REGION E METALLICA CARLSKOGA,

(1)

7 i"~

D.

15ISSERTATIO HISTORICA

D E

REGION E METALLICA CARLSKOGA,

QJJAM^,

VENIA AMPU FAC. PHILOS. VPS,

PRAESIDE

AL<?. CAROLO FREDER.

GEORG II,

äist. PROF. reg. et ord.

PRO GRADU PHILOSOPHICQ,,

publice ventiland am exhibet

NICOLAUS GUSTAVI

KJELLIN»

Vbrmelandus.

IN AUDIT- GUST. MAJ. D. J MAJI 1779.

h. a, m. c.

U P S A L I M _,

Typis Joh. Edman, Direct. it Reg. Acad. Typ-ogi,

(2)

'

,.. : r:: ' "

'

,

-

••••• •• •' . . •

)c.M\Yr< V " C

I

Li'~L

:

.

: .i.

_ I':

(3)

DE

REGIONE METALLICA

CARLSKOGA.

§. v

Celebrem

^Carlfkoga

^metallicam

nuncupatur,

^regionem,

inde ^usque

^{quae nunc}

ab anti«

quis temporibus, & fub tenebris idoiolatriac,

ifuifTe habitacam, hiftoricis oftendi teftimoniis nequit;

quamquam, reiiquam Vermelandiam fuifle excuicam

dubio carec. Ignoramus edam ^, utrum

Carlfkoga,

vsgence aptid nos religione Romano-Catholica, in«

colas habuerie, nec ne. Haud forte abfonum fidei videtur, tam amplam ^, amoenam, culcurxqae apcam

rcgionem, in medio

aliarum,

incolis abundancium, fitam, volventibus annis, -fuos paffim mattam. fuis-

fe habitatores, qui

forfan

a .1350. fseviente dira illa

ac omnibus fere Vermelandis peftifera lue, quam

Digerdöden vocant, omnes fuerunt abfumti, regio-

que annis 200. inanis

reli&a

^atque deferta. Conje«

tturae fpeciem addit, quod Paftor loci Magifter E«

lias Wennerman, in denfiffimis filvis, paffim trun« - cos mufco circumdatos, atque areas carbonarias, {miblhottnar), dicatur inveniffe ^, aetatem culturae,

recentius inftitutse, valde

fuperantes.

Id vero com«

pertum habcmus

exploratumque, fub

finem Ponti-

ficine sera*> hunc tra&um, denfiori ornatum filva,

Boa 8c Boda/kogen, vel edam Mbckelsbodar, fuifle ad-

A pel-

(4)

) & ( m

pellatttm. Accolaf, & finitinii ex Paroeciis.

Qyijf-

kroenfi Sc Knidßadenfi Nericia?, arque Varnumenß Vermelandiae, in aquis hujus regionis, quarum ma¬

gna eft copia 8c maxime in lacu Mückeln, pdcatum

exercentes, quo operi opportunius advigilarent, fuam

ob commoditatem, pifcatoria quasdam aedificarunc tuguria (fifkarebodar), qua nomen forfan his indi-

derunt fil vis. Initio reformationis, regio tec ^, vel

fakem _pars ejus, vocabulo

Vdrnums-Skogsbygd

^no-

minata invenuur <*), unde conjicimus, ^aut ^totam il- tam, aut aliqnam ejus portionem, ad eccleham ^per-

tinuiffe Varnumenfem; incolse enim ^, ^numero pau-

ciores, proprium adhuc tcmplum non habuerunf;

Fama quidem eft, iilos omnes ad Tcmplum Knid- ffadenfeNericia?, facrorum cauffa conveniffe, fed cum

hoc longius diftet, verofimilius fortaflis fueric, illos

etiam ad Varnum, immo nonnullos ad templum

montanum (Bergs-Kyrkan), poflea Fernebo ^, ^nunc

vero templum Philipftadcnfe, facros cgiffe ^conven-

tus. Unde primi huc vcnerint incolae ignotum;

Forfan quidam ex antea nominatis pifcatoribus, lo¬

ci Sc amoenitate 8c commoditate alle&i, fedes fuas primi hic fixerunt. Sunt praeterea, qui credant,

latrones atque fugitivos olim his in fil vis erraffe

8c ^ex his nonnallos ibi tandem refediffe-

§. II.

Illuxit autem novum veluti fecufum toti Verme*

landiae, dum Princeps CAROLUS, poftea Rex CÅ-

RO®

AQa. Archiv* Reg;. Gol!. Cara^,

(5)

• ) ³ (

ROLUS nonus glor. mctru illam, 'tina cum Nerida

& Sudermannia, propiori cura

gubernandam

fufce- pit. Hic enim Princeps

maxime follicitus,

ut

Verme-

landia noftra, tum qua artes ferrarias ^, tum qua a-

griculturam,

quoad fieri pcffet, proveheretur, dcn-

iißimam fiivam

Bodaßogen% cujus fupra meminimus,

modo, _quo maxime

proforet, excidendam, ipfam-

que terram

excolendam curavit.5 Circa

annum 1586. ^opus hoc egregium inftitui coeptuni

b), in-

colis undique ex finitimis, tam

Sudermanniae & Ne-

riciae, quam ipfius

Vermelandiae territoriis, huc

vo- catis c). Quod etiam numerus

haud exiguus colo-

norum e Finlandia, ^ut fertur, juxta in noftram re-

gionem

immigraverit, ei rei teftimonio fuerit

no-

men , hodieque ufurpatum

Finnekroken

^,

quod

cam ob cauffam, parti illius

boreali

inditum

credi»

tur. His ita inftitutis, Duce procurante, anno cir-

citer _1J94. templum

asdificatum efl: proprium d)> Sc

nova paroecia, in

memoriam Ducis beneficentiffimi,

ex Ejus nomine

Carlßoga adpellata *), cui etiam

A 2 fla*

b) Vid. Act. Templi Carlikog,.

<) Htec, & multa alia, qua huc faciunt ,f perhumanirer laecun*

•ommunieavit ad TroMhätrenf. Rat. Camerarius, Ampi. D. Fu. Feyxeli.,

Vir d« Vermclandi« hifloria oprime promeritus.

d) Vid. R. D. D. Epifc. RHYZEiir Vennel. Ecckf, & Litter. Mfcr.

Conf. Collect. Ampi. D. Cam. Fkyxell.

*) Fama efl:, Ducem CAROLUM, cum primum ^per traftum hunc

ad prardium regium tranfiret Kroppn, & feapha lacum Muchein trajiee.

ret, oufffivifTe, quid nomen loco efTet? Et cum refpondiffent remigesj,

Eodnjkogen ve! Muckelsbodar appellari, dixifTej£

Har det forr hetat Mockehbtiar,

Skalldet härefter beta Carls^■Jkogar»

(6)

• ) * ( •

ftatlrn, q'ii curam gereret ecclede,

fium

Dar de- legavit Padorem»

Tra&as

ille regionis nodrae, ubi

nunc ed paroeeia

Bjurkårn,

eodem

fare

tempore, habitari coeptus, cujus incolas, ^te nplo nondum i- bi aedificato, facra ad templum Carlikogenfe pera-

geban:;

creCcence

vero numero

hominum, facerdo-

tibis paroesiae Carlikogenfts injunSum fait, ut hi-

fce auditoribus, quorum longius aberant Iares, fa-

era feorfum facerent. iEiifieium poflea, ad lacum

Ullvettem exdru&um, ubi facra habica, donec circa

ånnum 164.0» templum aediticaadum curarunt incola?«, 5. m>

Quin per hunc] modum protinus, Duce Gu- t>ern3tore, mirifiee ^creverlt ^numerus incolarum no- vae regioais, nullum eft dubturn ⁵ iHarn vero conti-

nuo regionem faffcam efTe metallicam, vix credibi- le. Fert

quidem farna,

qua nituneur nonnulli,qui fuperiori setate fcripferunt, & inprimis Dom. Dyrin«

gius Ner. in DitTertatione dzMstallis> -Upfaliae 1673.

habita, Ducem CAROLUM, filvam hinc Boda/kogent

in poflefiiones commucaffe ferrarias^ Propius tarnen forte ad fidem ed, Ducem id confilium mente qui¬

dem agnade', ut regio nodra operibus aliquando

inferviret metallicis, majoribus autem curis didri-

&um hoc , quidquid erat, propodti, dum vita fru¬

eretur, perficere non potuide; neque enim uftrinse,

neque officinae ante 1637. heic indituta: fuerunt

ullx. Privilegia prima, quas quantum quidem no- bis condatnodrae regionis incolis conceda fuere, data

(7)

• ) ^y ( m

6ata fnnt

Örebrcgiac

^a Rrgni A

min iH

r2ter

ib

vsf

Feg,

CHRIST1NAE nomine, d.

5.

Maji

a.

1639. illa

vero nullam de rebus metallicis faciunt mentionem, fed incolae, ^tam in bis, quam in aliis aäis amiqui- oribus, folo rufticorum, nen menticclarum, vocabulo neminantur. Quse vero privilegia ad rem

fpeöant mctallicam, a

Regina CHRISTINA data

funt die _30. Oöv a. 1650. Ab bec tempere, inter

xnonticolas babiti noßrates J), & peftea, volventi-

bus annis, variis, pro re nata, donati

funt

privilegiis •).

Qua civile regimen, inde

usque a

primis

na¬

ta*

f) Quoniam hac in re roecum facirnt; Falm/k, cclleCarea, ex illis- fequentia adferre Irbet. Corlfkcga Socken • • * Defs irlyfgjare hafvn

Ihr (Non qtiidem adpefitus eft ^anms, led qni leeundrm A 8a Feg. Col- Jegii Metall, alius, quam 1650. die nen poterit) fadt Er. CHR1STI-

TSJ/E refolution och befallning, att dhe (kulle emottaga Beigsbruuk cch

blifva Bergsman^, det dhe och fedan efter ytteifla frun egenhet (kola fokt efterkomma, få att dhe förutan hambrar^, til tolff Masugnar dåruti Sce¬

nen npbygty af hvilka til Korgl. Mnj:t ock Kronans inkom pft åhrligen wtgjores 130 a 140 Skeppund taokjern^, dock med deras floors lelvår ,

•mkoftnad , medo ockarbete', emedan lonblige af Bergsmannen hafva7.

6. 5. 4. Men ingen mindre ån mil ifrån (Ina Hyttor ock Maasugrar

til Grufvon efter mallm, forty at the hema uti Socknen med (lorfln fliit

«fter malm fökt, och dårpå fcekådat några ico. dagsvåikej, deck icke;

kunnat finna rågen fom duglig ar»

•) Privilegia noftra? regicnis cum nimis Icrgrm föret verbeterns fi¬

liere; foluin modo quid centireant,perfimma enrdo capita, irdicareIntet:-

D. _5. Martii 1539. i Örebro, gaf Riksregeringen Socknen befriel-

fe (or alt cordenteligit cch egenvilligt betungande med Gåft ock (kjurjs- nings befvår, famt ^om någon hade der henman i forlsnirg eller tildel- ning^> han icke (kulle hafvö mrgt trårga bonden från hemmanet utan lå¬

ta honom tlet befittjay fa långe han dåtaf gående råttigket, efter (in pligt arlagger, ©ch dår gor (kål före».

D» _27. Oc?, 1647, Confirmerade Erotrnirg CHRISTINA 1739. ®ras rtfolution, til alla (ina delar efter orden i klara hokftafven.

JD» 30» Oc?». 165c» Gaf Er» CHRISTINA en rtfeluncmaf4, pun-

(8)

# ) i ( #

talibus eadem huic nodrae region!, ac

rcliquae Ver-

nielandiae omni, fuit conftitucio ac iorma, Sc nume«

ro incolarura paulisper au£fco, lices cmrtae, ab Le- giferis

Vermelandis fecundi

ordinis

(Underlagman

g)

dijudicabancur, cujus

rei primurn, quod fciamus,

dal documcncum annus l$22. h), & hoc in ftatu res

perfticerunt usque ad annum i66g. cum

Vermelan-

å\x provinciae fupplici id datum fuit petitioni, ut

Regio decreto d. i8. Sept.

ej.

anni, fuam peculiare

obtinuerit territoriale Judicium ('Häradsrätt)y qua in coaltiturione noftra regio ad illam Vermelandiae

partem

jufTa

eil pertinere, qux ab antiquis rctro

temporibus, usque ad noftra, Oftra*fysflet audit i\

g. IV.

€ter, hutvudiak«iigen ac Bergsmannen få odritue, for (katt ock utlagor njuta och befitra deras bergstnanshemman.

D. El. Dec. 1667. Riksregeringens refolution, at form denne Bergs»

lag , framfor andra bergslager i riker år med Landtogs gjården befvårad,

få at de i fina blåsningars fortfåttjande hindras, ehuru denna gjård år

til hålfren förmedlad; få (kola de for den famma aldeles befrias, få framt

de drifva blssaingarne få högt, at hvart helgårds hemman kan frambrin¬

ga 2. Skpd. Tackjärn i Tionde och de mindre i proportion.

D. 6, Ocf. 1673. Stadfåftade Konung CARL XL alla ofvannårrtndg Kungabrefock Refolutioner, til alla fina dela» ock innehåll, 'for orten»

.då varande inbyggare, o.ck defs efterkommande, ock befriar i fynnerhet Cdriyk-Jgi1 för alla ftora Gjåft ock Skjutsnings befvår ^, m. rn.

H«e fingula privilegia defcripta, ferrantur., in colleä. NobiliflSmi D.

Dire&oris fupr. Em. a Geijerstam, qui illa, iolita hnfaanitnte, raecuia

«onamunicare, baud fuit dedignatus.

g) Hoc ^raunere fun6li funt a. 1629. Pet. DobbruI^, afleflor fummi

tribunalis Aboenfis. a. 1631* Zacharias Andrbä Rinkstadius. a. 1632.

iferum Doberus, a. 1697. Jac. Lithmenjus» a. .1640. Matth. Erici

Plennihgsk6u>. a. 1664. Salomoh Pedirison^, cui originttH dabet fa-

Ejiilia nobilis Cedhrstedtiaka.

h) AS. Jud. Terrif. Carhkog.

i) Judices tsrritoriales noflri fuerunt (équentes; a l669. Hbkr. Lau-

Edintg, primus Judex territorialis. Éoderti ^{t »no} Regi* Regnique

Senator Qvstavvs Pqsss, diplomats Regio, heic Judex conditutus. Ejus

(9)

II ) 9 (

§. iv.

Jarn ad ftatum regionis prafentem oculos con-

vertamus par eft. Sita eft regio metallica Carlfkoga

incra iimites Vermelandia?, Sc duas fuo continec am-

biui paroccias, Carlfkoga Sc Bjurkam, ^una ^cum Sa-

ceilo Carlsäja Å). Huic confines func regioni ab

Oriente paroecis Nora Sc Grythyttan Vellmar)norurn, Sc ubi aliquantum ad meridiem declinatur, adjacent paroeciae Kmdfiadenfis Nerici^e Sc

Rudfkogenfis

Ver-

melandiae. Ad fepcentrionem claudic paroecia Krop¬

ps ^, ad occidentem paroeci« Lungfund Sc Varnum

Sc ad meridiem paroeciae Visnum Sc Nyfund, ornnes in Yermelandia Oes. Qjjos limices, in Judicio ^ter-

ritoriali, d. ₃ Febr. 1666. habiro, accuratius ter-

minatos ftabiiitosque legimtis /). Parct, quemadmo-

H dum

vicarii fuere, Euas Aim, Gcst, Ekebom, Mag; Gustav; Ekeeom. a. 1675.

Lih. Baro Leonardos Gustavi Posse, Senatoris iilius Patri fucceflir. a.

E682. An». Mit.ander. a. 1695» Christ. Mojback» a. 1708- ou Lundstedt. a. 1730. C. von Nummers. a. 1756. Ol. von Nackbeij.

s. 1761. Jon. Ferner, hodie rmmeri prataft. Hanc feriem, sliaque plu»

ra, ad koccc _argumentum lpeclantia ^, debeo amieitia; Plnr. Rev. & Clar»

D. Er. Fsrnov, qui VerrneJ. Antiquitatum lagaeiffimns eil ferutator»

k) Sacellum Cnrlsäfa, a paroecia Carltkogeufi, re vera 11011 e(l feporatum, licet fnmiliis quibusdam per proprium r. D. Minithum ibi fa-

era facere, ab anno 1736. tit penniffum.

I) Natt vitthnade famthlige nemnbdcn, att CarlfkogaTergslagsråå e- tnot Nora Socken begynner i Elgbrickan och går fedan i Strå Miorå, e- mellan Nora faint Lerkebergslagett ock hnr. Tädan i Skildnare bro,

Tadan i Svinehogden emellan Lekebevgslagen ock har. Tadan i Abbo- reholmen i midfion Ohlen, tadan i LiileforfTen, tadan i Mora ften i _agen, ock Grytfiöhögden emellan Rudfkoga Socken ock har. Ta'dan i Visme- backen emellan Visnums focken ock har. Tadan i Svartnåfet i Vismen_, tadan i Bergkars noor, ta'dan i fmå Vilångsnoor, tadan i Mogfioback

ochMogfion, tadan i Vilångson, tadan i Ryggebårget, tadan i Nåsfunds- holmen, emellanVarnums Socken ock hår, Tadan i midian Hyttefjon,

(10)

# ) 10 ( ®

dum ante hac

Vermelandia univerfa,

qua

civilem

ftatum, prsefe&urae

Örebrogienfi;

qua

ecclefiafticum,

Dioecefi Caroltladienfi fiibeft In

longitudinem

3.

mil-

liariorum cum dimidio, in

lätitudinem

2.

milliar. fe

exporrigit

Paroecia Qarl(koga. Longitudo Bjur har-

nenfis 2b eft mik latitudo vero

unius circker miliiarii.

Ea fe commendac fitus amoenitate regio

noftra,

ut

haud equidem

mukis cedit. Ufibus etiam oecono*

micis optime

infervit,

otpote

in medio propemodciim

pofita quatuor

urbium; verfus meridiem ab Ore-

brogiae

oppido & ad feptentrioneni

^a

Philippftadio 4,

vel 6. milliariis, in occidentem a

Chriftinxbamnia

If. vel 3.

milliariis?,' &

in

orientern ab oppido No¬

ra 3, vel 5.

miliiar. diftans.

§•

v.

Abundat lacubus, fluviisque regio

noftra. La-

cus celebriores funt Ulivettern, Frovettern,

Alkvet¬

ter n _, Lohn, Immen, Mückeln m)y

Öhlen> VHän¬

gen, Vismen,

&

^pneterea magnus

lacuum mino-

rum paludumque numerus.

In

numero

majorum

fluviorum merito habendus eft amnis

Knapforsfen,

qui

rådan i Djupnoret, tådan i Forfselfven, emellan Lungfund ock hår» Ta-

dan i Vargebroen ^, radan i högfhr Sunnkårrs hogden, emellan Kroppa

ock har. Tådan i Stenraet i Ryckhnlret, fom fkiljer Kropps ock Gryt- hytra ifrån Carlfkoga. Tådan i Blåckekårn, tådan i Gållfion, tådan i

Tvårålfven, emellan Grythytran ock hår, Tådan i Kortfoiflen, oeh E5>

gebrickan, emellan Nora ock hår.

m) Egregie errar Nob. Äff. Tuneiij, quando in Geogr. Svec. p.

427. dicit, lactim Mückeln in Terrirorio Flfdaleoli efie fittim ^,, ibique Svartelfven cum Svartån conjnngi, Elfdalia enim a noftra regione verfus

boream B»TeI io. milliaria abelb

(11)

qui ex

heu Alkvettern proveniens,

cmnem

fere a«

quam ex regione

metaliiea Pbiiippftadienfi dcfluen-

tem , una cum squis atque jacubus

permuiris, in¬

trä Chriftinaehamniarn, Phiiippftadium,

P^roeciasque

Kroppa ,

Lungfund 8z Bjurkärn coharentibus, tx-

cipit, illasque

verfus mendiem in lacum Lohn im-

mittit n)} ex quo amnis

Timselfven has ulteuus de«

fert _aquas _, juxta

fabricas ferrarias ad Bjbrkeborn &

Bofors, illasque

ibi

in

lacum projicit Mückeln. Par-

vo abhiiic intervalio ^, etiam in lacum

Méckeln iiia-

bitur, magnus ille amnis

Svartålfven, qui

antea par-

tim limices regionis nofirae

ad

orientem

lambic,

par¬

tim etiam inträ paroeciam

Carlfkogenfem verfus

jmeridiem flu it* Åntequam hic .fluvjus.

Svartålfven

re¬

gionen! attingit

nodram

,

in lilum hinc inde, reli»

qua fere aqua

regionis metaliiea; Pbilippftadienfis in-

jfluit, qux per

Knapforjfen

non

elsbicur*

ut

nihil

dicam de aquis ex

Veftmannia

^,

D.alekarlia & Neri-

cia, quse

(ubinde

a

Svartålfven diverlis locis ebibun-

tur. Amnis Vaktan ^y

(Eahlåfe-#lf') ab his

parum dillans, squas ex Nericia

ferens, copiam adaugec

aquarum in hen

Mbckelriy in

quem

etiam plures

paffim effunduntur

ämnes

minores. Ex hoc lacu,

unius milliarii longicudinem a borea

ad meridiem

habence, flumen decurrit

Degerforsfen, juxta fa«

bricas ferrarias ,ad Degerforjs &

Håkanbobi

^y

ubi,

B 2 m u-

n) His aquis norr intermifcetur amnis Svartdetifis, .quemadmodurri

habet diflertatio elegontiflima Clar» D. Er. Fernov, de Regione Venne-

tandorum metaliiea. Hic enim boream verfu«, ex Regione PhilippÜadienli»

ad territorium fiuitEifdalenfe3 ibique cum£larü feu Stortlfven conjungitur?

(12)

) 12 ( H

jnntato nomine , Leta/{ven dicitur , !qui fluvius in

Jaenm devolvitur Schagern, 8c inde per amnem Ga//-

fpångenjem,

in lacum maximum

Vellern.

Fluvii mi¬

nores furst Trbfen, Kedjan, Lerålfven, Elgsimfåm, aliique, qui ornnes deinceps in majores infhiunc ^a-

quas , & ad Begerforfs fluvio Let

ålfven

imrnifcentur«.

ömrtes hi ämnes minores, exceptis Trofén & Ler»

ålfven, in noftra regione, fuam habent originem.

Fluvii _praeterea _, qui urbes Orebrogiam & Chrifti-

nsehamniani alluunt, huic regioni fuas debent fca- turigines.

§• VL

Ut in doas paroecias, quarurn altera CarMkogen-

Iis prihcipalis eft (Moderkyrka), altera Bjurkårnenfts

huic anne&itur (Annex), noftra divifa eft regio, fic

etiam duo in illa occurrunt templa.

Templum Carlfkoge-nfe ligneum, primum aedi"

ficandum curavit Dux CAROLUS ad annom 1594*

Situm eft loco amceniffimo, juxta la^cum MoekeIn,

in meditullio fere paroeciae. Podium flektare) ibi

sedificatum 1660. Anno 1704. templum dilatatum

eft, in

formamque

cmeis eredurru In grege maxi¬

morum totius fere Vermelandiae eft annumerandurn, ornamentistjue rarioribus 8c pretsofis minime deftitu»

tom. Supelle&ilem argenteam tancuna non omnem donavit ofF. ferr. ad Bjbrkehom olim poffeffor D,

Abr, Kobsahm, fuggeftumque novum, pi£Fura mar¬

mor referencem, anno 1774. proprio fumtu aedifi-

candum 8c pingendum curavit

off. ferr.

ad Deger-

nås

(13)

@ ) 13 ^- ( #

po(Te(?or D. Joh. Camitz. Tabula ^emm, com- muni incolarnm impendio conftru&a, 4. cubitos ab

ta, 2t lata, ad parictem proximum confpicitur, in

qua oratio Regis noftri Clffnentitfimi [GUSTAV!

III. ad ordines Regni die 21. Aug. 1772. habita, lic-

teris aureis defcripta, legitur. In turri, ipfis Lteri-

bus templi infift.ente, tres pendent ^campanae, Öre- brogfe 1768. tufe, optimam refonantes harmoniam, quamvis omnes 10. pond. naut. vix aequent o).

B 3 Tern-

0) Seriem, qualem ex annalibtis templi accepimus, Paftorum, heic fubnecrnmus _par efV.

D. Olaus Johannis. (Olof Hansson ut ipfe fcripfir). ^a Principe

CAROLO Paftor conftirurus 1594. t l6ä6. Sunt qui credant, illum per a-

liquod terrpns, antequam Paftoris ipli demandatum munns, Sacerdoterrs

röva» Viujus eccleilfc fuiffe, & Tub nomine Olni in vidla, concilio fubfcri.

pfiffe Uplalienfi a 1593. quod vero valde incertum.

D. Jacobus Jonas. Stud, Upf. 1606. PafV. Carlfk. 1627. Vfl"*os cb _errores, <S1 inprimis ob continuas lites ^cum {no Cömminiftro Zachv

kia Silvio accufatus , munere fe abdicare juflus eft 164!. ratione vero

poftea habira (Sr gratis illius & minifferii , ei cönceffum fuit, ad paroeciam minorem Kmppa abire, cujus PafVor Laub. Philipstadius, Jacobi

viciflim occuparet locum. Hoc quidem in Confiftorio Mariaeftadienfi»

PafVorum nterque manu ftipulato ^, confirmarunt, {ed tarnen non invenirur effefrum_; Jacobus enim PafV. Carlfk. mortuus efV i<552. Ad finem vi«

tae fuce , & mente alienafus ^, & oculorum Inmine orbatus.

Mag. Anundus Ha^uinius. Ad Academiam acceffit Upf. 1644»

ibique Prom. Pbil. Magifter. Vic. PafV. Carlfk. 16<>8. Ord. 1663.

Infignis ejus laudatur ^cura in andiroium informatione, quam quidem

perquam fuiffe receffariam , ex eo colligi poteft, quod fub ejus advent«

tres non ampbus fuerint monticoké, qui libris canticorüfn in templo uti poffent. Mortuus efl 169t.

D. Petrus Pauls Tingstrom» Stud. Upf» 1673. Paft* Carlfk. 1693.

f 1702.

Mag. Sveno Benedicti Litbström. Natus l66g. Stud, Upf. 168$.

Cormn. Rudfkogenfiurn 1691. quo vero numere (e poftea abdicans, ad Acad» contendit Upf» ubi creatus Ph» Mag» 1700. Statim Paftor Le~

(14)

«ii> ) 14 (

Templum

Bjurkårnenfe etiam ligneum, 24. müi

fl priori verius boream,

in piano, incra lacutn Uli-

vettern & paludem Bjur

kam,

quse

forlan &

tem«

plo & paroecise nomen

dedit, (icum, ere£tum eil

circa annura 1640, dilatatum vero anno

1671. & ui-

ferius denique amplificatum atque

in formarn

cra-

eis ere&um 1704« Magnicadine

Carlikogenfe

templum non aequat ;

Ted

ornatus tarnen

& decorus non

defideratur cultus, ad quem

amplificandum iamilia

nobilis haud _parum contulic

Linrothiana

^,

cujus

etiam in area facra, templo vicina, monumeneum

eft

fepulcrale lapideum* In turri

^2. ^taneum

pendent

caiji-

gionis cujusdam Dimach3rum Chiiiarchae Wennerstedt

,e(l conftitutus»

Paft. CarKk. 1703. Prarp. 1721. f *7* 4*

Andreas Vai.ler Uplandus. Natus 16/8» Stud. Cpf. & dein®

de Sacellanus in Lirslena Upläudorum. Ad Leg. Ner. & Venn.

Pa(h

1703. Captus ad Pulcavatn & in Siheriam abduchis.

In patria-m red-

iit 1722. Paft. CarKk. .conftitutus diplomatc Regio

1726. Obdonniy.it

1739.

Mag. Buandus Svenonis Faxeix. Stud. Upf. 1717.

'Laurea Dona¬

tus 1722. Sacris iniriatus 1718. vic. PaiK

Carolftadii

17-9»

Eloqv. Lecb

ibid. 173t. Paft. CarKk. 1741. Prxp. 1744. £ vita

exceflit 17*4.

Mag. Jonas Laurentii Hedxund. Natus in Paroecia

Lutiqfund.,

pa-

tre pauperculo, a. i7ii.CpC acceflit 1733. Sacris

iniriatus

1741.

Mag.

Upf. 1743. Comtninifter Philippftadenfiutn 5744»

RaR. CarKk.

1

ji7- &

munus hoc aditurus, demorruus eft.

Mag. Ft-tas Vewnerman. Nar. 1714. Stud. Upf. 1739. Sacris

iniria¬

tus 1744. Phil. Mag. Lond. Goth. 1748. Eodem anno Comm. in Vis-

num. Paft. CarKk. 1760. f 1771.

D. Gvstavus Gustavj Kjemin, Hodiernus Paftor. Nat. 17f4» Sch.

Carolft. adferiptus 1728. Stud. Upf. 1732. Sacris initictus 173S. &^mos

Sacellanus in Kroppa & Lungfund. Fall:, ibid. 1758. Paft. Cavlfk, 1773»

Prxp. 1776.

(15)

) 1$ ( •

campanse />). Tefta utriusque

templi, laminis fer*

reis lunt obdu&a g).

§. VII.

Prasdia integra, qua* ad hane noftram

referun-

tur regionem metallicam, numero flint

64,-§|. In-

ter hxc 384. funt ve£figalia (Skatte),

l6f|. tifcalia

(Krono), af. terminalis (ft# och rårs hemman ),

&

fundis

montanis (Bergstorp), 2. fundis extraneis

(utjordar),

2. villis officinarum (Bruksgårdar), 40. tuguriis (0- [kattlagde torp), & i.flaminio(Pråftebord) r)^y qux

fin-

gula,

p) Gemminirtri ad Bjurkarn fuere.

D. Zacharias Olavi Sylvius. Filius prim! harum eccleflarum Paffo-

rfs. Primus fuit Comminifter ante 1640. Aqvis fubmerfus eff ad Knap- forsjen 166g.

D. Andreas Jonjb Glaf» Sruduit Dorpati» Sacris initiatus 1664»

Comm. Bjurk. 1669 f* 1694»

D. Ericus Nicolai Tingeerg. Acad, adfcriptus eft Aboenfi 1677»

Sruduit poftea Dorpati. Sacris initiatus 1694» Comm» Bjurk. 1695»

f ^1732.

D. Andreas Olai Vennerstrom. Stud. Upf 1714» Sacris initiatus

1725. Adj. ecclef. in Borgvik 1729. Comm. Bjurk. ^1734. obiit 175^

D. Johannes Palin. Stud. Upf. 1736. Sacris initiatus 1738. Adj.

ecclef. in Heflelfkog Daliat 1744. Comm. Bjurk. I7f6. Hodie muneri pracefL

q) Tempil!in Sacelit Cnrtdfa nondum eft exffruöum, quamvis

privilegiis munituen fit anno 1736. Sacra in atno quodam ad prsdium

Carlsdahl peragnnturT & Sacerdotes ab bujus officinrE pofTefloribus, inde

a prima inftitutione, viftum ac liipenditim habenf. Hi vero fuere ab

anno 173G. Ericus Mofe Ner» P. Rtnnzeliur Oft.Gofh. P. Strokirk»

Mag» D, S. Bodiny Joh, M, Harting, Mag. A. Lindflcdt, Vermeinndi,

atqne C. C» Hagratius Smol» Conftituuntnr a Pofleffore Carlsdahliac»

nulla habira rati-pne provinciarum ^, unde fint orinndl; quamdiu ver»

boc funguntur minifferio. Carolftadienfi parent Confiftorio.

r) Hsec Reg» redituum JPraefefto hodierno, Spectatiflf. D» Guß. Era»

(16)

) I* ( »

gula,

qua

maximam

partem

quadripartita,

a rerum metallicarum culcoribus habitantur s). In his (o-

lum (jordmohnen) partim e(t argillaceum

{lermyl¬

la), a no'lris ditlum lenjord, partim vero argiüa vi-

tre>cens teffellata (Specklera).

In his primum mcri-to fibi vindicat locum prsdium equeftre Ablqvittern ^,

(Ablqvitters Sått

erie),

in paroecia Bjurkårnend, juxta borealem linum la-

cus Alkvettern, loco, per totam fere Vermelandiani

amoeniffimo pofitum ^, vetuflate nobile. Invenire ^cer-

te mihi, quantumlibet perquirenti, non

licuit,

quo tempore

praedium dt nobilicatis privilegiis do-

natumj iilo autem fub titulo,

Codici

prseftauonum pablicarum

(Jordebok) anni

1584.

illacum reperitur,

& regioni ^, quam ante nominavimus,

Varnnms

Skogsbygd

adje&um

:

Habuit itaqoe immunitatem,

antequam hane regionem

jufferit excoli Dux CARO-

LUS. Antiquiflimi

ejus podeffores

ignorantur,

di-

ver«

Ung, debeo. Qni ante illara heic eodetn fun&i i'unt officio, tuere: anno

1620. Gil. M'ttsfott. a. 1629. Mårt, Drotz. a. 1645. Olaus Olai, inon»

ticöla. a. 1654. Gilius Gilti. a. 1665. Heur. Johannis. a. 1679. Job»

Non«. a. 1689. L. Vikland. a. 1691. N, Norman, a. 1692. E. E.

Ekman. a. 169?. W» «Sr«/. a. 1711. A. Berger. a. 1726. y. Berg. a.

I729. yofc. Beckman. 0. 1746. P. Collin.

s) Sequenrem obfervationem, qua? fortaffis indicet, totam fere regio»

Rem olim,pro regali, fit venia verbo, ftiilTe hebitam, ex colleö. sc»

cepi PI, R. atque C, D. Fernov. År 1667. den ö.Julii, gaf IC. CARL

den XI. Afleflor Magnus Cronstrom forpantsnings bref på Carlfknga, for9-?64. dal, 14. or. 9^" pgr. S:mt. ^> hvilket blef Transporterat ^pa Can.

eslleren Esaias von Puffendorf 1679. d. i Julii. Detta blef fedan of.

vevlamnat til Robfahmifke arfvingarna på Bofors, hvilka icke forr an X753. d. 31. 03, blefvo af Kammar Collegio utlofte, med 13335» dal»

4 pgr» S:mt, »«fterande capital ock intereße.

(17)

«aö5 ) 17 (

verGs vero temporibus in codicibus pobÜcis occnr-

runc Boo Ribeing, Sophia Stenbock & Lilljeho*

ku, qui pragdium hocce in Eliam Linderot circa

annum 1660. transtulerunr. Hic ^cum praedio uftri-

nain Silfverbyttan & officinas ferrarias ad Lamfors conjunxit» qua: pofrefäones famiii<e] fuere Linro-

thian®, usqae ad annum 1769. quo Direfåori Su-

premo, Generof. D. Em. ^a Geyersstam emtionis

jure ceOerunt. Prxd-io Glv a eft fufficiens, officinis

ad Laanfors fubjefla, agri fertiles, prata optimae in- doiis, hortique amoeni 8z fpatiofi, in quibus hiber-

nacula plantarum rariorum (Orangerie) ^a familia

Linrothina funt inftituta r).

Praedium eqvedre Boo, (Boo

Säteri)'

in ^paroe-

cia Carllkogenfi, parum a templo diftans ad lacum Mückeln, fuo licu eil commendabile, Agri ßi pra¬

ta optime fefe habent, nec horci comemnendi. Pos- feßor olim foit qoidam ex illuftri Bjelkiorcjm gen¬

te, (t'orfan Thuro ille, quem Lincopi# plexum ca-

pite novimus), ^quo publica? fubeunte offenfas, prae¬

dium Regali

fifco

eft

adjudicatum,

^anno ^circiter

1600 u). Ex fifcali, praedium Boénfe dein ve£ti- gale fa&nm, & ^eo quidem jure a Gl. Metn. Rege

C Gü-

t) Quantum profecerit hoc .praediuin, intra lpatiuin centurn aono- rum_, ex reportorio (yulgo dicunt inventarium) quodam, a poflefloribus Lilljefookiis confignato, (k etnrori EL Lmderot reli&o, patet. Sementi#

annua (artiga utfådet) eo tempore non erat nifi 6. tonnsrum frUmenti, vehesque 40. non ampiius capiebantur foeni, Hodie ^vero 100. fereinan-

tur torrnae, & ^foeni usque ed 1000. vehes colliguntur eondutiturque.

Pbfféffiöpcm tumc a Neb. D. de Geyersstam mirum in modum eile am-

plificatam, certiffirrmm. (Vid, A3* atitiqua ad Ahlqvittern fttvafa),

u) Aft, jud. Cärilk»

(18)

W X >8 t

GÜSTAVO ADOLPHO id ipfum Adfeff. D.

K.

Doberus 3. 1630.. obtinuir., Tandem] immuniras

d..

9. Maji 1649. data- prxdio ^>

quod

tum

Seeretario

Status Liljeström ceffit ^), cujus pofteri iliud In-- fpe&orr Crisp. Flygge

detulerunc,

tumque

officins

ferrariie ad Bjorkeborn & Bofors cum prssdio (unfr conjun£be.. Omnes hx pofTeffiones portea cuidam Jacoeo Robsähm funt

conceffse, & iilius

nepotes,,

etff nobilium ordini non adfcripti

(ofrälfe),

a

Rege

FREDERIGO I; privilegium prscdii poffiden--

di obtinuerunr. In endem familia adhuc ert off.,

ad Bjorkeborn\ ipfurn autem

praediiim

^una ^cum

cfficina ad Bofors^y brevi tempore5. aiios aiiosque;

habuic poffeffor.es..

Pauca _pnerer hxc in Paroecia

Carlfkoga

obvia1

Tunt praedia nobi'iora

(Bruks ock Herregårdar)y

quo-

rum primum Strom

snäs & Degernasy

qux

poffeflo-*

ri Degerforffenrts

officinae propria Tunt. Strömsnas-

baud ita pridem excultum ^atque aedificatum ^, ver-- fus merldiem in limite paroeciae dtum. Degernås

ab Hoc milL ad feptentrionem dirtar.. Ucrumque;

fitus amoenitate ad Letålfven fe commendat; agris pratisque über eft

gleba fundusque fertilis, filvaque

copiola,

ad ferrarios ufus dertinaca.. Pr&dium VahU- åfen>.

ad

off

^.

ferr. Wahlåfenfem pertinens, ad Ori¬

entalen! ripam lacus

Mückeln-

ert fitum,

ubi

amnis

Vablan in iilum illabitur.. Praedium Bjorkeborn off ferr..

v) Litteras R.. R* Sen. Chr. Bonde ^, nomine Reg. CHRISTINTE»

h'ac de re datas, inter acla, qns in Bognfi praedio adfervantur, egoraet vidi deferiptas, teftiumque aucloritatemunitas».

(19)

# ) fs> ■:( •

iferr. Bjorkebornenfium

adlcriptum poffefloribus,

^jux-

ta ipfam fr.bncarn

ad Timsdfven ficum. Hie bortås

optimse fpei nuperrime

inftitucus. Prata & agri,

tam hujus, quam prsdii

VahSåfenfis,

utpoce parum an- tiqui,

quotidie

nova,

idoneis locis, capiunc incre-

menta. Praedium Carlsdahl anno 1737. de novo pri«

rnurn excolendum & ad Svartålfven

aedificandum

curavit Direktor Supremus D.

Carol. Dan» Luth-

man» Hoc paroeciam

Carlfkogéffiem & provinciani

Vermelandis terminat» Prata bona , & agri^, quan- tumvis novi , haud

contemnendi

5

filva ad hare

.abundans»

Dom.ici.lia officialium

((Boßallen) in noftra

nom

occnrrunc regione, prster Pafioris,

Comminiftri &

exactoris inferioris

(Lånsman). Qnod ad filvas,

a- gros prataque,

Tunt cornmoda. Reliqua prsdia o-

jnnia domiciiia funt monticolarum»

Qui

per totam

•regionem

habitant !homines, hoc

anno

numero funt

5074

xy.

*-

§. Vilt

Societatem, in hac noftra regione,

ferrariam

(Conftituunt officins & uftrins y).

In officinis,

quae

C 2 9. ha-

x) Quse filco Regio, ram ex praediis, quam capirum

cenfu

^, quor-

nnnisredir, pecuriia., fummam fere IS7o. Thalero'r. Imperial, conficir.,

■■prsrr.er 104. & quod excurrit , tonnas frumenri, qus

ubbus quibusdam

publicis infe.viunt.

y) Fodinse in no'flra nulls reperiuntur regione, licet metalllcs vens,

fumma cura atque fumtü non exiguo^, etiam temporibus praeteritis fint

qusfits. In loco quodam boreali. paioecis Carlfkogenfis miners fentse

■quondinn effbflir , qua; copiam continuerunt ferri, juxta tarnen ita com-

parats, .ut banum cx illi-s coufici fmurn uequiret. Nupcr iterum Iiis i»