Ad notionem principii honestatis illustrandam meditata. Quæ cons. ampl. fac. philos. Ups. præside doct. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico p. p. Petrus Nordenmark, stip. Tollst. a sacris Bothniensis. In audit. Gust. maj. d. XVI Apr. MDCCCVI. H. a. m.

AD

NOTIONEM PRINCIPII HONESTATIS

ILLUSTRANDAM MEDITATA.

QU£

CONS. AMPL. FAC. PHILOS. UPS.

Ρ R JE S I D Ε

ΕΤΗ. ET Ρ Ο LIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

p. p.

PETRUS

NORDE

STIP. TOLLST. A SACRIS

BQTHNI ENS IS.

in audit. gust. maj. d. xvi apr. mdcccvi*

η. α. m. s.

UPSALI#,

Till

Min FAR och MOR.

ifClltid ett omt _{föremål får Eder omtanke och Edra}

upp-offringar, ägde jag alldrig ett dyrbarare och gladare till¬

fälle attförklara Eder min tackfamhet och vördnad, än nu, då _{jag fer ett onjkadt mål genom Eder vunnit. Och}

fkulle jag då med tyftnad förbigå Eder, och hälldre med namnet _{af någon Förnäm och Mäktig pryda desfa blad?} Nej — Eder tillhora de; och forgäfvesfoker jag uttrycka

den _{känsla, hvarmedjag ofverlämnar Eder dem.}

AD NOTIONEM PRINCIPII

HONESTATIS

ILLUSTRANDAM MEDITATA.

Quae

quit, ut numquam,

homini

eft:

fui confcia

de vitae

mens

honeftate

rebus

adeo

anxia,

duci

mo-

ne-rum quaedam prascepta

fectetur.

A

diverfa

autem

agen-di ratione diverfisque, quibus inter fe tenentur

homines

vinculis, inprimis efficitur, ut

omnibns

nec

eadem oriatur

fcifcitandi vis, nec quam quaerunt,

honeftatis

regularum

cognitio eundem certae

rationis

gradum

obtineat

atque

perfpicuitatis.

Sunt

fcilicet,

qui,

aut

fenfui fuo,

aut

a-liorum decretis atque praefcriptis, utrum

honefti

naturae,

a» Divinae au&oritati aut prseceptoris

cujusdam placitis

originem debeant,

inquirere

ceterum parum

folliciti,

tam-quam

fcopulo

adfixi,

adhaerent.

Alii

vero,

qui

altiora

fpirant, nec,

majori i<fti

circumfpiciendi

defiderio,

alienis

fententiis, nifi veritas ipfarum manum illis

injecerit,

te-mere asfentiri queunt, omnes, quotquot

menti

occurre-rint de honefto quasftiones enodare nituntur,

inquieti,

donec firmam quandarn fibi acquifiverint

perfuafionem..

Hoc _{cognitionis gradu,}

_hoc

_confcientias

oraculo,

fi

vitam

refpexeris,

quod

defideres,

nihil

amplius

habebis.

Aft

il-le, qui confcientise fuas

phaenomenorurn

rationem

exige-re discupiverit, aut

alios

honefti

natura atque

finibus

in-ftituere animum induxerit, fi refta fapiat, qui

confcientiae

ambitu circumfcribitur, campum tranicendat,

necesfe

eft,

ni inftabilefit &fluéluans, quod condere voluerit

fyftema.

Ver-Verfabitur illius prima in eo disquifitio, ut ultimum

principium quid

& quäle

fit

oftendatur,

quo

veluti firmo

fundamento _{fuperftruatur anquifita Ethicse fcientia. Cur}

a _{Philofophorum} de hac _{re opera, omnem, quam} ipfi

polliciti fuerint,

fru&um

non perceperit

hsec difciplina,

vaga nimis hujus Ultimi fontis, e quo derivantur morum prsecepta, notio magnatn partem in

caufa

fuisfe

videtur.

A nobis tarnen, _{qui huic materiei explicandae} operam qna-lemcunque dicavimus, perfe&um quoddam & omnibus

iuis numeris abfoiutum non posfe profieifci, eo minus,

C. L. mireris, quo certius tibi conftet, hac in re Tumma Philofophorum ingenia plurimo» cum Iabore confumta fuisfe.

Prima inter _{phsenotnena, quibus a cseco naturae duétu} immunis, fibi _{ipfi commrttiturhomo, humanae} confcientiae-indivulfus ille comes officii fenfus fentiendum lefe

pra©-bet. Certo _{quodam agendi modo neeesfitatem innuit} hic fenfus. Hsecce autem _{necesfitas, quse, per fe licet}

cogens, non tarnen infiar naturse aheneae vis impellens,

quo fe ipfa tolleret, facultatem cum fufcipiendi tum

ne-gligendi injunftam aftionem indicat, non nifi. intelligent! efficaciam fuam exferere poteft, qui in ipfa fua

indepen-dentia ab alio _{quodam pendet. Independens nimirum} e-rit, ut agens fui juris fit; dependens vero five naturse obnoxius, utindependentia agenda quodammodo fefe

pro-dat. _{Quodcunque vero abfolute independens, in omnia}

tenet _{imperium & qua tale id esfe non poteft, quod ,} quam heic Ioquimur, necesfitas refpicit: quoniam, quae heic _{agitur independentiae ratio, ita comparata fit, necesfe} eft, ut nifi confcientiae divina vox & omnis honefti idea

evanefcat, limitibus fit circumfcripta.

3 ί@3@3@(ο

Hinc _{jam fequitur, quam concipere}

_nititur

_mens

_in

intelligenti cogentis confcientise

conditionem,

quamque

libertatem _{appellare moris eil, orbem}

_veluti

_definitum

ef-ficere , in quo quaii dilatando

omnis

agendi

necesfitas

confiftat, & ob hanc ipfam libertatis limitatam indolem

oriri officii ideam. At oppido etiam patet,

quidquid

li-bertati _{injungitur, ab ipfa ultimo derivari non}

_posfe

_:

fi

enim quae legis prsecepta facesferet

facultas, legem ipfam

conftitueret., Fe tolleret quoties eandem non obfervaret.

Fruftra absque abfoluto, cui ortum legemque

fuam

de-beret, libertatem cogitaveris.

Quum

igitur

ab ipfa hac

facultate innumerae _{proficifci posfunt}

_{a&iones, nbi in}

tan-ta varietate & mutabilitate, fplendidum illud inveniamus* quod, quam quaerimus, legem

denunciet

?

Quum

non aliunde _{quam a Libertate ideam}

_{abfoluti hauriamus;}

_vix

ulla, explicatione libertatis

necesfariae

genefis,

tutior ad

hanc _{quaeftionem folvendam via patere}

_videtur.

Quidquid fit abfolutum, non

nifi

fibi ipfi esfe poteft,

Quod autem fibi ipfi fit,

eft folum in

fe

agens.

Limita¬

tio , quam infinita fua in fe agendi vi

ponit

jEternum il¬

lud, primamlibertatis atque

realitatis,

quas, utpote

in

ab-foluto cohaerentes, fe invicem tollere nequeunt, condi¬

tionem efficit. _{Quando hac vi horno}

_ad

_confcientiam

fni

pervenerit, resque pofitaß fint externse,

Über

eft

haben-dus. SciUcet confcientia fui, quam ut merum a rerum natura folutum ftatum fi fpe&averis, non nifi negativum quoddam vel formam folum

libertatis

primam

quidem

compleétitur. Quod fi vero nos resque

nobis

inftantes

inanes esfe _{imagines perfuadere nobis}

_nolimus,

_forma

ifta _{impleatur, necesfe eft,}

_{quod alia}

_vero

_{fieri nequit,}

ut'ita dicam, materie, quam, qua rebus externis

quaii

obviam itur _{agendi vi. Noftra haec}

_fit

_atque

_excolitur

triumpha-re _{posfumus, nullique} nifi volentes fuccumbere.

Id

ve-ro jam ipfum, _a cujus agendi _tenore quidquid cogitatur

& _{cogitatio ipfa iuam conftantiam habet & realitatem,}

furnma _{Intelligentiae atftivitatis indoles eft, quae ant fe}

tollat, aut fibi confentiat, necesfe eft, quaeque menti

hu-manae nullo paéto _occurrere poteft, nifi finitam induafe

forma m, quam legibus naturae atque libertatis cernere

licet. Rationis nimirum ab intelleétu nulla alia eft discre*

pantia, quam, quse ex diverfa Intelligentiae propofita

fce-na, aut libertatis aut necesfitatis, fluere poteft.

Ab hoc ingenuo fonfce atque fupremo judice, qui nullam _{amplius appellationem admittit, quidquid fit veri} atque fan£li hauriendum derivandamque. Supereft, ut,

pro viril!, quomodo ab hoc capite vitae regulae

deducan-tur, _honeftumque dijudicari queat, breviter disferamusr.

Quirn* ultimum illud, quod jam Iocuti fumus, nihil

nifi _{per fe agendi vel intuendi vis eft, & virtutem}

por-ro externa _fpecies

_complecfti

_{nequit, quippe per quam}

fub varios _{incertosque iubjeéta cafus fortunse famula, ut}

verbo Ciceronis utar, esfet, nec lernet ipfam _tueretur; Vota folum facienda esfe videntur, ne quis didtis

expri-mere conetur totam talis _{pn'ncipii indolem, quali} hone-ftum fua natura _{egeat. Scilicet tale erit fundamentum,}

quo nitatur morum difciplina, ut ad illud, tamquam ad obrusfam, exigatur quidquid dubii in re morali menti

humanae oceurrerit, omnibusque , quae de adtionum

honeftate _{proponantur, qnoeftionibus iilius ope} refpon-deatur. Hae omnes _comprehendi quidem _{posfe videntur}

hisce: _{quae homini propofita eft meta ? Qua via ad} hanc eundum ? Ab illo _{faftigio, ad} quod evetfta erit

mentis _{acies, ut, quid illa innuat quaeftio, innotefcere}

queat, unice

hujus,

capto in res

profpe&u, de quibus

enodandis proponi posfit, petenda eft explicatio. Libe¬

rum ingenium, quid fibi velit noftrum, animo nobiscum

reputantes, impotentiam fimul quoque

[quandam,,

quam-quam illud non nifi refragante fuanatura fervitutis jugum

patitur, non poslumus non fentire. Ab

hac cogitatione

infeparabilis eft Abfoluti

cujusdam

atque

Independentis

idea, cujus jusfa quidem exfequi apud nos eft atque

ima-ginem referre, a quo tarnen, utpote fummo

exemplarL

numquam non pendebimus. Ratio, qua ornamur, quae-que liimma animi

noftri eft

vis,

cujus

praecepta,

quia

nihil nobis eft, quo eadem metiamur, ut Divina venere-mnr necesfe eft, lumen praefert, _quo ducfti ad fummarn

indepedentiae formam moribus noftris exprimendam

niti

posfimus. Nifi,

quod jam

nunc videmus

humanaeque

mentis naturam infitias ire veiimus; _fatebimur,

morta-lium _{dignitatem landemque omnem in liberae voluntatis}

asfiduo _{atque ab omni externa determinatione} vacuo in

id nifu, ut fe fuasque affeftiones ad rationis nutum

fin-gat atque accommodet, ideoque in independenti ratione

agendi, esfe quaerendam.

Verbis _{itaque: eßo tut juris; fac ut tibi ipß conféntias,} & _{pluribus ejusdem argumenti, honefti}

_formse

adum-brationem _{periclitari poslemus, quae, fenfum eornndem}

perfpicientibus, licet iisdem forte fuperflua, metam

ho¬

minis _{effigiemque honeftatis haud inepte repraefentarent.}

Verum enim vero de nobis fi defcendimus, ini^etisque oculis haecce vocabula infpicimus, aut aliis confpicienda

proponimus, fententia fub iisdem

fubjicienda

vix appare-bit, eamque ab caufam, rationis Ioco, ex qua

aefhmaren-tur _{mores, hsec ii fumerentur, fcopo fuo male} iufer-virent*

Eft _{prseterea libertatis , quse limites fuos}

infini-tos _{ipfa compIe<5ticur, in fuo exiftendi modo varietas}

inexhaufta. Qnae inde oritur, legis moralis, fua na·

natura licet _{unius, diverfa facies paucis depingi non}

poteft. Si itaque primain , quse fupra propofitse funt, quaeftionum, quibus explicandis inferviat necesfe eft ho·

neftatis _{principium, formula quadam exa<fte transigere}

licuerit; alterius tarnen, quse fuo ambitu quotquot de

honefte vivendi ratione _{furgere posfunt percontationes,}

quarum explanatio non aliunde quam a ultimo honeftatis fnndamento erit _{exfpe&anda, comprehendit, vel}

brevisii-ma expofitio limitibus _non adeo arétis fe circumfcribi

patitur.

Perperam hinc judicaret quis, operam noftram eo tendere, ut res honeftas orationis veftitu atque verbo·

rum honore noftri defraudare confilii esfet. De princi-pio heic folum fermo eft, & illius quidem, qua rotundo

quaii ore idem pronuntietur, una quadam formula, quam,

qua talem, in fe confummatam continere non posfe Legis moralis reprsefentationem, atque ipe&atam ut

nor-mam, ad _quam vitse praecepta ultimo esfent referenda,

vagae honefti notionis anfam prsebere, in animo fuit

oftendere. Sic quoque ex. gr. denominationes: virtus, pietas, ceterse, quibus honeftam vitam monet

Dogmati-cus morum inftitutor , menti quidem veram fapienti ho¬

neftatis ideam, fublimem animi boni effingunt forn;am,

vix autem de aliis _{quibusdam notionibus, re<fte}

perci-piendis, magis dubia hserere

videtur humana

mens.

At¬

que quum illis quse tribuitur, fidetn interno

confcien-tiae _{ingenuo teftimonio adfcribendam esfe, dubio caret;} omnes de certo _{quodam illoque unico} honeftum

expri-mendi _{modo, utpote quo honefti notio ambiguitatem}

7 j®@gg(o

fere referrefc _{algebraicae cujusdam formulae, cujus fignarT} falva fua natura, diverfium, pro diverfo folvendo pro-blemate, valorem _{recipere posfunt, rixas &} disceptatio-nes _{exiguam rei ipfi adferre videnturutilitatem, nifi me·}

ram verborum connexionem icientiam honefti conftitue-re, contendere quis vellet.

Ne fit fcientia illa, quse alma erit humanarum

aftio-num moderatrix, _{γξχμμχ, o αλλοί πνθυμα, o} ζωοποιέ; in illam ftationem fe fuosque discipulos niorum doélor evehat, qua hominis, utpote ratione prsediti

libe-rique, charafterem viva mentis acie perfpiciat. Quid, dum in hac moratur fcena, in quavisre, liberas aétiones

fpeftanti, adeo necesfarium ?nti occurrerit, ut, nifi

fummam _{intelligentiae virar, fupra quam non fas eft}

afcen-dere, cujusque legibus ftringitur cogitatio, denegare vo-luerit, fecus fefe habere nequeat, id honeftum eft,

vim-que alit vivam & viétricem, quae fi menti abeft, langvi-da, ne dicarn nulla, eft rerum honeftarum cognitio.