D.D.
: HISTORIA
LIBRORUM
CA TECHETICORUM
IN
SFECIA,
- 1 1 ■" 1
I LJJ.
CUJUS
PARTEM SECUNDAM
VENIA AMPL. ORD. PHiLOS. ÜPSAL.
BUBL ICO DEFERUNT EXAMIN I
Mag. GEORG. FREDER. FANT,
A SACRIS ORDINIBUS,
ET
$ ACORUS MICH. SVEDELIÜS,
STIP. REG» DALECARLUS.
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XIII DEC. MDCCXCIV,
H. C.
ÜPSALU,
I-ätteris Job. Edman, Reg. Fr. Actd. Typograph.
KYRKOHERDEN
HÖG ÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE
Herr Magist er
IOHA
YEBELIUS,
samt
Hö g avla Frun
MJlRG. CHRIST,
Född FANT\
MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR!
u,
—ti den enfliga vrå af verlden, dår Förfynen utfett Edert hem-
vid, år Edra Barns upfoftran Eder ro och deras framfteg Eder
belöning. Närvarande lilla prof deraf kan icke vara Eder obehag¬
ligt, då det beledfagas af en Sons lifliga tackfamhet for Eder öm¬
het och brinnande förböner för Edert val. Måtte Himmelen långe
unna ofs at få vörda Edra efterdömen och fkörda frugten af Edra
vålfignelfer! Det Ar föremålet för dens önfkan, fom med kårlek och
vördnad lefver,
EDER
iydigfle Son
Jacob Mich, Svedejlius*
4- ) o ( ty -SI
23. Spors-nål och Svar Ifwer bagge Sacravientcn, Dr op¬
pens och /Ut arens, ffter bwilka , <?<?# Cbrißen mennifkia^
i tbeße farlig!) a t/j aber, //>*? tnänge åtfkillige Sc fler,
om hegge Sacramentcn, beratta kan, hwilken parten han
efter Skrifptevnes grund, Injfall g/fwa Jkall. Ajf man ge bå~
idhe ange och gamle Kårkipne Lärare , for enfaldigt folk till¬
hopa bemtat och fielt afp Erico Svenonis Rosvigio, For*
Jämlingenes Predikant ut bi Hedemora åt adb och Sochn. Hol«
mite apud Anund. Oiai an. 1606 in g:o 2-04 .pagg.'prae¬
ter procemium. Ration em, cur Auftor hunc librum pu- blici fecerit juris, ipfe in praefamine indicat, quod-li.be-
ri ejus ac Auditores alFiduani earum haberent commemo»
rarionem, qiue Sacris Concionibus eis olim recitaverir.
Archi-Ep. Ohms Martini hoc quoque opus, an'tequam pre- lo fubjiceretur , non tantum pervolvit probavirque, ve¬
rum & V3riis Parrum diftis aliisque S. S. fententiis illu-
ftravit. Maud pauese ta men adlegantur P-atrum fententiae,
q me in linguam vernaculam non funt transiatae. Prse-
terea magis in Conrroverfiis theologicis occupatur, quam quod ex Opere -Gathechetico facile augurari pote- ris: adfert enirn & refcllere conatur Pontificiorum
,Cal-
■vinianorurn
,Anabapriftarum , ceterorum hailucinationes.
Rev. Bez/s
,Celeberrimo Reformatorum Doftori
,adeo infenfus ed, ut eurn Djefmdens Taktrafl appell are non du bitet.
24 Mos. Flacheri Förklaring of ver Cateehismum. Sve-
tice v er fa ab En. Haqu. Cringelio an. 1608«
2j. Catecbismus. 7hen Chr i fielige låhrones Fäm huf- uuddflycker, fai/ipt Hus to finn, och morgon och afton bon, väl*
fignelfe och tackjdgelfe m. vt. Utlagdh aff M. Cyriäco Spangenberg, Duobus Tpmis. Mfc. habetur in Bibi.
Regia, quas Holmiae patet. Interpres eft Nicolaus Lau-
jrentu bullerniesius, Paftor in Odenfala, qui vixit cir-
D ca
22 4^ ) O ( "4*
ca initium fuperioris feculi a). Spangenbevgii Quaeftiones
Sc Refponfiones in Catechismum Lutberi edidit dein A-
wundu5 Beronis, Paftor pauperum Holmenfium in Dan-
wiken, Holmiae per Ol. Ohri an. 1619 in 8:0 b).
26. Catecbismus eller Cbrtßligb kennedom, om rvove
troos artikler , for ungt och eenfaldigt folk gnnfka nyttigh.
An. 1604 in i6:mo pagg. 72. in caice vero Stockholm
nf Cbrißopb. Reusner an. 1614. Auftor cft Anonymus c).
Si hic idem eft, ac ille, de quo Epifc. Wiborg. D. Bång
fub nomine Catechismi Reusneri de an. 1615 in fua Re-
latione mentionem injicir, quibusdam praeter Lut herum de Capitum Chriftianismi inter fe cohaerentia repletus eft
quaeltionibus.
27. Ericus Erici, Epifc. Aboenf. edidit Explicatio-
nem Catechismi prolixiorem an. 1614 in i2:mo d) Recu-
fa eft Holmiae an. 1670 in 12:0.
28. Ejusdem Wäbå Catecbismus. Holmiae apud Ign,
Meureum an. 1629 in 16:0 pagg. 120.
29. Zacharias Georgii Holmienhs vulgavit Martini
Ghemnitii Enchiridion de praecipuis Religionis Chriftia-
nae Capitibus in linguam Svecanam rranslatum per quee- ftiones Sc refponfiones. Holmiae an. 1622 in 8:0 apud
Reusnerum t).
30. Nicolaus Olai Uplandus, Paftor in Sparfåtra,
edidit Compendium ex Articulis quibusdam Do&rinte
Chriftianae primariis per vir um principem colle£lum, quaeftionibus LXXVIII cum earundem refponfionibus, Capitibus IX an. 2623. Mfc. reperiebatur in Bibi. Olai
Sparrman f\
31. Een-
o) v. Stierrtm, Cer*. II Anonym. b) Scbtff, p. 112. c) v.
Stiertimanni Bibi. Svio-G. p. 83 & Coli. Palmfcb. d") Schejf.
p. 318 dt Rbyzelii Epifeop, p. 348, e) v. Stiernman Bibi, SviO-
jßotb. f) Schejf, p, 12-7,
4* ) ° ( 4^ 23
31. Em faltige och korta Spörsmål of tv er wäre Chrifle*
lige hufvudßyckior och trones artiklar, uti wär lilla Cnie-
cbefi, cnfalleligen ftålt fbr ungdomen t Lappmarken af O.
P. N. (Olaus Pgtkt Niurenius Plantinus, Scholae Gev.
Reeior, inde Palh & Praep. in Umeå a). Holmiae an.
1632 in g:o per Ignat. Meureum.
32. Catecbismus eller t bett Cbrißeligha Kcnneåomm- Jens fbr re bok, om Catecbismus råtta fbrßändh fbr Fp fala
Stads och Bonde Kyrktos Socknens unga och enfalliga folk flriffmin af Lars O. Wallio, Kyrckioheevdanom iSanSle Lar-
fes och beige Trefallighects Kyrkior i Upfa la. An. 1634
in 4:0 pagg. 468 Upfaliae per Efchilium b).
33. Laurfntii Paulini Gothi, Epifc. Strengnef. ran«
dem Archi Epifc. Ihe.aurus Catecheticus, tam tbeoreticus,
quam pra&icus. Tbet åv: Gyldene Clenodium , t ber ut hin¬
nan Catecbismi både läras och öfnings grundligba förklaring
ut bi fporfsmåbl och jwarclwijs, korteligba få-fettas m. m.
Strengnefne, typis Paulinianis apud Joh. L. Barkenium
an. 1631 in 4:0 pagg. 433 praeter Dedicarionem ad Re¬
gem, brevem Catechismi Tabulam, Gratulationes & in-
dicem. Uberem & eruditionis plenam fiftit Catechefcos explicationem, multisque illuftratur di£lis probantibus.
Recufus eft Gothoburgi an. 1640 apud Amund. Gref-
Andrurn, item Strengnefiae e. a.
34. Ejusdem Catecbismus. Tbet år en kort fumma och
Kärnan af then H. Propbetifcbe och Apoflolifcbe Scrifft, full¬
komliga innebollandes alt tbet, fom är c,ff 1 bdene til at wet-
ta om i Guds våfende, willja och välgärningar. 2:0 Mån-
ni (kion es upr att elfe, heliga leffwerne och ewiga falighet. pri-
mo uti fpårsmälls och jwarewijs tillhopa fattat uthaf D.
M.rtino Luther o, men fe Januario an. 1529, fecundo och nu med Laurent« Paulini Gothi, Doél. Archi Ep. Fp fil.
D 2 Exe-
<0 v, Sticrtm«n Bibi. Svio G. b) v. Stiernm. 1. c.
34 ty ) o ( ♦
Exegefi, /r Aiuilyß & meditatiomhus vhdto)fftehgen
förklarat. Stregnefiae an. 1637 in 8:0 psgg. 39- Frä¬
ter quasdam quaftiones & refponfa io^o lniroirus, Mi¬
norem Lutheri Catechismum cum fummariis in margine
tantum continer. Denuo prodiic conjun&us cum Ln ly¬
ten Bönc bcok om alle andelige och lekamlige nddtorffter.
Cum gratia & privilegio S. R. M. an. 1660 in 8\o a).
35. Ejusdem Catecbismus, Chvißellgb Lar os och Offlings Hujfxvd Sty cker , utaff Prophet ernes och Apofllarnes Scbnff-
ter
,ordentligen fammandraghen , och fovthenfknld rctteligha
kalles: Canonicus, Bibhfcb, eller Löchtes och G. mene Folcks
Lille Biblia. Pyrach. 34: 32. Apoc. 22: 18. Upfaliae per Efchillum Matthiae an. 1642 in 8:0. Ibidem recufus eft
tn. 1644 in 8IO« Nudum Decalogum, Arriculos Fiele i,
atque Örat. Dominicam fine Analyfi nobis deferr. In
Capite de Baptismo dicta Matth. 28: 19. Joh. 3: 5. Tit.
5 ; 5. de Ccena Domini verba inftitutionis, de remiflione
peccatorum dicha 1 Joh. 1: 8j Joh 20, 21 tantummo-
do allegat. Huic annedlitur
3-fy. Exege/is Catechetica, gvundeligh Förklaring utaff
then Prophetihe och Apojhhjche Scrfft, utbffwev t hen Bi- blifcbe och Lutherifcbe Catechismum. Allom Cbrißrognom
til nhdtorfjtigh underwijsnings fampt forhabrs regin ut bi
Cb riße n do vi sfens buffwudßycker korteB gen fortfielt, ut ha ff L.
Paulino Gotho D D. Arcbi-Epijcopo éf Acaå. PpJ. Pro-
cancellario. Efaia 30' 21. Gal. I: 8, 9- Garechefin heic
in duo primaria capita: ipfam Do&rinam atque Ufurn
ejusdem difpefcit Paulinus. Sub Do£trina verbum & Sa-
cramenta, Tub Ufu vero pcenitentiam & Tabulam Oeco-
nomicam comprehendit. Di£la & materiem in margine
citat. Poft inrroduftionem ad Catechismum ejusque di-
vifionem ad Luth. minorem progreditur, quem tantum
reci-
*) Palmfch»
) O ( ty
recitat, fi quaedam excepcris fupplementa, huc illueque majori charadtere infperfa. Sic primo fidei Articulo ad-
dit: Parrem filium fuum unigenitum expiarioni to-
tius mundi peccatorum devovilTe; & tertio Articulo:
S. S. a Patre & Pili o procedere, alia ur iilen-tio premam.
Calci adjunguntur Uber Abcdarius, Litania & c. Con-
jun&im cum priori conti ner 64 p3gg. in g:o, Hujus O- pufculi Declarationem fermone L&tiali edidir Au£lor ty¬
pis Paulin. Upf per Amund. Grefwe an. 1641.'
37. Summa of a er t b en reena f åligg] orav de Catbohfke Chnflelige Lär art uthdragne aff t ben H. Skrift, ocb efter
Caticbitmi form ocb wijs ßätt, t hen Stormäcbtigafte Högbor-
ve Fur ßhin a ocb Fru, Drottning CHRISTINA , til en tro¬
gen förmaning uti jiörfla underdånighet bfverjånt. Streng-
nelioe an. 1640 in 4:0, item an. 1659 in 8:0 a). Au&or
CiL Johannes Matthle, Reg CHRIST i NiE a ftudiis lit¬
terar um, poftea Epifc. Stregir.
38. Examen Catecbeticum, t bet ar Catecbismi för bors utbofver Strengnäs Bifkopsdöme, innehållandes [timman aff
t ben H. Scrißf3 mdh alt t bet, [om bör er till mantiißiones gudelige Lefwerne ocb eviga faligbeet mebvendels extraherat utbaf L. Paulini Gothi, / or dom Bißops i Str egnas och
Ärke Bißops i Upjala Tbefauro Catecbetico Gudi til åhra
och hans fö famhng til upbyggelfc. Srregnefire an. 1652 in
i 2to. Hunc quoque laborem, qui vulgo Catechefis Streng-
nefenlis audit, Anonymus vulgavit fupra memorarus,
Epifc Johannes Matthle b). Qu aed am longiora refpon-
fa allerifcis funt lignata, quibus indicatum voluit, ea mi¬
nus effe neceflaria & ad temporis opportuniratem vel plane praeteriri, vel Line rigorofo examine breviter pofle explicäri. In margine plura S. Codicis di£ba allegantur..
Altiorem omnino fapit Cognitionen!, quam ut captui
D 3 vulgi
#) t}; Stiernman Bibi. Svio-G. />) Ejusd. Cent. Il Anonym.
*6 4 ) ° ( 4*
vulgi fit accommodatum ; omnia enim Communicationis
Idiomatum genera enodaie ftudet, neque Auftorem in
re familiari & publica minus fuifie verfatum in aprico ponit explicatio Tabulae Oeconomicae. Si verum eft,
quod refert Rev. Alnander a), omnia Job. Matthiß fcri-
pta folemni Regio edifto d. 15 Julii an. 1662 interdi-
fta fuiflfe atque prohibira, mitius neque haec duo ejus Opufcula fatum fubiifie liquerer.
39. Corpus Do&titue af Mattheo Judice pä Tyfka ut¬
gången; men nu pä Swenfka öfwerfatt. Rev al i ee apud Chri-
ftophorum Brendeken absque mentione temporis , in 8:0
pagg. 70. I:mo per qutefitiones & refponfa ordine qui-
dem Theologico traftat Articulos Fidei. Ad quodcum-
que. fere caput quarricur: Säg mig et Språk härom, hivar
fl är det i Catechismo ? tn, m. Peculiari Capite Antichri-
ftus ita depingitur: Anticbriflus är beela Päfwedomet in-
fatt af Dj efmilen, bwilket fig upbdfver of ver Gud, hans
Kyrkia och Öfver heten, brukar bäde fvar den, omvänder Ch> i-
fti lära, förbjuder Ecbtenflapet och Maten : 7 her han ändt-
lig med hela fitt Sälfkap far er uti belfwetit, b war t be icke
blifva omvände och (kiljas ifrä honom. 2:0 Continet quas-
dam Lutb ev i quaeftiones, eis, qui S. Ccenam celebrare difcupiunr, proponendas. 3:tio Carmina R. Davidis pce-
nitentiala. 4:0 Preces quotidie fundendas cum Abfolutione.
5:0 Finis mundi praediftionem, a S. Hieronymo ante 1279
abhinc annos prolatam, quee tota quanta corruptilfimo
fuo tempori ad affem rcfpondere opinatur Auftor. Ne-
fcio fanc, an TEgidius Aurelius, Upfalienfis, Syndicus
Holmenfis, quem Scbejferus b) refert publicafle Corpufcu-
lum Doftrinse a M. Mattheo Juaice, Latino Germanice
editum, verfum in fermonem Sveo-Fennicum Holmiaeper
T, Meureum an. 1642 in 8:0, hoc quoque opufculum ry-
pis vulgaverit. 40.
c) De libr. prob* p, 14- b) Svec. Li t. p.
4 ) ° ( 4 27
40. Catechismus Fennicus pulchro aitidoque ftilo
Holmiae irnpreffus a Fetro Wansheld an. 1643 m).
41. Algidws åurllius etiam edidir Nicolai Hunnii Phosphorum feu Manududionem ad Chriftianismum, in
fermonem populärem ver (am. Holmiae per Henricum Keyfer an. 1647 in 12:0 b).
42. Eerfalligha fraghor dkr fpbrfsmääl om war Cbri-
ßetidotns ßycker, för ev falligt folck, at förfara, huru tbe fig bäruppå forßä- Arofiae an. 1647 in g.'o pagg. 29. Has Anonymus edidit Epifc. Arof. Olavus Laurelius, Weftro- gothus c). 5n quibusdam Dicecefeos Årof. parceciis huc
usque ad inftitutionem adhibitus fuit ille libellus.
Abregé des Av tit les de Foi the de T Ecrituve Sflinte ,pour Pa¬
ja ge de la jeuneße Svedois par le tres Reverend Olaus Laurelius, Eveque de IVefteråbs cT tvaduit en Francois par Nicolaus
Bergius
,Pr de PEglife Fvavcoije Ef inprimé a Jes depens
a Stockholm cbcz Jean Bi/lingsley 1694 in 12:0 pagg. 120.
42. Ejusdem Catechismus Lutberi medb en Kort fbrklar- ning, huru bans märkeliga och gt undrijka uthtydning, pä
the fem war Cbrißendovis bufwudßycken år enfalleligen til at jorftä. Arofiae per Eucharium Lauringerum an. 164g in
8:0. Recufus an. 1649 per Lauring, in 8;o Pagg'- 82.
Caftigatior vero prodiit per eundem an. 1664 in 8:0 pagg.
78. Denuo Arofiae an. 1670 in §:o praeter pofteriores
editiones. Absque quaeftionibus Sc refponfis qwinque Ca-
tech. capita una cum didis, in margine citatis, enodat.
Ex Laurelä Paraenefi ad Minifterium Ecclefiafticum in Dicecefi Arofienfi, Catechismo annexa, inftruimur, Au-
dorem non eum in finem praefens concinnade opufcu-
lum, ut eum ad verba faperet juventus, verum ut fen-
fum Lutberi ad ejus inftar explicarent examinaturi.
44. En-
a) Relatio Bängii in Palmfch. b) Scbeferus 1. c, c) v. Stiern*
man Cent. Ii Anonym, p. sg.
25 4- ) O ( 4-
44. Enfallt ga Spörsmål, eller Frågor ofver tv Sr a fem
Ca te cbism? lare fly eken , off t b en fordom hög t a b* e voreiig e Her¬
rens , DoSioris L. Paulini Got b t, Av c bi Bijkops i V pjala , fampt andre boglärde mäns fknffter fammandrogne, nyttigt
for evfaltdigt folk, fom nitet kunna lä ja, eller äff wi-Jlyft ige
predikningar fä gvnndehgen tbem fatta och begvypa. ti a cm
ock t ber bredewtd en Kort under wysning, innu en enfaldig fin Catedhismum, /rw/ <?// Proberßen, emoot en falfk ocb
katterfk lära figb til fö bättring ocb faligbeet rätteligen bru¬
ka tkall. .W/i72 7/<?£rr gudeliga baner ocb Pjalmer , ryt t ige dageli gen at bruka, colliger ade ocb favimanbimpt de. Au¬
el or eft Nicolaus Nie. Holmius, Paftor Hedfundcnfis.
Upfaliae an. 1650 in i2;0 per Efchillum Mauhi® pagg.
184 praeter pncfationem. Pfalmi feorfim faciunt pagg. 52 c/).
45. Nicolaus Esohiili, Superinrendens CaJmarien-
fis, pubiici Articulos ChrUtianx Kel. Xli fecit juris, quos
•in fua Dioeceli ab an. 1631 ad an. 1650 publice difcu-
tieridos propofuir, prodicrunt Calmariae 6c Lincopise per Guntherum b).
46. Ad peritum M. Petri Bjvggii, Epifc. Wiborg.
decrevit Regina CHRISTINA, Catechismum Mufcowi-
ticum fore emendandum 6c ad ufum Cleri Ingermannici
trinis Unguis , Svecana puta, Fennonica 6c Mufccwitica proditurum, ita tamen, ut contextus Fennonicus Mufco-
witicis, Mufcowiricus vero Latinis charaÖteribus expri-
meretur c).
47. Skrijftenes Språk hfwer heela Catechismum i ord- ring forde under wiffa ht hr, pä t het ungt folk mage med b
defle bättre fbrfländ ojfta läfa tbem igenom , ocb kunna lära
tbem utbantilj aff D. Justi Gesenii Catecbismi Scboles 3\die
Del. Holmiae ap. Ignat. Meureum anno 1662 in 12:0.
Ad ordinem quinque Capkum, in Catechismo ufitatum,
quae-
ä) v, Stiernm. Eibl, Srio-G» é) Schejf, p. jjj, c) Palmfch.
«ff* ) o ( ty 29 qnae'ftiones quidem difponie, cuicumqHe autem earom
Don nifi S. S. diclis redduntnr refponfa, quare ut brevis Concordan-na, ut dicitur, Eccleharum Miniftris infervire
queat.
48. St?iä Catechismi Frågor ofver»Luther i lilla Gate- chismum, fammanfattade förfl pä Tyfka Språket of jusTO GessNio, men nu pä Swenjltnn of jätte, ungdomen bår i
landet til godo. Holmise apud Ig na t. Meureuna an. 1662
in 12:0 pagg. 94. Liniini operis anne£iitur procemium
Åu£loris de veto hujus libelli ufu, Ut eo Fa c ii i u 3 fenfus
enrum capiatur, dupüci vice nonnumquam varian-tur quae-
•fiiones. Calci adneéhirur precatio pro puhe Chrifliana pofi; irrftitutionem Catecheticam. Ges-cnii Kleine Catcchis-
mus Schule, quoe pr im tim Lunebergse an. 163t in 12:®
prodiit, inügnem, quem in Germania adeptus eft, hono¬
rem, judice Dolore Walch, meretur, qtrantumvis mul-
roties feripris di£lisque graviliime vexeta fuerit a).
49. Förklaring of ver Catecbismum, eller t be (ex vår Cbrißjige Laras Hnfvudflyckén. Thet wyvdige Mittifierio u-
thi Ab00 Stift till åhra och ijånfl förfärdigat och till en
Iijt en Nyährsgäfvo for äbrat. Aboae an. 1663' per Hans-
fon pagg. 518 in 8-*o. Joannes Eiavi Terserus, Theol.
Do£L & F.pifc. Aboenf. eft Au&or hujus Catechefeos,
quae ob graviilimam, qua vexata fuerir, cenfuram noa
minus, quam reiigionis calumnias atque infortunia , quae Auiiori fuo genuit, multi evaftt nominis. Primus con¬
tra hoc fcriptum clallicum cecinit Ener»ald Sivenonius, Th,
Do£L <5c Prof. Aboenf, quem tarnen olim literis inftitu-
erat 1 erferus, commendaveratque ad meliorem fortu-
•nam b). Pdmum eum denigrare ftuduit Svenonius coram
E Regni
1u) Aln. Theo!. Bibi. 1. c. p. 12. b) Ejns commendatione apud
Cancellarium Regni promorus fuerat Srvenonius Th. Doft. & Frofes- for; quare & Terjerus literis, an. 1662 Regi miffis, ita de eo
quaeritur: Min vän, den jag mig betrott bafvtr, den milt brodh sek
bafver, trampar mig under jotttrne.
30 fy ) ° ( fy
Regni Cancellario , Comire Petra Brahe , qul etiam irsi-
quo levfen cafui clanculum quid tribuifte credirur. O*
mnia dein Terjeri privata colloquia de paciftcatione cum Pontificii-s
,quos Syncretiftarum nomine infignibat, in fa-
cra quadam Concione temere cfFucivit; neque in Tra£Va-
tu, an. 1663 a fe edito: IVarning for af al tfrån i roa- ne, nec- in Diftertatione fua de Statibus carnis Chvifti 6c Dejcttifu ejus ad inf eros , minorem erga T erf rum prodit
fenfuiri a). Quominus divulgari poftet hic über Cateche- ticus, feverum a Senatu infuper addebatur mandatum,
ut /ingula libri exemplaria ad Canceliariam Regiam quam-
priinurn mifterentur. Virorum deltélorum a Rege fub
inde conftituebatur confeftiis
,qui hoe fcriptum cenfurae fubjiceret. Hujus fuere Membra : Samuel Evander, Epifc.
Lpnc. b). D. Olaus Laurehus, Epifc. Arof. D. Thaeb. Klin- gius , Gen Superinr. Caft. & Paftor Riddarholm. Jordan
Eden ins, Acad. Upf. Reclor, L. Stigzelius, Prof Th. 6c
Paft. Upf. D. E. Empor a grens, Paft. Stockh. 6c Confift.
Praefcs
,D. C/trolus Lithman, Prof. Th. Upf. D. E. Odhe-
hus, Prof. Upf. D. Otorg. Alanus, Th Prof Prim. 6c
Paft. Aboenf. M. Abel Kock, Concionator Reg. Prim.
M. Johan. Ja c. Pfnjfius, Paft £ cl. Germ. Elolm. Sc de nique M. Magnus Pontiuus, Paft. S Jac. Holm. qui quoque viribus Notarii, adjuvante Mag. Leufffadio, Rtriore Scho¬
lar , fungebatur. Horum annotationes, Larine verfe. qiue d. 6 Julii 1663 S:ae Rue M:ti tradebanrur, lerferum 15 pun£Vis fequentium infirnulant errorum: 1. Poftulat Muichowitas, Poncificios, Calviniftas, Anabaptiftas, ceteros, retinere
verum fidei & falutis fundamentum. 2. Ufum articulo
rum
0) Martina Mihopao, Eloqu. Piof. Aboe«f. publicam hujus Opufctiii disquifitionem ad tempws efle differendam proponenti, nimi acri &
infolenti animo refpondit Swenouius: Wijtn J tillfl'<ppa munnen pä
den N. Anda. />) Acerrimus Terferi inimicus; causfas hujus ins-
micitiae Videßs in Diff. Alnandri De Libiis prohibitis.
4* ) 0 C 4* 3*
rum nos intet* Sc Calviniftas fub difcrimin? pofltorum,
de Fnrdeftinatione, Commimicatione idiomatum, ,&c.
adeo dtminuit, ut fimpliciori"bus minus neceftarios efle
opinaretur. 3. Diminuit errores Eccleftae Gnecanicae,-
4. Divilionem praeceptorum ex Sacro Codice certum non agnofcere fundamenrum aflferit; potius vero diviftonem
Caivin-ianoi um an~ ple£t i cur. 5. Ut formula: bona opera
fuut ad falutém neceflfaria, extra fuggeftut« adhibearur, permitxit, dicitque, absque bonis operibus falutem con-
fequi po (Te neminem. 6. In Articulo de Defcenfu Chri¬
ll i ad inferos ab u fit ata recedit fententia, negans Chri-
ftum poft fepultUiam tota fui perfona ver® Sc reapfe ad
infernum defcendiffe. 7. Circa explicationem rertii Pra?- cepti omns inter rieceffat ia Sc adiaphora in Sabbatho
Chriftianorum toliit difcrimen, confuiius fcilicet dicens,
Chriftianos in Novo Faedere certo cuidam hebdomadis
diei non adftringi; verum unum illorum seque fan£tum,
ac alterum haberi debere. Neque poft: meridiem dierum Supplicarionum Publicarum, {Bonedagav), quominus pro-
fanis perfungamur ofiiciis, a Principe prohibiturn efle poftulat. g. Baptismurn in infantes principium tantum fi-
dei operari j infttiatur vero, eos vera de Chrifto cogni-
tione eiTe imbutos. 9. S. San£tum efle unice efficacem regenerationis cauflam contendit , meritum Chrifti, ver-
bum Dei Sc Fidem excludens. 10. Inconiideratius de
Exorcismo loquitur. 11. Sedern bonorum Angelorum fi- liorumque Dei defun&orum efle ccelum, primo creatio*
nis die conditum, docendo, Arminianis adftipulatur, is.
Chriftum, di£lo Joh. 6: 53, proprie de S. Caena loqui.
13. Ad offenfionem flmpliciorum fenfum noftratium de
auctoritate Symbolorum, Apoftolici, Athanafii Sc Nicae-
ni in dubitationem vocat. 14. Cuique San&ae Triadia perfonarum fuas in Oratione Dominica adjudicat petitio-
nes, 15. Sibimetipfi alicubi contradicit, quasdamque in-
£ 2 fuetas
32 ) O ( 4*
fueras Diclorum refert interprerariones. — Präster bas Sme-
nonius quoque fuas in hoc opufculum pun£tis 26 infinua-
vit ftridturas. Quse harum in prioribus non continsantur,-
haud abs re effe videtur adferre: In jrtio momento difcernit inter Juftificationis & falutis cauffas in hac & furura vita. 4.
Verum Chriftianum ex nudo Symboio Apcflolico poffe dignofci adferit. 5. Inter prudenriam perfonarum Trini¬
tatis infert difcrimen
,quafi non teque effet neeeffaria,
ex quo eos majeftate elfe impares facile inducitur. 8.
Chriftum modo fecundum Divinam naturam ex morruis>
effe primogenirum contendit. 9. Chrifti ad inferos de- fcenfum ml, nifi conceptionem Ejus, fepukuram, crucia-
tüs vel mortem innuere, cum Calvinianis docet. 12. Li¬
ber Concordice quibusdam puerilibus argumentis plane reji citur, (ob meas vero graviffhnas annotationes hunc
locum excludit Audtor.) 13. Religionum divortia absque
difcrimine reprehendit. 19. De ftaru infantum temere
desperat, licet eos folummodo peccato originaii effe in¬
fe dt os-, fubinde doceat. 17. Contenliones de S. Ccena ab inimico in Ecdeliam diffeminatas effe contendit; im-
mo & riodra contra Hcererffos molimina Diabolo adfcri- bit. 8- Ecclefias Pontificiorum, Calvinianorum Lutherano- rumque, ut Corinthiacam y nomine Ecclefiarum Dei pro»
mifcue honorar. 19. Nos quoque a vero verborum in- ftitutionis S:cc Ccenae fenfu aberrare autumnr. 20. In de-
fcriptione S. Ccense Calvinianis album adjicit calculum,
mox vero omnium partibus faverc (ludet, unde innume-
rae contradidliones emanant atque amphibobae. 21. Lcc-
tatur, quod divortium nos inter 8c Calvinianos nullius ftt momenti, quare, ut Syncretiftis faveat, Calvinum atque BeKtim laudibus extollir, adfentitque Zroinglio^ tsi idem effe ao fignifieare poftulanti. 23. Pacificationem qucerens
inter Papicolas 8c Calvinianos in Art. de S
.C. /In- tonium de Domnis landat, dicentem, omnes illos verbo
Deii
-4c y o ( 4* m X3ei quadam tenus addere & alios mendacio fallere, qui
contendunt: Hoc eft corpus Chrifti per transfubftantia- tionem, ut Pontificii; per figna <Sc figuras, ut Calvinia- ni; per unam fubftantianFs, ut nos Lurherani. 25, Init focietatem, cum Calvinianis in Art. De peiTona Chrifti..
Quamvis vero Rev. Terferus, permiftu Regis, Confifto-
rio Ecclefiaftico Upf. veram fiise explicatioaem fententiae fimulque deprecationem eorum, quae male di£la Cenfori-
bus vifa fuerant, obtulerit, licet quoque ad clementiam Regis humillimus confugere neceflum fibi duxerit, ex bis tamen non potuit impetrare, ut acerbiora, ei immi- nentia, fata mitigarentur. Scilicet poftquam fingulare typis promulgatum fuit edictum Regium d. 9 Aug. 166$
de libro fupprimendo <Sc exemplorum confifcationej ipfe
an. 1664 ab officio Epifcopali, quo Aboae fungebatur,
fuit remocus. Cauffia quidem dein ad Confiftorium Co-
mitiale Holmiae e. a. deferebatur, quod tamen in fuo
de Terfero ejusque Catechismo judicio d. Holmiae d. 10
Junii 1664 Depuratorum cenfurse adjicit calculum, neque reftitutioni Auctoris ob fequentes rationes fe affentire pos- fe contendit: Primursi cauftam fuam difputando pro- pugnare conabarur; licet nec intelligentia:, nec erudi-
tionis lit expers , ejus tamen facramenta ac vota in cas- fum eunt, liquidem mulroties antea folemne de fincerita-
te in corde, ore & fcriptis dedit jusjurandurn, hunc ta¬
men lahorem
,negledto omni juramento, typis promul- gavit; Acerbius prarterea in Wirtenbergenfes, ut inimi-
cos atque ntigarum Monachorum venditores, invehituiv
H is punftis fubfcripfere Johannes Cbriflopbori ^ Epifc. Scar.
Ericus Brunmus
,S. Gorhob Henmngus Schütte, S. Calm0 Joban Brodinus, S. Gottl. Olavus Cbriflophovi, Praep. Gev.
Jonas Job. Scarinius Lidecop. Pra-pof. And. Aialinus Th.
Le£E Lincop. Laurentius JVidbyenßs Th. Le&. Strengm.
Jonas Zepbyrinus pro Wexionenfibus, Simon Kexlerus pr©
E 3 Åbo*-
34 •fy ) o ( 4*
AboenC And. Heinrichs, Lcit. W i bur g. Jonas Tarimus,
Th. Le it. Gothob. And. Birg. Kilander, pro Carlftad.
ö/tft/f Swebilius, Th. Le£t. Calm. Olaus Lidman, Eloqu.
Le£t. Hernöf. <?). Terfer um caufla fua cecidiffe non ma- gnopere eft mirandum , quum Enande* praTidio in De- putatione fungeretu-r, atque Svemnius disquilinoni fefe
filteret Aitorern. Quin immo, caulla ad Clerum Comi- tialem relata
,Swenonius non modo egit accufaiorem,
aitorem atque jud'icem , Ted & Protocollo afiedit, quod
non una vice, connivenre Enandvo, depravavit b), ler-
jerum vigilantilfimum fuifle Epifcopum r), virumque lit- teris, praefertim Orientalibus, haud mediocriter tinitum,
vel invidilfimus non audit infiriari, imprudentia tarnen
ejus parrim ex eo conTpicitur, quod opus fiium, ante- quam publici faceret juris, contra edictum Regium, an¬
no fuperiori «ditum , legitimas cenfurae non detulerit </), partim quod eum Svetico idiomate concinnaverit, qua-
re animos mobilis vulgi facile turbare potuir; quum, II
eum Latiali fermone confcriplilTet, eruditorum folum, ut
debuir, poterit fubjici examini. Catechismum vero, ut ipfe fatetur in colloquio fuo cum Rege in Kungsöhr an.
1665 habito e), lingua vernacula compofuit, ut Regina
exinde nonnihil deleitationis poflet capere. Hoc opus, eruditione ac controverfiis Theologicis repletum, fexCa- pitibus, ut titulus refert, diftinguitur, quorum V:tum
pce- å) Pleniorem aftorum, huc pertinentiam, Cognitionen! qui haurire difcupiunt, adeant Colle&iones Gnkmianus de lihris proiibitis, Toin II, quas Bibi. R. Acad. Upf. pofllder. b) fVallquitt Eccl. Sam!»
5 Fafc. O Clerus Cajanenfii in fupplici fuo ad Regem de re- ftitutione Terferi rogätu', ißter alia reftantur, eum haec Joca viiitas- fe, quae poft mundum cenditum nullus Epifcopua antea vHiraverat, d) Librum quidem antea in Confiftorio Eccl. ftriftim recitavit, cor-
»exitque loca, qua: arguebant Afleflores, caput vero de Defcenfu
Chrifti ad inferoi filentio prarteriit. e) Colloquium eft infertum
in fValtyiifl, Eccl. Saml. Fafc, 5,
4- ) ° ( 4 3?
poenitentiam & abfolurionem pertra&at. Ad cakem funt
quaedam quaediones confcientiae prarcipue circa S. Ccenam.
Exempla 384 hujus libri, pretter nonnulla, quibus ipfe
lucrari ftuduic, excuderat Typographus; quo evenit, ud
inter rariffimos hodie nen numeretur a). Incditae repe- riuntur Åu&oris fuper fingulis circa hunc laborem motiscon- troverfiisj uberiores deciarariones, utpore De n.omine
Lutheranorum
,quo fcripto (blide monftratur, non decere religionern 8c ecclefias nodras a Lut bero denominari Lu¬
theranas. De neceditate bonorum operum. De Symbo-
lo Apoftolico, ejusque appelktione, eademque occafio-
ne : an Ecclehse Mufchowitarum, Pontificiorum, Calvinia*j
norum, Anabaptiftarum 8c (imilium , eo quod errores
eorum partim in Auguftana Confeilione, partim in For-
mula Concordiae padim damnentur , in toturn (Sc (impli-
ciuer damnari debeant, h. e. gehennte 8c seterno exilio adju-
<i) Heic sdlegare labet quardarh sk Johannis Ericsfon, Conre&oris Gymn. Gerrit, Holm. Umfidudliche Nachricht von dem Terfrifchen
Catechismo in Hamburgifche Vermischte Bibliotek, I Band p. 169
infertn : Ah die Verordnung (Regis prohibiforia) berat/s kam, nahm
der fel. Man die Titelbogen von den hey ihm verbundenen exemplet'
rett, und warf fie ins Feuer. Das Werk an jich filhfl tiber legte
er
unter andere Schriften, Er erhielte auf fleht art noch verfchie-
dene Stücke, welche nach feinem Tode von feinen Erben unter der hand
an
