De usu, quem theologo præbet historia dogmatum, hypomnemata. Quæ ex speciali sacræ regiæ majestatis gratia et venia max. ven. facult. theol. Upsal. p. p. mag. Carolus. Fr. Björkman ... respondente Carolo Ad. Forssell Gestricio-Helsingo. In audit. Gust. di

DE USU, QUEM THEOLOGO PREBET HISTORIA DOGMATUM, HYPOMNEMATA.

QU,E

EX SPEC1ALI SACR-E REGI.E MAJESTATIS GRATIA

ET

VENIA MAX. VEN. FACÜLT. THEOL. UPSAR.

P. P.

MAG. CAROLUS FR.

_BJÖRKMAN

S. THEOL- LICENT. KT AD HEG. GYMN, GEVAL. THEOL. LECTOR

RESPONDENTE

CAROLO AD. FORSSELL

Gostricio-Heisingo.

S *

•

IN AUDIT. GI7ST. DIE XVII MAJI _MDCCCXXVIII.

H. A. M. S.

P. III.

UPSALIAE

KONUNGENS

TROMAN, KAMMAR-RÅDET HÖGÄDLE

HERR

JOHAN

HELIN

SAMT

KAMMAR-RÅDINNAN" HÖGÅDLA

FRU

ALBERTINA HELIN

lödd JÄGER

vördnadsfullt och tacksamt tillägnadt

af

At

Hulda

Föråldrar

helgadt

af

quem hiftoria dogmatum Theologo praebet, qui ad

noti-tiam _{fyftematum Theologicorum, veterum inprimis, per.}

venire (ludet inte»iorem, _{(ibique profundioris et} curatio-ris _{dogmatum fcientiae penuin comparare et}

(uppellecti-lem _t).

Hifloria vero _{dogmatum Theologi quoque non parum}

fubvenit necesfitatibus et _{commodis, cujus eruditiorem, et}

quse artis fi.rmam habeat, Religionis doctrinam aliis tra-dt-re interfit. De _{methodo, qua (Indium partium}

cau-turus et animis _{juniorum optime confulturus hanc}

iofti-tutionem _{incipiat, mox ipfam Theologiam, qualem omni}

facrarum er _{ecclefiaflicarum apparatu et inftrumento} lit-terarum adornatani _{habet, (ubtiliter} tironibus cognofcen-dam _tradat, an _{Theologiam, fic dictam Biblicam, Omni¬} bus fortnis humanis deinde _{privata vel publica}

auctori-tate _{fancitis exutam, aminis inftillet difcentium, an}

deni-que hiftoria duce (ingulorum dogmatum origines et fata, _{ordinemque inter fe et} nexum _{vulgo obfervatum}

priinum exponere aggrediatur, varie _{disputatum eft k).} Fufius vero hac de re disferturi _{propofitae materiaefines}

excedere merito _{videremur. Cum autemTheologia} acro-C

i) _{"Quid? quod mihi} etiam videtur _{turpis esse Theologo, certe '}

inttrdum rebus non honestis locunt _{facere, ignoratio eorumt}

quce Uli antiquas Ecclesice doctorts ad illustrandas LitterasSacras et doctrince capita vel firmanda vel ornanda contuleruntErnesti 1. c. _{p. 583»}

D Cfr. G. J. _{Planck, Utkaft tili tn hißorisk och jemnförande} framßdllning af de _{Chriflna Hufvudpartiernas Dogmatiska systemer.} yernte en Inledning om sattet ock _{ordningen för det Theol. ftudium}

Upsala 1816. p. _i—3^# de _{Wette, ReligionochTheologie, Stock,} holm _{1822. p. 218.}

amatica, Dogruatica prsefertim, omnem

eruditionis

appa-ratuin _{requirat, quo} ad

dogmatum

notionumque

origi-nes, ex hiftoricis rei Chriftianae monumentis

primariis,

Litteris Sacris, explicandas et

ad doctrinas

formulasque,

philofophia,

traditione

ac

confvetudine invectas,

hiftori-cis _{disquifitionibus}

cognofcendas

_et"

asfti

nandas,

_opus

fit;

non eft quod negemus,

informationen*

Theologi

ab

bi-ftorica _{dogmatum expofitione, cum}

_ftudio

_tamen

certi

cujusdam

fyftematis

conjuncta, oprime

esse

incipien-dam _{t). Ab Litteris}

quidem

facris,

omniuin

revelatio-num divinarum thefauro et fonte primario,

egrediatur

et ad easdem, omnium veritatum Religionis

Chriftianae

criterium externum et ultimum, revertatur, fed tamen,

intelligentia* perfpicacitatem

in

primis

aucturus

»;),

omnes, in quos exfpatiatum

eftingenium

humanum,

campos

disci-pulorum comitatu

doctor

perluftret

et

dimetiatur.

Hoc

modo aditus _{aperitur vel}

_{ad formularurn}

ac

definitionum

intelligentian*, vel ad errorum

origines

detegendas,

vel

ad fobria de rebus ipfis judicia; et

ferocior

juvenis,

fibr

f®li libenter fidens, libertatis verae et boneftae

fines

jufte

obfervare, et imbeciliior, cujus pios

fenfus

adbuc

non aequat judicii acumen,

ratione

uti faciilime

discent,

ut

de-mun*

l) >*Om vi behandla det hißorißa fårrådet

af Dogmer

efter tdeer

ach med derpå grundadt omdöme, så bildar sig

omedelbart, i och

med den Dogmhiflorißa undersökningen och åsigten,

åfvertygelsen

om det, sam våsendtligen kan gälla får vår tro. Det kan till

och med

vara ändamålsenligt, _att icke framflålla Dogmatiken

annorlunda ån i

förening med Dogmhiflorien/' de Wette I. c. p* 218.

m) ,Tfn fide veritates magis ad sensum et

populariter

proponutr-tur, in Theologia magis ad rationtmf Mosheim

TheoLDogau

nium prepria perfvafione in cceleftis fapientiae

rotioni-bus confent'iant, nec infito naturae vitio ad male

novan-dum irritati, aut caligine offufi in Scepticismum abeant

aut _{Myfticisuium n).} Hic concesiis, collatisque, _qnse i'u-pra dixitnus, tam de Litteris Sacris Hiftoria dogmatum

V. T. _explicandis, quam de fyftemate Theologico ope Hiftoriae _{Dogmatum N. T. exftruendo, intelligendo et} dijudicando; fequitur omnino Hiftoriam noftram

Theolo-go, qui modo fcientifico Religionis doctrinam tironibus

expouere aggrediatur, raox fimul cum Theologia fyfte-matica esfe adhibendani _{o). Ea enitn duce, et fi cum} Hiftoria _{Dogmatices conjungitur, quae pars ejus esfe vi¬} detur _{p), tam veritates ipfae inculcandae, quam diverfi} easdem _{intelligendi, proponendi et connectendi modi,}

tam errores evitandi , quam quaeftiones folvendae

facilli-me animis _{mentibusque difcentium mandantur et}

clarisfi-me

«) Nempe res ita se habet. _{Ingenium humanuni inprimis} tna-gnum et vividum, impatiens efi otii, semperquealiquid anquirit inquo agitave se, et vitn suam txercere _{possit. ltaqui eum ad Theologiam}

se _{applicans, no»}

per litteras indagat veritatem in scriptnris, ejus-que vel iilußrandcs apparatum, vet defendendce copias non sumit $

grcecis et latinis monumentis _{Ecclefiae, ipsum conatur gignere, quod}

tractet _{ornetque. Ernesti 1. c.}

p. 585.

o)PtAwcK,etfi ftudium_{Dogmatices ftudio HiftoriaeDogmatumin} Theo-Jogis futuris informandis _{praeponit, tarnen de docendi Methodo,}

quae ab hiftorica _{dogmatum expofttioue orditur, ita}

loquitur:" Det kan till och med _{medgifvas, at man vid denna method kan vinna}

åt/feilliga fordelar, som _{eljeft genom ingen annan så lått erhålles." Utkaft till}

en _hiftorifk

framftållning af de Chr. _{Hufvudpartierna* Dogmatifka fy}

ftemer _{jerate en Inledning m, m. Ups. 1816.} p. 34.

p) Münscher, 1. c. p. 5. J. C. W. Augusti, de _Chr.Dogmer

nas _{Hiftoria, ofyersSttn, af Fahlcrantz. Upsala 1831,}

80

me ac fine ullo partium ftudio depinguntur q),

Cum

e-nim doctor biftorice, res oculis _quafi fubjiciens, _prima

Religionis Chriftianae dogmata ab ultima antiquitate, re-velatioue divina originaria, repetit; explicationes eorum,

tum _{pofterioribus revelationibus divinis, tum}

_ftudiis

hu-manis tribuendas, defcribit; ecclefiae confenfum vel cum disfentientibus _{pugnas veluti praefentes proponit; et} df-verfas _{fyftematum Theologicorum}

_{dispofitiones, formas}

et nexus _{per varias enarrat setates:} credimus

fore»

_ut

hoc modo, discentium ftudia alliciendo, aures tenen-do et animum mulcendo, fine ullo periculo

ex-ternae auctoritatis et ftudio imperitos in fuas partes trahendi, anfas eogitandi fapiendique ofFerat optimas; ar* gumenta e Scripturis recte

intellectis

et

veteris

Eccle¬

fiae monumentis petita, olimque propria mentis

vi

locu-pletanda Vel

rejicienda,

jucundisfime

exponat;

viarn,

qua corttinuo ftudio tenoreque verfus fummnm fapientiae

cul-men eft progrediendum, aperiat

tutisfimam;

fideinque

notitiis et ideis _{explicandam firmisfimam}

_ftabiliat

_r),

Quan-inl t i... m ii i i ■ i >11 ■! i .. —

*"

^)Pi.anck I.e. "Dehna mrthod må i synnerhet hafva det egna*

att man dervid med minflafara kan leda åhörarens egna omdömw

tan att genom t/igten af någon auktoritet ega dera ett otilcboriigt,

fkadligt och svekfulltinflytandep-34- C«ipsa methodo Cfr.Planck Einleitung etc. 1.o P. II. p. 363 seqq.

r)Ohne-Zu befürchten dassmandurch

falsche

Hoffnungen tausche, ddrf man dem angehenden, Theologen versprechen, dass der Fleiss, den er aufden Dagmengeschichle wendet, sich belohnen werde, und

dass er durch sie Seine»* Zweck, wenn es ihm anders nicht blos um¬

oberflächliche> sondern gründliche Kenntniss seines Fachs zu thun

Quantum vero feta dogmatum Religionis cognofce-re _{Theologi interfit ad}

errores eorumque causfas

often-dendas et _{infringendas veritatemque aliis inculcandam,} in _{aperto eft /). Studium enim, quod Theologiae} Pole-wicae _{vindicant, jufta et vera Sacr. Litterarum} interpre-tatione et hiftoricis _{dogmatum disquifitiooibus felicisfime}

plerumque abfolvi, neminem infitias iturura crediderim.

Et in argumentorum delectu, _quibas veritas Chriftiana

rectius _{intelligatur accommodatiusque percipiatur,}

Hifto-riam _{dogmatum quam plurimum Theologo prodesfe,}

i

ti-dem _{nulla fere opus eft demonftratione. Si enim aNeologis} difcesferis, in nov.ando temerariis,Naturaliftis, _repugnantias

propngnantibus et Rationaliftis,_{fapientia infanientibus,quos}

ad _{debellandos, philofophicis licet argumentis, noftris}

tem-poribus accommodatis, ad Ser. Sacrae auetoritatem

inpri-mis _{perducantur, oporteat /), haut}

parva etiam Hiftoria

Dogmatum fuppeditat fubfidia; ceteros plerosque de fide

orthodoxa disfentientes _{faepenumero aliena Scripturarum} interpretatione, infcitia, _{argomentisque et formulis} vete¬

rum _{Theologorum male intellectis vel}

njufte judicatis in errores incidisfe et defenfionis rationem tentasfe,

con-ftat _{«); quos omnes argumentis exegeticis}

et .hiftoricis

optime refutandos _{putamus. Recte quidem Scriptura}

Sacra omnium _{controverfiarum fidei judex normalis ha¬} betur.

s) TVIumscher 1. c, p. 39. "Durch _{Dogmengeschichte wird} näm¬

lich die _{Scheidung des ächten Chrißenthum von unächten zusätsen} un¬ gemein trltichtert"

0 hDie Vernunft wird ftek an die Vernunft durch die Vernunft räckenP sade _{for sin tid redan LavaterBercquist U}

c. p. it.

betur. Omnia igitur in haereticis

convincendis

ex vera

Litteraruin S. interpretatione praecipue pendent. H^c ipfa vero

hiftorica dogmatum

fcrutatione, id quod

fupra

indicavimus, inultura

adjuvatur; veritatisque

erutae vel

eruendae teftes haud repudiandi proferuntur Ecclefiå

e-jusque doctores

t;).

Quis eniin

eft, qui

contemnafc,

quae

omnium _temporum

_eruditi

_viri

_{ad doctrinae Religionis}

fuae _capita

_{illuftranda vel}

_firmanda

_contulerint,

_in

_primis ad _{quaeftiones Theologicas}

_folvendas,

_de

_{quibus vel}

_non

perfpicue in

Sacris

Oraculis traditur vel niiiil

evidenti-bus conclufionibus inde colligi posfit. Sic in rebus

divi-nis _{comprobandis ortisque}

_{dubitationibus}

_tollendis

_et

_in

confenfu dogmatum cum veritate aliunde cognita

inda-gando arguinentis uti ex

Hiftoria

dogmatum collectis,

quam pluritnum Theologi, optime

etiam

dialectici,

re-ferre, nobis concedatur, oportet x), Si vero veterum inver.ta, quibus dogmata melius

declararent

animisque

coaevorum altius infigerent, obfcuritate interdum fua vel ambiguitate errores deinde

pepererint,

qua

alia,

quam Hiftorisfe Iuce, hae dispellantur tenebrae V tj), Omnium porro temporum

ufu

edocti,

non

eft, quod

negemus,

fi-dem auctoritati humanae nimis habitam plurima

Religio-ni intuiisfe mala. Veteres, falfa faepe Litteras Sacrasirr terpretandi methodo ufi,

infanoque haereticos

refellendi

fervore abrepti, placita fua titulo fapientise

vendentes,

no-v) Concordia Pia, Lipfiae 1677 P* 57° et 571, x) Ernesti 1. c. p. 582 et 583.

y) Langt tnajus in Patribus ab eruditione, quam ab imperitia

nova _{dogmbta et Philafophemata formulasque hand ra*}

ro indnxerunt, _quae, etfi _erronea, pofterorum _tamen ftupor lervilis probavit et adhuc probat, indoctaque per* tinacia defendit _{s) Haec} viaa» et _{artern, qua} irrepfe-rint, monftrandö facillime refutat Hiftoria dogmatum. Sic _{hujus ductu aufpicioque Scripturae S. opiniones ec}

auctoritates humanas in _{principiis reforinandae doctrinae} deftruxerunt _{Religionis piirgatae auctores; nec eft, quod} quis dicat, omnes adhuc de iisdem _{penitus excusfas}

es-fe controverfias _{o). Eadem igitur dogmatum Hiftoria ,}

quae verum doctrinarum formularumque, quae cum

Scri-ptura S. apte conciliari posfunt, fenfuin argumentorum*

que copiam et varietatem Theologo praebet, quibus con-cusfa _{ftatuere, male intellecta interpretari fidemque}

alio-rum ftabilire _{posfit, errores etiam veterum detegere,}

in-ficeta et _{precaria abdicare et adverfariorum patrocinia} fubmovere docet.

Magnum

z) J. Dallaeus, de Usu Patruro. Genevae 1656 p. :25a Cap, IV. ubi docet, Patres five seorsum singulos, sive conjunctim plnres,

in variis religionis capitibus errasse. Cfr. Ernesti 1. c. p. 576 et

577-n) "Nam initia emendandorum sacroruni facta sunt maxime a

contemtu et _{repudiatione Theologice dogmaticce, quae ab Bißortca es¬} set _{sejuncta, quam Lutherus ignorantiam veritatis inanemque}

falla-ciam, in libro adv. Latomum vocat, et inftauratione alter tus, quae ni¬

hil, nifi quod in Sacris libris esset, et monumentis veteris Eeclefice in¬ tegres atque incorruptce, per ftudia linguarum et hißortee cognitum

traderel_{ftne artificio dialectico dogmaticorumErnesti I» c, p. 5EÖ}

seq. Cfr. Planck I. c. P, I. p. 10g et 109. — P. Wieselgbew, Hvilken 5r _{Sveriges Religion? Stockholm i8ä7, P* ^02 seqq. }. M1.}

Almquist, Försök att bevisa öfverensftämmelsen emellan Lutherlk* Kyrkans Symbolilka böcker5 eller ett annat svar pl frSgan: Hvilke®

Magnum denique ufum Hiftoria dogmatum adfert ad mentem _{moresque Theologi, pro fide orthodoxa}

ex-cubias _{agentis, ita conformandos,} ut pras fluxae

tumidae-que fapientiae laude nil nifi veritatem puram caftamque

velit, libertatemque, quae fine modo et lege adhibita in

effrenatam _{fiogendi libidinem mox abit, in religionis} do-ctrina ita _{temperet, ut tantura a licentiae temeritate,} quantum a fervitutis ftupore vel timore

abfit

b). Quoties enim _{partiumnimiumque concertandi ftudium mentes}

Chri-ftum fectantium_{perturbavit, univerfamque Theologiam} tri-cis, commentis et rixis mifere contaminavit et corrupit ?

Quoties ira, amicitia, odium,libido, in novando teineritas,

improba pertinacia, auctoritas humana, timor offecerunr,

ne in judicio faciendo _et fententia referenda ftudiisque res divinas humanis notitiis accommodandi _aequitatem

adhiberent, humanitatem et modeftiam? c) Adverfus haec

Theologorum vitia, quae ad doctrinam Religionis Chri-ftianae foilicitandam et _{pervertendam in primis}

value-runt, _{optime medetur ftudium Hiftoriae Dogmatum d).}

Quee

b) Münscher I. c. p. 42 seqq. Planck Einleitung etc. I. c. P. T. p. ill. J. G. Walch, Hiftorische und Theologische Einlei¬

tung etc. P. IT. Jena 1734. p. 79. Cap. von der Klugheit und Behut¬

samkeit, nach welcher man der Polemischen Theologie obzuliegen und

sich in _{Theologischen Streitigkeiten aufzuführen hat.}

c) J. G. Herder Ideer tili Mennilkohiftoriens filosofi. Öfvers. Stockh. _1815» 4:0. p. 4} de Conciliis ita loquitur: hHögmod och in¬

tolerans sammankallade dem, _{tvedrågt, våld, grofhet} och bofftytken

voro rådande _{der, och} sluteligcn _{var det öfvermakt,} egenvilja, torf¬

tighet, koppleri, bedrägeri eller en tillfällighet, som i den Helige An¬

des namn fällde _{utslagetför hela Kyrkan, ja för tid} och evighet&c.

Quae cum exemplis omnium faeculorum

oftendit,

inge-niutn humanum, aviditate novitatis exfultans, fapientiae

fuae lumine occaecatum, ne tenuitatem quidem fuam

fen-tiens, tot mala _{religioni intulisfe;} cum tot defcribit

opi-nionum deliramenta, quae infcitia et mala confvetudo

in-vexerat _{auctoritasque conciliorum et paparuin nunquam}

movenda, ftabiliverat, mox, veritatis amore in animis cordatiorum _{accenfo, impugnata fuisfe et abrogata; cum}

novos _{philofophos commemorat, quos fectatorum turba}

laudibus ad coelos extulerat, magno ingenio et fubtilisfi-mo omnia Religionis capita fuo inodulo metiriaggresfos, mox ex aldsfimo fuae _{dignitatis gradu praecipitatos in} pofterorum vituperationem venisfe; alios vero,

Pfevdo-prophetas, vel judicia fapientiae humanae fobria

damnan-tes, et _{fpiritum quendam fuum in interpretatione}

Scri-pturarum et cognitione Religionis jactantes,

ftudiaquelit-terarum contemnentes _{omnia, in fanatismi et myfticismi}

errores _{incurrisfej cum denique oftendit, quam mifere}

exagitatum fuerit ingenium humanum, odio aut fuperbia

in vero _{inveftigando ductum, quot iras atque inimicitias}

controverfiae _{pepererint nimio animi fervore alitae et ne} faeculis _{quidem exftinctae: admonet utique de Religionis}

veritate non nifi _{religione tractanda; de recta illa}

ratio-ne, quse ita eft gubernanda, ut Litteris Sacris

earum-que juftae interpretation! obtemperet; de libertate reli-giofa adverfus ingenii humani libidinem ac fingendi li-centiam _{defendenda; de medio tenendo, ne ingenio plus,}

quam oporteat, fidamus humano, nec originem rationis

obliviscamur _{coeleftem; de cautione, modeftia,}

toleran-tia. _{Paucis; Hiftoria Dogmatum exemplis, quae} pro-fert,

af Chr. _{Kyrk. och Relig oden tv. m. öfversSttn. af C. Chr.}

— 16

—

fert, _{optiuie docet, quomodo Theologus, vinculis} au-ctoritatls humanae vel cupiditatis fuae ipfius folutus,

pla-citis humanis _{fuisque modefte diffidat, normam vero}

u-nam habeat et _{agnofcat Litteras Sacrasj quomodo}

dis-fentientium _opiniones, e diverfis culturae gradibus,

ani-mi dotibus et circumftantibus fatis declarandas, toleran¬

ter ferat, et in libertate, quse Scripturam Sacram et

rectain rationem _{fequatur, tuenda tam fortitudine} opus fit, quam lenitate; quomodo nec reflexionis opem

reji-ciat, nec Theologiam velit fine religione; quomodo

de-nique posfit:

ctAvjSeveiv

ev ccyx7rtj.