Mag. ADOLPHUS FO UGBERG,

(1)

VISSERTAT10

mSTORICO - CR1TICÅ

DB

Lat

in

isμιs Novi Testament!,

K QUAK

Venia Ampi, Fac» Philo/. Up/.

PUBLICO EXAMINI DEFERUNT

Mag. ADOLPHUS FO UGBERG,

A SACRIS,

ET

JOHANNES NORMAN,

WESTMANNUS,

Ια Aodifc, Guft. Maj» die 8 Junii ϊ?98·

sr. A. M. s.

UPSALI AE,

UTTERIS JOHANN, ERED, EDMAN, REG. ACAD. TYPOGR.

(2)

(3)

MONSIEUR LE D1RECTEUR

ET

å

MADAME

ELSE JEANNE BACK*

née HÜLPHERS.

Moniieur et Madame !

l'offre de cette disfertation, _que je

Vousprefente,

eom-

me une marquc faibie de ^ma recounaisfance pour Vos bienfäits,

et du profond

refpeft

^avee

lequel

j'ai Phonneur d'etre,

Moniieur et

Madame9}

Votre trés-humble fervitenr

JEAN NORMAN.

(4)

RÅDMANNEN

ädel ^och högägtad

HERR

JOHAN NORMAN,

SÄMT

Adla

frun

ELISABET

,

Född R1S1NG.

Mine Huldafte Föråldrar!

Ό r „

.*A*tanke<i af Edra välgärningar ^var mig altid en liflig påminnelfe af

min pligt att blifva dem värdig. Men om mina bemödanden i detta affeendeåro ofullkomliga—då åfven tillägnandet af deffa blad år ett allt for fvagt bevis af min tackfamhet^—torden J dock icke alldeles ogilla

dem. Den välgörande fordrar icke någon vedergällning: han begår

endaft det tackfamma hjertats årkånfla^—och min tilhor Eder evigt.

Med djupafte vördnad framhårdar

Mine Huldafte Foråldrars

lydigfte So«

job, norman.

(5)

DE

LATINISMIS NOVi TESTAMENTI.

g-=■»

§. I.

Η o tandem de Novi Foederis ililo dedu&a qvaeftio

videtnr , ut, qvae Sacris Oraculis concedidebeat integritas, non illa ^ex iermonis ^, qvo fuerint confignata, pnritate pendeat.

Profeéto

enim nnlla

necesfitas fuit,

ut qvemadmodum ^, qvotqvot faere umqvam, religionutn

normas fupergrederetur religio Chrifti; ita etiam ftilus ipfe non Rhetorum tantum aeqvaret

nitidum dicendi

ge¬

nus Ted antecelleret nimium qvantnm. Scilicet non e-

loqventiae finem fibi propofitum habuere, qvi Litteris

Sacris funt operafci, fed qvae ad falutém fpeétarerit, ea exponeredilucide debuerunt. Neqve enim in Illos adeo Ttieopnevftiam egisfe, ut qvid iitteris mandarent, ^non

ab Ipfis ullo paéto dependeret, cujusqve ^eornm indicio

eft diverfum & peculiare genus icriptionis. Hincautem exiftimare fas eit, qvae communiter conferant circum- pofitae res ad

ftiium Au&ori formandum,

eas etiam o- rhnes in Sacros Scriptores efficaciam Eabuisfe. Judicio praecipere igitur is

ftilum

eorum

facile

poterit, qvi, in

qvae tempora aetas ipforum incideret, qvae publica es-fet

facies rerum , qvae denique eorum conditio, aeqva lance perpendere valeat.

Qvibus

vero omnibus reputatis, ne- mfni fere mirum videatur, qvod lingvam , non tantum communi Graecorum ore inelegantius tritam, fed ^verna-

cula qvoqve fua, aliisqve vicinarum Gentium lingvis cor- ruptam in fcriptis Apoftoli adhiberent. Ita disperfos ^us-

qveqvaqve in NoVo Teftamento Ebraismos omnes jam

A in«

(6)

4 De Latinismis·>

inter Criticos convenif: et ii de vefligiis, qvse ibi η ση pauca reliqvarum confpiciuntur lingvarnm, ultimum non- dum fuerit judicium lat^um; qvi i(la tarnen prorfus deneget,

nemo fortaffis deprehenditur. In iis vero , ut ntiila certe funt, qvse freqventiora occurrunt, qvam qvse Jafcinitatis fpeciem praeferunt^- ifca ^nee ulla,

qVae

Judici plus negotii

facesfunt. Siqvidem cum caifsfas^, cur irrepferintin Grae-

ciam Latinae diétiqnés, confpicere detur qvadamtenus,

ob comtflunes tarnen, qvos Graeca Latialisqve lingva natales agnofeunt, & communia, qvae commercia confe-

ruere, qvid cujusqve ferat genius, dijudicatu eil admo-

dum difficile. Arduse interea materei qvum facem prae- tulit Celebe,rrimus Rosenmiillerus a); tanto nos Auilore induéti apud animum conilituinms, pro ad-

ilruendis Novt Teflamenti Latinismis, nonnullas in me¬

dium animadverfiones adferre; Has ^vero Tibi prae pri-

mis committimus L. B! Tuum obteilantes, qvod de in-

noxio conatu foles faventius ferre judicium.

§·

Π. ;

/

Communis jam diu fuerat plei isqve Populis lingva,

qva Novum Teftamentum novimus confignatum. — Ale¬

xander Magnus, qvi iubjugata Graecia univerfa, non mi-

noris tantum Afiae & iEgypti, Ted totius iniuper fue¬

rat PerUci Imperii potitus, Graecaniearn lingvam in deviftas terras induxit, &, colomas ubiqve condéndo ^r ubiqve reddidit familiariorem, donec fub Succesforibus, qvi eundern morem feqvebantur, ad eam ρ ervenit cele-

britatem, ut pro patrio lermone eommuniterhaberetur. £>)

Ita vero Graeca extra nativos limites in Phoenicia lege-

ban-

a) Scholia in Novnm Teftamentum.

b) vid, Salmas, de lingva Hell. p. 44,2»

(7)

Novi Teßamenti. $ bantur, Thracia, Syria, Coele-Syria, TEgypfco,Babylone,

Media , & qvse cetera fuere Regna Macedonicae ditio-

nis. c) — Neqve vero in Judaea hujas lingvae infolentior

ufus. Graeci enifn, _qvum _ante Alexandri expeditionem ignoti omnino esfent Judaéis, & hi a gentilium commu- nicatione tantum abhorrerent, ut congreiTu illorum im- munditiem contrahi exiftimarent; jam fa&um eft, ut cum

Graecis freqventiora haberent commercia , & ^· ipforum paullatim adfvéfcerenfe lingvae d). Qvae vero adhuc eru- ditis tantum innotnerat, eam mox, cum in iEgypti Sy- riasqve Imperium reda&a esfet Judaea, ad vulgus etiam deicendisle, ex eo percipitur, qvod Ptolomaeus Philadel- phns ad proprios lares facultatem concedéret redeundi

Judaeis, qvi ab Antecesfore fuerant in JEgyptum abdu-

<fti:e) Selevcidae ^vero ^dein Syriis impofifis JudaeaePrae- feétibus, militeqve Syro, tion mores fed lingvam,qva-

lis demum esfet, Graecanicam inferrent. jQ Praecipue

autern, cum Veteris Teftamenti Codex in Graecam dia- le&um fuisfet translarus, uiutri iilius apud JudaeoS maxime increbuisle conftat.

'

§: inf*'v

^-

Jam vero Jndaeornm qvam plurimi tv dege«·

bant, & qvidem iis lods,qvibus dudum eft oftenium, fuis-

fe in ufu'Graecanicum fermonem g). — Maxima eorum pars,ad natale folum revertendi a Cyro venia impetrata,

A 2

qvum 0 Qvod ifn teftatur Seneca; Qvid fibi voUint in mediis barbarorum regiooibus Gt*eis Civnares? Qyid inter Indes Perfasqoe Maeedonicus fer-

nio? L. de coufolat. ad H. lv, _cap. 6.

d) Joieph. ant. 1. n.,8 cfr Ramb, Hift. Ecclef, _p, 733.

i) Jof. I. 12 c, 2.

/) Id. 1, 12: Nc. f.

g) vid. _{Afta. Ap,} ₂_{i 9, 10,}

(8)

6 , De Latimsmis

- qvum haud contineri exuberantia fua examina intra ar- étisfimos Judaeae limites praäciperent, in Imperio Baby-

Jonico domicilia retinuerünt. Qvod forte Ipforum bene fuccesßc confilium, ^cum veniam daret Antiochus Ma¬

gnus, ut, quibus volupe esfet, terraι η culturi in Phry- giara Lydiamqve concederent. Qvi vero in Judacam ^re-

dierunt, tnox experientia edodli, ^qvam iiia esfet mul- tiplifcato generi impar alendo, qvum praefertim inculta jarn longo tempore jacuLsfefr, variis temporibus in varios

orbis traélus colonias emiferunt. Tiadtu

déniqve

tempo¬

ris, qvando freqventior ^cum Ethnicis inte^ceiserat ufus, religione illorum & rnoribus alii infefti a foedere fan-

dto terraqve recesferunt: h~) alii Tyrannorum, qvibus fubjeéti erant, abhorrentes infolentem dominationem} ß

non rejigionem, at fedes tarnen cornmutarunt. i) Ita ex variis causfisdedudtae ex Judaea colonise funt vel in pro- xima loca, iEgyptum, CoeierSyriam, Phoeniciam: vel in longius, disßtas terras ^, Pamphyliam, Ciliciam, Galatiam«

Cappadociam, Bithyniam: in Europam ^porro ^, Thesfaliam

nempe, Boeotiam, Macedoniam, iEcoliam ^, Atticam ; Ar^*

gos ^, Corinthum partesqve Peloponeß ρlur imas: in In-

lulas deniqve celeberrimas Euboeam, Cyprum, Cre-

tam k) &c. Judaeos itaqve cum in haec loca fuerint dis- perfi, Hellenica qvoqve ljngva fuisfe ufos, non magis

dubitandum, _qvam, in qvibus jam temporis degant locis,

eorum lingvam callere hodiernos Judaeos ^, dubitari pot¬

ent tfmqvam.

§· IV·

4) Jof. ia: 5.

f) Pro hsc ^re adftruenda Salmafius in _ep. dedic. ad Com.de i. hell, ^ex Epiphanio eddncit:

^ιοοσποξενίων

πολλών εν τοις χξονοις ra

ΑνΙιωχα·

τα Έπιφαναε wgq εν χξονοις άλλοις,

ειποίε συνέβαινε

πολέμου

Ka Τ*. Λ.

k) Vid. Ερ» Agrip. ad, Caj. Caéf. a<öd.' Phil, cfr, Ep, Petri pr*.

(9)

N.ovi TeßamemL ⁷

. -: ■"

§· IV·

Qvalis autem haec

esfet lingva communis, jam articu-

lus rei poftuiat ut penitius

disqviratur.

—

Romani, qvi

omnia, _qvae loca diximus.

& Regna iirtperio fuo tandein

fubjecerunt /_), ut faciem ipforum

civilem

^,

ita etiam lin-

gvam viftorum more

labefadarunt. Qvnin enim

eo o-

mnra tenderent ftudia eorum, ut, qvod feliciter parave-

rant immenfum dominium, prudenter tuerentur; non

aliud huic fini adcommodatius credidere adminiculum,

qvam ut fuam usqveqvaqve

in Provinciis lingvain dis-

pergendo faeerent imperiolam;

m) arbitrati, ut videtur,

apud qvos Imperii iingva

vulgaretur,

eos

Imperio esf©

obeiientes fidosqve f'uturos.

Cum

igitnr non

nifi

ex* fuis eos eligerent, qvi Praetores

Provinciis praeficeren-

tur; his etiam lancita lege interdicebant, ne

%lia

^qvam

vernacula lingva uterentur. η)

Qvod

unicum

qvalem

in fubje&um populum

haberet vim, facil is qvisqve ju-

dicaverit. Si enim ii, qvi imperii negotiis

prsefuere

,cum

aut Senafcus Romani exponerent decreta, aut "in

foro

dicerent fententjam, omnia tenerentur lafine efFerre,^ non aliud fieri potuit, qvam ut

populus, qvi legibus obftrin-

gebattir Romanis ^,

Romanem

qvoqve,

iicubi

res

ipfius

η agebatur, Jingvarn

adhiberet. Praeter

vero ea

fuisfe

hoc peculiari lege

debellatis Provinciis injunftum, ex

Α 3

Sve-

b Vid. Vell. L 2 cap. 38 & 39-

m) Ita V'al. Maximus: Roman», qvantopere fnsm populiqve moje;

iiateih retinenres, fe gesferunt, hmc cngnofci potelT ,qvod inter cerere ob«

tiuendae gravitan's indicia,illudqvoqve cum magna peileveranti»cuftodiebant,

ne Gitrcrsnmqvam nifi latine refponia daienr. Qyio etiam Imgvsr volubili«

täte, qvfl pluriinum valenr, excnfTa, per Interpretern loqvi cogebnnr, noti

ki tube ^tanrum noftta , led e?iam in Grscia & Afia* L, 2. c, 2 § 2„

«) Cfr. Elingii Hiih L, Gr, § 46.

(10)

8 De Latlnismh

Svetonio evineitur. o) Qvo accedunfc Augustini ^ver-

ba : Dahat operam imperioja Civilas, ^ut ^non folum ju-

gum verum etiam lingvam dom'uis Gentibus per fpeciem Jo·.

cietatis imponcret. p) Cui etiam legi ut a populo fieret latis, ad fidem _{eib ρ ron}_{u tri,} Prae Ildes Romanos, qvi in- gentem fpirantes animum, fuae non minus deberent,

qvam viéibrum majeftati coniulere ^, follicitius proi'pexis-

fe. Ceterum, nt efficacisfimurn rioverant esfe Principis exemplnm; ita lingvam ^, qvam aliis inculcabant, Ipfi lu-

bentisfime ufurparunt. Qvid ? qvod ii in privatis con-

gresfrbus niui vulgi non nihil dar'ent. ita tarnen Romn-

nae dignitatis fuerunt memores, ut Graecanicae loqvelae

non omitterent vertiaculas admiicere diftiones. Sciiicet id _curans, _cum in Macedonia _pro Coniüle esfet, Lu-

cullus apnd Ciceronem inducitur, causfamqve inter- ierens: Ut fe Romanurn esfe comproharet. q; Neqve vero ifti generi officiorum iine maxinio rerüni discrimine defuisfe Praetores Romanos fat fnperqve tellatnrClaudii Imperatoris Judicium ^, qvo fplendidum omnino virurn ^ac Graecae Provinciae Principem , fed Latini iermohis igna-

rum non modo-gradu decedere jusiit, verum etiam im exfilium redegit. r)

§·

V.

Sed enim alia eaqve non efficax minus evulgandae

Latialis lingvae causfa Romanorutn fuit in Graecia Afia- qve freqvrenrior commoratio. — Romani, qvi dominium Orbis anhelabanfc, non prius Macedonicum viderant di- laceratum imperium, qvam Graecis rebus fe immifcendi ido- β) Τη Oft» Aug. c. 19

p) Li*b. 19 de Cir Dei c. 7, q) Cic. üb. ι. c. 16 ad Atticum«

r) Sver. in Cl. c. 16,

(11)

Novi Teßamcnti. 9 idoneum qvaererent tempus. Qvos vero non ftathn po>- tuerunt fubjugare, perfonata amicitia fallere occeperant.

ltaqve qviun cofnmunem cum reliqva Grascia, pro illius

libertate vindicanda, ^contra Phiüppum & Perieurri Re¬

ges Macedoniae Ultimos, caufam agerent, ingentes exer- 4 citus, qvi ibi per plurirnos annös fuerunt demorati, in

Graeciam traduxere. f) Poftea vero Illyricum conilat &

Epirum, Regibus per Lucium Anicium ejedtis, militeRo¬

mano obfesfa. t) Nec ullum fugit, magnum fuisfe Ro-

manorum nuinerum, beilo Punico captorum , qvos Han-

nibal, qvum a Tuis ^non redimerentur, venumdederat Graecis, diu ibidem detinendos u).— Multo,autem dein freqventior Romanorum in Grascia manfio fuit. Nempe

fummas ^rerum qvi egregie adeo praeluferant, voti tan¬

dem fuerunt compotes faéti. Macedonia per Paul. JE-

miiium & Corintho per Mummium devidta, tota ipfis

i fuccubuit Graecia. Non igitur aliter fieri potuit, qvam

ut Romani, qvi fecurifcati fuae proipicere fciebant, Ro¬

mano etiam fcirent prasfidiis devidtas Civitates obnoxias

teuere. Huc accedit _qvoqve, qvod, cum omnes, qvasin

Aiia attentare moliebantur, uno qvafi idtu ^non posfent

conficere diverfas Civitates, plus fimplici vice in Grae-

ciam copias trajicerent, ut ibi depoiitas, qvum necesfi-

tas urgeret, ad opem eo citius ferendam posfent ac- cerfere. ^— Neqve vero Grseciamtantum fed Afiam qvo¬

qve & jEgyptum Romanas Legiones tenuere. v) Qvod qvidem, etfi non vacat longius perfeqvi, aileri tarnen ί ex iis, djvae modo attulimus, certisfime potefl. Q vin

immo Prsefides admittere Romanos, Romanum vero de-

ne-

f) Liv. 1". 32 & feqv.

i) Lib. 45: 26, u) Lib. _34', 50.

c) V, VelL, 1. 2, c, 125, cfr» Svet, in Jul, Carf, cop, 76*

1

(12)

ιο De Latinismis

negare praefidium abfonum jure oenferetur. ^— De Ju-

daea autem pauca his adponere lubet. Ibi enim numero- fos qvoqve coetus Romanae gentis conftat fuisfe verfa-

tos. Vixi enim, occaiione ^exflagranti illa Hyrcanum in-

ter & Ariftobulum de fumnaa rerum contentione, peti¬

ta, civilibus feie Judaeorum negotiis ingesferapt Roma¬

ni, anteqvam Hierofolymis fat freqventes injicerentur

Roraanorum militum legiones. x) Alia iterum annis vol-

ventibüs feditiofae Civitati impofita praeiidia fuere, qvae tumultui coercendo fuffecisfe ^ex indubiis teftimoniis e-

docemur.jy) Praeterea magnum omnino incrementum ex

e>rum Seéfca, qvi

λ;/3εξτινοι

adpellebantur, cepit ibidem

Ivatinurn nomen. Nempe ingens eorum numerus , qvi

in bellis fuerant capti Romamqve dedufti, ob ftudium

qvo ad Sacra fua plebem aliiciebant, zS) manumisfi in Judseam reverteban^ur. Hos vero ex diuturna in Latio

commoratione, ut moribus ifca etiamlingvaeLatiali adfveios, hujus in Judaea ufum, noti fecus, ac ii ipfi Romani fuis- fetit, celebratiorem reddidisfe, nulium fere dubium eih

§· VI.

Cum itaqve jam in eo fumus, ufc occafiones perfeqva-

mur, qvibus cum populis Graeciae atqve Orientis com- mixti fuerint Romani; Colonias utiqve ipforum & cum- mercia transire hand licebit. Haec enim duo momenta, qvantum ad rem noftram faciatit, nemo non clarisfime perfpicit. — Colonias vero in devicftas Provincias Illos emifisfe, qvot rationibus inducimur ut credamus, tot indubitatis etiam teftimoniis ad affirmandum jmpellimur.

Nem-

*) Jof. ant. 1, 17^ 9.10 cap.

y) A£t, Ap. Cap. 21 & 22.

Vid. Com. Tac, ann, 1, 2 c, 85,

(13)

Novi Teßamenti. ⁱⁱ Nempe in Graeciam deduftas

Auftor Svetonius efi:,

cum oftoginta, ait, Civium Romanarum millia in trans-

marinas posfesfiones diftribuisfe Julium

Casfarem a).

Qvam Civium disperfionem non de Carthagine tantum inteliigendam esfe, ied de Corintho qvoqve,

jndicat Bur-

mannüs b). Ita etiam colonias Philippos emisias, ex

A-

ftis Apoftolorum confpicimus: P) JMeqve iuas

Illyricum

habuisfe contiguasqve terras ignoramus dp

Qvanta

ve-

ro Romanorum cop.ia in Afia fedes pofuerit, ut

alia

ta-

citi documenta prsetereatnus, ex eo colligitur,

qvod Mi-

thrida.tes ^una die centnin & qvinqvaqvinta mille,

red-

ditis Civitatibns litteris, interficiendos curaret. Qvis ^prae«

terea in Alexandria Urbe iEgypti famigeratisfima

domi-

cilia Romanorum dubitaverit? Omnia autem ut paucis

confici qveant, addere huic loco Senecje

teftimonium

lubet: Populus qvot colonias in omncs Provincias

mißttUbi-

cunqve vicit Romanus, habitat. Ad hanc commutationem Ii-

bentes nomina dabant Qf reliäis aris fuis trans maria feqvebatur colonus fenex. e~) Jam vero mercafcura, qvan-

tum qvaefo in fubjeftis Provinciis tiumerum eorum, qvi

latine loqvebantur, adaugebat? Nempe Romani, qvi an- tea rationem iftam vivendi adqvirendiqve opes defpexe-

rant, deleta Carthagine Graeciaqve devifta, cum omnium jam esfent marium domini, fummo illam

ftudio

feqve-

bantur. In primis eorum conftafc tum in

Afiam

fre»

qventiorem aditnm fuisfe, qvum ex Afiatico dominio fu_

perbiam didicisfent cultus atqve veftitus. /)

Pari

qvoqve

B ra

λ) Svet. in Jul. Csf. 41.

b) in annor, ad loc. cir.

c) Cap. 16. ^v. 12. cfr. Mich, ifagog. ed. le&. Ν. T, p. 104.

d) Svet. in Aug. c. 25.

*) Vid. eoni. ad: HeJv. c. 7.

f) Poitoria igitur peregrinarum mereium jam tum inftiaiit Jul»

(14)

De Latinismis

rationeTarfum eos petiisfe, Tyrum, Corinthum, praecipue

autem Alexandriam omnium mercantium oppidorum ce- leberrimam , nulli dubitamus; ^nec ref'ragamur audloritati

du Gange, qvi Judaeam negotiantibus Romanis refertam contendit. g~) Qvae alia infuper commercia

vidlricis

iint Populi cum fubjedto, potius intel-Iigi, qvam

recenferi

pot-

elt. In iis vero, qvod ad litceras attiuet, unicum ad-

ferre juvat. Scilicet peregrinationes ad florentisfiuvas

Graeciae Civitates inftituere Romani, qvi altius iapere discupiebant, & Romam , qvi inter

Graecos eodem

clarefcendi ftudio ducebantur. Qvod cum de Romanis

omnibus patet, de Graecis tantum

Audtorem

adpellamus.

Ita vero Midd.endor.fius^: h) Athenienfes Romam ^pueros

dociles mandabant, qvi lingva & di/ciplina ^percepta domir reliqvos erudirent*

§· vri.

Qvi autem, hisce omnibus penfitatis, Romanae lfh-

gvae in Grae-canicam vim denegaverit atqve eifieaciam,

is ceteras, qvas fubiit, qvaefumus , vicisiitudines con- iideret» Qva igitur ex caufa, ii commercia exceperis,

qvae prae reliqvis Civitatibus diffufa exercuerunt

Ätlie-

nienfes , explicari poterit, prae reliqvis eosdeui in lingvam peregrinas adinifisie

didHones /)?

Qva alia ratione

fadtuni,

ut polt

Graeciain"

a Barbaris captam in Giaseia audiret:

efi

Cd» f. v. Svet. in vit. ejus c. 43.

2) in praef. Gi. ad fcript. med & inf, Grte.ir.

b) Lib. 1. Acad,

i) Tea Xenophont ASyjvottoi φωνην Τψ πωσωνotKaavrés

e'^ehe^oivro,

Türoμεν εκ της,τχτο <Γεκ^της. Κοα οι μεν Ελληνες

ié)<x

μχλλον }{ομ

φωνη κ&}

ΰκχ,ιτη

K&f σχημοίΤΐ χςώντοα.

Α&ηνωιοι $ε

κεκξοίμμενη

&7ίΰίντων των Ελλ.ηνων ηομ

βούξβοίξων,

in lib de Achaep..

(15)

Novi Teßamenti.

eß Graecum non poteß legi De reliqvis vero lingvis, mutationumqve, ^{q vas} eaedem fubierunt, caufis, non eft qvod fingillatim agamus. Animadvertere tantum Jiceat,

nullam omnino exititisie, qvse non per commercia pere-

grini qvid habuerit fibi adinixtum: haec ^vero ipfa qvo

freqventiora fint, ut fieri necesfe eft, qvum diveria in u-

num coalefcmit imperia, eo avftioretn necti eopulam lin-

gvarum. Cum autem fic Romano imperio non dubita-

mus Latinismos Graeci fermonis tribuere; qvid inter

Eruditorum _genus fcribendi & iingvam, qvalis publico o-

re feratur, diferiminis intercedafc, probe obfervandum arbitramur. Sciiicet antiqviorum Rhetorum fcriptis Timm

illi nitidum itijum referunt acceptum^, qvi in ipib lingvae

funere eloqventia & puritate funt confpicui, Lucianus, Plutarchus, reliqui. Qvi autem in eommuni ufu con-

fabulantur, qvum non aliud qVaerunt, ^qvam ut fenfa iua expritnant, nnlli omnino fermonis puritati fiudent. Id qvod admonuisfe ideo placuit, qvod conitet, ^non ^ex Lyceo profedlam esie litterar^um Graecarum variegatio-

nem _, fed ex infima potius ineruditorum turba, _qvae

milite , mercatoribus, nautis, aliisqve advenis Romanis qvaqvaverfum in Provinciis disperfis, freqventisfime ute-

retur. Iliius vero tantum abeft, ut qvis aviditatem in- ficietur ex peregrina lingva in vernaculum nova admit-

fcendi ,ut potius exiitimet, in nulla alia re id magis valere:

Ξένον 7ΐςοτιμο&ν μοολλον οον^ςοοπων eSos ί).

§. VIII.

Qvod vero jam genératim eft: de fermone Graecani-

co diélum, id ad lingvatn N. T. fummo esfe jure refe¬

rendum cenfemus. Sciiicet qvum in iis locis, ubi nativa

B 2 fuit

k) v. Eling, Hift. Gr. ^I. ^p. 325.

I) Ex Garekero, de Stilo N, T»

(16)

τ4 De Latinismis

fuit HeJienica lingva peregrini qvid contraxit; multo

id

magis fieri oportuit in iis, ubi hospes ipfa per

uibm in-

notuerat tantum, & Romanae iniimul lingvae, qvae imperii faita fuerafc, non pauca ceslerat.

Qvam ob

rem

neqve Sacri Scriptores ^, qvi omnes , forte

Luca

exce- pto,erant Judaea oriundi , qvum in

Patria fibi paravisfent

lingvae hujus cognitionem ^, aiia, qvam qvae

ibidem

in u- fu erat, corrupta nempe & exoticis vocabuiis

conferta

imbui poterant. Opus

poftea

Apoftoiicum

adgresfis,

cum exteras terras , & qvae huc

maxiliie

fpeebat, Grae-

ciam inviferent, non contigit majorem libare fermonis puritatem. Siqvidem ipfi nati

infimo ioco

^, ^non

niir

cum

inferioris fortis hominibus, qvorum jam in Romana

Provincia , uteft dudum ofienfutn, ai i i Graece, Latine alit loqvebantur., communiter iunt congregati.

Praeterea

^,

qvum jam de Sacris litteris agatur, non

id dueimus alie-

num afferre, qvod, fi Matthaeum excipias, ceteri, in qvo¬

rum Scriptls Latinismi deprehenduntur, omnes pertem¬

poris

aliqvod fpatium veriati Romae fuerunt. m) Si

vera

non oirrnia detur, _qvoe facro ftiio puritafcem detraxerunt,

rerum momenta clarius perfpicere; penitiorem tamen hu¬

jus lingvae cognitionem

Sacris Scriptoribus defuisfe, ii-

Jius indicare videtur, qvi ceteris eloqventia dodtrinaqve praeftaret,

Apoftoli efifatum,

qvo

fe Λόοτψ ad pel lat

τω λογού

αλλ 8 tv] γνωσεί. η) ^— Ut autem haec omnia erunt exi-

ftimata, id indubium arbitramur ^, qvod, fi

potuisfent

eti-

am Sacri Scriptores, non aliam taiwen lingvae

indolem

,

qvam qvae

vnlgatisfima

es

i

et,

adhibere debuisfent. Ni-

mirum promifcua

muititudo legentium fuit Ab omni-

bus vero intelligi oportuit, qvae oinniiun fuit-credere &

obfervare. Ad captum igitur plebis ut fe Sacri

Scri¬

pto>-

») Couf, Pritii Intr. in left. N. T. pasiun.

H) Ep, Paul, alt. ad Cor.c ii. v. 6. cfr Rofenmuli. in tund i"oc,

(17)

Novi Teßamenti.

pfcores

adcommodarent, iis etiam, licet priftinae eiegan-

tiae Au<ftoribus non fuerant ufurpatae, di&ionibus, qvae a- pud iliam maxime

increbuerunt, uti necesfum habuere. o)

Cum enim, qvi jam obtinet,

Novi Teftamenti ftiius faci-

li posfet unicuiqve

negotio intelligi; ii Isocratis aut De-

mosthenis nitore fuperbiisiet.ab ineruditorum

forfan tur-

ba vix ac ne vix qvidem fuisfet perceptus.

Ceteroqvin,

nulla nmqvam lingva tuit, qvae

vocabuiis tibi tantumna-

tivis, res onines exprimere potuerit.

Ex

qvo

conie-

qvitur, ut, qvum ex

Romanis moribus inftitutisqve haud

parum iis lucis

adfnnderetur,

qvae

delineare aggresii fue¬

rant Sacri Scriptores, non potuerint non

vocabula qvae-

dam & diétiones ^ex Latio asfumere fuppetias.

s-IX·

Ex iis , qv3e jam qvalitercunqve

adtulimus, Ii

vero

fimile efficitur, dari Latinismos; minime tarnen eorum

inhaerendum ducimus commentis, qvi nil fibi in

Sacris

Litteris videre videantur, nifi iftiusmodi barbarismis

in-

qvinatum. Siqvidem

explofa fuifc Hardouini fententia, qvi

Novum Teftamentum latine voluit confignatum.

In-

numeros praeterea Latiali

lingvae Graecifmos inesfe

cum Latinifmis ^, qvi in

Graeeiam

irruerunt, non

te-

mere confundendos, tantum non omnibus

notislimum.

Sed vero, omni etiam ftudio

abjedto,

qvo

irnmodi-

cum eorum numerom congerere qvispiam forfan

gefti-

ret, accidit tarnen facillime, ut in errorem

incurrat, qvi

de iis ferre Judicium voluerit.

Scilicet haud

raro

ejus-

modi obveniunt didtiones, qvae ipeciem omnem

exhi-

bent ^verae latimtatis, ad accuratiorem vero crifin

exadtae,

Jre

o) Digna Tunt qvae adnotentur verba Cel. Michae^{lis :}Redere einer ger

111 Pohlen, wo dos clasiifche Latein nicht verbanden wird, fo würde er den εto(Teilen fehler begehen, wenn er das reinfie Latein reden wollte,

Poinifch Latein muis er reden Mild fchreiben, wenn erfeinen zweck errei¬

chenwill. Hinl, in d. Gott!« Sehr, des N.B, _p. 117.

(18)

ι6 De Latinismis

re vera Grsecanicse deprendenduntur. Quum autem cla-

rius conftet, qvas veras cenfeamus, ii, ut ajunt, qvan-

tum ara dißent lupinix, follicite difcernamns; nonnulla

nos earum prae primis exempla recenfebimns, Qyx Laiinitatis memiiam factem gerunt.

Matth. Ii. ig. 8a εισι. Latinorum quidem esfe dicen-

di _genus videtur, qvo religione qvadam vocibus male

omfinatis abstinent, adeoqve, de defuntäis ubi verba fie-

ri contigit, dixere: fuerunt. Cic. ad Att. I: 12 Nullus fum Ter. in Ενη. V.. 7; Sed Alexanth inis hoc ipfuni vi¬

di^mus ufurpatum ^: Ιωσήφ 8a εςι. Gen. XLK. 36.

Matth. V iL 3. τι βλεφειε ^το Αοοξφοε. "Sapere iatinum

crederes vocab: τι, qvum apud Latinos fsepe nuinero

qvid ponitur pro cur; Sed eundem fuisfe illius apud Hel-

lenes ufum, auéloritas Ariifcophanis commonftrat. v.

Scap.

Math. XIX: ^txs svtoXocs. Latinitatis fpeciem prae- tendit, _qva dicitur: prceceptafervare; at nihil praeter fpe¬

ciem habet, qvum Alex: dixere; T8s hoyss μα 8κ ε-

Ttjfvjtrev.ι.

Sam:

XV : 11.

Matth: XXV: 16. tocåmtcc ποιειν; qvod ipfum apud

Latinos effertur : pecuniam facere, conficere; led anftori-

tate Demofthenis fibi conftat. v. Orafe. advetT. Phoenip.

«cfr: Georg. Cont. de Lat. p. 14 & pl v. ap. Schleusn.

Marci II: _17. χξειχν εχειν eft qvidern Latinorum opus

habere; Alexandrini vero eodem modo habent: ⁸ de %<?"-

σΐ8 χ^'ίαν εχ8<τι. Kfai.

XIII:

17.

Marc. VII: 5. κςχτειν τ>jv

ποίξοο^οσιν

&c. Licet latimun

indolem fapiat,cum dicitur praeceptum tenere pr. obfervare,

attamen re ipfa Graecum. Ifocrates enim de aeqvitate &

modeftia ferinonern injiciens, habet. Τ8των

de

αμφοτεξων

εκξχτησού &c. vid ejus Nicocl. p. 70 pl. apud Georg. 1.

C. p. 64.

Luc-

(19)

Novi Teßamenti. ϊ7

Luc. III: _13. _{ττξοοσσειν} _pro exigere neqve Latinismum conftituit; qvum praefertim apud Xenophontem Alcibia-

des dicitur _{%ξτ\μοίτοο} v. illius Hift. Graec. iib. I.

Luc. VII. _{42. μν\} _{syjw ri}

octtq^hvoh

eft qvidem Latino-

ruin'phrafis, qva habere ponitur pro pcsfe, ut apud Cic:

ad fam. I. _5. Sed Xenoph. eadem ratione eflfatur: Me-

morab. I. 2.

Job. I. 22. oc7τοχξίσιν

åavocr,

qvamqvam ex asfe Latino refpondet: dare refponfum, & Graeci forfitan freqventius

dicebant 'αποκξίση attamen hanc non infolentem

conftat dibbionem fuisfe, _qvum Alex, illam ufurpant:

Job. XXXV. 4.

Act Apoft. XII. 15 ütoos· εχειν, qvod Latin! dicunt:

Sic fe habet,

aubboritate

Ariftophanis inter veros

Graecis-

ojos iibi conftat.

Abb. XV. 33. ποιειν γοξο\ον. Ita etiam Latini: facere

tempus pro commorari ut Cic. ad Att. V. 20.;

fed

grae-

cam hujus dibbionis nativitatem Demosthenes tuetur in

Orat. de falf. legat v. Georg. 1. c. ρ. 26nec non Schleusn.

Abb. XX. _24. λογον 7roiet&cu mos Latinum qvidem il-

Iud (pirat, cum dicitur: habere rationem alicujus rei; fed

re tarnen vtra eft Graecum. Nempe Dem. Orat. 2 in Philip, haec habet: ooKÅoc ra

Mirena

λο·γον ^{ποιαμενοι.}

Ερ. ad Coli. II. 14. οαξειν εκ μεσα.

Primo

qvidem ad- fpebbu, Romano videtur

refpondere:

tollere e medio;

fed

qvum praefenti loco

abrogationis potius

^, qvam inter^

necionis fenfutn fuftinet; merito id dieimus Graecani-

cum, praefertim qvoniam Plutarahus ita:

καΒαπες σφον,.

yccÄqs

7Τ<Χξθί$ξα>μ8σϊ]£r

οαξϋσιν εκ μεσα

&c.

ν.

Roieiim.

1. c.

2 Tim. I. _3. ε'χβιν rivi. ex Latino crederes pro- febbum : gratias alicui habere:

Alexandrini

vero pa¬

ri ratione: 7ToÅhoes τω Ovice τω οοξγιεξει χοοξίτκς 2 Mac-

cab. III. 33.

2 Peta.

(20)

De Latinismis.

i Pet. I. _{15. μννιμψ}

7toisia§cu

τίνος,

eft qvidem latihum:

mtniionem facere alicujus rti;

fed

vero

Grasca gaudet

auftoritate. Thucyd. IT, 54,

§. x.

Hisce igifcur merifco in Grseciam

poftliminio

revöca"

tis, ad veros Latinismos propius accedatur.

Ad

eos ve¬

ro qvum non Locutiones tantum

referimus, fed etiam

Vocabnla; illum itaqve, quo in Grseciam

transiisfe viden-

tur, ordinem fervaturi, primum de

Vocabuüs

ageinus.

Neqve vero ante, quam numerum

ipforum ineamus,

longa opus discusfione

cenfurave eft,

utpote qvae

veJ pri-

mo adfpedtu genium

produnt Romanum. Admonuisfe

fatis erit, quod, fi naturam

üfumqve confideres,

gene-

ris illa multipiicis fint. Nos in iis

feqventia oblervavi-

mus, qvae

ad Puclica fpeitanfc:

Matth. XXII. _17. &c. Kcaacif), Latinorum

Cafar,

nomen Caji Julii Diétatoris, deinceps vero non

modo Succesfo-

rum illius cognomen, fed titulus etiam, qvo omnes,

qvi

eundem imperii gradum tenuerunt,

fuere infigniti.

Matth. XVII. _25. Κηνσοε, cenfus, feu defcriptio

bono¬

rum, lecundum qvam tributa

Csefari pendebantur.

Matth. XXVII. 65, 66.

καςω&ιχ

aeqve ac Latinorum cuftodia prsefidium militäre

fignificat.

Marci VII. 27. σπεκχλκταύξ, fpiculator, a fpiculo, qvod

ad defenfionem Principum geilabat

iatelles.

A<ft. Αρ. XVI. 12. Κολωνία,

lat. colonia, feu populi

cohors, quam de variis

causfis in Provincias Romani

miferunt.

A<ft, VI. 9.

λιβεξτινοι

lat. lihcrtini,

qvi Romae fervL

tio fuerant liberati.

A<ft. XXIIX. _15. φοξον,forum a

ferendo, quod in

eum

jocuro controverfiae deferrentur.

Aft

(21)

ΚΤβνί Teflamentt. ^, ι$

Job. IL 15, φξαγελλιον, lat. ßagellum, ^qvo fervi aufccru-1 ~

eis damnati csedebantur.

Joh. XIX: 19. rtrXos·, apud latinos, titulus feu inferi- ptio, qv3e causfas fupplicii & crimina damnat.or.uoa con- tinebat, cfr. Svefcon. in Calig. c XXXII.

Πς&ιτωξίον ex asfe vocabulo latino refpondet: pratQ~

rium;£ed animadvertere fatis eft, qvod Joh. XVIII: ^28,

33, nec non Cap. XIX: 9, locura illum in Palatio Praeto-

ris denofcet, in qvo fententia ferebatur, Sv. Rädhufet. At- qvi Matth. XXVII: 27. Marc. XV: 16, locuni, qvo mili-

tes excubias Prsetoris adturi «ränt injeéti, Sv. Högvakten.

Matth. X: 29 'χσσαξΐον apud Romanos ajfarius, forma

diminutiva a vocabulo as, asfis.

Matth. XVIII. ₂₈

^mgtov,

denarius, numus denas as- fes continens.

Matth. V: 26.

Κο^ξαντης

lat. qvadrans, feu qvarta pars asfis.

Marci VII: _4. _8· 5t&ic Sextarius, qvod esfet fexta pars congii apud Arrianum legitur Disf: I. II: ^c. 16.

Matth. V: _41. μιλιον lat. milliare feu locorum inter¬

vallum, qvod hiille pasiibus conilabat.

Ad Privata fpeétant^

Aftt: XXI. 38. σικαςιος lat. ficarius, qvi ficam occulte geftat.

ΑΛ. XVIII: _15.

ταβεξνη

lat. taberna.

i Cor. X. _15. μοικελλον, maccllum ^a madtando.

i Cor. XIX: 12. σημιχίν&ιον lat. jemicinciium , feu te- gumentum, qvo anterior corporis pars a cinguio _usqveW

ad pedes praecingitur.

Joh: XIII: 4. λεντιον lat. linteum.

Lucse XIX. 20.

ctsluqw

lat. Judarium, feu linteum,qvo fudor detergitur. Svet.

C <·»

(22)

20 De Latinismis

α Tim.^.IV: _13.

μεμβξ,ανοο

lat. Membrana üve peliis exteriör, qvae membra tegit.

§.

XI.

De locutionibus, qvarum jam nonnulla in cenfum venient, pauca etiam ducimus ab initio praecipienda.

Nempe non hae ipfse ut vocabula, natales fuos Latio debent, fed qva originem vere Graecanicae funt. At i-

deo tarnen, qvod Roraanura geniuin referunt, jure fuo'

Latinismis accenferi merentur. Duplicis autem fere in-

dolis funt. Aliae enim Graeca auftorkate praemuniuntur,

fed aut ^exRomanalingva alium deinceps lignificatum as- fumfere, qvam qvein antiqvae Graeciae ufus receptior

tulit: aut qvum eundem fenfum, in qvo iliis Ofi Saeri Scriptores, habent; apud nullos nifi feqvioris temporis

Auftores oceurrunt. Aliae, _qvamqvam vocabula conti-

nent optimae auftoritatis, ea tarnen compoiitionea Graecis

non deprehenduntur ufurpatae. Sunt igitur Qyee auftoriuitem bftbcnt.

Marci II. 17. α χςειοον εχ8σι οι ισχύοντες ^τ8 ^ιοοτς8. In cenfum hic prodit verbum ίσχυειν, qvod cum alias apud

Grsecos lignificatum fuftinet roboris & firmitatis, jam

illum fanitatis habet, qvem igitur ex latino valere vide-

tur accepisfe. v. Ter. And, II.

Marc. XV: 15. ikuvov ποιησαι τινι. Apud Potybium qvidem occurrit,

fed

tum

fignificat

morem gerere: qvum

autem hoc loco refpondet latino faiis facere alicui; mter Latinismos cenfemus referendum, vid. plura apud Ro-

fenm. 1. c.

Marc. XV: $6. εξωτω σε. Latinorurn eft phrafis, qva rogare adhibent pro

precari. Habent qvidem Alexandri-

ni Pf. CXXII: 6. εζ&τν\σοίτε

iq

roi εις εΐξψψ τψ ιεξχσοίλημ.

Sed alio omηino fenfu fumi. hoc loco vocabuluiu sfaorccv, fatis

i

(23)

Nävi Teßamentf. ²¹

e

^

fatis teftatur veriio Celeberrimi Tingstadii: Qnfker Je- rujalem lycka.

Marc. XV; _15. 7ϊ(χξητημενον riva εχειν, Qvanto apud

Gras^cos hic modus conftruendi inufitatior; tanto apud

Latinos celebratior. In primis ipfa phrafis Latinornm esfe videfcur: hccufatum aliqvem habere, v. Ovid. Trift. IV.

Lue. XII. 58.

hvai

εξγασιαν. apud purioris graccitatis

Außeres deprehenditur qvidern, Ted tum ufuram dart

fignificat; qvatenus autem operam dare, meritö latinismus

habetur, v. Rofenm. 1. c.

Luc. XV.: _17. etc- εαυτόνελ&ειν; qvod, cum ad animum refertur, Latinorum certe eil: ad fe rtdire. Diodoro

Sic. adhibitum vide apud Schieusnerum.

Job. IV: S2·

y-ομ-^οτεξΰν

εχειν, qvod, ^cum abfolute adeo

non iuerit Graecis uiurpatum, fed primüm Arriano; vi«

detur a latino profeftum: melius habere, ut Cic. ad fam.

XVI. 22. cfr Rofenm. 1. c.

Aft. Αρ. XXIV: ι<£. ατίζοτκαπον σννειοήσιν εχειν. Inqva diétione vix ambigeris, qvin vocabulum

σΰνέι^ησις

fecundum

latinum confcientia fit efFedlum: Cum enirn apud Jof.

ι: 12 σννει^ος, apud Phil, ^autem Τ. I p. 196 συνειοοτος ελεγχος;

nuilibi qvoqve in hoc fenfu

συνεΑσ/s

deprehendes, Ii fe- qviorum temporum Auel, exetpias, ut Diod. Sic. 1. IV.

c. 65. alias. ^— piui'a v. in Mich.

Int.

ad Ν. T. p. 163.

ι Cor. IV. 2. ζητείται εν rom οικονομάς, Ita Cic. pr.

Plane. XXV. Nempe virtus, probitas , integritas in can- didato reqviri fölet. — iftam

pojlulandi

vim vix apud

Graecos håbet verbum ζητεω. Plato qvkfem de Rep: VII:

Ev συμφωνιαις α,ξ&μχς

ζητασι. Sed

qvam ita varius fit fen-

fus, qvisqve peripicit. v. prasterea

Rofenm.

1. c.

j Tim. _{VI. 3}

πςοσεξ%εα§οίΐ

rx Äoyx τίνος.

Philonis

qvi-

dem fe auétoritate tuetur; fed latinismum tamen redolet:

accedere alicujus fententia ^— decedere cui. v.

Rofenm.

L c.

C ² Qv6g