ANDREA INTENTIONE;

ß

Divina cAdjuvante Gratia/

D1SSERTATI0 GRADUALIS ,

DE

INTENTIONE;

Quatrij ^,

Confent, tylwplijf. Senata

Phthfoph,

In Regia Acad. llpfalienß,

PR^ESIDE

VIRO CELEBE

Mag. ANDREA

Eth. & Polit. PROF. Reg. & Ord*

h.ti RECTORE Magmfico, Publica Cenfura fubjicit

8 ^OLAUS

Weßmannus.

I In Audiü. Carol, Maj. ad.d. ii.Jun.

ANN! MDCCXXXiV.

Boris ante meridiem [oIitis.

<ä?i <&(> <&)<>£?)<&)&)<&)

UPSALI/E} Literis Wernerianis,

Confpedm

L Vtam pandit ad traflationem.

Il Gradas feu aflus voluntatis

emimérat.

5» III Homonymiam & Definitionem

vocis /iß11.

5* IV-

QSld requiratur,

quem intendimus, obtineatur, o*

fiendit.

§. F. Caujas, cur fine inténto deftitu*

amur > <£r alimn Jtspeconjequamur,

breviter tangit.

§♦ VI. Quidfaciatintentiocirca aflio*

nes Moralesy docet.

$• VII. Quid intentio bona, circa

aäionem malam,faciat, demonflraU

§t Vill Quid faciat intentio mala^f

circa _athonem bonam, exponit.

DEO

DEO Ducc.

§. I.

Ummo

utiq$ Nu-

mini gratias agere

debemus immorta- 1_es,

quod nobis

mentem rationis

capacem

conceflit, iisque viribus

exornavit, quarum

beneficio&re-

ftoufu, a&iones

noftrae rite fufci-

pi &

abfolvi poffunt. Intelle&um

indigito &

voluntatem, praecellen-

tilBmas illas animae

noftra? faculta-

tes» Novimus,

animantia bruta

in ea, quae fibi grata

funt,

li neceffitate impelli, ea autem,quae appetitum

eorundem minus grate

A pafcunt,

pafcunt,

fugere

ut, quodfugiunt, ipfis conducat,

noceat vero quod appetunt. Hoc

ne nobis _quoque aceideret, ratio-

nem nobis largiendo ^, provida Dei prolpexit cura. Quantum ad ^ex-

ternam rerum faciem, _quse quoti-

die nobis obverfatur, muita utique

funt mala , qua? fpeciem prasbent bonitatis, multa funt bona, qua?

mala primo intuitu videntur, illa

ne nobiscum uniamus, haec ne a-

verlemur, quis facit, nifi intelie*

étus reéte informatus?Altera men-

tisnoftrse facultas eft voluntas,qua,

homo bonum ab inteliedu eogni-

tum appetit, inalurn averfäturL».

Cognitum dico: Ignotienim quum

nullacupido, & voluntas ipfa per fe nihil cognofcat, ut fefe aåu ipfo exlerac, _opus femper habet auxilio intellecfus & fenfuum. Quampri-,

mutn vero,quid bonum fit live ^ma- lum, libi eft repraefentatum, fuas ftacim orditur operationes, eligen-

do

do (cilicet,fugiendove. Itatamen,

ut, quia fenlualis

cognitio: nubemt

faepe pro Junoneei fiftat,

judicium

femperexfpeået rationis ; quo ta¬

rnen ipfo libertati ejus nihil

decedit.

§. II.

Uti autem afacultatecognofcente,

hon fimul &uno intuitu omnia per- aguntur, fed pro rerum , circa-j»

quas occupatur, varia indole atc$

natura,jam majorem,jam minorem requirunt adtentionem ; ita quoqj

facultasappetens feu voluntas luos agnofcit gradus feu aétus. Occu-

pantur vero hi a<ftus, vel circa

fi*

wem vel circa media. Primuscir¬

ca finem a&us eft volitio, feu Turi¬

plex complacentia ^, qua voluntas, objeftum ut bonum, & fibi con- veniens, approbat, 6c appetit-j quidem, led ^cum motu non ita •

magno. Secundus aétus eft inten*

tio, qua, finem non fimplicitertan-

tum adprobat, fed fimui in illum ,

fecumuniendum, omni nifu fertur.

A 2 Jer-

4 ü °

Terrius denique,circafinem, aftus eft/m//tf, quae facit, ut, obtento fine, quiefcatvolunras. Circa me¬

dia tres itidem recenfentur a&us voluntatis. Primus confenjus audir,

quo media, ad finem obtinendum_.

necefiaria , approbat, eaque, fint

ne minoris vei majoris momenti, malle fe adhibere, declarat, quam fine carere. Secundus a&us eft

elefiioy _qua, fingula media, quibus

eundem finem adfequi poteft, jux-

ta fe ponit & comparat. Habita

vero comparatione, optima,

ceteris paribus, facillima eligit

Ultimus circa media aftus , eft ufus

feu adplicatio, qua,media,qua?aptii-

fima vifa funt, ad finem confequen- dum, a&uiplo adhibet.

§♦ Iii.

Sumi fölet inteniio vel materia¬

liter vel formaliter. Formaliter!, fumta, denotac ipfam tendentiam voluntatis, ^ex confideratione finis

ortam _, qua in illum poflidenduox^

fertur. Materiaiiter vero accepta lumitur

fumiturpro ipfo

fine. Prior

feu formalis noftra eft. Ex oc-

cafione ergo eorum, quse praece-

denti de ^ea difta funt,

ejusmodi

cum Pufendorfio, incentionis

fifti*

mus definitionem.

Quod fit,

voluntati*, quo

illa efficaciter f ert

in

finem abfentem, eumque

aäuproducere

aut conjequi nititur,

Finem abfen-

tem dicimus:

quatenusenim

fens eft, eft obje<ftum

fruitionis.

Neque tarnencum

fpeconfundide-

bet intentio. Licet enim utraque

pro

fine habeat bonum quoddam».

abfens poflibile ;

fpes

magis

refpicitid ,

quod ab aliena potefta-

te obtinendum eft, intentio

quod

propriis

viribus confequi poflumus.

Sic, fi profine

quodam confequen-

do,qu£edamin

noftra fint poteftate,

quasdam vero

aliorö opefintquae-

renda,haecfperamus,

illa intendim3.

Una autem & eadem cum

femper

non fit intentio, fed plures

ejus

dencur gradus;

ideo,

melius,

A 3

quicj

quid fibi velit, intelligatur, difpe-

fci (biet inplenam &fimiplemm. Ra¬

tio hujus diftin&ionis in eo funda- tur, quod, licet voluntas, in quem-

Iibet, quem intendit, finem, effica-

citer quidem feratur; tarnen, pro-

ut magis vel minus rationis duäui

obtemperare didicit,

adfeåuumqj

fernere, ut plurimum, ruentium_.

flrepitu, fe abduci _{permittit, aliam}

quoque ejus, ^qua objefåum fecum

unire cupit, intentio induit faciem.

Inientio ergoplena dicitur, _{qua? tu-}

muituante adfe&uum ftrepitu non efl:fundata, Ted pleno rationisjudi-

cio, quod fingulas ^{rerum circum-}

Hantias adourate penetravir, niti-

tur. Semiplena autem eft, quando

adfeåuum impetu omnia perfo-

nant, qui impetus, _{rationem, fuas}

rite & plene obire fun&iones, non

permittunt, ita ut faspe feratur voluntas, in Hnem non adcurate_»

cognitum. Hinc _quoque nobilitas

intentionis plena?> pra? (emiplena^

du-

élueeti In hac etenim, quia in

ju-

dicio ferendo turbata eft ratio, fa-

cile potefi in errorem incidere, bo.

num dicendo quodmalum fit. Im-

mo, nec quas aptiflftma fint media, profpicere femper poteft, undefae*

pe evenit, quod finem ^non confe-

quatur.

$. IV.

Ut ergo finem obtineat intentio noftra, primo requiritur, ut plena

fit. Quaeerenim femipletiam comi-

tentur incommoda, §. III. paucis

oftendimus, Deinde requiritur 9 utpro fine non habeat impoffibileL*

quoddam ^, five phyfice five mora¬

liter. Phyfice impoflibile dicitur,

fi vel ipfe fitus tant^ fit latitudinis,

ut dominii noftri non fit capax, vel fi media ad iilum obrinendum neceflaria,nec in noftra, nec in eo- rum, quorum aiioquin uti pofte-

mus atixilio, fint poteftate. Mo¬

raliter impofiibilis ille eft finis, qui,

licet

phyfice

pofilbilis^

nus

nus tarnenlicite obtineri &poflide-

ri queat, vetant leges.

Ejusmodi

etenirn a&ionem, cum Sc intende-

re, peccatum fit, quanto magis eft, fi peragatur.

Haecautem,qua?

jamadtulimus

impedimenta,

que

ad finem pertingere intentio-

nem noftram prohibent? commo- de referri pofTunt ad intentionen!-, femiplenam. Fine autem

jam

fice 8c moraliter fit poflibilis, re-

quiriturdenique,

media, ad il-

lum obtinendum neceflaria, adhi-

beantur. Illa vero quiinvenirecu-

rnt, quis, 8c qualis ipfe

finis fit, ad-

curate confiderare debet, Finis dat rrediis menfuram, Tonat tritus

ille Metaphyficorum canon. Ex

confideratione etenim finis, dilci-

raus , 8c qua» impedimenta fint re*

movenda, 8c qu*e, remotis impe- dimentis, media inluper illum-.

obtinendi e re fint, Cognitis fic

mediis, ufui fedulo func danda, Quippe

Nfii o & 9

Quippe, quurn

nihil fine

labore nobis vjta dederic, neque-.

laborem fugere ei convenit, qui poflidere

quid cupir. Modo diéfis

iterum canon adfenrit: qui vultfi-

nem _, vulc eriam media. Hoc eft;

qui cum defiJerio in

finem poflx-

dendum fertur, illi fimul,qua?ejus acquifitionem comicancur

incom-

moda forfiter iunc toleranda, fub- eundiquefedulo

labores. Nec alio-

rum, il indigeamus, vel

auxilio vel

coafilio uti vereamur. Sed potius

ica nos erga eos, quorum

intereft,

gerere debemus, ne

probabilerru.

quidem habeant

rationem, (uam

nobis denegandi opem.

§.v.

Caufia?, _{qua?, quo}

minus finem

nos confequamur, impediutit, par¬

tim in nobis ipfis func

fundata?,

partim extra nos

pofita?. Illa?

difieruimus, facile-.

colliguutur.

Oppofitorum

eft

Puta fi finis

fit

poffibilis,

apta eligantur; verbigratia: fivel-

lec quis aquas curru transire, ter-

ras tcapha peragrare: vel fi ma- xime apta fint, ufui tarnen male»»

adplicentur. Has autem poriffimum

funt du2e. Una, fi eorum, quo-

rum intereft , nulla noftra culpa,

deftituamur confiiio auxiliove. Al¬

tera fi impedimentum quoddamin-

ternum vel excernum, quodinan-

teceflum prsevidere ^non potuimus, nobisobfit. Internum dicimus,fi

agens iple morbo corripiatur, vel

alio quolibet catu, modoque, vires agendi amittat. Excernum, v. g.

ett, fi navigances alio, quam quo

tenderant,vi ^ventorum agitentur, 5. VI.

Difpetci föleta&io, in a&ionem hominis, & afåionem humanam«

A&io hominis illa dicifur, _quaedire-

£tioni animas non fubeit, fed quam

cum brutis habemus communem:

ut funt, motus cordis, circulatio fan-

fanguinis, & qua? reliqua. Aétio

vero humana eft,quam fcientes fuf- cipimus & voienres, quaqueadeo

laudis quid feu vituperii promere-

tur. A<ftio_ergo moralis eft, cujus

bonitas pariter ac maiitia ad nor-

mam feu legem exigitur. Adio

moraliter bona ea eft, quse cum

lege abomni parte convenit: mala,

quae a lege vel una faltem parte di- fcrepat, Non tarnen bona

ideo

praecife dicitur, quia ^cum lege nu- de conveniat, fed _{quatenus agens}

intentionem fimul habuit, legi ean¬

dern conformare. Sic neque rr.o- raliter mala ea nuncupari folet«»

a<ftio, _qua?, licet a lege , qua par-

tem difcrepet, abagente tarnen-., fine omni intenüione, adeoque cafu quodam fortuito, profiuxit» Uti

enim, qui cafu fortuito, & fme ^o-

mni intentione jaculandi, ferarn trajicit, artificiofe jaculafle, dici

non poteftj ita, qui aclionem,

de

qua in genere morum agitur,

legi

quidem

quidem conforrrem, fed cifra in*

tenticnem producit, rem

bonam

certe facit, bene tamen egiffe dici nequit. Er contra,

utille, quiea-

dem fcrruira fclopeti displofione,

serern folurrmodo ferit, rr>ale ja*

culafTe dici ^non poteft; ita

quifine

intenticne vel bonum vel roalum agendi, malum agit,

male egifle

non adcnrate dicitur. Ratio eft, quia orrnis s<ftio

moralis

& volentedebet profluere. Sic

ho-

micida, per legem

Divinam

riter ac humanam , fupplicii capi*

talis reus eft: qui vero cafu quo- dam,& fine intentione horrinem occidit, ultimas hafce pcenas non dat, _ergonec

homicida, ftri&efum-

to vocabulo, dici poteft. Multum

ergo in moralibus facit intentio,

immo tanti eft, utnulla prior,nul-

la antiquior in ils fitquarftio,quam,

qua potiffimum intentione, quida

quolibet fitpera<ftum. Qnod licet

ita fit, non tarnen lemper exinten*

tione

B ° 3g

tiotie agentis,

bonitas vel malitia

a&ionis venit a?ftimand3. Omnis quidem malaintentio,

a<ftionem ef-

ficit malam, (i non in fe, faltem refpe&u agentis.

Contra

fedfaepere

ipfa mala eft.

VII.

Quid a&io moraliter mala fit.*

fupra evi&um

eft.

quoque bonam, eam

efte,

fine habet bonum quoddam, facile

patet. Jam vero fa?pe

accidit

licet intentio in febona fif, illegiti-

mis tarnen mediis finem optatum confequi, aggrediantur

quidam

mortalium. Quid ergo

ejusmodi

intentio circa parilem

a&ionemfa-

ciat, jam videndum eft. Pnecipue

veroin eo cardo verritur, an ejus¬

modi bona intentio,fola,a&ionem

in femalam, facere valeat bonam ? Quaeftionem ficnegand&n efte

fa¬

cile, ut opinor, eftprobatu*

A<ftio-

nis,

nis, utmala?, quidditas feu eflenJ*

tia eft ipfa malitia , feu

difcrepan«

tia a lege. Per eflentiarn etenim habet, quod talis fit. Intentio au«

tem, quatenus bona eil, refpeöu ipfius a£ionis, eft circumftantia,

leu accidensquoddam: ^nam potuit

etiammalaefie. Extrinfecusergo,

bona ejusmodiagentis intentio,ma-

las acftionis eflentiam afficit, non_a ultra. Parilis autem extrinfeca cir-

cumftantia, _qua ratione ipfam ef¬

lentiarn, feu quidditatem a&ionis

ita poffitmutare, ut a mala faciac

bonam _{, non} video, Requiritur in- fuper, ut& §. VI, notavimus, fl adiioqusdammoraliter bona fit, ut, ab omni parte, & quoad fingulas circumftantias,cumlege conveniat,

Siautem unica faltem circumftan- tia, cum lege non conveniens, a- (ftionem faciat malam, quanto ma*

gis mala illa erit a<ftio, qu^quoad externaquandam folummodo circumftäritiarn, intentionem puta, feoni-

i* bönitafts quid redolet. Imrno ab-

1« furda inde alioquin

fluerent

m plurima, &(celeribus

latiflima

j- riretur porta. Quecvis etenimtunc

:u vitia &facinora, leviora pariter ac

3_, atrociora, pallio bonitatistegeren- iiC tur, modo _patrator valeac adfirma-

o, re, fe bonum quendam intendifle

a- finem* Nec lex amplius illa efTet

norma, ad quam, a&iotium noftra*

r- rum bonitas* malitiaque exigere*

f- tur, fed agentis folummodo inten-

is tio utramque facerefi paginamL,*

ac Exemplum hujus rei luce meridia»

ti- na clarius fuppetunt nobis

publica

(1 ifta lupanaria, a Papicolis flomse

ty inftituta. Quis enim negare va*

as let^> finem ipfum, ^quem

perhibent»

it, in (e fpeéfcatum, bonum

efie

i- pe

adulterii evitationem? Inftltutio-

a- nem autern lupanariorum, ceu me*

a* dium hunc impetrandi finem, ne- d tno unquam ^, nifi male fanus,boa

o tiam adpellare aufus eft. Neque*

a, quaracione, ullam exfineipfo,

veå

l' i..^; B Ipi»

fd Ü o i$

fpeciem bonifcatis, matuari poflit*

video. Prascipue, cum ha?c infti-

tutio tantominus ad finem obcinen- dum faciat, ut pocius _{eum quam} longiflime removeat, januam (cill-

cet latiffirnam aperiendo, deteftan-

dis & horrendis fcortationibus. Et

ipfi videant, qua ratione teterri-

mum hoc facinus, pra?cipuecontra edi&um Spiritus San&i: Nonfunt facienda mala ut inde eveniant bona%

defendanr.

§. VIII.

Quaeri heic poteft, quid fibi ve- fit intentio mala: eft etenim inten- tio a&us voluntatis, voluntas vero

nihilappetit,nifi bonum & fibicon- veniens: conveniens autem 6c ma-

lum fimul efie, contradi&ionemj

involvit. Verum enim _{vero, vo$}

luntas quidem nihilappetit nifi bo¬

num, fedvalde

dolemuscorruptam

voluntatemnoftram, & reginaefua?,

rationi puta, morem fempergerere

non edoåam,inmalum Ia?pe,quad

•i o i 17 fub larva bonitatis lätet,

tendere-*.

Mala _ergo, intentio

dicitur,

habito refpe<ftu ad

voluntatem,fed

adnormam. Jam vero ex iis,qua3

in §•pra?cedenti comparent,

ficin-

ferri poreft:

fi

bona, aftio-

nem malam ^non poteft facere

bo*

nam: confequenter neque

intentio

mala, a&ionem bonam

facere

eft malam. Oppofitorum enimu oppofita

eft

Ita quidem vi¬

detur; fed fi adcuratiusrem

confi-

deramus, ^vere oppofita

ha?c duo

non funt» Etenim, utaåio quas- dam mala fit, nontam mulca

requi-

runtur , quam qua?

bonam confti-

tuunt. Facilius femper

eft ftruétu-

ramdeftruere, _quam

exftruere_;

fic facilius quoque

aébo redditun.»

mala, quam bona.

Unica modo

circumftantia a<ftionem vitiat, ut

vero bona fit, non una

fufficit cir¬

cumftantia , nec plures,

fed

mnes adfint, necefle eft* Sponte

ergo argumentum

illud,

rela-

B 2 tione

il o Ü

tione oppofitionis nobisobjeöum

corruit. Ica ut nos contrarium tu- to ftatuamus, fcilicet quod mala-,, intentio, a&ionem femper videt.

Sic, fi quis per unum alterumve-.

diem, immo plures, fummam in cibo potuque adhibeat temperanti-

am: bene certe & legibus ^conve-

nienter facit. Sed fi ea folum in*

tenrione hoc faciat, ut certo die

tanto magis poffit genio indulgere*

certe haec peflima ejus intentio, prius illud, laudabile alioquin infti-

tutum, inficit, & hoc intuitu ma-

lumreddit.

Sed

hcrcpauca,

fuffieiant. Paulo quidem uberius*

hoc thema primo elaboravimusTed temporis anguflia reliqua mictere*

nos coegit. Tuum autem, G. L.

folitum nobis expetimus favorerrij

velis dextre, _{qua? allata funr,} interpretari.

TANT U Me

ms

ms