eteocles, ad munimenfa urbis contra hostes instanfes firmanda vaticinio Tiresise impulsus. Neque tarnen, dum cives alloquitur,,
odium et inimicitias, q-uas ipsi cum fratre Polynioe interce- debant» prodit, sed summam prse se ferens animi tranquil·.
Htatem, veluti necessitate non aiFectibus actus, consilia init
et mandata imperat, ad defendendam patriam idonea. Quos-
molientem superve-nit nuncius, horrendos Argivorurn ap*
paratus narrans, in quibus dura quoque comspicitur neces- sitas. Jam vero, nuncio audito, veluti numine quodam ple-
nus exclamat. EteoclesΌ Jupiter, et Terra, et Dii, ur-
bis praesides, et Dirje patrisque mei potentissima Furia, ne- funditus uibem delete, Hellenka-rr» lingv.am loquentern, et domos, aris instructas.' Ouibus quidem verbis quum in*·
dicaret
,I>eos, Diras Furiasque, utpote fat I ministros, au»
Ctores fore eventuum futurorum, totam insequentem actio-
satis a doctissimis et sagacissimis viris scriptum esset: A. W..
Sc biege i
»,Vorlesungen über Dram,. Kunst und Litt.. Ν. F\ Π i- berg, Grekernas Episka och. Tragiska Skaldekonst·,.'sedd ur- dess religiösa synpunkt, (In actis Acad. Litt. Hist Antiqv. Holm«,,
ρ. X ) et J. O. Hoijer, Oedipus Rex, dissertatione Academi--
ca illustiatus Ups. ι$Ιο. Quapropte'r iliis, quee nobis ad pro-
positum persequendurn maxirae necessaria sunt, subsistere sta.»
toimus..
nem a primo intle momento quam arctissime jarn fato an- nexuit. Ut vero nunciatum est, Polynicern septirns ports instare fratremque ad proelium provocare, tum invlctam
•et inexorabilem fa ti vim, ut unicani futurorurn malorum caussam, aperte profitetur Eteocles. 'Oenus., inquit, O2- dipi, divinitus insaniens et Diis i η visum, deflendum, cru»
<fe!e! hei mihi jam dirae patris eventum sortiuntur. Qui.
bus correptus, '?dur, ait, cum duce, fräter cum fratre, in- imicus cum inimico congrediar.' Jam armatum Chorus pre- cibus fatigat, ne fratri obviam eat. Ouas quidem scena, quum omnee contineat et connectat actionis nervös, qui per totum drama discurrunt, dissertationi nostrse, exempli
loco j inserenda esse videtur.
ΕΤΕΟΚΛΗΣ. ΧΟΪΟΣ.
!XOP. MjJ (plhrctT ανόςων, ΟΐΥπχ τmos , yivy 'Ogyrjv όμοίος τω κάκιστ αν ο οο μεν ω ·
ΑλΛ ανόςασ Αςχείοισι Kassius c&his
Es χείςασ ελΒεϊν. αϊμα χάς καΒάξπον · ΆνόςοΊν Υ ομαίμαν Bävaros ωΥ αυτκοτόνος
.sΟυκ εστί ytjgas τ&όε τ& μιάσματος.
ET. Είπες κακόν φεςοι τis αισχύνης ατές, ■
"Εςοο' μόνον yάξ κέςόος εν τεΒνηκο'σι.
Κ άκων όε κοάσχςων & ην' ευκλειαν εςεΊς.
ΧΟΡ. Κα< μεμονας , τεκνον j μη τι σε Βυμο7ϊλη· ^ξοφη α
Brjs όοςίμαςχος ära φεςετω' kocks
Δ' εκβαΚ εςωτος άςχάν*
13
T. E77f; to 7Τξάγμχ κάξτ επισπέξχει Βεόε·,
"ΐτω Y.oCT αξον, κυμα Κωχντα λαχόν,
Φο'βα ς*υγ*;$Ην παν re Acefe γένος.
ΧΟΡ. 'ζΐμο^ακης σ άγαν ΐμεζοε έξοτου- αντι^ξ. α
νει 7Γΐ%ξόκοίζ7Τον ανό'ζοκτασίαν τελείν Αίματοε α Βεμπα.
ET. Φίλα γάξ εχΒξά μοι πατςοε τελεί άξά Ξηξο7ε άχλαΰ^οιε, ομμασι πξοειζανει
Αεγατα χεξδοε πξότεξον ύςέξα μόςα.
ΧΟΡ. Άλλα συ μη ?τοτξυνα, κακοί α κεκλη- ϊςοφη β
σει βίον ευ κυξησαε' μελαναιγίε αχ ΕΪσι ό'ομαε Έξιννυε, οταν εκ χεξων
Θεοί Βυσίαν Ιεχωνται.
ET. ®εο7ε μεν η$η σίωε παξημελημεΒα'
Χάςιε <Γ αφΐ ημών ολομένων Βαυμάζεται,
wrt
V >/■> ·>\
ι'
ι' & '
Ί* αν ετ αν σαινοιμεν ολε&ξίον μοξον·,
ΧΟΡ. Νυν τάΐε σοι παξε^αχεν εττη Βυμόε* άντι^ξ* /3'
Αημοο <Γ αν εν τξοπαία χξονίού μεταλ-
λακτον Υσωε άνελΒοι" Βαλεξωτεξω Πνευματι νυν ετι ζει.
ET. Έ£έζεσεν yd ξ ΟΪ$ί?τα κατευγματα,
''Αγαν <Γ χληΒε7ε ενυπνίων φαντασμάτων νΟψ?/Γ, πατξωων χξημάτων éατηξίοι.
ΧΟΡ· Πε/Φέ? γυναιξί, καίπεξ α ςέξγων ομωε.
ET. Aεγοιτ αν ων cLvrj ris, 8 Js μχκξάν,
ΧΟΡ. Μ*) ''λΒηε cJås σΰ rxsJ' εφ' εβάόμαις πυλαίε,
ET. Ύ&ψγμενον τοί μ 8Κ άπαμβλυνεϊε λόγω.
ΧΟΡ. Νίκην γε μέντοι και κακήν τίμα Beos.
ΕΤ· Ουκ ά$ξ οπλΐτψ τ8το χξη ςεξγειν εποε.
ΧΟΡ. 'Αλλ* αυτάΰελφον αϊμα ^εφασΒαι Τέλειε j
ET. Θεων όιόόντωνί 8Κ αν εκφυγοι κακά.
ETEOKLES. CHOREN.
Choren.
Min dyre furste, son af Oidipus, ej Du
I vrede den, som skandligt talar t likna mä:
Det vare nog, att Kadmos söner gä i fejd
Mot de Argiver: dessas blod forsonas kan;
Men broders dåd, sä kallad fram af vexelmcrd, Ej någon ålder sädan blodskuld planar ut.
Eteokle«;.
Om någon bringar mig ett ondt, frän ntsa fritt,
Det vare sä — min lycka hos de döde bor.
Men ej Du prise blygd och ofärd pä en gäng.
Choren.
År Du oblidklig, son ? Rasande krigsbegär Strof f.
Rycke ej hän Dig: drif skadande lustan bort
Genast uti dess början.
Eteokles.
Emedan Gud så häftigt drifver denna saft?
Må Lajos hela ätt> ett mål for Phoibos hat,
Med förlig vind uppå Kokytos böljar gå.
Choren.
Dock af en alt for vild längtan Du eggas, att Motstr.
Gjuta förbjudet blod, of vande mannamord,
Som bär bittraste frugter.
Eteokles.
Med torra ogon, utan ömkan, sitter ju
Hos mig min fars Förbannelse, den grymma, den Fullbordande: spår seger först och sedan dåd.
Choren.
Mana ej fram den dock. Icke du namnes feg, Str.
Skyddar du ock ditt lif. Svarta Erinnys ej
Nalkas ditt hus, såsnart Gudarne af din hand Offrade gåfvor undfå.
Eteokles.
Af Gudarne jag redan ofvergifven är:
Ett offer blott for dem är kärt — det är mitt lif.
Hvi skall jag då väl längre frugta dådens lott ? Choren.
Svallande sinnet gaf sådana ord dig in; Motstrof Kanske med tidens gcing ändrar ditt hjerta sigj
Kommer till sans igen i sjuder i denna stund
An af får heta vindar.
—
