De usu, quem theologo præbet historia dogmatum, hypomnemata. Quæ ex speciali sacræ regiæ majestatis gratia et venia max. ven. facult. theol. Upsal. p. p. mag. Carolus. Fr. Björkman ... respondente Erico Abrahamo Pihlman Roslago. Stip. Possieth. In audit.

Dg usu,

QUEM

THEOLOGO PRiEBET HISTORIA

DOGMATUM,

HYPOMNEMATA.

QUyE

EX SPEC1ALI SACHTE REGIME MAJESTATIS GRATIA ET

VENIA MAX. VEN. FACULT. TIIEOL. UPSAT,.

P. P.

MAG.

CAROLUS

FR.

_BJÖRKMAN

s. theol. licent. kt ad reg. _gymn, geval. theol. lector

RESPONDENTE

ERICO _{ABRAHAMO PIHLMAN}

Roslago. Stip. Possieth.

IN AUD1T. GUST. DIE XIV MAJI MDCCCXXVIU.

H. A. M. S.

P. I.

UPSALIAlä

I .fl , > * ;? : > \ . ■ ' T ' : v • v • . I a ... A ... <" _{". i ?\} ■ . . • . ,o . ..

CONTRACTS- PROSTEN,

KYRKOHERDEN

ÖFVER KNUTBY OCH FARINGE FÖRSAMLINGAR, S. S. THEOLOGIvE _{CANDIDATEN, PHILOS. MAGISTERN,}

HÖGÅREYÖRD1GE OCH IIÖGLARDE

Herr

NILS ABRAHAM

P1HLMAN

SAMT

J1ÖOÅDLA PROSTINNAN

Fru

ELISAB.

CH.

f<')dd

_ALMQUIST,

De Huldaste Föräldrar

_helgaöt

af

DE USU,

_{QUEM THEOLOGO}

_PRiEBET

HISTO-RIA

_DOGMATUM,

_HYPOMNEMATA.

ITiftoriam

_religionum,

_Chriftian®

_{inprimis, plurimum}

cuivis _{generatim offerre utilitatis,}

qui tam

providenti®

divin® amorern et

_fapientiam,

_{quam human® natur® in*} becillitatem oculis _quasi

_fubjectam

_velit,

Theologo

vero

pr®fertiin, qui ad veram et

_juftam

rerum

_fcientiam,,

qui-bus opus eft, ut

ipfe

veritates coeleftes accurate

cogno-fcat et aliis idonee _{exponat, pervenire}

_{ftudeat, pro'bus}

quisque

hujus

rei arbiter nobis concedat _{a). Cum enim}

inter omnes _{constet, in origine religiouis,}

quatenus fieri posfit,

inveftiganda,

utrum infitis animi humani

faculta-tibus,

an revelationi divin®, kxt

e^oxrjv

_fic

_dict®,

adfcri-batur, hiftoricam in

_priinis

_{fcrutationem esfe adhibendam;} eaque fola duce diverfos omnes, _{qua'cunque ab origine}

re-"

») "Una eß perpetua Eccleßa Dei inde usque a creatione hominis,

tt edita _{promisftone poft lapfum Ades. Sed doctrina}

propagatio

a-lids in aliis _{politiis fuit, Ac prodeß conßderare Jeriem}

h'ßorice, et teflimonia\ in qutbus Deus fe patefecit ab initio, et iram adversus

peccata, et misericordiam erga conVersos declaravit,i Phil. Me-lanchthon, Loci Communes _{Tbeologici Lipfiae 1548* P- -M4» *}

repetantur,

Numen

cognofcendi atque colendi

modos,

eorumque

initia

et

fata retegenda esfe

et

declaranda:

ni¬

hil

_profecto,

_praeter

_{ipfam revelationem fidemque}

_in

pe-ctore confirmatara, unde clarior lax

disquifitionibus,-quae

res divinas

fpectant,

affulgeat, nobis

fuppeditari

posse credimus b). Haec vero laus illi in pritnis debetur

hifto-riae

_Religionis

_{Chriftianae parti,}

quae

dogmata

tractat in libris, quos

merito

a

Deo

dictatos

cenferaus,

fcripta;

quaeque

eadern mentis humanae

ftudio

inteJlecta,

aucta, corrupta per

omnia

tara

Veteris,

quam

Novi

Foederis

fiftit faecula. Cum enim nihil

obftet,

quominus rationi, uti revelationis vitaeque

fpiritualis

organo atque inter¬ pret!,

juftum fuum, etfi

limitibus circumfcriptum,

tri-buainus ufum; aperte

etiam

et

ingenue

confiteamur,

o-portet,

hiftoriam,

quae

pericula

digerit,

quae

ingenium

humanuni in

dogmatibus

Scripturae

Sacrae

fecerit

quali-tercunque

explicandis,

fontem esfe notitiarum

Theologo

haud contemnendum.

Quid?

quod hane hiftoriam, Hi¬

ftoriam _Dogmatum

_loquor,

_tam

_{veritatis coeleftis}

difcen-dae et docendae, quam errorum,

quibus femper

in terris

premimur,

retegendorum

et

deponendorum,

praeter

i-pfa

Scripta

Divina

ipfumque

trvev/xec ty\s

ccXriSeioce,

opti-xnam habemus

magiftram

c).

Eft

igifcur,

quod

ufum Hi¬

fto-b) Cfr. J. L. Mosheim Infticutt. Hiftor. Ecclef. Helmftadii 1764

p. 7 et 8 —

J* M-

Schroeck,

Utkaft

till

Chrift.

Religions

och

För¬

samlingens Hiftoria. (Sfverfjttning m. rr. af Sam,

Ödmann.

Upsala

1792 p.7 & 8. G. J. Planck,

Einleitung in

die

Theolog.

Wis-fenfehaften. _{Leipzig J7P4« P» L} P« I02.

P. IL

p. 183»

Hiftorifche

Theologie.

c) Man fiekt allerdings deutlicher, was man unter

verfchiedeneu

Formen und aus vtrfchitdeuen Geßchtspunkten zu

fehen

bekommt♦ Man

Ut-ftoriae Dogmatum

in

Doctrina

Religionis Chriftianae

fub-tiliter

intelligenda

et tradenda defcribere in animum

in-duxerimus, quum

de

notitiis, quibus

Theologus

praepa-ratus in ftudiis demum

_ipfarum

_veritatum, kut

coeleftium, felici fuccesfu

_{prcgrediator,}

_disferere

_nobis

fuerit

_propofitum.

_Quoniam

_{vero materia, quam} tra-ctandam fumfimus, tam vaftse fit molis, ut doctius faga-ciusque

ejus

examen non paucarum

_{paginarum anguftiis}

coerceatnr, viribus et _tempore

_{deficientibus,}

_{non nifi per} fumma eundo

_praecipua

_ejus

_{momenta nobis}

_attingere

liceat.

Scientiam, _quae

divinas

_{Jefu Chrifti,}

e

Sacris

Lit-teris _hauriendas,

_fyftematice

_{et fubtiliter tradit}

doctri-nas, _{Tbeologiam Chriftianam dicimus»}

_Theologum,

_qui

ejusmodi

fcientiam tenet ac

_profitetur.

_Dogmata

_nobis funt tam doctrinae fidei _{Biblicae, quam de}

_his

_identidem orta fectatorum

_{placita; Hiftoria}

_{Dogmatum, harum} do-ctrinarum et

_{placitorum expofitio}

_hiftorica.

_Quae

_fi

vera fit et

_perfecta,

_et

_Oraculorum

_{Divinorum faciem fub}

Vet. Teftamenti _{temporibus primam et antiquam,}

quam vel

ber_{zeugungsgründe, die man vielleicht auf dem Wege des}

blosftn ei¬

genen Nachdenkens nicht gefunden hätte, und _{zugleich vielfache}

gelt-genheit bekommen, feine Uebtrzeugung an Zweifeln zu prüfen, und

durch _{Widersprüchen zu befeßigen, auf die}

manfonfl fchwerlich

ge-ßosfen fein würde. Planck I.e. P. I. _{p. 104, Cfr. W. Münscher} Handbuch der Chrifti. _{Dogmengefchichte Marburg 1817 P. I« p. 35»}

— J. Aug. Ernksti _{Oposcula Theologica, Lipsiae}

1773. p. 567 feqq. De _{Theologiae Hiftoricae et Dogmaticse conjungendae}

necessitate et

raodo univerfo. — Chr. Fr. Rossler _{Lehrbegriff ,der Chrifti.}

Kir¬ che in den drei erften Jahrhund. Frankfurt am Main _{177?. Vorbericht.} —

J.C.W. Augusti, De Chriftna _{Dogmernas Hiftoria. Öfverfittn.}

vel revelationibus

_divinis,

_{vel ftudiis}

_Judaeorutn

_ante

Chnftuin, emendat» _religionis auctorem, debent, et per-i

fectiorem rerum divinarum, quam

_{Jefus Chr.}

_propoiuit,

doctrinam

_{ejusque apud Chriftianos}

_{ante et}

_poft

confi-gnatam canonem fata

fingufaria chronologice

_et

praguia-tice, ut

ajunt,

_fideliterque

et

fine

ul.'o partium ftudio defcribat, oportet

d)

Quantum

Hiftoria

Dogmatum,

qualem

_{defcripfimus,}

_commodis

_Theologi

_inferviat, bre-viter, his

praemisfis,

exponere

jam

aggredimur.

Utrum

_{dogmata Religionfs Chriftianae,}

_{in Novo} Te-ftamento _{tradita, originetn a manifeftationibus}

_divinis,

Judaeis olim

_concesfis,

ex parte

duxerint,

an immediate

per

Jefum Chriftum

a

Deo profecta

fint omnia; utrum

libri Veteris Teftamenti facri et

_{Judaeorum de}

_iisdem

dis-quifitiones ut Chriftianis inutiles

rejiciantur,

an uti pri¬

ma rei Chriftianae monutnenta hiftorica adhuc colantnr

et _{evolvantur, id quod multi}

_dubitarunt,

_qui

excellen-tiaor» et

_{praeftantiacn}

_{ReJigionis Chriftianae admirantes}

a-uctori

_{aliquid fe}

_{detrahere vifi funt, cum nexum}

quen-dam

_ejus

_cum

_{imperfectiori Religione}

_Judaica

admitte-rent

d) rSåfom ^fudijka och Chriftna, hade Religionen och

forfamlin-gen, ftå med hvarandra i det närmafte famband, få kunna ej heller

deras hdfder _{beqvämligt åt/kiljas'* &c. J. M, Schroecic 1. c» p. 2.}

"f_{gamla Teftamentets heliga fkrifltr innehålls, fåfom kärnan i fitt} /kal, det hägre och klarare ljus, hvilktt, fmåningom fårberedt och li-kafom afhåljdt, genom gfefum Chriftum fpriddes i de/shimmel/kt

Jltå-lande _{glans åfver vertdenS' &c. S. Lundbl ad. Chriftna Religioneng}

Hufvudläror. _{Upfala r825 p. 40, 41. Cfr. W. M. L. de Wjette»}

Religion ochTheologie m. m. Stockh. i8i2 p. 188—217. Munscher

l.'c. _{p. i. feqq Begriff und Umfang der Dogmeogefchichte. G I»}

—

$ —

rent hiftoricum, diu _{disputatum fuit ej. Hane} vero con-troveriiani brftariaf quae initia _ec fata dogmatum _tam

Religionis Judaicae,

quam Chriftianae

_diligenter

perfequi-tur, facilt? erit diremtura.

_{Quae fi Religionem}

Chriftia-nain, (Viva indole fua nativa et excelfiori, intima cogna. tione

_Judaicaui

_{attingere doceat,}

_{hujusque dogmata,}

cv.tocs tcd) _{yMfAAcvTw, divino ita moderante}

_fpiritu,

adeo

tneliorem in dies induxisfe _{fortnam, ut, peccatis licet et}

erroribus humanis

_infeftatae,

_{originariae tamen, ad} incu-nabila _{protoplastorum datae,}

_{perfectioris manifeftationis}

reiiquiae fervatae fint et adauetae, novusque fenfiin na-tus fit rernm _{ordo; fcrntarione hac dogmatum hiftorica}

et _generali

_perfunctus

_{profirebitur lane,}

tam origines Re¬ ligionis Cbriftianae

apud

Jtidaeos

fapientfsfimi Dei

deberi

curae, _{qui tanturnmodo} fenfitn occoecatos ad lucem

fo-lis reduxerit _{fereni, quam}

_praeftantiam

_hujus

_Religionis

accurata cum _{Judaica inftituta}

_{coirparatione clarins}

in-fpici rectiusque

Deo acceptam

referri

f).

Sic

anitnus

The-ologi. e) Den kißori/k* fattningen af detta G. Jeflamentets fårhållande till _{Chriftendomen vilja nufor tiden många neka, lika de gamla}

Gno-Jlici, hv'.lka åfvenledes icke ville veta af någon gfudaism i

Chrißendo-men. de Wette I. c. _{p. 206 feq. Mosheim. I. c. p. 89.}

/) "Der i den Israelitifka Religton, år fjeifua grundvalen ock

hår, i Chrißendomeu, fjelfva byggnaden." S. Lundrlad. Bih3ng om

gamla Ted. Religion och Heliga Skrifter, I.e. p. 139.

Åftådningen

af den _öfverlagsna kraft, medhvilhen Chriflendomen _genombryter

ßfu-daismens _{trånga ßrankor och ftraxt vid ßtt forfla upträdande,}

lika-famfeatrmera vid fitt utbredande, ifvervinner verlden, går alldeles

fårlorad for

den.,

fom fSrkaßar denna hi/Iori/ka jemn/Srelft" nr. m.

W, M. L. de Wette I.e. _{p. 209, 210. Cfr. B. J. Bkhgqutst för¬}

nuft och uppenbarelfe. Lund 1826. p.154, 155. J. M. Schroech I.

c. §. ₁ Judiffca _{Religionens flSgtftap med den Chriftna; E. J.}

ologi,

origines

Religionis

Chriftianae

inter

Judaeos

dete-gentis

et

perfequentis,

veneratione

et amore

Dei,

prin-cipio omnis

ftudii Theologici vitali,

magis

perfunditur,

et fons, ex quo interiör dogmatum notitia baurienda fit,

aperitur

g).

Cum igitur

Theologiam Chriftianam conftet

non

es-fe

_difciplinam

_{rationis et}

_ingenii

_{humani, quae a}

notioni-bus _{folis, qua« fuggesfic}

_{fpeculationis}

_acouien,

effingen-da fit et enucleanda, fed materiem

_ejus

_{ab a}U'jtoritate Dei unice esfe deducendam, qui

dogmata

per

Jefum

Chri-ftum ftabilita et adaucta

_jam

_in

_{Veteri Teftamento,}

prin-cipio rei

Chriftianae

hiftorico, prout

Judaei

variis notitiis praeparati

puriorum

de Deo

notionum compotes erant,

plus

minus obfcure tradiditj cumque

igitur

falutaris

illa

Jefu Chrifti inftitutio non omnis nova _{fuerit, fed alia} e

libris facris Judaeorum, alia e

_{difciplina natural!, fic}

di-cta, _tamquam

_{primis auditoribus}

_{nota, fumferit: fequitur}

omnino, doctrinas Novi Teftainenti, nifi

_praecedentes

re-velationes, quibus ad

Religionem Chriftianam

animi

infor-marentur, earumque

progresfus

vere recteque

intelligan-tur, accurate comprehendi nequire.

Subtiliorem

igitur

Religionis Chriftianae

fcientiam ex vera librorum facro-rum Vet. foederis

_{interpretatione}

_et

_{Judaeorum de}

Reli-gione fua

disquifitionum

notitia magnam partem

pende-re, non eft,

_quod

_negemus

_h).

_Nihil

_{fane rebus divinis}

cerci

g) Cfr. S.

ö

dmann, Anvisn. att Chr. inråtta Skriftetal. Upsala

1822. Bihang Råd och erindringar vid Bibellåsning m. m, p. 65. h) "Etenim fatis conftat eum (Jefum fervatorem) ante, quam

na-tus esset, populo Israelitico multis varitsquefub nominibus promisfum,

certi esfe

_poteft,

_{nili quod}

_ab

_{infallibili Dei}

_teftimonro

proficifcitur

i).

Hujus

vero

vim

non

nifi verbis

prophe-tarum et

_Apoftolorura

_recte

_{intelligendis}

_{percipimus, quae} femper ex

prioribus revelationibus,

ad incunabula

uni-verfi in

_{ipfa hominis}

_creatione

_{incipientibus,}

_earumque

explicationibus,

divino

moderante fpiritu

profpere

fucce-dentibus, magna ex parte

decfarentur,

oportet. Non

eft

igitur,

quod librorumN.T. facroruro interpretationi

nullam

lucem ex Hiftoria

Dogmatum

_{antea traditorum oflfundi} dicas;

_{Spiritus enim Sanctus}

_per

_{avyxccTccßcca-tv}

_ingenia,

_ad

ftudia nationesque virorum 0eo7jrvguw fe

dimitteret,

ne-cesfe fuit, ut, falvo hominum atnisfae _{imaginis divinae} re-ftituendae defiderio, _ruptam eorum cum _{Deo primam} communionem _magis

_magisque

_{reftauraret k).}

_Non

_eft,

quod

libros

Veteris Teftamenti

facros

refpuas,

religio-nemque

Chriftianam excelfioris

esfe contendas indolis, quam quas

lucem

a

Judaeis

mutuetur;

Jefus

enim, cui

cre-sub hominum et ceremoniarum _{typis adumbratumfuisse.}

. . . Ea

autem res fecit, _{ut in illo tum velut transitu} t veteris et Mosaicce

disciplins umbris in novam disciplins a _{Chrifto et Apoftolis} propo-nendce lucem multa_{fieret earum figurarum mentio, partim ad}

iutetli-gentiam earum tradendam hts, qui antea in tis caligassent, partim ut in_{fundamentis doctrince veteris} novee _{cedificium exftrueretur." J. A.}

Ernesti _{Opufcola Theolog. Lipsiae 1773^.416,417. Cfr. J. F. W.}

Thym, Hiftorilk utveckling af Chr. Kyrkan och Rel. iden. öfverf. af C. Chr. Lilljenwalldh. Stockh. 1819. 1 B. p. 3 & 4.

0 Vult Deus mentes no_{firas alligatas} esse ad suum verbum, et quo cum discessum eft, sequuntur infinita deliria et idola*' Phil.

Melancton, Loci Comm. Theolog. Lipsiae 1548» _p-7i2. Cfr.

Coft-cordia Pia. _{Lipsiae 1677 p. 570.}

k) E. J, Almquist Commentarius Upfaliae 1804, p. 22, 23. — M. Wöldike _{Cotnpend. Theolog. Theticae. Lond. Goth. 1789. p. 23.}

-credis,

sfswccre ras y^otCfiecs,

inquit

sxstvoct etnv cti _potnv^tsr t

nsft epa

/).

Non eft, quod Jodaeorum poft

exfilum Ba-bylonicum usque

ad adventum Cbrifti fpernas

tot res

di-vinas declarandi _{conamina, tot}

_{fpei fallacis}

_{ludibria; etiatn} hoc ftadium rationi _{humanae, quae fenfim ad altiora}

e-veheretur,

percurrendum fuit;

neque per

has

tempo-rum infouftas vices _{priorum oraculorum deletae (ant} re-liquiae, nec omni, quam mentibus hominum irdiderat Deus, ulterius

_{progrediendi copido}

_caruitfructu

w, quum

denique, stx eaxctrw rw

rjjuegiw,

luci

maturis

ipfe

Sol

or-tus _{eft, certius tandein per vitae}

_pelagum

_oninibus

ho-minibus monftraturus iter. Ne inuita;

_principium

Re-ligionis Chriftianae

iupernaturale Deum

dicimus, natura¬ le Judaismum. Deus _{igitur, cum in Jefu}

_formam

indu-eret humanam decreta fua

_Judaeis

_{denuo annuntiaturus,} vel cum

_Apoftolos

_per

_{Spiritum Sanctum}

_ccelitus de-inisfum in omni daceret veritate, non _{potuit, nihil licet}

arbitrio vel auctoritati

_cujusdatn

_{hominis tribueret, quin}

res cceleftes fub _{itnaginibus rerum proponeret humana¬}

rum, quarum

fublimior

fignificatus

ex genio linguae ac indole _{temporis et}

_nationis

_{magnam partem indagetur,}

opor-0 ''Tro på Herran

£fesum,

om

hvilken

alla

Propheterna bära

vittnesbörd—och du skallfinna en fårunderlig harmoni emellan Gam-la _{Tefiamentets utsagor, berättelser}

_{och läror frän får/la bladet}

der-aftill _det.fifla. B.

J. Bergquist I.

c. p. 127.

m) Så entstandferner

durch

combination

der

Griechischen

Bildung

mit der Mosaischen Religion und orientalischen IVeisheit eine fei¬

nere _geijligere

_{Religionslehre, als deren Representant}

hauptsäch¬

lich Philo anzusehen iß." W. M. L. de Wette Lehrbuch der Chr.

Dogmatik. Erftef Theit. Berlin 1813 p. 56. Cfr. J. G. Herder Ideer tiil Mennilkohiftoriens Filosofi, ofvers. Scockh. 1816. 4 D. p. 37. Ph. C. MARHEtNECHE Uuiverfalkirchenhiftorie P. 1. Erlangen 1806. p.